İçindekiler Giriş...1 BİRİNCİ BÖLÜM: Rus İmparatorluk Stratejisinin Jeopolitik Esasları ve Rus Yayılmacılığının Gelişimi...15 I. RUS DEVLETİ NİN KURULUŞ VE GELİŞİM SÜRECİ...25 A. Norman Kuramı...26 B. Avrasya Okulu Görüşü...28 C. Doğu Slavları ve Avar-Hazar Hâkimiyeti Görüşü...31 D. Rusya nın Kuruluşunda Knezlikler (Beylikler) Devri...34 Türk-Moğol İmparatorluğu nun Avrasya Bölgesini Kontrolü...38 XIII. Yüzyılda Altınordu Hanlığı Egemenliği Altındaki Moskova Knezliği...41 E. Moskova-Üçüncü Roma Teorisi: Çift Başlı Bizans Kartalı...42 Moskova ve İstanbul un Fethi...42 II. rus ORYANtalizmi VE ÇARLIK REJİMİNİN YAYILMACILIĞI...45 III. rus imparatorluk stratejisinin YÜKSELİŞİNDE otokratik LİDERLERİN VE avrupali UZMANLARIN ROLÜ...47 IV. RUSYA NIN KAZAN VE ASTRAHAN I ZAPTI-1522...53 V. SİBİRYA NIN İŞGALİNİN stratejik SONUÇLARI...54 A. En Büyük Kara ülkesinin Topraklarına Hâkimiyet...56 B. Mmulti-Etnik Yapının Kontrolü ve Sibirya nın Zengin Doğal Kaynaklarının Lojistik Avantajı...57 C. Nehirleri Takip Stratejisi...60 VI. trans-sibirya DEMİRYOLU ULAŞIMININ avrupa-pasifik EKSENİNDE YOL AÇTIĞI HASSAS DENGE...63 v
vi Novgorod Knezliği nden XXI. Yüzyıla Rus İmparatorluk Stratejisi VII. RUSYA NIN ÇİN SEFERİ...65 VIII. rusya NIN pasifik VE AMERİKA KItasINDAKİ İLERİ HAREKÂTI...69 IX. RUS-JAPON MÜCADELESİ...71 X. rusya NIN AMERİKA KItasINDAKİ İLK VE SON DURAĞI: ALASKA SEFERİ 1787-1867...74 XI. rusya NIN avrupa EKSENİNDEKİ YAYILMA HAREKÂTI...76 XII. RUSYA NIN GÜNEY EKSENİNDEKİ YAYILMASI...82 XIII. türkistan HANLIKLARININ RUSLAR TARAFINDAN İŞGALİ...91 XIV. rus SİYASAL KÜltÜRÜ VE ANAYASAL DEVLET DÜZENİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ...94 A. sovyet SOSYALİST CUMHURİYETLER BİRLİĞİ ANAYASAL DÜZENİ VE SİYASAL KURUMLARIN YAPISI...102 B. sscb DEVLET YÖNETİMİNDE KUVVETLER BİRLİĞİ İLKESİ VE SİYASAL KURUMLARIN HİYERARŞİK YAPISI...107 1. YÜKSEK SOVYET...108 2. YÜKSEK SOVYET PREZİDYUMU...109 3. SOVYET BAKANLAR KURULU... 110 C. GORBAÇOV VE REFORMLAR... 111 D. sscb NİN SONA ERMESİ VE RUSYA FEDERASYONU NUN KURULUŞU... 113 E. BORİS YeltsiN VE SİYASAL ÇALKANTILARDAN ÇIKIŞIN VLADİMİR PUTİN İLE TESİS EDİLMESİ... 116 F. 1993 RUSYA FEDERASYONU ANAYASASI... 117 G. TEMEL HAK VE HÜRRİYETLER... 119 H. YÜRÜTME KUDRETİ...120 I. RUSYA DEVLET BAŞKANI...120 J. YASAMA GÜCÜNÜN KULLANILMASI...124 K. RUSYA FEDERAL YAPISI...126 İKİNCİ BÖLÜM: Sovyet İmparatorluğu nun Yükselişi Ve Çöküşü...129 I. EKİM 1917 SOSYALİST DEVRİMİ...134 A. 1905 Devrimi ve Rusya da Değişimin İlk Adımları...138 B. İki Devrimin Dalgalı Yükselişi...142 C. Rus İç Savaşı ve 1919 Paris Barışı...151 II. İiKİ DÜNYA SAVAŞININ RUS imparatorluk stratejilerine ETKİLERİ...154 III. avrupa DAKİ GİZLİ paylaşim PLANLARI...158
İçindekiler vii IV. rus imparatorluk stratejisine YÖN VEREN SİYASAL İDEOLOJİ: panslavizm...159 V. avrupa DA ŞİDDETİN YAYGINLAŞMASI...162 VI. ilk KÜRESEL SAVAŞ ÖNCESİNDE AVRUPA GÜÇLERİNİN SEFERBERLİK HAZIRLIKLARI...165 VII. NÜKLEER KÜRESEL savaş VE SOVYETLERİN SÜPER GÜÇ POLİTİKASI...175 VIII. İiKİNCİ DÜNYA SAVAŞI NDA ALMANYA NIN RUSYA YENİLGİSİ...180 IX. soğuk savaş SÜRECİNDEKİ stratejik GELİŞMELER...186 X. sovyet MODELİNİN İŞLEYİŞİ VE UYGULAMADA KARŞILAŞILAN SORUNLARIN stratejik YANSIMALARI...189 XI. sovyet EKONOMİK PROGRAMI VE SOSYALİST ÜLKELERE YARDIM stratejisinin ULUSAL VE KÜRESEL ETKİLERİ...193 XII. SOVYET DIŞ YARDIMLARI...201 XIII. sistemdeki TIKANMA, DURGUNLUK VE ÇIKIŞ ARAYIŞLARI...203 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: XXI. Yüzyılın Küresel Hâkimiyet Teorisinde Rus İmparatorluğu nun Muhtemel Parametreleri...209 I. YENİ RUS SİYASAL SİSTEMİNİN GENEL KARAKTERİ...217 II. rusya NIN SİYASAL YAPISINDAKİ BOYUTSAL DEĞİŞİM: SERBEST SEÇİMLER VE SİYASİ partiler...219 A. Milliyetçiler...220 B. Liberaller...223 C. Merkezciler...224 D. Komünistler...224 E. Rusya nın Önde Gelen Siyasi Partileri...226 1. Rusya nın Seçim Bloku...226 2. Rusya Liberal Demokrat Partisi (LDP)...226 3. Yavlinski-Boldirev-Lukin Bloku (YABLOKO)...228 4. Rusya Komünist Partisi...229 III. YENİ İMPARATORLUK STRATEJİSİNDE EKONOMİK YAPI VE ENFLASYONİST BASKI...232 IV. rusya DA ORGANİZE SUÇ ÖRGÜTLERİNİN OLİGARŞİK YAPISI...236 V. RUS ortodoks KİLİSESİ NİN YÜKSELİŞİ...241 VI. rusya DA YÜKSELEN MİLLİYETÇİ AKIMLAR VE MUHTEMEL PARAMETRELERİ...244 VII. RUSYA NIN DIŞ POLİTİKA EKSENLERİ...254
viii Novgorod Knezliği nden XXI. Yüzyıla Rus İmparatorluk Stratejisi VIII. rusya NIN XXI. YÜZYIL GÜVENLİK STRATEJİLERİNİN MUHTEMEL KOORDİNATLARI...265 A. Rusya Silahlı Kuvvetlerinde Reform...268 B. Rus Silahlı Kuvvetlerinin Barışı Koruma Harekâtı...274 C. Batı da Kalan Rus Savunma Sanayii Mirası...278 D. Yeni Nükleer Dengeler ve Yeni Yaklaşımlar...278 E. Avrupa da Konvansiyonel Silahsızlanma ve Kafkaslar...282 F. Yeni Savunma Plânlamaları ve Mevcut Teşkilat...283 G. Savunma Sanayii Kompleksi ve Yeni Pazarlar...284 H. Silahlı Kuvvetlerin Demokratik Değişiminin Yol Açtığı Sorunlar...286 IX. KAFKASLARDAKİ ÇEÇENİSTAN PROBLEMİ...289 X. rusya NIN DEMOKratiKLEŞME SÜRECİNDE PUTİN REJİMİNİN YÜKSELEN KİMLİĞİ...292 A. Rusya da Başkanlık ve Duma Seçimleri...294 Yeni Rusya Dış Politika ve Stratejilerine Hâkim Kriterler... 311 B. Putin Sonrası Yeni Rus Dış Politikası...321 C. Dimitri Medvedev Döneminde Rus Dış Politikası...322 1. Teorik Çerçeve...322 2. Dimitri Medvedev Döneminde Rusya nın Dış Politikası...323 3. Dimitri Medvedev Döneminde Rus Dış Politikası...325 XI. rusya NIN DIŞ POLİTİKA STRATEJİLERİNDEKİ TRANSFORMASYONUN TEORİK ARKA PLANI...353 A. Rus Coğrafyasında Değişimin Siyasal Etkileri...355 B. Yeni Rus Siyasal Elitinin Farklılaşmasının Dış Politikaya Etkileri...357 Sovyetler Birliği nde ve Rusya Federasyonu nda Dış Politika Yapım Süreci...362 C. Pputin ve Dış Politika Elitinin Dinamikleri: İkibinli Yıllarda Rus Dış Politikasının Temel Parametreleri...363 XII. YENİ RUS DIŞ POLİTİKA stratejisi KAPSAMINDA PUTİN İN ATILIMLARI VE ULUSLARARASI SİSTEMDE YAŞADIĞI BÜYÜK GÜÇ SENDROMU...365 A. Rrus Diplomasisinde Ekonominin İdeoloji ve Güvenlik Kavramlarına Etkileri...366 B. Rrus Ekonomisinin Kronik Krizden İstikrara Doğru Yöneliminde Petrodolar Endeksi...367 C. G-8 Ülkeleri ve AB ile İlişkiler...369 D. Rusya nın Savunma ve Güvenlik Sorunlarında Son Gelişmeler...371
İçindekiler ix E. demografik ve Sosyal Yapıdaki Değişim ve 11 Eylül Sonrasında İslam Unsuru...372 F. Ssoğuk Savaş Sonrası Dönemde Rusya Federasyonu ve Avro-Atlantik Blok Arasındaki İlişkiler Çerçevesinde Nato nun Genişlemesi ve Son Ukrayna Krizi...375 Rusya Federasyonu-Avro-Atlantik İlişkilerinde Ukrayna Meselesi...384 A. Ukrayna Başkanlık Seçimleri...387 B. Uukrayna nın AB ve Nato ya Üye Olma Olasılığının Seçimler Üzerindeki Etkileri...390 C. İkinci Tur Seçimlerinin Sonuçları...394 XIII. 11 EYLÜL SONRASINDA ABD-RUSYA İLİŞKİLERİNDE avrasya DA STRATEJİK İŞ BİRLİĞİ ARAYIŞININ PARADOKSAL portresi...421 A. Rus -ABD İlişkilerinde Prestij ve Ekonomi Faktörü...421 B. Mmoskova Zirvesinin Kurumsal Katkıları ve ABD Çıkarları Açısından Rusya ile İlişkiler...427 C. Orta Asya da ABD Askerî Varlığı ve Rus Elitin Haklı Endişeleri...430 D. Gürcistan da Artan Gerginliğe ABD nin Tepkisi...432 E. Hazar Denizi nde Rus Deniz Kuvvetleri Tatbikatı ve Çeçenistan da Barış Ümitleri...435 Rusya nın Dağlık Karabağ Politikası...438 XIV. rusya NIN ASYA - pasifik TE ÇİN İLE stratejik İTTİFAKININ GELECEĞİ...442 A. Pax Americana Karşıtı Eğilimlerde Güçlenme...443 B. Rrus-Çin Askerî İş Birliğinin Hindistan- Pakistan-ABD Rekabetine Etkileri...445 C. Rusya nın Kuzey Kore ile Yeni İlişkileri...447 D. Soğuk Savaş Dönemi İki Kutuplu Küresel Duruş...448 XV. NÜKLEER SİLAHSIZLANMA VE START-III...451 XVI. EKONOMİK YAPIDAKİ OLUMLU GELİŞİM...455 A. Rus Enerji Politikasında Yeni Atılımlar...470 B. Rrusya Federasyonu nun Kaynaklarını Kontrol Çabasına Karşı Avrasyacıların Mücadelesi...472 C. Rusya, Küresel Enerji Talebini Karşılayabilir mi?...474 XVII. ÇEÇENİSTAN SAVAŞINDA BARIŞ UMUTLARI...476 XVIII. RUSYA NIN ASYA pasifik DENGESİNDEKİ ARAYIŞLARI...478 Rus Demokratik Yaşamında Muhalefetin Yeni Misyonu...481
x Novgorod Knezliği nden XXI. Yüzyıla Rus İmparatorluk Stratejisi XIX. abd YE KARŞI RUS-ÇİN-HİNDİSTAN İTTİFAKI İŞLEYEBİLİR BİR MODEL OLABİLİR Mİ?...484 Rus Uzay Sektörünün Yeni Ufukları...488 XX. uluslararasi TERÖRÜN ABD YE 11 EYLÜL SALDIRISI VE DEĞİŞEN YENİ DÜNYA DENGELERİ İÇERİSİNDE RUSYA NIN ROLÜ...493 A. Rusya nın Orta Doğu ya Geri Dönüşü veya Nüfuz Arayışları...498 Putin-Esad görüşmesi ve Suriye ye sevk edilen hava savunma silahları...503 B. Putin in Ziyareti Paralelinde Rus-İsrail İlişkileri...509 C. Putin ve Irak ın Geleceğine Ait Endişeler...512 XXI. YENİ RUS ASKERİ DOKTRİNİ...513 A. Rusya Güvenlik Algısı ve Askerî Modernizasyon Programı...515 B. Rusya nın Dünya Silah Pazarındaki Yerinin Geleceği...517 Rusya ve Büyük Güçleri Savunma Bütçeleri...520 C. Güçlü Ordu Güçlü Rusya...521 D. Putin Modernizasyonu ve Rus Askerî Gücü...522 E. Rusya Askerî Modernizasyon Süreci mi? Silahlanma Yarışı mı?...526 XXII. RUSYA VE orta DOĞU...528 A. Rusya Açısından Orta Doğu Demiryolları ve Deniz Yolları...529 B. SSCB nin Orta Doğu Politikası...529 C. İsrail in Kuruluşunda Sovyet Etkisi...531 D. Süveyş Krizi Büyük Güçlerin Orta Doğu da Rekabet Paradoksu...532 E. 1967 Arap İsrail 6 Gün Savaşları: ABD SSCB Silah Yarışı...534 F. Sovyetlerin Orta Doğu da En Hayati Hatası: 1979 Afganistan İşgali...537 G. Ssovyetler Birliği nin Tasfiyesi Sonrası Rusya nın Orta Doğu Politikasındaki Değişimi Okumak...540 H. Rusya-İran İlişkileri...543 I. Rusya-Irak İlişkileri...546 j. Rusya-İsrail İlişkileri...548 k. Rusya-Suudi Arabistan İlişkileri...550 l. Arap Baharının Rusya-Suriye İlişkilerine Etkileri...550 XXIII. RUSYA NIN GELECEĞİNE AİT VARSAYIMLAR...554 Yeni Avrasyacılık ve Yeni Rus Mitosu...560 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: Türkiye-Rusya İlişkilerinde Rekabet ve İşbirliği...565 A. Türk-Rus İlişkilerinde Çatışmadan İşbirliğine Giden Uzun Yol...568 B. Türk-Rus-Kafkasya Üçgenindeki Engellerin Aşılması...568 C. Osmanlı Devleti ve Çarlık Rusyası Dönemi Rus-Türk İlişkileri...572
İçindekiler xi I. türk DONANMASININ KARADENİZ DE TAARRUZU VE SAVAŞIN BAŞLANGICI...588 II. türk-rus SAVAŞININ KARA CEPHESİ VE SARIKAMIŞ HAREKÂTI (1914-1917)...591 III. osmanli TOPRAKLARINDAN ERMENİ-KÜRT-YUNAN TALEPLERİ...593 IV. İiYİ KOMŞULUK VE DOSTLUK SÜRECİ VE 1921 TÜRKİYE-SOVYET RUSYA DOSTLUK VE KARDEŞLİK ANTLAŞMASI...600 Türkiye-Sovyet Rusya Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması nın Getirdiği Hukuki Statü ve Kafkaslarda Sınırların Tespiti...616 V. türkiye SOVYETLER BİRLİĞİ İLİŞKİLERİNDE 1939 1949 DÖNEMİ...622 A. türkiye NİN avrupa savaşina BAKIŞ AÇISI VE İTTİFAK ARAYIŞLARI...624 B. türkiye VE SSCB İLİŞKİLERİNDE YAKINLAŞMA VE UZAKLAŞMA SARKACI (1921-1925)...628 C. savaş ÖNCESİNDEKİ TÜRK-SOVYET diplomatik MÜNASEBETLERİNİN ARKA PLANI...632 D. savaşta SOVYET İŞGALİNİN BAŞLAMASI VE MOSKova NIN TUTUM DEĞİŞİKLİĞİ - 1941...640 E. MmÜTTEFİKLER VE SOVYETLERİN TÜRKİYE DEN İKİNCİ CEPHE TALEPLERİ - 1942...647 F. stalin İN ANKARA NIN savaşa GİRMESİ YOLUNDAKİ BASKILARINDA molotov SARPER GÖRÜŞMELERİNİN KRİTİK MİSYONU - 1943...649 G. sovyet diplomatik TALEPLERİNİN HUKUKİ VE SİYASİ BOYUTU...650 H. sovyet TALEPLERİNİN ULUSLARARASI SİSTEMDEKİ YANSIMALARI...655 I. TÜRK SOVYET İLİŞKİLERİNDE 1960-1980 DÖNEMİ...661 J. türk- SOVYET İLİŞKİLERİNE ETKİ EDEN DIŞSAL VE İÇSEL NEDENLER...664 K. türkiye NİN İÇ SİYASAL ortamindaki DEĞİŞİKLİK VE DIŞ POLİTİKAYA ETKİLERİ...668 L. türkiye VE SSCB İLİŞKİLERİNDE EKONOMİK İŞBİRLİĞİ SÜRECİ...672 M. diplomatik ZİYARETLER VE EKONOMİK İŞBİRLİĞİ SÜRECİNDEKİ DİNAMİKLER...675 1. Ssoğuk Savaş Sonrası Türkiye-Rusya Federasyonu Ekonomik ve Ticari İlişkileri...680 2. Türk-Rus ilişkilerinde Ortaklık ve İşbirliği Süreci...681
xii Novgorod Knezliği nden XXI. Yüzyıla Rus İmparatorluk Stratejisi 3. mavi Akım ın Sonrasında Ankara-Moskova nın Yeni İş Birliği Ufukları...684 VI. türk RUS İLİŞKİLERİNİN TEORİK ARKA PLANI: REKABETÇİ İŞBİRLİĞİ KAVRAMI...688 VII. güçler DENGESİ TEORİSİ AÇISINDAN TÜRK-RUS İŞBİRLİĞİ ALANLARI...690 A. Rus Dış Politikasında Avrasyacı Yaklaşım ve Türkiye...695 B. 1990 lardan Günümüze Çok Boyutlu Türkiye-Rusya Federasyonu İlişkileri...697 C. Samsun- Ceyhan Bypass Ham Petrol Boru Hattı...701 D. Ankara-Moskova Enerji İlişkilerinde Doğal Gaz Projeleri...702 E. Güney Akım Projesi...703 F. Türkiye nin Nükleer Enerji Politikası ve Rusya Federasyonu...707 G. Eğitim ve Kültürel Entegrasyon...710 H. türkiye Üniversitelerinde Öğrenim Gören Rusya Vatandaşı Öğrenci Sayısı (2002-2012)... 711 VIII. İÇ POLİTİKADAKİ SİYASAL EĞİLİMLER...711 IX. demokratik RUSYA NIN DIŞ POLİTİKA ÖNCELİKLERİNDE BATI VE ÇİN AYRIMI...714 A. Rusya nın Geleceği...718 B. Ukrayna-Rusya Gaz Krizinde Enerji Silahının Avrupa Menzili...722 X. abd İRAN YAKINLAŞMASININ RUSYA DIŞ POLİTİKASINA YANSIMALARI...735 Uluslararası İlişkiler Teorileri Çerçevesinde ABD- İran İlişkileri...737 İran ve ABD Yakınlaşmasının Rusya ya Yansımaları...753 SONUÇ VE OLASI PROJEKSİYONLAR...765 KİTABİYAT...783 Dizin...807