Tatlısu Kirliliğinde Çağın Tehdidi; ZEBRA MİDYE Çiğdem UYUMAZ Sinem EKMEKÇİ Danışman:Yrd.Doç.Doğan YILDIZ
SUNUM PLANI ZEBRA MİDYE NEDİR? ZEBRA MİDYENİN YAŞAM DÖNGÜSÜ ZEBRA MİDYENİN ZARARLARI ZEBRA MİDYE HAKKINDA YAPILAN ARAŞTIRMALAR UYGULAMA METODOLOJİSİ
ZEBRA MİDYE NEDİR? Zebra midye [Dreissena polymorpha ( Pallas 1771)], tatlı su ekosistemlerinde yaşayan en önemli tutunucu, kirletici canlılardan biridir. Gemilerle göç eden bir istilacı midye türüdür.
ZEBRA MİDYE TANISI Zebra midyeler, adlarını kabukları üzerinde bulunan açık ve koyu renkli kuşak ya da şeritlerden almıştır. Zebra midyede kabuğun karın bölümü çukur kabuğunun keskin açılı kenarlarında,omurga oluşmuştur. 1 yaşında iken boyutları (5-10) mm olup, 5 yıl kadar yaşamakta ve en çok 50 mm boya ulaşabilmektedir.kalınlığının yer yer 3 metrelik tabakalara ulaşabilir.
ZEBRA MİDYE NİN YAŞAM DÖNGÜSÜ BİÇİMLİ LARVA KİRPİ LARVA GAGALI LARVA SPERM YUMURTA DÖLLENME GENÇ ERGİN ERGİN ERKEK VE DİŞİ
ZEBRA MİDYE NİN ZARARLARI Bu tür, tutundukları yüzeylerde su akışını aksatıp engeller. Korozyona yol açıp su filtreleri ile kapalı sulama sistemlerinde tıkanmalara neden olurlar. Motorlara yapışırlar, baraj kapaklarının kapandıktan sonra açılmamasına ve su tünellerinin tıkanmasına neden olurlar. Balıkların önemli besin maddesi planktonları tüketerek doğal dengenin bozulmasına ve diğer canlıların yaşamını kısıtlama neden olurlar.
ZEBRA MİDYE NİN YAYILMASI Larvaların yayılışları genellikle akıntılar aracılığıyla ve gemiler yoluyla edilgen olarak gerçekleşir. Zebra midye 12 derece su sıcaklığında bir mevsimde 1 milyona yakın yumurta bırakarak çoğalabilir. Yumurtaların kuluçka süresi (3-5) gündür. Genç midyeler tutunmak için kayalık yüzeyler ile yaşadıkları sularda bulunan yerli midyelerle birlikte, bitki örtüsü üzerine de yerleşebilmektedir.
ZEBRA MİDYE TARLASI Çanakkale'nin içme ve kullanma suyunu karşılayan Atikhisar Barajı'nda kuraklık nedeniyle doluluk oranı yüzde 28'e kadar düşünce, baraj yatağındaki taşlara tutunan milyonlarca midye gün ışığına çıktı.
ZEBRA MİDYE NİN DÜNYADAKİ YAYILIŞ ALANLARI İlk olarak 11 milyon yıl önce Tetis Denizi nde ortaya çıkmıştır. Zebra midyeler 1700 lü yılların sonunda tatlı sularda, 1824 te İngiltere de görülmeye başladıktan sonra önce Avrupa da, ardından ABD de yayılmaya başladı. Doğal yaşam alanı Hazar Denizi ve Karadeniz'dir
AVRUPA DAKİ YAYILIŞ ALANLARI
KUZEY AMERİKA DAKİ YAYILIŞ ALANLARI
ZEBRA MİDYE NİN TÜRKİYE DEKİ YAYILIŞ ALANLARI Zebra midyenin Türkiye de ilk görüldüğü tarih 1897 iken 1936 da bursa ve çevresindeki tatlı sularda bu türün varlığı resmi olarak tespit edildi. Söz konusu canlı, 1997 den itibaren Atatürk Barajı ve Hidroelektrik Santrali nde, 2000 de ise Birecik Barajı nda sorun yaratmaya başladı.
Terkos, Sapanca, Acarlar, Poyrazlar, Akgöl, Taşkısığı, Bafa, Eğirdir,Kovada, Beyşehir, Burdur ve Yarışlı gölleri ile; Hirfanlı, Kesikköprü, Kapulukaya, Derbent, Keban, Karakaya, Atatürk, Birecik, Karkamış, Çatalan, Seyhan ve Aslantaş Baraj ve hes lerinin yanı sıra İkizcetepeler, Gazibey ve Bolu Gölköy baraj göllerinde türe rastlanıyor.
ZEBRA MİDYE İÇİN YAPILAN ARAŞTIRMALAR Türkiye de zebra midye konusundaki araştırmalar 1960 lı yıllara kadar uzanmaktadır. Çalışmaların sorunların yoğunlaştığı dönemlerle sınırlı kaldığı, çalışma dönemleri arasında büyük kopukluklar olduğu, çalışma sonuçlarının yeterince yayımlanmadığı anlaşılmaktadır. 2000 li yıllarda HES ler ve içme ve kıllanma suyu tesislerinde oluşan sorunlara ilgili izleme ve değerlendirme çalışmalarının gelecek yıllarda, sürekli duruma getirilmesi gerekmektedir.
ZEBRA MİDYE İLE SAVAŞMA YÖNTEMLERİ Su yapılarında Zebra Midye ile mücadelede her yöntemin her ortamda uygulama imkânı bulunmamaktadır. Zebra Midye ye karşı uygulanabilecek savaşım yöntemleri aşağıda özetlenmiştir.
YÜKSEK BASINÇLI SU PÜSKÜRTME ELEKTROMANYE TİZM UYGULAMASI ISI UYGULAMALARI YÜKSEK AKIŞ HIZI BİYOLOJİK MÜCADELE MEKANİK TEMİZLEME KİMYASAL MADDELERİN KULLANIMI BOYA SİSTEMLERİ FİLTRASYON
METODOLOJİ Türkiye de son dönemde yapılan 1000 adet gölet ve 530 adet nehir ve kanal tipi hidroelektrik santralleri ile sulama ve içmesuyu için yapılan biriktirme yapıları bu durgun suları arttırmıştır. Bu yapıların birçoğu daha önce zebra midye tespit edilen yerde gerçekleşmiştir. Bu da yakın gelecekte zebra midyelerin bu sistemlerden güvenli su temin edilmesini zorlaştıracağını ve Türkiye de zebra midyeden kaynaklanan sorunların artacağını ortaya koymaktadır. Bu çalışmada Susurluk Havzası nda belirlenen 17 istasyonun ele aldığımız değişkenlerine ait veriler ile MANOVA, asal bileşen analizi, gibi çok değişkenli istatistiksel yöntemler kullanılarak risk altındaki bölgelerin tespiti amaçlanmaktadır.
DEĞİŞKENLERDE MEVSİM ETKİSİ
POSTHOC SONUÇLARİ
PROFİL ANALİZİ
İSTASYONLARİN RİSK SKORUNUN BELİRLENMESİ Bulgaristan da yapılan bir araştırma sonucunda zebra midyenin yaşamını sürdürmesi için gerekli olan optimum değerlerden yararlanarak ele aldığımız 17 istasyonun mevsimler bazında risk skorunu hesapladık. SICAKLIK ph ÇÖZÜNMÜŞ OKSİJEN 22.5 8.1 8
YÜKSEK RİSKLİ ORTA RİSKLİ DÜŞÜK RİSKLİ SONBAHAR SONBAHAR ISTNO RİSK SKORU SU-6-0.89 SU-10-0.85 SU-15-0.6 SU-9-0.51 SU-8-0.48 SU-17-0.47 SU-16-0.43 SU-14-0.36 SU-12-0.29 SU-11-0.18 SU-1 0.01 SU-7 0.35 SU-13 0.39 SU-4 0.6 REF 0.74 SU-3 0.78 SU-2 0.79 SU-5 1.4
YÜKSEK RİSKLİ ORTA RİSKLİ AZ RİSKLİ İLKBAHAR İLKBAHAR ISTNO RİSK SKORU SU-6-1.03 SU-1-0.8 SU-15-0.75 SU-16-0.52 SU-14-0.45 SU-8-0.4 SU-4-0.38 SU-17-0.33 SU-9-0.26 SU-11-0.11 SU-3 0.12 SU-12 0.17 SU-2 0.27 REF 0.51 SU-7 0.55 SU-13 0.78 SU-10 0.84 SU-5 1.77
YÜKSEK RİSKLİ ORTA RİSKLİ YAZ AZ RİSKLİ YAZ ISTNO RİSK SKORU SU-6-1.54 SU-15-1.23 SU-9-1.12 SU-16-0.74 SU-8-0.58 SU-17-0.58 SU-12-0.58 SU-4 0.01 SU-10 0.11 SU-1 0.22 SU-11 0.27 SU-14 0.43 SU-7 0.72 SU-3 0.94 REF 1.37 SU-2 1.46 SU-13 2.44 SU-5 2.89
ORTA RİSKLİ KIŞ AZ RİSKLİ KIŞ ISTNO RİSK SKORU SU-6-1 SU-15-0.9 SU-14-0.62 SU-17-0.51 SU-16-0.46 SU-12-0.37 SU-9-0.36 SU-10-0.29 SU-11-0.2 SU-8-0.04 SU-3 0.08 SU-13 0.16 SU-1 0.2 SU-7 0.29 SU-5 0.5 SU-2 0.83 REF 1.09 YÜKSEK RİSK SU-4 1.6
BİZİ DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİZ.