BM 2006 Çocuklara Yönelik Şiddet Araştırması (UNVAC) Başlıca Tavsiyelerin Özeti BM nin Çocuklara Yönelik Şiddet araştırması (Ekim 2006 da açıklanmıştır), çocukları hedef alan şiddetin niteliği, yaygınlığı ve nedenleri ile ilgili çığır açıcı bir çabayı temsil etmektedir ve bu şiddetin önlenmesi ve azaltılması için net tavsiyeler dile getirmektedir. Kendi alanında bir ilk olan bu araştırmanın raporu, küresel bir soruna gerekli dikkati çekmede kritik bir araç oluşturmaktadır. Nihai olarak araştırmanın amacı, Hükümetlerin, çocuklara yönelik şiddeti önleme ve ortadan kaldırma yükümlülüklerini yerine getirmelerinde ısrarcı olmaktır. Araştırma şiddeti nasıl tanımlıyor? Araştırma, şiddeti şöyle tanımlamaktadır: fiziksel gücün ve erkin, tehdit mahiyetinde veya fiili olarak, yaralanma, ölüm, psikolojik zarar, gelişme bozukluğu veya yoksunluğu gibi sonuçlara yol açan veya böyle sonuçlar vermesi muhtemel biçimlerde kasıtlı kullanımı.ayrıca araştırma, şiddetle ilgili temel yaklaşımını Çocuk Haklarına dair Sözleşme ye dayandırmaktadır. Araştırma kim tarafından yapıldı? Araştırma görevlendirmesi Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından yapılmıştır. Birçok bakımdan, bu araştırmanın, örneğin BM nin 1996 tarihli Silahlı Çatışma Ortamlarındaki Çocuklar raporu gibi öncülleri vardır. Genel Sekreterlik, bu araştırma için, daha önceleri Brezilya da İnsan Hakları Bakanlığı yapan ve 1990 yılından bu yana bu ülkedeki Şiddet Araştırmaları Merkezini yöneten bağımsız uzman Raul Pinheiro yu görevlendirmiştir. Çok sayıda hükümetler arası kuruluş (örneğin Uluslararası Çalışma Örgütü ve UNICEF gibi) Bağımsız uzmanın çalışmalarını desteklemek üzere yakın işbirliğine yönelmiştir. Araştırmaya katkıda bulunmaları için HDK lara, akademisyenlere ve bağımsız uzmanlara çağrıda bulunulmuştur. UNVAC araştırması yoğun bir karşılıklı görüşme süreci içinde gerçekleştirilmiştir. Bu bağlamda gerçekleştirilenler arasında hükümetler, sivil toplum ve çocuklarla 9 bölgesel istişare toplantısı; ilgili uzmanlarla belirli başlıklarda yapılan görüşmeler (örneğin, çocuk satışı, çocuk işçiliği ve okullardaki şiddet gibi konularda); saha ziyaretleri; 133 ülke tarafından doldurulan anket; ve tüm dünyadan akademisyenler, HDK lar ve diğer kuruluşlar tarafından verilen 784 rapor yer almaktadır. Araştırmanın özellikle güçlü yanlarından biri de, çocukların bütün bölgelerde çalışmaya beklenmedik ölçülerde ve önemli katkılarla katılmaları, şiddete ilişkin görüşlerini ve şiddetin yaşamları üzerindeki etkilerini dile getirmeleri ve uluslararası girişimler için tavsiyelerde bulunmalarıdır. Sonuç, hem genel (tüm dünya için geçerli) nem de belirli bir bölge veya yerelliğe özgü ayrıntılı analiz ve bilgileri içeren 350 sayfalık bir rapordur. Çocuklara yönelik şiddet temel bir insan hakkının ihlalidir. BM Çocuk Haklarına dair Sözleşme (ÇHS) çocukların şiddete karşı korunma haklarını güvence altına almaktadır. Yetişkinler (yasalar uyarınca) şiddete karşı nasıl korunuyorlarsa, çocuklar için de aynısı geçerli olmalıdır. Çocuklara yönelik şiddet topluma çok pahalıya mal olmaktadır. Çocuklara yönelik şiddet yaşam boyu sürecek toplumsal ve sağlıkla ilgili sorunlara yol açabilmektedir. Bunların arasında depresyon, anti-sosyal ve saldırgan davranışlar, madde bağımlılığı; akciğer, karaciğer ve kalp rahatsızlıkları; okul ve çalışma yaşamında yetersiz performans, akranlarla sorunlu ilişkiler ve suça yönelme yer almaktadır. Çocukluk döneminde, özellikle birinci derecede bakıcılardan kaynaklanan istismar, çocuğun kendi öz saygısı ve başkalarına olan güvenini şekillendirebilmektedir. Bunun ise, sivil toplum üzerinde, henüz yeni yeni kavranılabilen etkileri olmaktadır. Araştırmanın odaklandığı alanlar? Kampanya STGM tarafından desteklenmektedir. 1
Araştırma, çocuklara yönelik şiddetin mahiyetini ve yaygınlığını beş temel ortamdan kalkarak ortaya koymaktadır: Ev ve aile Okullar ve eğitim ortamları Diğer kurumsal ortamlar (yetimhaneler, yasalarla sorunlu çocukların bulundukları yerler) Topluluk ve sokaklar Çalışma ortamları Araştırma, şiddetin her bir türü için bilinen nedenleri, ilgili riskleri ve koruma faktörlerini ele almaktadır. Bütüncül ve ekolojik bir yaklaşım UNVAC şiddetin kavranması ve önlenmesinde ekolojik perspektifi benimsemiştir. Bu kurgu pek çok kişiye tanıdık gelecektir. Buna göre, insanlar birbiriyle ilişkili veya yerleşik bir dizsi ortamda edimde bulunmaktadır: Aile, topluluk ve daha geniş anlamda toplum. Çocuklar için gerçekten bir şeylerin değişmesi için, ilgili risk etmenlerinin her düzeyde ve aynı anda ele alınması gerekir. Kimi temel bulgular: Okul çağındaki çocukların yüzde 25 ile 65 arasında değişen bir bölümü son 30 gün içinde sözel veya fiziksel anlamda zorbalığa maruz kaldığını belirtmiştir. Dövme, sopayla vurma gibi fiziksel cezalar birçok ülkedeki okullarda standart uygulama durumundadır ve bu tür uygulamalar genellikle okul terklerine yol açmaktadır; 126 çocuk, çoğu kez işverenlerinin dayak, aşağılama ve cinsel şiddet türü uygulamalarına maruz kalarak tehlikeli işlerde çalışmaktadır; Kurumlara yetimhaneler, gözaltı ve tutuk evleri gibi- yerleştirilen çocuklar, işkence, dayak, tecrit, kısıtlama, tecavüz ve taciz dahil olmak üzere kendilerinden sorumlu personelin şiddetine özellikle maruz durumda kalabilmektedir; Tüm dünyada her yıl 150 milyon kadar kız ve 73 milyon kadar erkek tecavüze veya cinsel şiddete maruz kalmaktadır; bunların failleri de genellikle çocukların aile çevrelerinde bulunan kişilerdir. 133 ila 275 milyon arasında çocuğun aile içi şiddete tanık olduğu tahmin edilmektedir; Aile içinde sert ceza biçiminde uygulanan şiddet gerek sanayileşmiş gerekse gelişmekte olan ülkelerde yaygın görülmektedir. Tüm bölgelerden çocuklar, ana babalarının ve bakıcılarının elinde uğradıkları fiziksel ve psikolojik zarar konusunda bildirimde bulunmaktadır; Her yıl 50 binden fazla çocuk öldürülmektedir: şiddet sonucu meydana gelen yaralanmalar nedeniyle hastanede tedavi altına alınan çocuk sayısı 1-2 milyondur; Çocukları hedef alan şiddet eylemlerinin çoğunluğu çocukların yaşamlarının bir parçasını oluşturan kişilerden kaynaklanmaktadır: ana babalar, öğretmenler, okul arkadaşları, işverenler ve çocuklara bakan kişiler. Çocuklara yönelik şiddetin yasaklandığı ülke sayısı yalnızca 16 dır. Böylece, dünyadaki çocukların ezici bir çoğunluğu şiddete karşı yeterli yasal korumadan yoksundur; Çocuklara yönelik topluma ağır bir maliyet getirmekte, yaşam boyu sürebilecek toplumsal ve sağlıkla ilgili sorunlara yol açmaktadır. Bunların arasında travma sonrası stres bozuklukları; depresyon; anti sosyal ve saldırgan davranış; akciğer, karaciğer ve kalp rahatsızlıkları; okul ve çalışma yaşamında yetersiz performans, akranlarla sorunlu ilişkiler ve suça yönelme yer almaktadır. Çocuklara yönelik şiddet edimlerinin çoğunluğu çocukların çok yakınındaki kişilerden kaynaklanmaktadır: Ana baba, öğretmenler, okul arkadaşları, işverenler ve çocuklara bakanlar. Tavsiyelerin özel olarak odaklandığı nokta, çocukların bizzat kendilerinin geliştirdikleri dahil önleme stratejileridir. BM Çocuklara Yönelik Şiddet araştırmasında Yer Alan Tavsiyeler: Olmadan önlemek I. Bütün ülkelere yönelik genel tavsiyeler Kampanya STGM tarafından desteklenmektedir. 2
1. Ulusal ve yerel sahiplenme ve eylemliliğin güçlendirilmesi yerleşik hedeflere ve takvimlere göre sistematik biçimde değerlendirilebilecek bir ulusal politika ve yerel politikalar. 2. Çocukları hedef alan şiddetin her biçiminin yasaklanması 18 yaşından küçüklere ölüm cezasının kaldırılması; hangi ortamda olursa olsun çocuklara yönelik her tür şiddetin yasaklanması 3. Önlemeye öncelik tanınması şiddet ortaya çıkmadan önce risklerin belirlenmesi ve olası şiddet eylemlerinin önlenmesi için gerekli kaynak tahsisi. Toplumu sarsan yoksulluk, cinsiyet ayrımcılığı, gelir eşitsizliği, aşırı kalabalıklaşma ve diğer etmenleri ve sorunları ele alacak ekonomik ve sosyal politikalar. 4. Şiddetten arınmış değerlerin yaygınlaştırılması çocuklara yönelen şiddeti normal bir durummuş gibi gösteren değer ve inançlara karşı çıkılması. Şiddetin çocuklara verdiği zarar konusunda kamuoyunun duyarlılaştırılması. 5. Çocuklarla birlikte çalışanlarda kapasite geliştirme (eğitim, yatırım, geliştirme) titiz bir seçme, yetiştirme ve sistematik eğitim; her tür şiddetin yasaklanması dahil davranış kuralları ve net uygulama standartları 6. Şiddet mağduru çocuklar için adalet, telafi ve toplumla yeniden bütünleşme hastane sevki öncesi ve acil bakım dahil çocuğa duyarlı ve genel sağlık hizmetleri; çocuklara ve gerektiğinde ailelerine hukuksal yardımlar. 7. Çocukların katılımının sistematik biçimde sağlanması, çocukların görüşlerinin dinlenmesine yönelik usuller oluşturulması. 8. Çocuk dostu raporlama mekanizmaları oluşturulması şiddet olaylarının, örneğin herkes tarafından iyi bilinen telefon hatlarından bildirilmesini sağlamak üzere güvenli, kamuoyuna mal olmuş ve özel mekanizmaların oluşturulması 9. Hesap sorulabilmesi ve dokunulmazlıklara son verilmesi çocuklara yönelik şiddet olaylarının bütün faillerinin hesap vermelerini ve yargı önüne çıkarılmalarını sağlayarak toplumda yargı sistemine yönelik güven oluşturulması 10. Toplumsal cinsiyet eşitsizliklerinin ele alınması kız ve erkek çocuklar farklı (ancak ciddi) şiddet risklerine maruz kaldıklarından, şiddete karşı politikaların toplumsal cinsiyet perspektifinden hareketle hazırlanması ve uygulanması 11. Sağlanan ilerlemelerin izlenebilmesi ve her kademedeki programlara girdi sağlanması açısından sistematik ve etkili bir veri toplama sisteminin oluşturulması 12. Silahlı Çatışma Ortamlarındaki Çocuklar ve Çocuk Satışı, Fuhşu ve Pornografisi olmak üzere isteğe bağlı iki protokolüyle birlikte ÇHS nin onaylanması ve yaşama geçirilmesi yoluyla bu alanda uluslararası taahhütte bulunulması. Özel tavsiyeler: Evde ve ailede: Tavsiyeler: a) Sağlık, refah, erten dönem çocuk gelişimi, ev ziyareti programları, doğum öncesi ve sonrası hizmetler ve gelir getirici etkinlikler gibi programlara yatırım yaparak ana babaların çocuk yetiştirme görevlerinde desteklenmesi b) Özellikle güç durumdaki aileleri hedef alan programlar c) Toplumsal cinsiyete duyarlı ana baba eğitim programları Okullarda ve eğitim ortamlarında a) Okulların her tür şiddete karşı çıkan davranış kurallarını benimsemeye ve yaşama geçirmeye özendirilmesi b) Öğretmenlerin şiddete dayanmayan öğretim ve sınıf yönetim stratejileri benimsemeleri c) Okullarda, zorbalığı hedef alan ve uyuşmazlıkların barışçı çözümünü özendiren girişimler dahil olmak üzere tüm okul ortamına yönelik özel programlar geliştirilmesi d) Müfredatın ve öğretim süreçlerinin şiddeti ve ayrımcılığı aktif veya pasif olarak özendirmesine karşı önlemler alınması Kampanya STGM tarafından desteklenmektedir. 3
Kurumlarda, bakım altında ve tutukevlerinde bulunan çocuklar a) Ailelerin korunması ve topluluk temelli alternatifler yoluyla çocukların kuruma yerleştirilmeleri uygulamasının geriletilmesi. Kurumlara yerleştirmeye ancak son çare olarak başvurulması b) Statü suçlarının (dilencilik, başıbozukluk vb. gibi) ve mağduriyetin (örneğin çocuk fuhşu gibi durumlarda) suç sayılmaktan çıkartılarak yargı sistemine giren çocuk sayısının azaltılması c) Çocuğun bakım veya gözetim altına alınmasının nedenlerini gözden geçirerek yerleştirmelerin düzenli biçimde yeniden değerlendirilmesi ve gerekliyse topluluk bakımına geçilmesi d) Şikayetler için etkili ve bağımsız mekanizmalar oluşturulması e) Kurumlardaki çocukların haklarının bilincinde olmalarının ve bu hakları korumak için ilgili mekanizmalara erişebilmelerinin sağlanması f) Bağımsız organlar aracılığıyla etkili bir izlemenin, bakım ve yargı kurumlarına düzenli erişimin sağlanması g) Gözaltı ve tutukevlerine önleyici nitelikte bağımsız ziyaretler yapılabilmesini sağlayan İşkenceye Karşı Sözleşme nin tercihe bağlı protokolünün onaylanması İşyerlerinde a) Belirli bir yaşın altındaki çocukların işyerlerinde çalıştırılmaması gerekliliğini gözeterek: b) En kötü biçimlerdeki çocuk işçiliğine öncelik tanımak üzere, çocuk işçiliğinin ortadan kaldırılması için ülkedeki iş yasalarının uygulanması. Bu arada, kayıt dışı sektörde çalışan çocuklara özel önem verilmesi. Devletler, bu sorunun çözümüne ilişkin tartışmalara çocukları da dahil etmelidir c) Çocukların yasal çerçevede çalıştıkları durumlarda, şiddeti önleme programlarına açık biçimde yer veren teftiş süreçlerinin harekete geçirilmesi d) Çocukların yasa dışı çalıştıkları durumlarda, bu çocukların işlerini bırakmalarını, eğitim ve öğretime dönmelerini sağlayacak telafi ve entegrasyon programlarının devreye sokulması e) Şirketlerin sosyal sorumluluk içinde davranmalarını sağlamak üzere oluşturulacak ortaklıklar için özel sektörün, sendikaların ve sivil toplumun desteğinin alınması. Toplulukta a) Yakın plandaki risk etmenlerinin azaltılması için önleyici stratejiler uygulanması. Bu stratejiler bir yerden ötekine değişmektedir. Bununla birlikte, alkol, uyuşturucu ve silahlara ulaşabilirlik ve çocukların yasa dışı etkinliklerde kullanılmaları ortak temalardır b) Toplumsal ve ekonomik eşitsizliklerin azaltılması. Kamusal politikaların çocuklar üzerindeki etkilerinin analizi c) Polis için çocuk hakları eğitiminin düzenlenmesi ve uygulanması. Marjinal gruplardan çocuklarla nasıl çalışılacağı, çocukların gelişim aşamalarına ilişkin bilgiler, arkadaş grupları ile çete arasındaki ayrımın netleştirilmesi, alkol veya uyuşturucu kullanan çocuklarla nasıl ilgilenileceği vb. bu eğitim kapsamında yer alması gereken başlıklardır d) Mağdurlar ve failler için entegre hizmetlere erken erişim sağlanması; mağdurlara yönelik hastane bakımı ve psikolojik hizmetler ile faillere yönelik rehabilitasyon programlarının geliştirilmesi e) Çocuklara yönelik şiddetin önlenmesini amaçlayan yerel yönetim ve sivil toplum girişimlerinin yaygınlaştırılması ve desteklenmesi f) Belediyelerin, fiziksel ortamlardaki risk etmenleri azaltıcı girişimlerinin özendirilmesi ve bu tür girişimlerin desteklenmesi. Okula giden güvenli yollar dahil olmak ütere çocuklar için iyi aydınlatılmış ve güvenli mekanlar oluşturulması g) İnsan kaçakçılığı, cinsel sömürü ve yasa dışı evlatlık alma gibi uygulamalara karşı uluslararası belge ve standartlara uygun yasal bir çerçeve geliştirilmesi. Geliştirilen stratejiler önlemeyi (çocukları kaçakçılar elinde av haline getiren koşulların giderilmesi) ve kaçakçılara karşı yaptırımları esas almalıdır. h) Çocuk satışı, çocuk fuhşu ve pornografisi gibi alanlardaki suçların daha ciddi biçimde kovuşturulması i) Çocuklara koruma ve toplumla yeniden bütünleşmeye yönelik hizmetlere erişim sağlanması j) Internet, cep telefonu ve elektronik oyunlar gibi enformasyon teknolojilerinin çocukların cinsel sömürüsü ve diğer şiddet amaçları için kullanılmasını önleyecek tedbirlerin güçlendirilmesi Kampanya STGM tarafından desteklenmektedir. 4
k) Enformasyon ve iletişim endüstrisinin çocuk koruma alanında küresel standartlar geliştirmesi, koruyucu yazılım ve donanım çözümleri uygulaması için özendirilmesi. II. Çocuklara Yönelik Şiddet konusunda Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliğine Özel bir Temsilci atanması talebinde bulunulması: UNVAC raporunun ortaya koyduğu çocuklara yönelik şiddetin sonucu olan yaygın ve yıkıcı etkiler en üst düzeyde dikkat ve liderlik gerektirmektedir. Durumun yeterince açık biçimde ortaya konulabilmesi ve raporda yer alan önerilerin takibi için üst düzeyde bir mekanizma oluşturulması büyük önem taşımaktadır. On yıl önce, silahlı çatışmaların çocuklar üzerindeki etkileri ile ilgili araştırma, bu konunun Silahlı Çatışmalar Özel Temsilcisi aracılığıyla gündemde tutulmasına duyulan gereksinimi ortaya koymuştu. Oluşturulan bu temsilcilik, çocuklar ve silahlı çatışmalar konusunun gündemde görünür bir yer tutması, gerek hükümetler gerekse devlet dışı aktörler arasında üst düzey tanıtım-savunu çalışmaları yapılması, çocuk koruma alanındaki ilerlemeler ve bunun önündeki engeller konusunda kapsamlı raporlar hazırlanması ve Güvenlik Konseyi nde yapılan tartışmalar ve alınan kararlar aracılığıyla aynı alanda önemli ilerlemeler sağlanması bakımından önemli bir işlevi yerine getirmiştir. Bugün ise, UNVAC araştırması, savaş dışındaki diğer bütün ortamlarda çocuklara yönelik şiddet konusunun ele alınmasında ilgili çabalara odaklanacak ve bunlar arasındaki eşgüdümü sağlayacak benzer bir ofise duyulan gereksinimi ortaya koymaktadır. Özel Temsilcinin görevleri bakımından başlıca başlıklar şunlar olabilir: + Çocuklara yönelik her tür şiddetin önlenmesi ve ortadan kaldırılması çalışmalarında yüksek profilli bir tanıtıcı-savunucu olarak görev yapma; + Araştırmada dile getirilen tavsiyelerin sistematik biçimde izlenmesi için BM kuruluşlarıyla birlikte çalışma; bu arada Genel Kurula ve İnsan Hakları Konseyi ne düzenli rapor verme; + Ülkelere yapılacak ziyaretler dahil, çocukları her tür şiddetten korumaya yönelik çalışmalarda alınan mesafenin ve karşılaşılan güçlüklerin değerlendirilmesi; + Çocukları yönelik şiddet ve bunun ortadan kaldırılması konusunda bilinç ve duyarlılık geliştirme, konuya ilişkin bilgilerin sistematik biçimde toplanması ve yayılması; + Kendilerine yönelik şiddetin önlenmesi ve ortadan kaldırılması yönündeki çalışmalara çocukların da katılmalarının, dile getirdikleri görüşlerin gereken saygıyla dinlenmesinin sağlanması; + Araştırmanın takibi çerçevesindeki çalışmalara çocukların ve çocuk kuruluşlarının da sürekli katılabilmelerini sağlamak üzere BM sisteminde bununla ilgili bir odak nokta oluşturulması. Kampanya STGM tarafından desteklenmektedir. 5