Madde ve Özkütle 2 YGS Fizik 1 Bu yazıda ne anlatıyoruz? Hazırladığımız yazıda biyoloji bilimi ve canlılarda bulunan ortak özelliklerle alakalı sınava yönelik bilgileri paylaştık. Konuyu okuduktan sonra, alttaki mini testi çözmeyi de unutmayın. Biyoloji Bilimi ve Canlıların Ortak Özellikleri Gözlem ve deney sonucu elde edilen, kanıtlanabilir bilgiye, bilimsel bilgi denir. Deney ve gözlem yapılmadan ulaşılmış herhangi bilginin, bilimsel anlamda bir değeri yoktur. 1. Problemlerin tanımlanması Bilimsel Yöntem Basamakları Bilim insanları, herhangi bir problemi çözmek için öncelikle o konu ile ilgili geçmiş yıllarda yapılmış diğer araştırmaları incelerler. Sonrasında problemi çözmek için hipotez oluşturmaya başlarlar. 2. Gözlem İki çeşit gözlem çeşidi vardır. Bunlar; nitel ve nicel gözlemlerdir. a. Nitel gözlem Duyu organları ile yapılan gözlemdir. Kişiden kişiye değişebildiği için yanılma oranı yüksektir. b. Nicel gözlem Duyu organlarının yanında teknolojik aletlerde kullanılır. Genelde tercih edilen yöntemdir. 3. Verilerin Toplanma İşlemi Yapılan araştırma için gerekli belgelerin toplanma aşamasıdır. Biyoloji bilimi için bu aşamada genellikle deney ve gözlem yapılır. 4. Hipotez Eldeki veriler ışığında hazırlanmış ve ilk deneylerden olumlu sonuç alınmış, test edilmesi mümkün açıklamalardır. İyi bir hipotez; deney ve gözleme açık olmalı, gerektiğinde fikrin ya da adımların yanlış olduğu kabul edilip değiştirilebilmelidir.
Madde ve Özkütle 2 YGS Fizik 2 5. Deney Kontrollü bir şekilde, hipotezin doğruluğunu kanıtlamak için yapılan testlerdir. Bu testler, yeni bilgiler toplayabilmek için önemlidir. Gerekirse defalarca kez tekrarlanabilir. 6. Açıklama Bütün bu aşamalardan sonra, elde edilen bilgiler ışığında yapılan çıkarımdır. 7. Raporlama Yapılan çalışmaların bilimsel dergi, konferans ya da televizyon programlarında yayınlanma aşamasıdır. Bilim insanları, araştırmalarını yayınladıktan sonra, diğer bilim çevrelerinden gelen yorumları takip ederler ve gerekirse yeniden deney ve gözleme başlarlar. Not: Verilerin hipotezle çelişmesi ya da eldeki verilerin yetersiz kalması durumunda; ya hipotez değiştirilir ya da eldeki verileri güçlendirecek yeni deneyler yapılır. Teori ve Kanun Arasındaki Fark Çok karıştırılan bir konu olmasına rağmen, kanun ve teori birbirlerinden ayrı kavramlardır. Basite indirgeyecek olursak; kanun, nasıl sorusuna cevap verirken teori neden, niçin sorularına cevap verir. Kanun, bir olayın, nasıl gerçekleştiğini açıklar. Teori ise doğada yaşanan olayların, neden yaşandığını açıklar ve bunu yaparken defalarca test edilmiş araştırmalarını delil olarak sunar. Biyolojinin Alt Bilim Dalları Biyoloji, eski Yunancada bio ve logos kelimelerinin birleşmesiyle oluşmuştur. Bio, canlı; logos, bilim anlamına gelir. Biyoloji, bitki (botanik) ve hayvan (zooloji) olmak üzere 2 ana dala ayrılır. Histoloji: Dokuları inceler. Alt Bilim Dalları Genetik: Canlıların genlerini, genlerin kuşaklar arası aktarımını ve etkisini inceler. Sitoloji: Hücre yapısını ve hücre içindeki organellerin işlevini inceler. Fizyoloji: Hücre dokusu ve organların fonksiyonlarını inceler. Evrim: Canlıların oluşumunu ve değişimini inceler.
Madde ve Özkütle 2 YGS Fizik 3 Anatomi: Hücre dokusu ve organların yapısını inceler. Ekoloji: Çevre bilimi Morfoloji: Canlıların dış görünüşlerini inceler. Canlıların Ortak Özellikleri Bilim insanları, varlıkları canlı olarak nitelendirebilmek için aşağıda belirtilen özellikleri taşıması gerektiğini söylemişlerdir. Aşağıda vereceğimiz bu özelliklerin dışında birkaç istisna durum da bulunmaktadır. 1. Hücreler Canlı olan bütün varlıklarda hücre bulunur. Hücreler, bakterilerde olduğu gibi tek hücreli ya da birçoğunun bir araya gelmesi ile çok hücreli canlıları oluşturur. Hücreler yapısına göre prokaryot ve ökaryot olmak üzere 2 farklı gruba ayrılır. Prokaryot: Çekirdek ve organelleri bulunmayan hücrelerdir. Zarsızdırlar ve yapılarında sadece ribozom bulunur. Prokaryot hücreye sahip sadece 2 canlı gurubu vardır. Bunlar bakteriler ve arkebakterilerdir. Ökaryot: Gelişmiş canlılarda bulunan, çekirdek ve organellere sahip hücrelerdir. İnsan, hayvan, mantar ve protista ökaryot hücreli canlılardır. Not: Ribozom her hücrede bulunur.
Madde ve Özkütle 2 YGS Fizik 4 2. Her canlı doğar, büyür ve gelişir Canlı olarak nitelendirdiğimiz her varlık bir şekilde büyür ve gelişir. Tek hücreli canlılar hücrelerinin hacim ve kütle yönünden artması ile büyürken, çok hücreli canlılarda büyüme, hücrelerinin bölünerek çoğalması ile gerçekleşir. 3. Hareket, eylem, etki İnsan ve hayvan hareketleri açık bir şekilde gözlemlenebilir. Bunların dışında süngerler ve mercanlar gibi bazı hayvan gruplarının yetişkinlik dönemlerinde herhangi bir hareketi gözlenmez. Bu tür canlılarda hareket, sil ve kamçı gibi yapılar sayesinde gelişir. Ayrıca sil ve kamçıları sayesinde su altında su, besin ve oksijen ihtiyaçlarını karşılarlar. 4. Adaptasyon Canlıların bulundukları çevrede yaşamasını sağlayan kalıtsal, yapısal ve davranışsal değişikliklere uyum(adaptasyon) denir. 5. Beslenme Beslenme, canlının, enerji ihtiyaçlarını karşılayabilmek için gerekli olan maddeleri temin etmesidir. Bitkilerin beslenme şekli diğer canlılara göre daha farklıdır. Bitkiler kendi ürettikleri besinleri tüketirler. Bu besinleri üretebilmek için de çevreden su, mineral, karbondioksit gibi gerekli maddeleri ve güneş ışığını kullanırlar. Beslenme şekillerine göre canlılar 2 gruba ayrılır. a. Ototrof (Üretici) Canlılar Besinlerini kendileri üretirler. Bu canlılar inorganik maddeleri kullanarak organik madde elde ederler. 2 çeşidi bulunur: Fotoototrof Beslenme; Klorofil pigmenti bulunan canlılardır. İnorganik maddeleri kullanıp organik madde üretirler. Kemoototrof Beslenme; Oksitlenen inorganik maddelerden açığa çıkan enerjiyi kullanarak organik madde üretilmesidir. b. Heterotrof (Tüketici) Canlılar; Besin ihtiyaçlarını dışarıdan karşılarlar. 6. Solunum Canlılar enerji elde edebilmek için solunum yaparlar. ATP (Adenozin trifosfat) adı verilen bu enerjiyi, hücre içinde gerçekleşen bir takım kimyasal reaksiyon sonucu besinlerden elde ederler.
Madde ve Özkütle 2 YGS Fizik 5 Canlılarda solunum oksijenli ve oksijensiz olmak üzere 2 şekilde görülür. Oksijenli (aerob) Solunum; Besinlerdeki ATP enerjisinin oksijenle açığa çıkartılmasıdır. Oksijensiz (anaerob) Solunum; Oksijen kullanmadan ATP enerjisinin açığa çıkarılmasıdır. 7. Boşaltım Enerji üretimi sırasında meydana gelen atıkların canlı vücudundan atılmasıdır. Boşaltım işlemi canlıdan canlıya değişebilmektedir. İnsanlar, vücutlarında oluşan katı atıkları sindirim sistemi, sıvı atıkları terleme ve boşaltım sistemi, gaz atıkları ise solunum yolu ile dışarı atar. Bitkiler ise yapraklarını dökerek, damlama ya da terleme yolu ile boşaltım yapar. 8. Üreme Canlılar nesillerini devam ettirebilmek için üremek zorundadırlar. 2 çeşit üreme tipi vardır. Bunlar eşeyli ve eşeysiz üremedir. Eşeyli üreme, mayoz bölünme veya döllenme ile eşeysiz üreme ise mitoz bölünme ile gerçekleşir. Not: Eşeyli üremede yavrular, farklı kalıtsal yapıda olurken eşeysiz üremede aynı kalıtsal yapıda olurlar. Aynı kalıtsal yapıda olmasının sebebi, mitoz bölünmeyle çoğalmalarıdır. 9. Metabolizma Canlıların hücrelerinde meydana gelen sindirim, solunum ve boşaltım gibi yaşamsal reaksiyonların tümüne metabolizma denir. Bu reaksiyonlardan bazıları yeni bir ürün oluşturmak için (anabolizma), bazıları da daha büyük molekülleri yıkmak (katabolizma) için gerçekleşir. Anabolizmaya, protein ve nükleik asitlerin sentezi; katabolizmaya hücre içi oksijenli ve oksijensiz solunum örnek verilebilir.
Madde ve Özkütle 2 YGS Fizik 6