NİKOTİNİN FARMAKOLOJİSİ Doç Dr Zeynep Ayfer Aytemur İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı
AMAÇ Nikotini tanıtmak Hekimlerin sigara içenlere bakış açısını değiştirmek
MÖ Mısır mumyaları MS 1492 Amerika Kızılderilileri
Nikotinin farmakolojisi Kimyası Farmakokinetiği ve metabolizması Farmakodinamiği - Santral etkileri ve bağımlılık -Diğer etkileri Kardiyovasküler Endokrin Metabolik İmmun sistem
Nikotinin kimyası Nicotiana tabacum bitkisinin yapraklarından elde edilen bir alkaloid Renksiz, uçucu, sıvı Piridin ve pirolidin halkası içeren tersiyer amin N CH3 I N
Nikotinin farmakokinetiği ve metabolizması Bir sigara 0.8 g tütün, 9-20 mg nikotin içerir Sigara içici %10 nu (1-2 mg) absorbe eder: - yanarak ayrışma ve tahrip -dumanın kısmi inhalasyonu Ufak moleküllü ve lipofilik - kolay emilim Zayıf baz Hücre membranından geçişi ph ya bağlı
Nikotinin farmakokinetiği ve metabolizması Alkali ortamda non-iyonize kolay emilim Asit ortamda iyonize güç emilim Bronşiyol ve alveollerde - toplam yüzey büyüklüğü -fizyolojik ph Kolay emilim 10-20 sn içinde SSS ne ulaşır
Nikotinin farmakokinetiği ve metabolizması Yarı ömrü 2 saat Düzenli içenlerde plazma nikotin düzeyi 20-40 ng/ml Başlıca metabolize olduğu yer karaciğer Metaboliti kotinin. Yarılanma ömrü 14-20 saat Fatal doz 40 mg ya da saf maddenin bir damlası (iki sigarada bulunan nikotin miktarına eşdeğer)
Nikotinin farmakodinamiği Nikotinin etkileri; Beyin, otonomik gangliyon ve nöromusküler bileşkedeki nikotinik asetilkolin reseptörleri (nachrs) aracılığıyla gerçekleşir İki tip nikotinik reseptör: - nöromüsküler (α2βεδ veya α2βγδ) - nöronal (α ve β subgrupları)
Nikotinin farmakodinamiği Nikotinik reseptörlerin özelliği Farklı beyin bölgelerinde farklı nikotinik reseptörler yapısal farklılık Agonist bağlama affinitesi ve uyaranlara elektrofizyolojik yanıtta değişkenlik fonksiyonel farklılık Nikotinin etkilerindeki çeşitlilik
Nikotinin farmakodinamiği Nikotin Reseptör uyarımı Reseptör depolarizasyonu Reseptör desensitizasyonu ve bunun sonucunda inhibisyon
Nikotinin farmakodinamiği Nikotinin farmakodinamiğinin anlaşılmasında 2 önemli özellik: Kompleks doz-yanıt ilişkisi Etkileri çok ve karmaşık, toksik, selektif etki yok, terapotik değeri çok sınırlı Kısa süreli maruziyet ile tolerans
Nikotinin farmakodinamiği Doz-yanıt ilişkisi-1: IV düşük doz nikotin (akut etki) Parasempatik gangliyon uyarımı Kardiyak nabız Kan basıncı
Nikotinin farmakodinamiği Doz-yanıt ilişkisi-2: IV yüksek doz nikotin (akut etki) Sempatik gangliyon Adrenal medulla Adrenerjik sinir uçları Karotik-aortik glomus uyarımı Parasempatik gangliyon blokajı Kardiyak nabız Kan basıncı
Nikotinin farmakodinamiği Tolerans: Tekrarlanan dozlarda, ilk dozdan daha az etki Artan dozda nikotin Periferik gangliyon depolarizasyonu ve blokajı Nikotinik asetilkolin reseptör desensitizasyonu Gangliyon blokajı ve tolerans
Tolerans-2: Nikotinin farmakodinamiği Ağır içicilerde kronik nikotin alımı ile SSS de nikotinik reseptör sayısı artar ( upregulation )
Nikotinin farmakodinamiği Santral etkiler ve bağımlılık Tip Narkotik analjezikler SSS depresanları Anksiyolitikler Psikomotor uyaranlar Örnek Bağımlılık etkisi Morfin Çok güçlü Eroin Çok güçlü Barbitürat Güçlü Etanol Güçlü Anestezikler Orta Benzodiazepin Orta Amfetamin Güçlü Kokain Çok güçlü Kafein Zayıf Nikotin Çok güçlü
. Beyindeki ödüllendirme yolu psikostimulan ve pozitif pekiştirici etki (mezolimbik sistem) Dopamin Nikotinin farmakodinamiği Santral etkiler ve bağımlılık yoksunluk semptomları yolu,yüksek kortikal aktivasyon ( locus coeruleus ) Norepinefrin
Nikotinin farmakodinamiği Santral etkiler ve bağımlılık Nikotinin SSS de güçlendirici etki yeri mezolimbik bölge Pozitif güçlendirici etki Zevk alma dopamin norepinefrin β endorfin İş performansında artma asetilkolin norepinefrin Hafızada iyileşme asetilkolin norepinefrin vazopressin Negatif güçlendirici etki Anksiyete ve gerginlikte azalma β endorfin Kilo almaktan kaçınma dopamin norepinefrin Yoksunluk belirtilerinde iyileşme asetilkolin nonkolinerjik nikotinik aktivite?
Tütün kullanımı bilinç dışı öğrenilen ve yaşanan bir davranış şekli Deneme dönemi dışında her gün tekrarlanan madde kullanımı İçme isteğinin engellenemediği düzenli kullanma (kompulsif kullanım)
Sigarayı bırakma süreci Deneme Kalıcı değişiklik Hazırlanma Sürdürme Düşünme Nüks Düşünmeme
Quitting smoking is easy, I have done it hundred times... Mark Twain
Nikotinin farmakodinamiği Diğer santral ve periferik etkiler Düşük dozda Çizgili kaslarda gevşeme Solunum merkezini uyarma, taşipne Bulantı, kusma Tremor Analjezi Yüksek dozda Solunum merkezi üzerinden felç Periferik etki ile solunum kas blokajı Konvülziyon Entoksikasyonda ölüm nedeni solunum kas felci
Nikotinin farmakodinamiği Kardiyovasküler etkileri Santral etki -Periferik kemoreseptörler -Beyinde doğrudan etki -Spinalkordkaudalkısmına etki -İntrapulmoner kemoreseptörler (?) Periferik etki -Adrenal bezlerden katekolamin salınımı -Vasküler sinir uçlarından katekolamin salınımı Sempatoadrenal aktivasyon
Nikotinin farmakodinamiği Endokrin etkileri ACTH salınımında artma Kortizol salınımında artma Ruhsal duruma etki Osteoporoz? İnsülin salınımı, insülin direnci ve Tip II diabet riskinde artma β endorfin salınımı Osteoporoz
Metabolik etkileri Nikotinin farmakodinamiği I. Vücut ağırlığı üzerine etki (içenler ~4 kg daha zayıf) Metabolik hızda artma Mekanizma? -Olasılıkla katekolamin salınımı ile ilişkili (metabolik hız artışı β bloker ile inhibe) -Yağ oksidasyonunda artma - Leptin düzeyinde artma (leptin, yiyecek alımının negatif, enerji harcanmasının pozitif regülatörü)
Metabolik etkileri Nikotinin farmakodinamiği I. Vücut ağırlığı üzerine etki İştahta azalma Metabolik hızdaki artışa rağmen beklenen kompansatuvar kalori alımı yoktur
Metabolik etkileri Nikotinin farmakodinamiği II. Yağ metabolizması üzerine etki Adrenal korteks uyarımı sonucu lipoliz Serbest yağ asitlerinde artma LDL ve VLDL de artma HDL düzeyinde azalma
Nikotinin farmakodinamiği İmmun sistem üzerine etkileri Hedef hücre lizisinde azalma T supresör hücre aktivitesinde indüklenme Periferik lökositlerin mitojenik yanıtları üzerine bifazik etki Akut maruziyetle lökosit fonksiyonunda bozulma
Nikotin ÖZET Renksiz, uçucu, alkaloid sıvı Çok güçlü psikomotor uyaran Hücresel düzeyde, santral ve periferdeki farklı nachrs üzerinden nöronal uyarı Reseptörlerinin yaygınlığı ve kan beyin bariyerini kolay geçme nedeniyle çok sayıda farmakolojik etki Kompleks doz-yanıt ilişkisi ve tolerans gelişmesi nedeniyle etkileri karışık Selektif etkisinin olmaması ve toksik olması nedeniyle terapotik değeri yok