MUHASEBE UYGULAMALARI

T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2648 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1614 MUHASEBE UYGULAMALARI Yazarlar Prof.Dr. Dursun ARIKBO A (Ünite 1-5) Prof.Dr. Necdet SA LAM (Ünite 6-8) Editör Prof.Dr. Nurten ERDO AN ANADOLU ÜN VERS TES

Bu kitab n bas m, yay m ve sat fl haklar Anadolu Üniversitesine aittir. Uzaktan Ö retim tekni ine uygun olarak haz rlanan bu kitab n bütün haklar sakl d r. lgili kurulufltan izin almadan kitab n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay t veya baflka flekillerde ço alt lamaz, bas lamaz ve da t lamaz. Copyright 2012 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN Ö RET M TASARIM B R M Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Genel Koordinatör Yard mc s Yrd.Doç.Dr. rem Erdem Ayd n Ö retim Tasar mc lar Prof.Dr. Cengiz Hakan Ayd n Yrd.Doç.Dr. Evrim Genç Kumtepe Grafik Tasar m Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Ö r.gör. Nilgün Salur Dil Yaz m Dan flman Okt. Nurdan Söker Grafikerler Ayflegül Dibek Hilal Küçükda aflan Kitap Koordinasyon Birimi Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Dizgi Aç kö retim Fakültesi Dizgi Ekibi Muhasebe Uygulamalar ISBN 978-975-06-1315-9 2. Bask Bu kitap ANADOLU ÜN VERS TES Web-Ofset Tesislerinde 4.000 adet bas lm flt r. ESK fieh R, Temmuz 2013

çindekiler iii çindekiler Önsöz... ix Dönem Sonu fllemleri... 2 G R fi... 3 ENVANTER N TANIMI VE GEREKL L... 3 Envanter Ç karma Zaman ve Envanter Türleri... 4 ENVANTER filemler N N KAPSAMI... 4 Muhasebe D fl Envanter fllemleri... 5 Muhasebe çi Envanter fllemleri... 7 DE ERLEME LE LG L DÜZENLEMELER... 7 Türk Ticaret Kanunu nda De erleme... 7 Vergi Usul Kanunu nda De erleme ve De erleme Ölçüleri... 8 Maliyet Bedeli (VUK Madde 262)... 8 Borsa Rayici (VUK Madde 263)... 9 Tasarruf De eri (VUK Madde 264)... 9 Mukayyet De er (VUK Madde 265)... 9 tibari De er (VUK Madde 266)... 9 Rayiç Bedel (VUK Mükerrer Madde 266)... 9 Emsal Bedeli ve Emsal Ücreti (VUK Madde 267)... 10 Vergi De eri (VUK Madde 268)... 10 Türkiye Muhasebe Standartlar nda De erleme... 10 Maliyet Bedeli... 11 Gerçe e Uygun De er... 11 Net Gerçekleflebilir De er... 11 Kullan m De eri... 11 Geri Kazan labilir Tutar... 11 flletmeye Özgü De er... 11 T CAR KÂR VE MAL KÂR... 11 Özet... 13 Kendimizi S nayal m... 14 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 15 S ra Sizde Yan t Anahtar... 15 Yararlan lan Kaynaklar... 15 Dönen Varl klar n Dönem Sonu fllemleri... 16 G R fi... 17 HAZIR DE ERLER... 17 Kasa... 17 Türk Liras Kasas... 17 Yabanc Para Kasas... 20 Bankalar... 21 Banka ile flletmenin Kay tlar n n Uyumlaflt r lmas... 21 flletme Lehine fllemifl Olan Faizler... 22 Yabanc Para Cinsinden Mevduat n De erlemesi... 22 MENKUL KIYMETLER... 23 Menkul K ymetlerin De erlemesi... 23 T CAR ALACAKLAR... 25 1. ÜN TE 2. ÜN TE

iv çindekiler Senetsiz Alacaklar... 25 Senetli Alacaklar... 26 Reeskont Tutar n n Hesaplanmas ve Muhasebe Kayd... 27 fiüphel ALACAKLAR... 28 DE ERS Z ALACAKLAR... 29 STOKLAR... 30 Stoklarda Maliyet... 30 Stoklar ve Brüt Sat fl Kâr liflkisi... 30 STOKLARIN SAYIMI VE DE ERLEMES... 31 Gerçek (Spesifik) Maliyet Yöntemi... 32 Varsay l Mal Ak fl Yöntemleri... 32 Aral kl Envanterde Varsay l Maliyet Ak fl Yöntemleri... 33 Ortalama Maliyet... 33 F FO (First-In, First-Out) lk Giren lk Ç kar Yöntemi... 34 L FO (Last-In, First-Out) Son Giren lk Ç kar Yöntemi... 35 Sürekli Envanterde Varsay l Maliyet Ak fl Yöntemleri... 35 Ortalama Maliyet Yöntemi... 36 F FO (First-In, First-Out) lk Giren lk Ç kar Yöntemi... 36 L FO (Last-In, First-Out) Son Giren lk Ç kar Yöntemi... 37 STOK DE ER DÜfiÜKLÜ Ü... 38 Özet... 40 Kendimizi S nayal m... 41 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 42 S ra Sizde Yan t Anahtar... 43 Yararlan lan Kaynaklar... 43 3. ÜN TE Duran Varl klar n Dönem Sonu fllemleri... 44 G R fi... 45 UZUN VADEL ALACAKLAR... 45 MAL DURAN VARLIKLAR... 46 Mali Duran Varl klar n De erlenmesi... 47 MADD DURAN VARLIKLAR... 47 Maddi Duran Varl klarda Maliyet... 47 Maddi Duran Varl klarda Amortisman... 51 Amortisman Hesaplamas na Etki Eden Faktörler... 51 Amortisman Hesaplama Yöntemleri... 52 Normal Amortisman... 52 H zland r lm fl Amortisman... 53 Azalan Bakiyeler Yöntemi... 53 K st Amortisman... 56 Amortismanlar n Muhasebelefltirilmesi... 57 Maddi Duran Varl k Sat fl... 57 MADD OLMAYAN DURAN VARLIKLAR... 58 Haklar... 59 fierefiye... 60 Kurulufl ve Örgütlenme Giderleri... 61 Araflt rma ve Gelifltirme Giderleri... 61 Özel Maliyetler... 61 Özet... 63 Kendimizi S nayal m... 64

çindekiler v Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 65 S ra Sizde Yan t Anahtar... 65 Yararlan lan Kaynaklar... 65 Yabanc Kaynaklar ve Öz Kaynaklar n Dönem Sonu fllemleri... 66 G R fi... 67 YABANCI KAYNAKLAR... 67 T CAR BORÇLAR... 67 Sat c lar... 67 Borç Senetleri... 68 MAL BORÇLAR... 70 Banka Kredileri... 70 Yabanc Para Cinsinden Al nan Krediler... 70 Dönem Sonu Faiz Tahakkuku... 70 Vadeleri Bir Y l n Alt na Düflen Krediler... 71 Ç kar lm fl Tahviller... 71 Tahvil Türleri... 72 skontolu Tahvil hrac... 72 Eflit Payl Yöntem... 73 Efektif (Etkin) Faiz Yöntemi... 73 Primli Tahvil hrac... 74 ÖZ KAYNAKLAR... 76 Dönem Net Kâr... 76 Yedekler... 78 Kâr Yedekleri... 79 Sermaye Yedekleri... 80 Özet... 81 Kendimizi S nayal m... 82 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 83 S ra Sizde Yan t Anahtar... 83 Yararlan lan Kaynaklar... 83 Gelir ve Giderlerin Dönem Sonu fllemleri ve Finansal Tablolar n Düzenlenmesi... 84 G R fi... 85 HATALI KAYITLARIN TESP T VE DÜZELT LMES... 85 DÖNEMSELL K LKES BAKIMINDAN KONTROL... 86 Peflin Ödenen Giderler... 86 Peflin Tahsil Edilen Gelirler... 90 G DER HESAPLARININ GEL R TABLOSU HESAPLARINA YANSITILMASI... 90 GEL R VE G DERLER N KAPATILMASI... 93 VERG MATRAHININ (MAL KÂRIN) SAPTANMASI... 95 F NANSAL TABLOLARIN DÜZENLENMES VE B R UYGULAMA... 96 Uygulama... 97 Giderlerin Gelir Tablosu Hesaplar na Yans t lmas... 101 Gelir ve Giderlerin Kâr - Zarar Hesab na Devir Kayd... 102 Yans tma Hesaplar n n Kapat lmas... 103 Genel Kesin Mizan Ç kar lmas... 104 4. ÜN TE 5. ÜN TE

vi çindekiler Kapan fl Kayd... 105 Finansal Tablolar n Düzenlenmesi... 106 Özet... 107 Kendimizi S nayal m... 108 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 110 S ra Sizde Yan t Anahtar... 110 Yararlan lan Kaynaklar... 110 6. ÜN TE Ticaret fiirketlerinde Kurulufl fllemleri ve Sermaye De ifliklikleri... 112 G R fi... 113 fi RKET KAVRAMI VE fi RKET TÜRLER... 113 fiah s fiirketleri... 113 Kolektif fiirketler... 114 Komandit fiirket... 114 Sermaye fiirketleri... 115 Anonim fiirket... 115 Limitet fiirketler... 116 Kooperatifler... 117 fi RKETLER N DEFTER TUTMA YÜKÜMLÜLÜ Ü VE F NANSAL TABLOLAR... 118 fiahis fi RKETLER NDE KURULUfi filemler... 119 Kolektif fiirketin Kurulufl fllemleri ve Muhasebe Kay tlar... 119 Kurulufl fllemlerinin Muhasebe Kay tlar... 119 Komandit fiirketlerde Kurulufl fllemleri ve Muhasebe Kay tlar... 122 Kurulufl fllemlerinin Muhasebe Kay tlar... 122 fiahis fi RKETLER NDE SERMAYE DE fi KL KLER... 124 Sermaye Art r m... 124 Sermayenin Azalt lmas... 125 SERMAYE fi RKETLER NDE KURULUfi filemler... 125 Anonim fiirketlerde Kurulufl fllemleri ve Muhasebe Kay tlar... 125 Anonim fiirketin Kurulufl fllemlerinin Muhasebe Kay tlar... 127 Limitet fiirketlerde Kurulufl fllemleri ve Muhasebe Kay tlar... 131 Limitet fiirket Kurulufl fllemlerinin Muhasebe Kay tlar... 132 SERMAYE fi RKETLER NDE SERMAYE DE fi KL KLER... 134 Anonim fiirketlerde Sermaye De ifliklikleri... 134 Sermaye Art rma fllemleri ve Muhasebe Kay tlar... 134 Sermaye Azalt lmas fllemleri ve Muhasebe Kay tlar... 138 Limitet fiirketlerde Sermaye De ifliklikleri... 139 Sermaye Art rma fllemleri ve Muhasebe Kay tlar... 139 Sermaye Azalt lmas ve Muhasebe Kay tlar... 140 Özet... 141 Kendimizi S nayal m... 142 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 143 Okuma Parças... 143 S ra Sizde Yan t Anahtar... 144 Yararlan lan Kaynaklar... 144

çindekiler vii Ticaret fiirketlerinde Kâr ve Zarar Da t m... 146 G R fi... 147 fiahis fi RKETLER NDE KÂR VE ZARAR DA ITIMI... 147 Kolektif fiirketlerde Kâr ve Zarar Da t m... 147 Kâr Da t m... 147 Ortaklar n Kâr Paylar n Sermayeye Eklemeleri... 152 Zarar Da t m... 153 Zarar Nedeniyle Sermaye Azalt lmas... 155 Komandit fiirkette Kâr ve Zarar Da t m... 156 Kâr da t m... 156 Zarar Da t m... 156 SERMAYE fi RKETLER NDE KÂR VE ZARAR DA ITIMI... 157 Anonim fiirketlerde Kâr Da t m... 159 Yedek Akçeler... 160 Da t lacak Kâr Paylar... 161 Kâr Da t m n n Hesaplanmas ve Muhasebelefltirilmesi... 162 Anonim fiirketlerde Zarar Da t m... 164 Limitet fiirketlerde Kâr ve Zarar Da t m... 165 Özet... 169 Kendimizi S nayal m... 170 Okuma Parças... 171 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 173 S ra Sizde Yan t Anahtar... 173 Yararlan lan Kaynaklar... 173 fiirketlerde Tasfiye ve Birleflme... 174 G R fi... 175 fi RKETLERDE TASF YE... 175 fiah s fiirketlerinde Tasfiye fllemleri ve Kay tlar... 175 fiah s fiirketlerinde Tasfiye Memuru... 176 Tasfiye Memurlar n n Yapaca fller... 177 Tasfiye fllemlerinin Muhasebe Kay tlar... 178 Sermaye fiirketlerinde Tasfiye fllemleri ve Kay tlar... 181 Limitet fiirketlerde Tasfiye... 181 Anonim fiirketlerde Tasfiye... 181 Tasfiye fllemleri... 182 Tasfiye Memuru Atanmas ve Görevden Al nmas... 182 Tasfiye Memurlar n n Yetki ve Sorumluluklar... 182 Tasfiyede Tasfiye Memurlar n n Yapacaklar fller... 183 Tasfiye fllemlerinin Muhasebe Kay tlar... 184 fi RKETLERDE B RLEfiME... 188 Birleflme Kavram ve lkeleri... 188 Birleflmede Ortakl k Paylar ve Haklar... 189 Ayr lma Akçesi... 189 Birleflme fiekli... 190 Birleflme fllemleri... 190 Birleflme Karar... 190 Birleflme Sözleflmesi... 191 Birleflme Raporu... 191 7. ÜN TE 8. ÜN TE

viii çindekiler Ortaklar n nceleme Hakk ve Mal Varl nda De ifliklikler... 192 Birleflmenin Ticaret Siciline Tescili... 192 Birleflmede Ara Bilanço... 193 Sermaye fiirketlerinin Kolaylaflt r lm fl fiekilde Birleflmesi... 193 Birleflme Oran ve De ifltirme Oran... 193 Özet... 198 Kendimizi S nayal m... 199 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 200 S ra Sizde Yan t Anahtar... 200 Yararlan lan Kaynaklar... 200

Önsöz ix Önsöz Aç kö retim ktisat Fakültesi 2. S n f program nda yer alan Muhasebe Uygulamalar dersine iliflkin olan bu kitab n 1-5. üniteleri dönem sonu ifllemlerine ayr lm fl olup, kalan üç ünite flirketler muhasebesine iliflkindir. Genel muhasebe I ve II derslerine iliflkin kitaplarda iflletmelerin dönem bafl ve dönem içi muhasebe ifllemleri incelenmiflti. Bu kitap onlar n devam niteli inde olup, dönem sonu ifllemlerini kapsamaktad r. Böylelikle bir iflletmenin bir dönemlik muhasebe ifllemlerinin tamamlanmas amaçlanm flt r. Bir dönemin sona ermesi için o döneme iliflkin finansal tablolar n, finansal durum tablosu ve gelir tablosunun düzenlenmesi ve söz konusu tablolar n ilgili kiflilere yararl olabilmesi için do ru, güvenilir, yans z bilgileri içermesi gerekir. Tablolar n bu niteliklere sahip olabilmesinde dönem sonunda yap lan envanter ifllemlerinin önemi büyüktür. Dönem sonu ifllemleri incelenirken TMS lar na da s n rl olarak yer verilmifltir. Kitab n son üç ünitesinde ise flirketlerde kurulufl, sermaye de ifliklikleri, kâr da t m, tasfiye ve birlefleme konular yeni TTK dikkate al narak incelenmifltir. Editör Prof.Dr. Nurten ERDO AN

1MUHASEBE UYGULAMALARI Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Envanter ifllemlerini tan mlayabilecek, Say m ve de erlemeyi iliflkilendirebilecek, Vergi Usul Kanunu nda geçen de erleme ölçülerini tan mlayabilecek, Türkiye Muhasebe Standartlar nda kullan lan de erleme ölçülerini tan mlayabilecek ve Vergi Usul Kanunu nda geçen de erleme ölçüleri ile k yaslayabilecek bilgi ve beceriler kazanabileceksiniz. Anahtar Kavramlar Envanter Envanter ç karmak Say m De erleme Envanter listeleri Envanter defteri Muhasebe d fl envanter Muhasebe içi envanter Dönem sonu kay tlar De erleme ölçüleri çindekiler Muhasebe Uygulamalar Dönem Sonu fllemleri G R fi ENVANTER N TANIMI VE GEREKL L ENVANTER filemler N N KAPSAMI DE ERLEME LE LG L DÜZENLEMELER T CAR KÂR VE MAL KÂR

Dönem Sonu fllemleri G R fi flletmelerin süreklilik kavram gere i sonsuz kabul edilen yaflamlar, belirli dönemlere bölünür ve iflletmeler her döneme iliflkin olarak finansal durumlar n n ve baflar mlar n n ne oldu unu görmek isterler. Bu bilgiler ancak finansal durum tablosu da denen bilanço ve gelir tablosunun düzenlenmesi ile olanakl d r. Söz konusu finansal tablolar n, iflletmenin gerçek finansal durumunu ve kâr-zarar n gösterebilmeleri için dönem sonunda envanter ifllemleri ad verilen ifllemlerin yap lmas gereklidir. ENVANTER N TANIMI VE GEREKL L flletmelerin kâr n n belirlenebilmesi için iflletmenin varl klar n n, alacak ve borçlar n n tespit edilmesi, de erlenmesi, gelir ve giderlerinin vergi kanunlar ve dönemsellik ilkesi aç s ndan incelenmesi gerekir. flletmelerin faaliyet sonuçlar genellikle bir takvim y l olarak kabul edilen muhasebe dönemlerine göre belirlenir. flletmenin sahip oldu u de erler, dönem içinde de iflime u rarlar. Bu de iflimlerin etkilerini görmek için her muhasebe dönemi sonunda iflletmeye ait de erlerin tespit edilmesi ve de erlemesinin yap lmas gerekir. Muhasebede bu ifllemlere envanter ifllemleri denmekledir. Dönemsellik ilkesi gere i her faaliyet döneminin sonucu ayr olarak tespit edilmelidir. Bunun için her faaliyet dönemi sonunda hesaplar n kapat lmas ve takip eden dönem bafl nda yeniden aç lmas söz konusudur. Böylelikle hem kay tlar n devaml l hem de kontrolü sa lanm fl olur. Faaliyet dönemi sonunda düzenlenen finansal tablolar n gerçek durumu yans tabilmeleri için önce envanter yap larak gerçek durumun tespit edilmesi, daha sonra dönem içinde yap lan kay tlar n envanter sonuçlar na göre düzeltilmesi gerekir. flletmeler dönem içinde ne kadar düzenli kay t tutarlarsa tutsunlar, her zaman envanter sonuçlar ile kay tlar aras nda farklar n ortaya ç kabilmesi söz konusudur. Örne in aral kl envanter yöntemi ile mal hareketlerini izleyen iflletmede, mal hesab n n borç kalan mevcut mal göstermeyecektir. Mal hareketlerini sürekli envanter yöntemi ile izleyen iflletmede ise fire, kaybolma, çal nma gibi nedenlerle miktar farkl l klar veya modas geçme, fiyat de ifliklikleri gibi nedenlerle de er kay plar söz konusu olabilece inden mal hesab n n borç kalan gerçek mal de erini göstermeyebilir. Yabanc para kasas, menkul k ymetler, yat r mlar gibi baz varl klar n y lsonu de erleri de iflmifl olabilir. Baz alacaklar vadelerinde tahsil edileme- Envanter, bir iflletmeye ait varl k alacak ve yükümlülüklerin belli bir tarihteki miktar ve de erlerinin tespit ve takdiridir.

4 Muhasebe Uygulamalar mifl ve normal alacak niteliklerini kaybetmifl olabilir. Gelir ve giderler içinde gelecek dönemlere ait gelir ve giderler olabilir. Baz ifllemlerin kayd unutulurken, baz ifllemler yanl fl kaydedilmifl olabilir. Yukar dakiler ve bunlara benzer nedenlerle ortaya ç kabilecek farkl l klar n finansal tablolara yans t labilmesi ve finansal tablolar n gerçek durumu gösterebilmesi için envanter yap lmas, yani iflletmenin ekonomik de erlerinin gerçek durumunun belirlenmesi gerekir. Envanter Ç karma Zaman ve Envanter Türleri Envanterin ne zaman ç kar laca, ilgili vergi kanunlar m zda belirtilmifltir. Türk Ticaret Kanunu na göre iflletmelerin kurulufl tarihinde ifle bafllama envanteri ve daha sonra da her faaliyet döneminin sonunda dönem sonu envanteri ç karmalar gerekmektedir. Faaliyet döneminin sonunda ç kar lan envanter, takip eden faaliyet döneminin dönem bafl envanterini oluflturur. Mali y l, takvim y l olan iflletmeler için faaliyet döneminin son günü olan 31 Aral k, dönem sonu envanterinin ç kar ld ve bilançonun düzenlendi i tarihtir. Bu durumun istisnalar flunlard r: flletmenin faaliyetinin bir y ldan k sa sürmesi durumunda bu süre faaliyet dönemi say l r ve bu sürenin sonu itibar yla envanter ç kar l r ve bilanço düzenlenir. Takvim y l içinde herhangi bir tarihte ifle bafllayan ve ifli b rakan iflletmeler, ifle bafllama ve b rakma tarihleri itibar yla envanter ç kar rlar ve bilanço düzenlerler. flletmeler, y l içinde kay p veya çal nma olaylar n n tespiti ve önlenmesi için gerek gördüklerinde de envanter ç karabilirler. Bir iflletmenin baflka bir iflletmeye devri yap l rken ç kar lan envantere devir envanteri; faaliyete son verme, tasfiye ve iflas durumlar nda tasfiye memurlar taraf ndan tasfiyenin bafl nda ve sonunda ç kart lan envantere tasfiye envanteri ve iflas envanteri ad verilir. Envanter ifllemleri say m, de erleme ve dönem sonu kay tlar n n yap lmas n kapsayan bir süreçtir. ENVANTER filemler N N KAPSAMI Belirli bir dönemde elde edilen kâr ya da zarar n do ru olarak tespit edilebilmesi ve varl k ve yükümlülüklerin bilançoda gerçe e uygun olarak gösterilebilmesi için dönem sonlar nda bir dizi ifllem yap lmas gerekir. Envanter, kelime anlam olarak say m yapmak anlam nda kullan lmakla birlikte, Vergi Usul Kanunu nda envanter ç karmak Bilanço günündeki mevcutlar, alacaklar ve borçlar saymak, ölçmek, tartmak ve de erlemek suretiyle kesin bir flekilde ve müfredatl olarak tespit etmektir. fleklinde tan mlanm flt r. Görüldü ü gibi tan ma de erleme kavram da dâhil edilmifltir. Bu nedenle iflletmeler envanter ç karma deyimini, hem say m hem de de erleme anlam nda kullanmaktad rlar. Ancak envanter ifllemleri sadece say m ve de erleme ifllemleri ile s n rl de ildir. Envanter ifllemlerinin amac, iflletmenin yasal defterlerinde görülen sonuçlar ile gerçek durumun ayn olup olmad n tespit etmek ve gerekli ayarlama ve düzeltme kay tlar n yapmakt r. Böylelikle muhasebe kay tlar ile envanter sonuçlar n n uyumu sa lanm fl olur. Envanter ifllemleri kapsam nda yap lacak ifllemler afla daki s raya göre gerçeklefltirilir: Genel geçici mizan n düzenlenmesi. Say m ve de erleme yap larak mevcutlar n tespit edilmesi.

1. Ünite - Dönem Sonu fllemleri 5 Say m sonuçlar n n genel geçici mizan ile karfl laflt r lmas ve olas farkl l klar n belirlenmesi. Fark olmas hâlinde, farklar n nedenlerine göre gerekli muhasebe kay tlar - n n yap lmas. Envanter sonuçlar ile muhasebe kay tlar n n uyumu sa land ktan sonra kesin mizan n düzenlenmesi. Finansal tablolar n düzenlenmesi. Muhasebe ile olan iliflkisi aç s ndan envanter ifllemlerini ikiye ay rabiliriz: Muhasebe d fl envanter ifllemleri Muhasebe içi envanter ifllemleri Say m ve de erleme ifllemleri, muhasebe d fl envanter ifllemleri; gerekli muhasebe kay tlar n n yap lmas ise muhasebe içi envanter ifllemleri olarak isimlendirilir. D KKAT Muhasebe D fl Envanter fllemleri Muhasebe d fl envanter ifllemleri kapsam nda, öncelikle say m ve de erleme ifllemleri yap l r. Say m ifllemi, varl klar n ve borçlar n miktar olarak tespiti ve kontrolüdür. Fiziki olarak var olan, gözle görülür, elle tutulur varl klar (örne in kasadaki nakit mevcudu, menkul k ymetler, stoklar, demirbafllar vb.) say larak, ölçülerek veya tart larak; di er varl k ve yükümlülüklerin (örne in alacaklar, borçlar vb.) envanter ifllemleri ise mutabakat yoluyla gerçeklefltirilir. Say m ifllemleri sonucunda daha sonraki aflamalar n dayana olan bilgiler oluflturulur. Bu nedenle gerekli özenin gösterilmesi gerekir. Mal mevcudunun do ru say lmamas, finansal durumun ve faaliyet sonucunun yanl fl belirlenmesine neden olur. D KKAT Say m ifllemleri üç aflamada gerçeklefltirilir: Planlama ve haz rl k Say m Say m listelerinin haz rlanmas Say m n kolay, hatas z ve k sa bir sürede yap lmas önemlidir. Bu nedenle, her iflletme, say m ifllemlerini yapmadan önce say m n hangi sürede ve nas l yap laca- na iliflkin ön haz rl klar yapar. Bu haz rl k çal flmalar s ras nda; Say m n ne zaman yap laca, Hangi ambar ya da ambarlarda say m yap laca, Nelerin say laca, Say m ifllemlerinin kim ya da kimler taraf ndan yap laca gibi konular belirlenir. Ayr ca say m yapacak olan kiflilere, say m n yap lmas ve say m listelerinin haz rlanmas konusunda gerekli e itimler verilir. Say m n mümkün olan en k sa sürede gerçeklefltirilmesi önemlidir. Say m n sa l kl bir flekilde yap labilmesi için bazen üretimin ya da ürün sevkiyat n n durdurulmas gerekebilir. Bu nedenle uzun zaman alan say m ifllemleri, flirketler için ek maliyetlere neden olur. Günümüzde pek çok iflletme (özellikle çok say da ürün satan iflletmeler) bu amaçla barkod sistemlerini kullanmakta ve böylelikle say m ifllemlerini daha h zl ve sa l kl bir flekilde yapabilmektedirler. Fiili say m iflleminin nas l gerçeklefltirilece i, say ma konu unsurlar n ne oldu una ba l olarak farkl l k arz eder. Burada önemli olan konu say m yapacak olan ki-

6 Muhasebe Uygulamalar De erleme, iflletmenin varl k ve borçlar n n parasal tutarlar n n kesin olarak takdir ve tespitidir. D KKAT Envanter defteri, muhasebe d fl envanter sonuçlar n n dökümlü olarak yer ald defterdir. Envanter defterinde ayr ca iflletmenin aç l fl ve kapan fl bilançolar na da yer verilir. D KKAT D KKAT fli ya da kiflilerin say lacak unsurlar tan yor olmas d r. Örne in stok say m n yapan kiflinin iflletmenin ambar sistemini ve stoklanan ürünleri tan yor olmas gerekir. Varl k ve yükümlülüklerin say m ve mutabakat yap ld ktan sonra de erleme ifllemleri yap l r. De erleme ifllemleri, iflletmenin muhasebe dönemi sonundaki varl klar, yükümlülükleri ve öz kaynaklar n n bilançoda hangi de erle gösterilece- inin tespit edilmesidir. De erleme ifllemleri; her bir varl k, yükümlülük ya da öz kaynak kalemi için ayr ayr yap l r. Say m ifllemleri miktar tespiti için de erleme ise parasal tutarlar n tespiti için yap l r. Vergi Usul Kanunu na göre bilanço esas na göre defter tutan iflletmelerin, yapm fl olduklar muhasebe d fl envanter çal flmalar n n sonuçlar n envanter defterine kaydetmeleri gerekmektedir. Envanterin envanter defteri üzerine ç kar lmas esas olmakla birlikte, genifl ifl hacmi olan ve mal çeflidi çok olan iflletmeler envanterlerini listeler halinde düzenleyebilirler. Envanter listesi düzenlenmesi durumunda, listedeki kalemlerin toplam de erleri envanter defterine kaydedilir. Bu durumda envanter listelerinin de befl y l süre ile saklanmas gerekir. Envanter listelerinin görünümü flirketten flirkete farkl olabilir. Bu konuda yasal bir düzenleme bulunmamaktad r. Ancak, envanter listelerinde bulunmas gereken asgari hususlar aç klanm flt r. Afla da örne i verilen envanter listesinde oldu u gibi bu listelerde; envanter tarihi, liste sayfa numaras, listeye kaydedilen varl n s - ra numaras, liste toplamlar, envanterin kim taraf ndan yap ld, yetkili imzalar ve tabi ki say m sonuçlar na iliflkin aç klamalar n yer almas gerekir. Buna karfl l k menkul k ymetlere iliflkin envanter listesinde; ihraç edenlere iliflkin bilgiler, menkul k ymetin türü, ihraç tarihi ve seri numaras, nominal ve al fl bedelleri gibi bilgiler yer almal d r. Envanter listeleri, envanter amac na uygun flekilde, envanteri yap lan ekonomik varl kla ilgili asgari bilgileri kapsamal d r. fiekil 1.1 Envanter listesi örne i.... Envanteri Tarih: Liste sayfa no.: S ra no Cinsi Kodu Miktar Tutar Aç klama K T A P TELEV ZYON TELEV ZYON NTERNET NTERNET Düzenleyen kifli: Yetkili kifli:

1. Ünite - Dönem Sonu fllemleri 7 Say m ve de erleme iflleminden sonra bulunan tutarlar genel geçici mizandaki tutarlar ile kalem baz nda karfl laflt r l r. E er karfl laflt rma sonucunda fark ortaya ç kmam flsa kalemin de eri do rudur ve bilançoya geçirilebilir. Fark ç kmas durumunda ise muhasebe içi envanter ifllemleri kapsam nda gerekli kay tlar yap l r. Muhasebe d fl envanter ile bilanço aras nda iliflki var m d r, aç klay n z. Muhasebe çi Envanter fllemleri Dönem sonunda yap lmas gereken muhasebe kay tlar n, di er bir ifadeyle muhasebe içi envanter ifllemlerini üç grupta toplamak mümkündür: Muhasebe d fl envanter sonucunda tespit edilen hatal ya da eksik kay tlar n düzeltilmesi için yap lmas gereken muhasebe kay tlar. De erlenen varl k ve yükümlülüklerin tespit edilen de ere getirilmesi için yap lmas gereken muhasebe kay tlar. Dönem sonunda iflletmeler taraf ndan yap lmas gereken rutin muhasebe kay tlar. 1 SIRA S ZDE Muhasebe içi envanter, muhasebe d fl envanter sonuçlar n n muhasebe kay tlar na aktar lmas d r. Muhasebe içi envanter ifllemlerinin bafllang c ve bitifli aras nda hangi ifllemler yap l r? DE ERLEME LE LG L DÜZENLEMELER De erleme varl klar n ve borçlar n parasal de erlerinin takdiri ifllemi oldu una göre bu ifllemin belli kurallara göre yap lmas gerekir. De erleme, iflletmenin muhasebe kâr n n ve vergi matrah n n tespitinde önemli rol oynad için iflletme ile ilgili taraflar yak ndan ilgilendirir. Bu nedenle de erlemenin objektif esaslara göre yap lmas gerekir. De erlemeye iliflkin esaslar Türk Ticaret Kanunu, Vergi Usul Kanunu ve Muhasebe Standartlar nda yer almaktad r. Türk Ticaret Kanunu nda De erleme Bilindi i gibi 6102 no.lu yeni Türk Ticaret Kanunu, Temmuz 2012 de yürürlü e girecektir. Yeni Türk Ticaret Kanunu nun 78. maddesine göre de erleme yap l rken uyulmas gereken ilkeler afla daki gibidir: Kapan fl bilançosundaki de erler ile takip eden dönemin aç l fl de erleri ayn olmal d r. De erlemelerde iflletmenin süreklili i esast r. Varl klar ve borçlar teker teker de erlenir. De erleme ihtiyatla yap lmal d r. Gelirler ve giderler gerçekleflme esas na göre finansal tablolara kaydedilmelidir. De erlemede kullan lan yöntemler, takip edilen dönemlerde de korunur. Yeni Türk Ticaret Kanunu nun 79. maddesi de erleme ölçülerine iliflkin olup bu maddede Duran ve dönen varl klar, Türkiye Muhasebe Standartlar uyar nca bu standartlarda gösterilen ölçülere göre de erlenir. Borçlar ve di er kalemler için de ayn standartlar uygulan r. denmektedir. Dolay s yla dönem sonunda de erleme ifllemleri yap l rken Türkiye Muhasebe Standartlar nda tan mlanan ve bu bölümün sonunda da k saca aç klanan de erleme ölçüleri kullan lacakt r. Yeni Türk Ticaret Kanunu, de erleme konusunda ayr hükümler getirmek yerine Türkiye Muhasebe Standartlar n referans göstermektedir 2 SIRA S ZDE D KKAT K T A P K T A P

8 Muhasebe Uygulamalar Vergi Usul Kanunu ndaki de erleme ölçülerinin amac, vergi matrah n n tespitidir. D KKAT Vergi Usul Kanunu nda De erleme ve De erleme Ölçüleri Hâlen ülkemizde genifl ölçüde vergi yasalar taraf ndan yönlendirilen bir muhasebe uygulamas mevcuttur. Özellikle de erleme ifllemlerinde kullan lacak ölçüler ve hangi varl k ve yükümlülü ün, hangi ölçülerle de erlenece i konusunda Vergi Usul Kanunu nda detayl hükümlere yer verilmifltir. De erleme, do rudan vergi matrah n (vergiye tabi kazanc ) etkiledi i için ülkemizde de erleme ölçülerinin neler oldu u ve hangi kalemlerin de erlemesinde kullan laca Vergi Usul Kanunu nda aç klanm flt r. Türk Ticaret Kanunu ve Vergi Usul Kanunu nun farkl de erleme ölçülerini esas almas ticari kâr ve mali kâr kavramlar n oluflturmufltur. Vergi Usul Kanunu nun 261. maddesinde de erleme ölçüleri afla daki gibi s - ralanm flt r: Maliyet bedeli Borsa rayici Tasarruf de eri Mukayyet de er tibari de er Vergi de eri Rayiç bedel Emsal bedeli ve ücreti Maliyet Bedeli (VUK Madde 262) Maliyet bedeli; bir varl n sat n al nmas, üretilmesi ya da kullan ma haz r hâle getirilmesi için yap lan harcamalar n toplam d r. Tan mdan ne anlafl lmas gerekti ini basit bir örnekle aç klamaya çal flal m. Örne in bir iflletmenin T100 bedelle ticari mal ald n ve söz konusu mal T5 ye kendi deposuna tafl tt n varsayal m. Bu ifllemi iflletme, T100 de erinde ticari mal ald m ve ayr ca T5 tafl ma giderine katland m. fleklinde kaydedebilece i gibi, T105 de erinde ticari mal ald m. fleklinde de muhasebelefltirebilir. Maliyet bedeli ile de erlenen varl klarda ikinci yöntemin kullan lmas, yani bir varl k al m s ras nda yap lan harcamalar n ayr ca gider olarak de il söz konusu varl n de erine eklenerek muhasebelefltirilmesi gerekir. Bir varl n de erini devaml flekilde art ran, kapasitesini geniflleten veya hizmet ömrünü art ran harcamalar da maliyet bedeline dâhil edilir. D KKAT Bir mal n maliyet bedeli = Al fl bedeli + Al fl giderleridir. SIRA S ZDE 3 Vergi Usul Kanunu na göre afla daki varl klar maliyet bedeli ile de erlenirler. Stoklar Maddi duran varl klar Maddi olmayan duran varl klar Tar msal ürünler flletme %18 KDV dâhil T59.000 bedelle bir makine sat n alm flt r. Makinenin nakliyesi için T2.000, nakliye sigortas için T500 ve montaj için T1.000 ödemifltir. Makinenin maliyeti ne kadard r?

1. Ünite - Dönem Sonu fllemleri 9 Vergi Usul Kanunu nda de erleme ölçüleri aras nda say lmamakla birlikte al fl bedeli kavram na da yer verilmifltir. Örne in hisse senetlerinin al fl bedeli ile de- erlenece i belirtilmifltir. Al fl bedeli, maliyet bedelinden farkl olarak yaln zca sat n alma bedelini ifade etmektedir. Borsa Rayici (VUK Madde 263) Borsa rayici ölçüsünün kullan labilmesi için de erlemeye konu varl n borsada ifllem görmesi gerekir. Vergi Usul Kanunu na göre borsa rayici, son ifllem günündeki ifllemlerin gün ortalamas d r (kapan fl fiyat de il). Yabanc paralar n borsa rayici ile de erlenece i belirtilmekle birlikte (VUK Madde 280) ülkemizde yerleflik bir yabanc para borsas olmad için yabanc paralar, Maliye Bakanl taraf ndan ilan edilen kurlar ile de erlenir. Ayr ca hisse senetleri ile fon portföyünün an az % 51 i Türkiye de kurulmufl bulunan flirketlerin hisse sentlerinden oluflan yat r m fonu kat lma belgeleri d fl ndaki her türlü menkul k ymet, borsa rayici ile de erlenir. Ancak baz menkul k ymetlerin borsa rayici bulunmamaktad r. Örne in borsa rayici olmayan tahviller al fl bedeline vadesinde elde edilecek gelirin, edinim tarihinden de erleme gününe kadar geçen süreye isabet eden k sm n n eklenmesi suretiyle hesaplanan de erle de erlenir. Borsada ifllem gören yabanc paralar, borsa rayici üzerinden; borsada ifllem göremeyenler ise Maliye Bakanl nca tespit ve ilan edilen kurlar üzerinden de erlenir.(vuk Madde 280) D KKAT Tasarruf De eri (VUK Madde 264) Bir varl k ya da yükümlü ün de erleme günündeki gerçek de eridir. Vergi Usul Kanunu na göre bankalar, bankerler ve sigorta flirketleri; alacaklar n ve borçlar n tasarruf de eri ile de erlemek zorundad rlar. Bunun d fl nda kalan flirketler, yaln zca senetli alacak ve borçlar n e er isterlerse tasarruf de eri ile de erleyebilirler. Alacak senetlerini tasarruf de eri ile de erlemeye karar veren iflletmelerin, varsa borç senetlerini de tasarruf de eri ile de erlemeleri zorunludur. Mukayyet De er (VUK Madde 265) Kay tl de er olarak da bilinen mukayyet de er, bir iktisadi k ymetin muhasebe kay tlar nda gösterilen de eridir. Afla daki iktisadi k ymetler, mukayyet de er ile de- erlenirler: Senetsiz alacaklar ve borçlar Kurulufl ve örgütlenme giderleri fierefiye Aktif geçici hesaplar Pasif geçici hesaplar tibari De er (VUK Madde 266) Nominal de er olarak da bilinen itibari de er, her nevi senetlerle hisse senedi ve tahvillerin üzerinde yaz l olan de erdir. Ulusal para ve ç kar lm fl tahviller, itibari de erle de erlenir. Rayiç Bedel (VUK Mükerrer Madde 266) Bir iktisadi k ymetin de erleme günündeki normal al m sat m de eri olup Vergi Usul Kanunu nda hangi iktisadi k ymetlerin rayiç bedel ile de erlenece ine iliflkin herhangi bir aç klama yap lmam flt r.

10 Muhasebe Uygulamalar Emsal Bedeli ve Emsal Ücreti (VUK Madde 267) Emsal bedeli, gerçek de eri bilinmeyen veya do ru olarak tespit edilemeyen bir varl n benzerlerine göre belirlenmifl de eridir. K saca varl n sat lmas hâlinde piyasadaki fiyat olarak tan mlamak mümkündür. Vergi Usul Kanunu na göre emsal bedelinin belirlenmesi afla daki s ra ve esaslar do rultusunda yap lmal d r. Birinci s ra, ortalama fiyat esas d r. Ayn cins ve türdeki mallardan önceki aylarda sat fl yap lm flsa emsal bedeli bu sat fllardan hareketle hesaplanan ortalama sat fl fiyat d r. Bu esas n uygulanmas için ayl k sat fl miktar n n, emsal bedeli hesaplanacak her bir mal n miktar na nazaran %25 ten az olmamas gerekir. kinci s ra, maliyet bedeli esas d r. Bu yöntemin uygulanabilmesi için emsal bedeli belirlenecek mal n maliyetinin tespit edilebilmesi gerekir. Bu durumda maliyet bedeline toptan sat fllar için %5, perakende sat fllar için %10 eklemek suretiyle emsal bedeli hesaplan r. Üçüncü s ra, takdir esas d r. Yukar daki yöntemlerin kullan lamamas durumunda, iflletmenin baflvurusu üzerine takdir komisyonu taraf ndan belirlenen de erdir. Emsal bedelinin iflletme taraf ndan belirlenmesi durumunda hesaplamaya esas belge ve kay tlar n saklanmas gerekir. Ücretle yap lan üretimde, ücretin gerçek miktar n n bilinememesi veya do ru olarak tespit edilememesi durumunda emsal ücret de ayn esaslar do rultusunda belirlenir. Vergi De eri (VUK Madde 268) Vergi de eri, Kanun da bina ve arazinin rayiç bedeli olarak tan mlanm flt r. Ancak yukar da da belirtildi i gibi gayrimenkuller, maliyet bedeli ile de erlenirler. Maliyet bedeli ile de erleme olana n n olmad durumlarda vergi de eri kullan labilir (VUK Madde 289). Türkiye Muhasebe Standartlar nda De erleme Daha önce de aç kland gibi Türk Ticaret Kanunu de ifltirilmifl olup 6102 say l yeni kanun Temmuz 2012 de yürürlü e girecektir. Yeni Türk Ticaret Kanunu na göre iflletmeler, 01 Ocak 2013 tarihinden itibaren (bir de ifliklik yap lmad takdirde) Türkiye Muhasebe Standartlar ile uyumlu raporlama yapmak zorundad rlar. Küreselleflme ve artan sermaye hareketlerinin bir sonucu olarak son yirmi y l içinde muhasebede standardizasyon çabalar ivme kazanm flt r. flletmelerin mali yap s, faaliyet sonuçlar ve nakit ak fllar n n gerçe e uygun bir flekilde sunulmas - n ve karfl laflt r labilir olmas n sa lamak amac yla ortak uygulamalara, yani muhasebe standartlar na gerek vard r. Bu amaçla 1973 y l nda, Londra da Uluslararas Muhasebe Standartlar Komitesi kuruldu. Komite, kurulufl amac na uygun olarak Uluslararas Muhasebe Standartlar n (UMS) oluflturarak yay mlamaya bafllad. 1998 y l itibar yla ana standartlar tamamland. 2000 y l na gelindi inde Uluslararas Muhasebe Standartlar Komitesi, Uluslararas Muhasebe Standartlar Kurulu ad n ald. Bu tarihten sonra yay mlanan standartlar da Uluslararas Finansal Raporlama Standartlar (UFRS) olarak yay mland. Bu nedenle hâlen hem UMS ve hem de UFRS ler yürürlükte olup hepsine birden UFRS denmektedir. Ülkemizde ise 1999 y l nda Sermaye Piyasas Kanunu na eklenen bir madde ile muhasebe standartlar n oluflturmak üzere Türkiye Muhasebe Standartlar Kurulu (TMSK) kuruldu. 2002 y l nda oluflumunu tamamlayan kurul, önemli bir karar vererek ülkemize özgü muhasebe standartlar oluflturmak yerine uluslararas muhasebe standartlar n aynen al p Türkiye muhasebe standartlar olarak benimsemeyi

1. Ünite - Dönem Sonu fllemleri 11 kabul etti. Kurul, bugüne kadar 29 adet Türkiye Muhasebe Standard (TMS) ve 12 adet Türkiye Finansal Raporlama Standard (TFRS) yay mlad. Standartlar n tümü, TFRS olarak adland r lmaktad r. 26.09.2011 tarih, 660 say l Kanun Hükmünde Kararname ile Türkiye Muhasebe Standartlar Kurulu kald r larak yerine Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartlar Kurumu oluflturulmufltur. TFRS lerin amac nedir? Türkiye Finansal Raporlama Standartlar nda geçen de erleme ölçüleri afla daki gibidir: Maliyet Bedeli Bir varl n elde edilmesinde veya inflas nda ödenen nakit veya nakit benzerlerini veya verilen di er bedellerin gerçe e uygun de erini veya belli durumlarda ilk muhasebelefltirilme s ras nda ilgili varl a atfedilen bedeli ifade eder. Gerçe e Uygun De er Karfl l kl pazarl k ortam nda, bilgili ve istekli gruplar aras nda bir varl n el de ifltirmesi ya da borcun ödenmesi durumunda ortaya ç kmas gereken tutard r. Net Gerçekleflebilir De er flin normal ak fl içinde tahminî sat fl fiyat ndan, tahminî tamamlanma maliyeti ve sat fl gerçeklefltirmek için gerekli tahminî sat fl giderleri toplam n n, düflülmesiyle elde edilen tutar ifade eder. Kullan m De eri Bir varl k ya da nakit yaratan birimden elde edilmesi beklenen gelecekteki nakit ak fllar n n bugünkü de eridir. Geri Kazan labilir Tutar Bir varl n gerçe e uygun de erinden sat fl giderleri ç kar larak bulunan de eri ile kullan m de erinden büyük olan d r. flletmeye Özgü De er Bir iflletmenin bir varl n devaml kullan m ndan ve yararl ömrünün sonunda elden ç kar ld nda elde edilmesi beklenen veya bir yükümlülü ün karfl lanmas nda oluflmas beklenen nakit ak fllar n n bugünkü de erini ifade eder. T CAR KÂR VE MAL KÂR flletmenin belirli bir dönemde elde etti i gelirler ile bu gelirleri elde edebilmek için katland giderler aras ndaki farka kâr (giderler daha fazla ise zarar) denir. fiirketler, ticari faaliyetleri s ras nda ayn dönem içinde gerçekleflen tüm gelir ve giderlerini herhangi bir s n r olmaks z n muhasebelefltirir ve dolay s yla kâr tutar n n belirlenmesinde dikkate al rlar. Söz konusu kâra, ticari kâr denir. Ancak pek çok ülkede oldu u gibi bizim ülkemizde de vergi, ticari kâr üzerinden hesaplanmaz. Üzerinden vergi hesaplanan (vergi matrah na) kâra, mali kâr denir. Ticari kâr ile mali kâr rakamlar n n farkl olmas n n üç önemli nedeni vard r; De erleme ölçülerinin farkl olmas, Elde edilen baz gelirlerin vergi yasalar taraf ndan vergiden istisna tutulmas, 4 SIRA S ZDE

12 Muhasebe Uygulamalar Gerçekleflen baz giderlerin vergi yasalar nca gider kabul edilmemesi (kanunen kabul edilmeyen giderler). Yukar da da aç kland gibi Vergi Usul Kanunu nda tan mlanan de erleme ölçüleri ile Türkiye Muhasebe Standartlar nda tan mlanan de erleme ölçüleri farkl - l k arz etmektedir. Ayr ca hangi varl k ve yükümlülü ün, hangi de erleme ölçüsüyle de erlenece i hususunda da önemli farkl l klar vard r. Do al olarak vergi idaresi, dönem sonunda vergi matrah belirlenirken de erleme ifllemlerinin vergi yasalar na uygun olarak yap lmas n istemektedir. Ülkemiz vergi yasalar na göre baz kazançlar çeflitli nedenlerle (teflvik vb.) vergi d fl b rak lm fllard r. Ticari kâr hesaplan rken dikkate al nan vergiden istisna bu kazançlar, vergi matrah na (mali kâra) dâhil edilmezler. Vergi mevzuat m za göre baz giderler de (örne in vergi cezalar ) vergiye tabi kazanc n hesaplanmas nda dikkate al nmaz. Bu giderlere kanunen kabul edilmeyen giderler denir. Ticari kârdan mali kâra ulaflabilmek için kanunen kabul edilmeyen giderler eklenir, vergiden istisna kazançlar düflülür.

1. Ünite - Dönem Sonu fllemleri 13 Özet A MAÇ 1 A MAÇ 2 Dönem sonu ifllemlerini tan mlamak Finansal tablolar, iflletme ile ilgili karar vermek durumunda olan kifli ve kurumlara iflletmenin finansal yap s ve belirli bir dönemin faaliyet sonuçlar hakk nda bilgi sa layan tablolard r. Finansal tablolar n gerçe i yans tabilmeleri için de öncelikle iflletmenin gerçek durumunun saptanmas (muhasebe d fl envanter yap lmas ) ve saptanan durum ile kay tlar n karfl laflt r lmas, bunun sonucunda da gerekli ayarlama ve düzeltme kay tlar n n yap lmas (muhasebe d fl envanter) gerekir. Tüm bunlardan sonra iflletme kapan fl kay tlar n yaparak finansal tablolar n düzenleyebilir. Bu ba lamda dönem sonu ifllemleri; say m, de erleme ve dönem sonu kay tlar n n yap larak finansal tablolar n düzenlenmesini kapsayan bir süreçtir. Say m ve de erlemeyi iliflkilendirmek Say m ve de erleme muhasebe d fl envanter ifllemleri kapsam nda yap lan iki önemli çal flmad r. Say m yapman n amac, fiili durumun tespitidir. Bu çal flmayla iflletmenin tüm varl klar ve borçlar miktar olarak tespit edilir. De erleme yap lmadan bu tespitin muhasebeye konu olmas söz konusu de ildir. Bu nedenle söz konusu varl k ve borçlar n de erleme günü itibar yla parasal tutarlar n n takdir ve tespitinin yap lmas gerekir. Ancak bu flekilde mevcut durumun ne oldu unu görmek olanakl hâle gelir. A MAÇ 4 A MAÇ 5 Maliyet bedeli Borsa rayici Tasarruf de eri Mukayyet de er tibari de er Vergi de eri Rayiç bedel Emsal bedeli ve ücreti Türkiye Muhasebe Standartlar nda kullan lan de erleme ölçülerini tan mlamak Uluslararas Muhasebe Standartlar ile uyumlu olarak oluflturulan Türkiye Muhasebe Standartlar mevcut muhasebe uygulamalar na yeni de er kavramlar getirmektedir. Bu de erleme kavramlar flunlard r: Maliyet bedeli Gerçe e uygun de er Net gerçekleflebilir de er Kullan m de eri Geri kazan labilir de er flletmeye özgü de er Türkiye Muhasebe Standartlar ve Vergi Usul Kanunu ndaki de erleme ölçülerini k yaslamak Türkiye Muhasebe Standartlar çerçevesinde yer alan de erleme ilkeleri, ticari bilançonun oluflumu ile ilgilidir. Buna karfl l k Vergi Usul Kanunu ndaki de erleme ölçüleri, vergi matrah n n hesaplanmas ile ilgilidir. A MAÇ 3 Vergi Usul Kanunu nda geçen de erleme ölçülerini tan mlamak Vergi Usul Kanunu de erlemeyi, vergi matrah - n n belirlenmesi ile ilgili olarak iktisadi k ymetlerin de erlerinin takdir ve tespiti olarak görmektedir. De erlemede kullan lan ölçüler dönem sonu faaliyet sonucunu do rudan etkileyebilmektedir. Bu nedenle yasada her bir iktisadi varl n hangi de erleme ölçüsü ile de erlenece i ayr nt l olarak belirtilmifl ve flu de erleme ölçülerine yer verilmifltir.

14 Muhasebe Uygulamalar Kendimizi S nayal m 1. Afla dakilerden hangisi muhasebe d fl envanter ifllemleri kapsam ndad r? a. Genel geçici mizan n haz rlanmas b. Gerekli düzeltme kay tlar n n yap lmas c. Hesaplar n bilançoya devri d. Say m e. Bilançonun düzenlenmesi 2. Vergi Usul Kanunu na göre afla daki varl klardan hangisi maliyet bedeli ile de erlenir? a. Hisse senetleri b. Bankalar c. Ticari mallar d. Alacak senetleri e. Al c lar 3. fiirketin kasas ndaki Türk liras nakit y l sonunda nas l de erlenir? a. Tasarruf de eriyle b. Borsa rayiciyle c. tibari de erle d. Emsal bedeliyle e. Al fl bedeliyle 4. Ülkemizde muhasebe standartlar n oluflturma yetkisi hangi kuruma verilmifltir? a. Sermaye Piyasas Kurumu b. Maliye Bakanl c. Türkiye Denetim Standartlar Komitesi d. Türkiye Muhasebe Standartlar Kurulu e. Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartlar Kurumu 5. Afla daki varl k kalemlerinden hangisinin envanteri mutabakat yoluyla yap l r? a. Kasa b. Al c lar c. Hisse senetleri d. Demirbafllar e. Ticari mallar 6. Bir iktisadi k ymetin muhasebe kay tlar nda gösterilen hesap de eri hangisidir? a. Tasarruf de eri b. tibari de er c. Mukayyet de er d. Nominal de er e. Vergi de eri 7. Afla daki iktisadi k ymetlerden hangisi tasarruf de- eri ile de erlenebilir? a. Hisse senetleri b. Peflin ödenen giderler c. Al nan avanslar d. Vadesi gelmemifl senede ba l alacaklar ve borçlar e. Hat r senetleri 8. Afla daki de erleme ölçülerinden hangisi Vergi Usul Kanunu nda tan mlanmam flt r? a. Borsa rayici b. Geri kazan labilir tutar c. Tasarruf de eri d. Mukayyet de er e. Maliyet bedeli 9. Vergi Usul Kanunu na göre iflletmenin kasas ndaki yabanc paralar, y l sonunda hangi kurla de erlenir? a. T.C. Merkez Bankas efektif al fl kuruyla b. T.C. Merkez Bankas efektif sat fl kuruyla c. T.C. Merkez Bankas döviz al fl kuruyla d. T.C. Merkez Bankas döviz sat fl kuruyla e. Maliye Bakanl taraf ndan ilan edilen kurlarla 10. Karfl l kl pazarl k ortam nda, bilgili ve istekli gruplar aras nda bir varl n el de ifltirmesi ya da borcun ödenmesi durumunda ortaya ç kmas gereken tutara ne ad verilir? a. Gerçe e uygun de er b. Kullan m de eri c. Maliyet bedeli d. Net gerçekleflebilir de er e. Geri kazan labilir tutar

1. Ünite - Dönem Sonu fllemleri 15 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar 1. d Yan t n z yanl fl ise Muhasebe D fl Envanter konusunu tekrar gözden geçiriniz. 2. c Yan t n z yanl fl ise Maliyet Bedeli ile De erleme konusunu tekrar gözden geçiriniz. 3. c Yan t n z yanl fl ise tibari De er konusunu tekrar gözden geçiriniz. 4. e Yan t n z yanl fl ise Türkiye Muhasebe Standartlar nda De erleme konusunu tekrar gözden geçiriniz. 5. b Yan t n z yanl fl ise Muhasebe D fl Envanter konusunu tekrar gözden geçiriniz. 6. c Yan t n z yanl fl ise Mukayyet De er konusunu tekrar gözden geçiriniz. 7. d Yan t n z yanl fl ise Tasarruf De eri konusunu tekrar gözden geçiriniz. 8. b Yan t n z yanl fl ise Vergi Usul Kanunu nda De- erleme ve De erleme Ölçüleri konusunu tekrar gözden geçiriniz 9. e Yan t n z yanl fl ise Borsa Rayici ile De erleme konusunu tekrar gözden geçiriniz. 10. a Yan t n z yanl fl ise Gerçe e Uygun De er konusunu tekrar gözden geçiriniz. S ra Sizde 4 TFRS lerin amac ; sunulan finansal tablolar n ihtiyaca uygun, gerçek, güvenilir, dengeli, karfl laflt r labilir ve anlafl labilir niteliklere sahip olabilmelerini sa lamakt r. Yararlan lan Kaynaklar Maliye Hesap Uzmanlar Derne i, (2012). Beyanname Düzenleme K lavuzu. Sevilengül O. (2011). Genel Muhasebe. Ankara: Gazi Kitabevi. Türkiye Muhasebe Standartlar Kurulu. Uluslararas Finansal Raporlama Standartlar (IFRS/IAS) ile Uyumlu TFRS. Ankara: TMSK Yay nlar -9. Örten R., Kaval H., Karap nar A. (2011). Türkiye Muhasebe-Finansal Raporlama Standartlar Uygulama ve Yorumlar. (2011). Ankara: Gazi Kitabevi. www.gib.gov.tr www.tmsk.org.tr S ra Sizde Yan t Anahtar S ra Sizde 1 Bilanço, bir iflletmenin belirli bir tarihteki varl k ve kaynak yap s n n gerçek durumunu gösteren bir tablodur. flletmeler varl k ve kaynaklar n n gerçek durumunu belirlemek için muhasebe d fl envanter yani say m ve de- erleme yaparlar. Bu nedenle bilançonun haz rlanmas muhasebe d fl envantere dayan r. S ra Sizde 2 Muhasebe içi envanter ifllemleri, genel geçici mizan ile bafllar. Muhasebe d fl envanter sonuçlar ile genel geçici mizan kalanlar karfl laflt r l r ve buna göre gerekli ayarlama ve düzeltme kay tlar yap l r. Söz konusu kay tlardan sonra kesin mizan haz rlan r. Kesin mizanda kalan veren hesaplar kapat larak bilançoya devredilir. Son olarak bilanço ve gelir tablosu düzenlenir S ra Sizde 3 Söz konusu harcamalar n hepsi maliyet unsuru oldu- undan makinenin maliyeti 59.000 + 2.000 + 1.000 + 500 = 62.500 lirad r.

2MUHASEBE UYGULAMALARI Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Kasa say m noksanl ve fazlal n saptayabilecek, Bankalar n dönem sonu ifllemlerini aç klayabilecek, Menkul k ymetlerin de erlemesinde kullan lan yöntemleri karfl laflt rabilecek, fiüpheli ve de ersiz alacaklar, senetlerin peflin de erini tan mlayabilecek, Stok de erleme yöntemlerini listeleyebilecek ve k yaslayabilecek bilgi ve beceriler kazanabileceksiniz. Anahtar Kavramlar Efektif Say m noksanl Say m fazlal fiüpheli alacak De ersiz alacak F FO L FO Ortalama maliyet De eri düflük mal Net gerçekleflebilir de er Özellikli varl k çindekiler Muhasebe Uygulamalar Dönen Varl klar n Dönem Sonu fllemleri G R fi HAZIR DE ERLER MENKUL KIYMETLER T CAR ALACAKLAR fiüphel ALACAKLAR DE ERS Z ALACAKLAR STOKLAR STOKLARIN SAYIMI VE DE ERLEMES STOK DE ER DÜfiÜKLÜ Ü

Dönen Varl klar n Dönem Sonu fllemleri G R fi Dönen varl klar; iflletmenin nakit mevcudu ile bir y l veya iflletmenin normal faaliyet dönemi içinde nakde dönüfltürülmesi, sat lmas veya tüketilmesi öngörülen varl klard r. Bu bölümde, dönen varl klar s n f nda yer alan haz r de erler, menkul k ymetler, ticari alacaklar ve stoklar n dönem sonu ifllemleri aç klanacakt r. HAZIR DE ERLER Tek Düzen Muhasebe Sistemi nde haz r de erler, nakit olarak elde ve bankada tutulan varl klar ile istendi inde de erinde bir azalma olmadan nakde dönüfltürülebilecek varl klar (menkul k ymetler hariç) olarak tan mlanm flt r. Bu grupta yer alan iki önemli hesap, Kasa ve Bankalar hesab d r. Kasa Bilindi i gibi ülkemiz muhasebe uygulamalar na göre Kasa hesab nda yaln zca Türk liras ve yabanc para cinsinden nakit (banknot ve demir para) girifl ve ç k fllar izlenmektedir. Nakit, yani paran n kendisi, oldu u için iflletmeler, kasa ile ilgili envanter ifllemlerini s k aral klarla, ço unlukla her günün sonunda yaparlar. Türk paras ve yabanc para nakit mevcutlar n n envanter ve de erleme ifllemleri ile bunlara iliflkin muhasebe kay tlar farkl l k gösterir. Türk Liras Kasas Her günün sonunda kasadaki Türk liras nakit mevcutlar say l r. Say lan paralar, kupürler hâlinde tasnif edilerek toplan r. Türk liras nakit ifllemleri, itibari de erle (paran n üzerinde yaz lan de erle) kaydedildiklerinden say m sonucunda bulunan tutar ile, Kasa (Türk liras ) hesab n n borç kalan ayn olmak zorundad r. Ancak baz günlerde, say m sonucunda bulunan tutarla kay tlarda görülen tutar ayn olmayabilir. Kasa mevcudu itibari de erle de erlenir. Kasa say m nda bulunan fiili tutar, kay tlarda gözüken tutardan az ise bu durumda kasa say m noksanl vard r. Böyle bir durumda önce noksanl k geçici bir hesaba kaydedilerek, fiili kasa mevcudu ile kay tlar n ayn olmas sa lan r. Daha sonra noksanl n nedeni araflt r larak bulunan nedene göre gerekli düzeltme kayd yap l r. Türkiye Finansal Raporlama Standartlar nda, haz r de erler yerine nakit ve nakit benzerleri kavram kullan lmaktad r. Standartlara göre nakit, iflletmedeki nakit ve vadesiz mevduatlard r. Nakit benzerleri ise tutar belirli bir nakde kolayca çevrilebilen, k sa vadeli ve yüksek likiditeye sahip ve de erindeki de iflim riski önemsiz olan yat r mlard r. Bu nedenle vadesi üç aydan k sa hazine bonolar, menkul k ymet olarak de il nakit benzeri olarak kaydedilirler. D KKAT Say m noksan, say m sonucunun Kasa hesab n n borç kalan ndan düflük olmas d r.

18 Muhasebe Uygulamalar ÖRNEK 31.12.20XX tarihinde yap lan say m sonucunda kasada T12.000 oldu u tespit edilmifltir. Ayn tarihte Kasa ( T Kasas ) T13.500 borç kalan vermektedir. Muhasebe kay tlar na göre kasada T13.500 olmas gerekirken say m sonucunda T12.000 oldu u tespit edilmifltir. Bu durumda T1.500 noksanl k mevcuttur. Yukar da da aç kland üzere önce tespit edilen bu noksanl n kay t alt na al nmas, yani geçici bir hesaba kaydedilmesi gerekir. Tek Düzen Muhasebe Sistemine göre say labilir fiziki varl klar n say m nda noksanl k ç kmas hâlinde kullan lacak geçici hesap 197 kodlu Say m ve Tesellüm Noksanlar hesab d r. Y l sonunda tespit edilen noksanl kla ilgili olarak yap lacak muhasebe kayd afla daki gibi olacakt r. 31/12/20XX 197 SAYIM VE TESELLÜM NOKSANLARI 1.500 Kasa Sayım Noksanlığı 100 KASA 1.500 T Kasası Say m noksanl. Daha sonra iflletmenin ortaya ç kan bu noksanl n neden kaynakland n araflt rmas gerekir. Kasa say m noksanl ; Bir ödeme iflleminin unutularak kaydedilmemesi, Yap lan bir ödemenin yanl fll kla eksik kaydedilmesi, Yap lan bir tahsilat n yanl fll kla fazla kaydedilmesi, Kasa sorumlusunun zimmetine para geçirmesi, Bozuk para s k nt s vb. pek çok nedenden olabilir. Bulunan nedene göre Say m ve Tesellüm Noksanlar hesab n n kapat larak ilgili hesaba devredilmesi gerekir. Yukar daki örnekte bulunan noksanl n sat c ya yap lan T1.500 lik ödemenin iflletme taraf ndan kaydedilmemesinden kaynakland n varsayarsak, yap lacak düzeltme kayd afla daki gibi olacakt r. 31/12/20XX 320 SATICILAR 1.500 B İşletmesi 197 SAYIM VE TESELLÜM NOKSANLARI 1.500 Kasa Sayım Noksanlığı Noksanl n ilgili hesaba devri. Yukar daki her iki muhasebe kayd birlikte de erlendirildi inde geçici hesap olan Say m ve Tesellüm Noksanlar hesab n n kapanm fl oldu u, Sat c lar hesab n n T1.500 borç ve Kasa hesab n n T1.500 alacak kaydedildi i görülecektir. Bu da sat c ya yap lan T1.500 ödemenin muhasebe kayd, yani unutulan kay tt r.