Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemleri Kongresi 30 Ekim 02 Kasım m 2007, KTÜ,, Trabzon CBS NİN N SAĞLIK ALANINDA KULLANIMI VE ÖRNEKLERİ GÜLGÜN ÖZKAN, CANAN GÜNGG NGÖR İNSAN SÜREKLS REKLİ DEĞİŞ ĞİŞEN BİR B DÜNYADA YAŞIYOR. DEĞİŞİ ĞİŞİMİN N NEDENLERİ: NÜFUS ARTIŞI KENTLEŞME GLOBALLEŞME EKONOMİK K GELİŞİ İŞİM ÇEVRESEL DEĞİŞİ ĞİŞİKLİKLERKLER BİLGİ 1
Gittikçe e artan bu komplex sadece kalabalık değil daha fazla bilgi artışı demektir. Bunların üstesinden gelmek için C.B.S En iyi çözüm yollarından biridir. Veri CBS Yöntem Yazılım Donanım (Coğrafi Bilgi Sistemleri) İnsanlar 2
COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS-GIS) ; bilgi üretebilir,spesifik soruları cevaplandırabilir ve bilgilerinizi başkalarıyla paylaşmanızı sağlayabilir.cbs yi kullanarak datalarda ilişkileri,birleşmeleri ve modelleri görselleştirerek en uygun kararı alabilir ve en etkili organizasyonunuzu oluşturabilirsiniz. Coğrafi Bilgi Sistemi; Coğrafyanın dili ve biz bu dili dünyayı tasvir etmede kullanıyoruz. 3
CBS VE SAĞLIK CBS ile sağlık k yönetiminde y yapılabilecek çalışmalar : Sağlık-co coğrafya ilişkisi, Sağlık k birimlerinin dağı ğılımı, Personel yönetimi, y Hastane vb birimlerin kapasiteleri, Bölgesel hastalık k analizleri, Sağlık k tarama faaliyetleri, Ambulans hizmetleri vb. olarak çeşitlendirilebilir. CBS NİN N UYGULAMA ALANLARINA İLİŞKİN ÖRNEKLER ÜLKEMİZ VE DÜNYADA CBS DESTEKLİ SAĞLIK ÇALIŞMALARINA GENEL BİR BAKIŞ 4
Türkiye de CBS İle Sağlık Projeleri Coğrafi Bilgi Sistemi Yardımıyla Fenilketonüri Hastalığı ığının İzlenmesi: Konya Örneği Sağlık-coğrafya ilişkisi, Bölgesel hastalık k analizleri 5
Diyaliz Hastalarının n Coğrafi Bilgi Sistemi Yardımıyla İzlenmesi: Konya Örneği Sağlık k birimlerinin dağı ğılımı, Sağlık k Coğrafyas rafyasında Cbs nin Kullanımı: Samsun Sağlık k Ocakları Örneği Personel yönetimi, y Hastane vb birimlerin kapasiteleri, 6
İzmir Anakentinde 112 Ambulans İstasyonlarının n Dağı ğılışıışı Ve CBS Yöntemiyle Y Hizmet Alanlarının n Sorgulanması Ambulans hizmetleri Benzer çalışma Konya ili içinde mevcuttur. CBS (Coğrafi Bilgi Sistemi) Yöntemi Y İle Kuş Gribine Karşı Güvenli Tavuk Çiftliği Alanlarının n Oluşturulmas turulması Bölgesel hastalık k analizleri, Sağlık k tarama faaliyetleri, 7
Coğrafi Bilgi Teknolojileri İle Kanser Vakalarının n Haritalanması : Trabzon Sağlık-co coğrafya ilişkisi, Bölgesel hastalık analizleri Coğrafi Bilgi Sistemi Yardımıyla Kanser Haritaları Üretimi Ve Konya Örneği Bölgesel hastalık analizleri Sağlık-co coğrafya ilişkisi, Konya_ilceler by midedahilsindirim 18 to 36 (3) 7to 18 (1) 3to 7 (7) 1to 3 (7) 0 to 1 (13) Konya_ilceler by midedahilsindirim 1Dot= 1 8
DÜNYADA CBS İLE SAĞLIK PROJELERİ Dünya ülkelerinde CBS 1854 kolera salgını sırasında Londra nın n Soho bölgesindeki kolera vakasının n haritasını çıkaran Londralı doktor John Snow un referansı ile başlam lamıştır. Bilgisayar teknolojisi kullanmayan Snow rakım ile kolera arasındaki ilişkiyi de araştırıp p koleraya alçak ak yerlerde rastlandığı ığını gözlemlemiştir. Günümüzün G teknolojisi Snow un analizi gibi bir çalışmayı çok kısa k bir zaman diliminde masaüst stü bilgisayarda yapmamızı mümkün n kılmaktadk lmaktadır. 9
Kuzey Carolina 1995 1999 1999 Göğüs G Kanseri Etki Alanı Oranları Bunun gibi haritalar kanser kontrol ve kadın sağlık şubelerine Kaynak tahsisi ve kimlik saptama gereksinimleri için bilgi sağlamaktadır Yazılım:ArcInfo 8.1,Windows 2000 Yazıcı:HP Designjet 800 PS GÜNEY ÇİN-SARS HASTALIĞI Haritaların yapım amacı;coğrafik data görüntüleriyle ve sağlık merkezleri istatistiksel araştırmalarıyla salgınlara dair ipuçları bulmaktır.çin Sağlık Bakanlığı nca verilen datalar Dünya Sağlık Organizasyonu web sitesinde toplanmıştır.bu haritalar sadece ilk data incelemelerini,görselleşmiş kimlik desenlerini ve hareketlerin eğilimlerini göstermektedir. Yazılım:ArcView 3.3,MicrosoftExcel Donanım:DataBlade running on Unix Yazıcı:HP 10
GÜNEY ÇİN-SARS HASTALIĞI NİSAN-2003 TOPLAM DURUM MAYIS-2003 YENİ DURUM Long Island Göğüs G s Kanseri Oranları Çalışma Projesi 1990 lar ların n başı şında göğüs g s kanserli hasta ve yakınlar nları Long Island Bölgesinde B bu oranın neden yüksek y olduğuna una dair bir araştırma rma yapılmas lması talep etmesi sonucu Long Island Göğüs s Kanseri Çalışma Projesi (LIBCSP) ortaya çıkmıştır. Kanser insidansını arttıran ran muhtemel nedenlerin araştırılmas lmasıyla ilgili 10 dan fazla çalışma projesi başlat latılarak larak çalışma sonunda İnsidansın n yüksek y olduğu u başka yerleşim bölgelerinin varlığı da tespit edilmiştir. 11
Yüksek insidanslar kırmızı renkle, düşük insidanslar mavi renkle gösterilmektedir. Kuzeydoğu bölgesi göğüs kanserli ölüm oranını yüksek olduğu bölgedir.(1970-1994) Iawo Kolon Kanseri Oranları Bu çalışma yeni teşhis edilen kolon kanserli hastaların ikametgâhlarının n coğrafi kodlamayla tespitini ve geç evredeki kolon kanserli hastaların n mekânsal doku üzerinde derecelendirilmesini hesaplamış ıştır. Geç evredeki kolon kanser oranları iki metotla hesaplanıp haritalandırılm lmıştır. İlk olarak Iawo nın n 99 kenti için i in hesaplama yapılm lmıştır. AşağıA ğıdaki ilk harita hastalık oranındaki ndaki mekânsal dokuların n tanımlanmas mlanmasına na ilişkin problemlere geleneksel yaklaşı şımı göstermektedir. 12
Iawo İkinci olarak gösterilen g haritada ise grid noktasından ndan düzenli d aralıklarla 5 millik mesafeler alınarak dairesel alanların örtüşmesi hesaplanmış ıştır. Bu tip haritalar çekirdek yoğunluk haritaları olarak bilinmektedir. Haritaların n doğru yorumlanmasının n kanser kontrolünde nde büyük önemi vardır. r. Kanser oranlarını etkileyen faktörlerin tespiti, çevreye ait niteliksel ve istatistiksel verilerin analizi ile yapılmaktad lmaktadır. 13
Troid Kanseri Nedeniyle Kentsel Ölüm m Oranı: İspanya Örneği 1989-1998 1998 yıllary lları ölüm oranları 14
Kanser Verileriyle Mekânsal Analizler: Sağlık İstatistikleriyle Harita Yapımının Yetkililere Yararları Çalışmada akciğer kanserinden ölüm m oranının yüksek olduğu u eyaletler, sigara kullanıcılar larının fazlaca bulunduğu u Amerika nın n güney g doğu eyaletleri olarak tespit edilmiştir. Hastalık k Kontrol Enstitüsü(NCI), eyaletlerdeki kanser profillerini gösteren bir site geliştirmi tirmiştir. tir. Bu Web sitesi, hastalıklara ilişkin, yaygın n risk faktörlerini, nüfus n bilgilerini yayınlayarak kullanıcılara lara bilgiler sunmaktadır. NCI tarafından tutulan kayıtlarla güncelleştirilen veritabanı Interaktif haritaların doğru yayınlanmas nlanmasını sağlamaktad lamaktadır. Kanser Verileriyle Mekânsal Analizler: Sağlık İstatistikleriyle Harita Yapımının n Yetkililere Yararları 15
Hindistan Gadag Bölgesi B Sıtma S Hastalığı Dağı ğılımı Toplam 252 hastanede tutulan verilerin, CBS ortamına entegresiyle görselleg rselleştirilen verilerin analizi çok daha kolay olmaktadır. Hastane Yönetim Bilgi Sistemi adıyla kurulan kavramsal tabloların n kayıtlar tları günceleştikçe e haritaların n da güncelleşmesi söz s z konusudur. Gadag bölgesib 1999 2000 2001 16
KIYASLAMA UYGULAMA ALANLARI DAR(TÜRK RKİYE) UYGULAMA ALANLARI GENİŞ İŞ(DÜNYA) Hastalık k ve hasta kimliklerine ilişkin ulaşı şılabilir veri sayısının n oldukça a az olduğu u görülmektedir.(tg lmektedir.(türkiye) Sağlık k alanı üzerinde yapılan çalışmalar pek çok meslek gruplarıyla ilişkili olarak yürütülüyor. yor. (DÜNYA) SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI BİLİNÇLİ HASTALAR VE HASTA YAKINLARI 17
Biz Neredeyiz Organizasyonal Seviyesinde Mahremiyet ve Gizlilik Seviyesinde Uygulamalar Seviyesinde Teknik Seviyede ÖNERİLER Ne ile mücadele m ettiğimizi imizi bilmek? Hastalıktan korunma yöntemleri, ölüm oranlarının nedenleri Nasıl l mücadele m edeceğimize karar vermek? Sağlık kurumlarının varlığı, personel yeterliliği 18
Ülkemizde CBS ile üretilecek projeler için öncelikle Cbs yi oluşturan temel bileşenleri (Yazılım, donanım, veri, personel ve yöntem bileşenleri )doğru ve yerinde, ayrıca etkin olacak şekilde seçilmelidir. Bir başka deyişle sistem tasarımı doğru yapılmalıdır. Sistemin Faydaları Neler? 1. Kamu Kaynaklarının n Etkin Kullanımı 2. Güncel G Bilgi İhtiyacının n Karşı şılanması 4. Kamu Hizmetlerinin Planlanması 5. Zamanlı ve Güvenilir G İstatistik Üretme 19
Veri seçiminde standartlar belirlenmelidir. Veri tabanının n kalitesini ihtiyaç duyulan alanda, ihtiyaç kadar veriye ulaşabilmek abilmek göstermektedir Doğru veri,, boşa a zaman ve boşa a emek harcamamanın n yanı sıra maliyetin artmamasını da sağlayacakt layacaktır Sağlıkta Dönüşüm Programını esas alıyoruz. Operasyonel Verimlilikten önce Stratejik Verimliliği önemsiyoruz. Küçük, Fakat Başarılabilir Adımlar ile hedefe ilerliyoruz. Ulusal ve Uluslar arası standartları, tüm paydaşlar için; kolay erişilebilir, kullanılabilir ve anlaşılabilir hale getirerek, hep beraber kaliteyi artırabileceğimizi biliyoruz. 20
e-devlet Nüfus Haberleşme Sağlık Eğitim Adalet NEDİR R E-SAE SAĞLIK? e-sağlık, bilgi ve iletişim teknolojilerinin tüm fonksiyonlarını vatandaşların hizmetine sunmaktır 21
e-sağlık Tedarik kurumları Finansman Kurumları İkinci basamak Sağlık Kurumu (Devlet hst, SSK hst vb) Sevk Zinciri Elektronik Hasta Kayıtları Özel Sağlık Kurumları (Hast, Pol. vb) Birinci Basamak (Sağlık Ocağı vb.) Aile Doktorluğu/Hekimliği 3. Basamak Sağlık Kurumu Gelinen aşamalar a amalar 2006 Analiz ve taslak doküman çalışmaları-aile aile hekimliği i bilgi sistemi 2007 Ulusal sağlık k bilgi sisteminin merkezinin kurulması 22
2008 NİYETLER VE UMUTLAR CBS İLE KARAR DESTEK SİSTEMİNİN ENTEGRASYONU Ocak ayında ulusal sağlık bilgi sisteminin uygulamaya alınması-yaygınlaştırma çalışmaları-sahadan veri toplama 2009 Ulusal sağlık bilgi sisteminin yaygınlaştırma çalışmaları- sahanın %90 ından veri toplanabilir olunması CBS Sağlık k alanında nda birlikte çalışılabilirlik Nitelikli Personel İlgili Meslek Guruplarının n Varlığı Bilgi Alış ışverişi 23
daha iyi bilgi daha iyi kararlara götürür TEŞEKKÜRLER YORUMLAR??? SORULAR??? SUNAN:CANAN GÜNGÖR 24