YAYGIN GEL fi MSEL BOZUKLU U OLAN ÇOCUK VE ERGENLER N DO UMUNDA MEVS MSEL DE fi KL KLER N ARAfiTIRILMASI Özgür Yorb k*, P nar K rm z gül**, Serhat Yüksel***, Teoman Söhmen**** ÖZET Amaç: Do um öncesi çeflitli enfeksiyonlar n otizmin etiolojisiyle ba lant l oldu u ileri sürülmüfltür. Yayg n geliflimsel bozukluklar (YGB) da ve otizmde mevsimlere göre de iflen do um s kl viral pandemilerin bir kan t olabilir. Bu çal flman n amac otizmi ya da di er YGB si olan çocuklar n do umlar nda mevsimsel de iflikliklerin araflt r lmas d r. Yöntem: YGB (otistik bozukluk, Asperger bozuklu u, dezintegratif bozukluk ve baflka türlü adland r lamayan YGB) tan s konulmufl 117 erkek olgunun do um mevsimleri ile yayg n geliflimsel bozuklu un d fl nda di er bozukluklar n tan s konan 134 erkek olgunun do um mevsimleri karfl laflt r ld. Do um ve tan larla ilgili bilgiler olgu dosyalar ndan sa land. Bulgular: Otizmi ya da di er YGB si olan çocuklar ve ergenler ile baflka psikiyatrik sorunlar olanlar aras nda mevsimlere göre do um zaman aç s ndan istatistiksel olarak önemli bir farkl l k tespit edilmedi (p>.05). Tart flma: Bu çal flman n bulgular otizmin ve di er YGB nin ve otizmin viral pandemilerle iliflkili olmad n düflündürmektedir. Daha büyük örneklem gruplar yla zeka gerili i, do umsal anomaliler ve do um komplikasyonlar göz önünde tutularak yap lacak ileri çal flmalar otizmi ve di er YGB olan olgularda mevsimsel de iflikliklerin etkisinin ayd nlat lmas için gereklidir. Anahtar sözcükler: Otizm, yayg n geliflimsel bozukluklar, mevsimler, do um. SUMMARY: INVESTIGATION OF SEASONAL VARIATIONS IN BIRTHS OF CHILDREN AND ADO- LESCENTS WITH PERVASIVE DEVELOPMENTAL DISORDERS Object: Various prenatal infections were implicated in the etiology of autism. The variations of birth frequency according to seasons in autism and other pervasive developmental disorders (PDD) may be an evidence of viral pandemics. The aim of this study is to investigate seasonal variations in births of children and adolescents with autism and other PDD. Methods: Seasons of birth in a sample of 117 male subjects with PDD (autistic disorder, Asperger s disorder, childhood disintegrative disorder, PDD-not otherwise specified) were compared with in a sample of 134 male subjects with other psychiatric disorders. The data about the season of birth and the diagnosis was obtained from case files. Results: No significant difference was found in seasons of birth of children and adolescents with PDD and in that of children and adolescents with other psychiatric disorders, as well as in that of autistic subjects (p>.05). Conclusion: The results of this study suggested that autism and other PDD were not associated with viral pandemics. Further studies with large sample and taking account obstetric complications, mental retardation, and congenital abnormalities are needed to elucidate the effects of seasonal variations in births of subjects with autism and other PDD. Key words: Autism, pervasive developmental disorders, seasons, birth. G R fi * Uzm. Dr., GATA Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Anabilim Dal, Ankara. ** Uzm.Yük. Hem., GATA Hemflire Yüksek Okulu, Ankara. *** nt. Dr. GATA, Ankara. **** Prof. Dr., GATA Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi AD, Ankara. Otizm, yaflam n erken dönemlerinde bafllayan ve yaflam boyu süren, sosyal iliflkiler, iletiflim, davran fl ve biliflsel geliflmede gecikme ve sapmayla belirlenen bir nöropsikiyatrik bozukluktur. Otizme s kl kla zeka gerili inin efllik etmesi, epileptik bozuklar n ve elektroensefalografi (EEG) anormalliklerinin s kl n n yüksek olmas, s k olarak di er t bbi durumlar ile birlikte görülmesi, geneti in öneminin bilinmeye bafllanmas, ayr ca beyin görüntüleme, elektoensefalografik, otopsi ve nörokimyasal çal flmalarda anormalliklerin bulunmas ile daha çok biyolojik bir bozukluk oldu u düflünülmektedir (Bailey ve ark. 1996). Otistik çocuklarda kardefllerine ve normal çocuklara göre daha çok silik do umsal fiziksel anormalliklerin görülmesi gebeli in ilk üç ay ndaki komplikasyonlar n önemli oldu unu düflündürmektedir (Kaplan ve Sadock 1998). Ço u viral olmak üzere çeflitli do um öncesi enfeksiyonlar n otizmin etiolojisiyle ba lant l oldu u ileri sürülmüfltür. Bunlar n bafll calar rubella, sitomegalovirus, varisella zoster, sifiliz, toksoplazmosis ve herpes simplekstir (Kaplan Çocuk ve Gençlik Ruh Sa l Dergisi : 10(2) 2003 67
YORBIK VE ARK. ve Sadock 1998, van Gent ve ark. 1997). Prenatal rubella enfeksiyonu otizmle iliflkili olan ve merkezi sinir sistemi (MSS) inde hasara neden oldu- u en iyi bilinen viral enfeksiyondur. Do umsal rubella enfeksiyonu olan çocuklar n yaklafl k %4 ünde tam otistik sendrom görülmekte iken, %9 unda otizme benzer bozukluklar görülmektedir (Chess 1997). Bu bulgular en az ndan otizmin bir grubunda MSS ni etkileyen prenatal viral enfeksiyonlar n sendromu meydana getirebilece i izlenimini uyand rmaktad r. Nöropsikiyatrik bir bozuklukta, mevsimlere göre de iflen do um s kl n n viral pandemilerin bir kan t olaca ileri sürülmüfltür. Bu varsay mdan yola ç karak flizofreni, dikkat eksikli i hiperaktivite bozuklu u (DEHB), özgül ö renme güçlü ü gibi bozukluklarda mevsimlere göre do um zaman araflt r lm flt r (Bradbury ve Miller 1985, Faustman ve ark. 1992, Livingston ve ark. 1993, Mick ve ark. 1996). fiizofrenik bozuklu u olan kiflilerin k fl ve erken bahar aylar nda do umunun daha s k oldu u bildirilmifltir (Bradbury ve Miller 1985, Faustman ve ark. 1992). fiizofrenide mevsimlerle ilgili yap lan çal flmalar viral etiolojiye iflaret edebilece i gibi, flizofreni geninin k fl aylar nda do an bebeklerde koruyucu ifllevini de gösterebilir (Videbech ve Nielson 1984). Özgül ö renme güçlü ü olan kiflilerde may s, haziran ve temmuz aylar nda (Livingston ve ark. 1993), DEHB olanlarda ise eylül ay nda do umun daha s k oldu u bildirilmifltir (Mick ve ark. 1996). Çeflitli psikiyatrik bozukluklarda farkl do um mevsimlerinin öne ç kmas gebelik s ras nda farkl enfeksiyöz ajanlarla karfl laflman n de iflik klinik tablolar meydana getirebilece ini düflündürmektedir. Di er taraftan mevsimlere göre do umsal farkl - l klar biyolojik ritimlerdeki de ifliklerden meydana gelebilir. nsanlarda en çok, günlük (sirkadien), haftal k, ayl k ve y ll k ritimler araflt r lm flt r. Biyolojik ritimleri, kal t msal genetik periyodisitenin ve efl zamanl çevresel etkenlerin (zeitgebers) birbiriyle etkileflerek meydana getirdi i düflünülmektedir (Ticher ve ark. 1996). Otizmde mevsimlere göre do um s kl n araflt ran çal flmalar çeliflik bulgular vermifltir (Barak ve ark. 1995, Bolton ve ark. 1992, Gillberg 1990, Landau ve ark. 1999, Mouridsen ve ark. 1994, Stevens ve ark. 2000, Tanoue ve ark. 1988. Yeates-Frederikx ve ark. 2000). Bu çal flmada yayg n geliflimsel bozuklu u olan çocuklarda mevsimlere göre do um zaman n n araflt r lmas amaçlanm flt r. YÖNTEM Denekler: Araflt rman n çal flma grubunu, Gülhane Askeri T p Akademisi Çocuk Psikiyatrisi Anabilim Dal nda DSM-IV (APA 1994) tan ölçütlerine göre YGB (otistik bozukluk, Asperger bozuklu u, dezintegratif bozukluk ve baflka türlü adland r lamayan yayg n geliflimsel bozuklu- u) tan s konulmufl 117 erkek olgu oluflturdu. Kontrol grubunu, DSM-IV (APA 1994) tan ölçütlerine göre yayg n geliflimsel bozuklu un d - fl ndaki di er bozukluklar n tan s n alan, yafl ve cinsiyet özellikleri araflt rma grubundan farkl olmayan seçkisiz olarak belirlenen 134 olgu oluflturdu. Bu tan lar dikkat eksikli i hiperaktivite bozuklu u, fonolojik bozukluk, ö renme bozuklu u, karfl gelme karfl olma bozuklu u, kekemelik, sözel anlat m bozuklu u, obsesif kompulsif bozukluk, tik bozuklu u, trikotilomani, gece terörü, kronik motor tik bozuklu u, ayr l k kayg s, uyum bozuklu u, enüresis, enkopresis, depresif bozukluk ve yayg n anksiyete bozuklu- udur. Olas cinsiyet etkisini ortadan kald rmak için çal flmaya sadece erkek olgular al nd. Her iki grupta, 1994 ile 2003 tarihleri aras nda Gülhane Askeri T p Akademisi Çocuk Psikiyatrisi Anabilim Dal na baflvuran olgular n dosyalar ndan geriye dönük olarak mevsimlere göre do- um zaman tespit edildi. statistiksel ifllem: Olgular n yafl özelliklerinin karfl laflt r lmas nda t testi, mevsimsel farkl l klar n araflt r lmas nda ise X 2 testi kullan ld. Testlerde istatistiksel anlaml l k düzeyi.05 olarak al nd. BULGULAR YGB si olan 117 olgunun, 66 s na (%56.4) otistik bozukluk, 46 s na (%39.3) baflka türlü adland r - lamayan yayg n geliflimsel bozukluk (YGB- 68
Otizmde mevsimsel de ifliklikler BTA), 2 si (%1.7) Asperger bozuklu u, 3 ü (%2.6) dezintegratif bozukluk tan lar konulmufltur. Çal flma grubunun yafl ortalamas 7.96±4.1 (yafl aral : 2-19) y l, kontrol grubunun yafl ortalamas 7.3±2.7 (yafl aral : 2-15) y ld r. Otistik çocuklar n yafl ortalamalar ile kontrol grubunun yafl ortalamas aras nda istatistiksel olarak anlaml bir farkl l k yoktur (p>.05; t=1.53). YGB si olan çocuklar n ve ergenlerin %19.7 sinin k fl, %28.2 sinin ilkbahar, %29.1 inin yaz ve %23.1 inin ise sonbahar mevsimlerinde do duklar saptanm flt r (Tablo 1). Kontrol grubunu oluflturan çocuklar n ve ergenlerin ise %20.1 inin k fl, %19.4 ünün ilk bahar, %29.1 inin yaz ve %31.3 ünün sonbahar mevsiminde do duklar görüldü (Tablo 1). Çal flma ve kontrol grubu aras nda mevsimlere göre do um zaman aç s ndan istatistiksel olarak anlaml bir fark bulunmam flt r (p>.05; X 2 =3.62). gebelik ve do um komplikasyonlar, enfeksiyonlar ya da MSS ne karfl otoimmun reaksiyonun geliflmesi say labilir (Barak ve ark. 1995, Chotai ve Asberg 1999). lginç bir flekilde baz biyolojik moleküllerin miktarlar n n da mevsimsel de ifliklikler gösterdi i bulunmufltur. Örne in, fiubat-nisan aylar nda do mufl, herhangi bir ilaç kullanmam fl depresyonu, anksiyete bozuklu u, uyum bozuklu u ya da psikotik bozuklu u olan kiflilerin beyin omurilik s v s nda (BOS) serotonin metaboliti olan 5-HIAA in artt belirlenmifltir. Dopamin metaboliti olan homovanillik asitin (HVA), HVA/5-HIAA ve HVA/3-metoksi-4hidroksifenilglikol (MHPG) oranlar n n ise ekim ay ndan ocak ay na kadar do mufl olanlarda artt bildirilmifltir (Chotai ve Asberg 1999). Erkeklerde çinko düzeyleri mevsimsel olarak de iflmektedir; yaz ortas nda ve sonunda en üst düzeydeyken, k fl n en düflük düzeylere ulafl r. Çinko düzeylerindeki de ifliklikler melatoninin Tablo 1: Yayg n Geliflimsel Bozukluk ve Kontrol Grubunun Mevsimlere Göre Do umlar Mevsimler Yayg n Geliflimsel Bozukluk Grubu N(%) Kontrol Grubu N (%) X 2 p KIfi LKBAHAR YAZ SONBAHAR TOPLAM 23 (%19.7) 33 (%28.2) 34 (%29.1) 27 (%23.1) 117 (%100) 27 (%20.1) 26 (%19.4) 39 (%29.1) 42 (%31.3) 134 (%100) 3.619.306 Çal flma grubunda, otistik bozuklu u olan 66 olgunun %22.7 sinin k fl, %28.8 inin ilkbahar, %24.2 sinin yaz, %24.2 sinin sonbahar mevsimlerinde do du u tespit edildi. Otistik çocuklar ve ergenler ile di er bir psikiyatrik sorunu olanlar aras nda mevsimlere göre do um zaman aç s ndan istatistiksel olarak önemli bir fark saptanmam flt r. (p>.05; X 2 =2.95). TARTIfiMA Çeflitli nöropsikiyatrik bozukluklarda mevsimlere göre do um s kl n n de iflmesi, bu sorunlar n oluflmas nda çevresel etkenlerin olas önemini göstermektedir. Bu etkenler aras nda afl r s - cakl k, beslenmenin etkisi, vitamin eksiklikleri, mevsimsel de ifliklikleri ile paralellik gösterir (Sandyk 1990). Mevsimsel de ifliklikler, çeflitli biyolojik moleküllerin miktar na olan etkisiyle ve çevresel etkenleri belirlemesi ile genetik yatk nl olan kiflilerde çeflitli nöropsikiyatrik bozukluklar n oluflumunda rol oynayabilir. Çeflitli nöropsikiyatrik sorunlarda mevsimlere göre do um s kl n n de iflmesi ile ilgili en çok kabul gören varsay m viral pandemilerin fetusun MSS geliflimini etkileyerek nöropsikiyatrik bozukluklara yol açabilece idir. Otizmin oluflumunda viral enfeksiyonlar n önemli olabilece i bildirilmiflse de, baz araflt rmac lar, çocukluk ça otizmi ve gebelikte oluflan maternal viral enfeksiyonlar aras nda önemli birliktelik bulamam fllard r (Deykin ve MacMahon 1979). An- 69
YORBIK VE ARK. cak otistik çocuklar n serum ve BOS lar nda viral ajanlar n kan tlanmas için yap lan sistemik araflt rmalar nadirdir. Virusa ba l patolojinin oluflmas için bir virusun saptanmas ya da sürekli bir virusun olmas koflul de ildir. Çünkü baz viruslar hücre içinde replikasyonunu tamamlamaktad r. Bu viruslar n replikasyonlar ya da hücre içindeki varl klar hücre ifllevlerine engel olabilir. Yine viruslar birtak m patolojik de ifliklere neden olabilir ve yok edilmelerine karfl n vücutta uzun süreli derin klinik etkileri görülebilir (van Gent ve ark. 1997). Otizmde mevsimlere göre do um s kl ndaki de iflme ile ilgili yap lan çal flmalar çeliflkili bulgular vermifltir. Otizmin özellikle mart ve a ustos aylar olmak üzere bahar ve yaz mevsimlerinde do anlarda daha s k görüldü ü bildirilmifltir (Barak ve ark. 1995, Gillberg 1990, Mouridsen ve ark. 1994, Stevens ve ark. 2000, Tanoue ve ark. 1988). Baz çal flmalarda ise do um yap lan mevsimler ile otizm görülmesi aras nda bir iliflki bulunamam flt r (Bolton ve ark. 1992, Landau ve ark. 1999, Yeates-Frederikx ve ark. 2000). Bu çal flmada da otizmin ve yayg n geliflimsel bozukluklar n mevsimlere göre do um s kl aç s ndan di er psikiyatrik sorunlardan farkl l k göstermedi i bulunmufltur. Bu sonuç otizmin viral pandemilerle iliflkili olmad n düflündürmektedir. Çal flmalardaki çeliflkili bulgular bozuklu un heterojenitesinden, komorbid durumlardan ve co rafi farkl l klardan kaynaklanabilir. Otizmin en az ndan bir alt grubunda virusa ba l bozuklu un oluflmas söz konusu ise viral pandemilerin s k görüldü ü bölgelerde do umda mevsimlere ba l de iflikliklerin daha s k olmas beklenir. Mevsimsel de ifliklikler özgül bir etiolojiden çok bozuklukla birlikteli i gösterebilir. Üstelik do- um komplikasyonlar n n, zeka gerili inin ve do umsal anomalilerin ba ms z olarak do um mevsimi ile ilgili oldu u gösterilmifltir (Bolton ve ark. 1992). Zeka gerili inin, do umsal anomalilerin, do um komplikasyonlar n n araflt r lmamas ve grubun homojen olmamas bu çal flman n bafll ca s n rl l n oluflturmaktad r. Otizmde daha büyük örneklem gruplar yla yukar daki s n rl l klar göz önünde tutularak yap lacak çal flmalar bozuklukta mevsimsel de iflikliklerin etkisini ayd nlatmaya katk s olacakt r. KAYNAKLAR American Psychiatric Association (1994) Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-IV). Washington, DC. Bailey A, Phillips W, Rutter M (1996) Autism towards an integration of clinical, genetic, neuropsychological and neurobiological perspectives. J Child Psychol Psychiatry 37:89-126. Barak Y, Ring A, Sulkes J ve ark. (1995) Season of birth and autistic disorder in Israel. Am J Psychiatry 152:798-800. Bolton P, Pickles A, Harrington R ve ark. (1992) Season of birth: issues, approaches and findings for autism. J Child Psychol Psychiatry 33:509-530. Bradbury T, Miller GA (1985) Season of birth in schizophrenia: a review of evidence, methodology, and etiology. Psychol Bull 98:569-594. Chess S (1997) Follow-up report on autism in congenital rubella. J Autism Child Schizophrenia 7:68-81. Chotai C, Asberg M (1999) Variations in CSF monoamine metabolites according to the season of birth. Neuropsychobiology 39:57-62. Deykin EY, MacMahon B (1979) Viral exposure and autism. Am J Epidemiology 109:628-638. Faustman WO, Bono MA, Moses JA ve ark. (1992) Season of birth and neuropsychological impairment in schizophrenia. J Nerv Ment Dis 180:644-648. Gillberg C (1990) Do children with autism have March birthdays? Acta Psychiatr Scand 82:152-156. Kaplan HI, Sadock BJ (1998) Pervasive developmental disorders. Synopsis of Psychiatry içinde, Williams & Wilkins, Baltimore, s:1179-1192. Landau EC, Cicchetti DV, Klin A ve ark. (1999) Season of birth in autism: a fiction revisited. J Autism Dev Disord 29:385-393. Livingston R, Adam B, Bracha H (1993) Season of birth and neurodevelopmental disorders: summer birth is associated with dyslexia. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 32:612-616. Mick E, Biederman J, Faraone V (1996) Is season of birth a risk factor for attention-deficit hyperactivity disorder? J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 35:1470-1476. Mouridsen SE, Nielsen S, Rich B ve ark.(1994) Season of birth in infantile autism and other types of childhood psychoses. Child Psychiatry Hum Dev 25:31-43. Sandyk R (1990) Zinc deficiency in attention-deficit hyperactivity disorder. Int J Neurosci 52:239-241. 70
Otizmde mevsimsel de ifliklikler Stevens MC, Fein DH, Waterhouse LH (2000) Season of birth effects in autism. J Clin Exp Neuropsychol 22:399-407. Tanoue Y, Oda S, Asano F ve ark. (1988) Epidemiology of infantile autism in southern Ibaraki, Japan: differences in prevalence in birth cohorts. J Autism Dev Disord 18:155-66. Ticher A, Ring A, Barak Y ve ark. (1996) Circannual pattern of autistic births: reanalysis in three ethnic groups. Hum Biol 68:585-592. van Gent T, Heijnen CJ, Treffers PDA (1997) Autism and the immune system. J Child Psychol Psychiatry 38:337-349. Videbech P, Nielson J (1984) Chromosome abnormalities and season of birth. Hum Genet 65:221-231. Yeates-Frederikx MH, Nijman H, Logher E ve ark. (2000) Birth patterns in mentally retarded autistic patients. J Autism Dev Disord 30:257-262. 71