FONKSĠYON DEĞĠġĠKLĠĞĠNĠN TARĠHĠ YAPILAR ÜZERĠNDEKĠ OLUMSUZ ETKĠLERĠ: ALSANCAK ÖRNEĞĠNĠN ĠRDELENMESĠ

T.C. KÜLTÜR VE TURĠZM BAKANLIĞI KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ FONKSĠYON DEĞĠġĠKLĠĞĠNĠN TARĠHĠ YAPILAR ÜZERĠNDEKĠ OLUMSUZ ETKĠLERĠ: ALSANCAK ÖRNEĞĠNĠN ĠRDELENMESĠ UZMANLIK TEZĠ Elvin BODUROĞLU TEMMUZ - 2012 ĠZMĠR

T.C. KÜLTÜR VE TURĠZM BAKANLIĞI KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ FONKSĠYON DEĞĠġĠKLĠĞĠNĠN TARĠHĠ YAPILAR ÜZERĠNDEKĠ OLUMSUZ ETKĠLERĠ: ALSANCAK ÖRNEĞĠNĠN ĠRDELENMESĠ UZMANLIK TEZĠ Elvin BODUROĞLU Tez DanıĢmanı Aylin GAZĠ Yüksek Mimar TEMMUZ - 2012 ĠZMĠR

Elvin BODUROĞLU tarafından hazırlanan FONKSĠYON DEĞĠġĠKLĠĞĠNĠN TARĠHĠ YAPILAR ÜZERĠNDEKĠ OLUMSUZ ETKĠLERĠ: ALSANCAK ÖRNEĞĠNĠN ĠRDELENMESĠ adlı bu tezin Uzmanlık Tezi olarak uygun olduğunu onaylarım. Aylin GAZĠ (DanıĢman) Bu çalıģma, jürimiz tarafından oy birliği / oy çokluğu ile Kültür ve Turizm Uzmanı Tezi olarak kabul edilmiģtir. Adı ve Soyadı Ġmzası BaĢkan : Üye : Üye : Üye : Üye : Tarih:.../. / Bu tez, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür ve Turizm Uzman Yardımcılarının Uzmanlık Tezlerini Hazırlarken Uyacakları Yazım Kuralları Yönergesiyle belirlenen tez yazım kurallarına uygundur.

KÜLTÜR VE TURĠZM UZMANLIK TEZĠNĠN ÇOĞALTILMASI VE YAYIMI ĠÇĠN ĠZĠN BELGESĠ Tezi Hazırlayanın Adı Soyadı : Elvin BODUROĞLU Tez Konusu : Fonksiyon DeğiĢikliğinin Tarihi Yapılar Üzerideki Olumsuz Etkileri: Alsancak Örneğinin Ġrdelenmesi. Tez DanıĢmanı : Aylin GAZĠ Kültür ve Turizm Uzmanlık Tez çalıģmamın, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yayımlanarak Milli Kütüphane ve Ġhtisas Kütüphanesinde her türlü elektronik formatta arģivlenmesini ve kullanıma sunulmasını kabul ediyorum. / /2012

ÖNSÖZ Geçen zaman ve geliģen teknoloji ile birlikte toplumlar, sosyal, kültürel, ekonomik vb. yönlerden değiģime uğramaktadırlar. Söz konusu değiģimler, yeni gereksinimleri de beraberinde getirmektedir. Bu bağlamda; tarihi doku ya da yapılar da bir dönüģüm sürecinden geçmektedirler. Tarihi ve kültürel varlıklarımızın geleceğe yaģatılarak aktarılmaları sürecinde, zaman zaman özgün fonksiyonları değiģtirilerek günümüzün yaģantısına ve kullanım koģullarına adapte edilmeleri sağlanmaktadır. Tarihi yapılardaki fonksiyon değiģikliği; kullanım dıģı kalmıģ yapılara, mekansal ve yapısal özellikleri ile örtüģen yeni kullanım olanaklarının oluģturulması ve toplumun geçmiģiyle iletiģim kurmasını sağlayan tarihi değerlerin yeniden hayat bulması bakımından önemlidir. Bu çalıģma ile; kültür varlıklarının korunması, bunlara yapılacak müdahale biçimlerinin neler olduğunun tespit edilmesi; bu kapsamda fonksiyon değiģikliği kavramının değerlendirilmesi ve fonksiyon değiģikliğini gerektiren nedenler ile buna iliģkin mevzuatlar üzerinde durulacak; tarihi Alsancak evlerinin tipolojileri ile ilgili tanımlamalar ve bu alanda fonksiyon değiģikliğine uğramıģ yapılara iliģkin örnekler incelenecek ve araģtırma sorununa dair uygulanabilir çözüm önerileri getirilmeye çalıģılacaktır. Öncelikle, tez çalıģmam süresince yardımlarını ve anlayıģlarını esirgemeyen Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ndeki değerli yöneticim Serpil YASA ya ve tüm çalıģma arkadaģlarıma teģekkür ederim. Tez çalıģmamın her aģamasında değerli katkılarıyla, yakın ilgisini esirgemeyerek titiz bir Ģekilde incelemede bulunan değerli danıģmanım Yüksek Mimar Aylin GAZĠ ye Ģükranlarımı sunarım.

Tüm yaģantım boyunca baģarıya ulaģmamda her türlü desteklerini her zaman yanımda hissettiğim sevgili babam Erdem KAPLAN a, annem Nevin KAPLAN a, kardeģim Gülden KAPLAN a minnet borçluyum. Son olarak, sevgisiyle ve desteğiyle hep yanımda olan sevgili eģim Gökhan BODUROĞLU na teģekkür ederim. Elvin BODUROĞLU

ĠÇĠNDEKĠLER ÖNSÖZ... i ĠÇĠNDEKĠLER... iii KISALTMALAR DĠZĠNĠ... vii RESĠMLER CETVELĠ... viii ġekġller CETVELĠ... xii TABLOLAR CETVELĠ... xv GĠRĠġ... 1 BĠRĠNCĠ BÖLÜM TARĠHĠ YAPILARIN KORUNMASI KAVRAMI 1. TARĠHĠ YAPILARIN KORUNMASI KAVRAMI... 3 1.1. Koruma Kavramının Tanımı... 3 1.1.1. Dünyadaki Koruma Kavramının GeliĢimi... 5 1.1.1.1. Venedik Tüzüğü... 6 1.1.1.2. Avrupa Mimari Miras Tüzüğü... 8 1.1.1.3. Avrupa Mimari Mirasının Korunması SözleĢmesi... 9 1.1.1.4. Nara Özgünlük Konferansı... 11 1.1.1.5. ICOMOS Geleneksel Mimari Miras Tüzüğü... 11 1.1.2. Türkiye deki Koruma Kavramının GeliĢimi... 12 1.1.2.1. Osmanlı Dönemi... 12 1.1.2.2. Cumhuriyet Dönemi... 13 1.1.2.3. 1950 ve Sonrası Dönem... 14 1.2. Tescilli Yapı Kavramı... 17 1.3. Yapıların Tescil Edilme Esasları... 18 1.4. Tescilli Yapılara Müdahale Biçimleri... 22

ĠKĠNCĠ BÖLÜM TARĠHĠ YAPILARDA FONKSĠYON DEĞĠġĠKLĠĞĠ KAVRAMI 2. TARĠHĠ YAPILARDA FONKSĠYON DEĞĠġĠKLĠĞĠ KAVRAMI... 26 2.1. Fonksiyon DeğiĢikliğini Gerektiren Nedenler... 27 2.1.1. Binaların Orijinal Fonksiyonunu Kaybetmesi... 28 2.1.2. Binaların Fonksiyonel Olarak Eskimesi... 28 2.1.3. Çevre Faktörü... 29 2.1.4. Ekonomik Nedenler... 30 2.1.5. Sosyo-Kültürel DeğiĢimler... 30 2.2. Fonksiyon DeğiĢikliğine UğramıĢ Yapılar... 31 2.2.1. Dünyadan Örnekler... 32 2.2.1.1. Tate Elektrik Santrali, Londra/ Ġngiltere... 32 2.2.1.2. Viyana Gazometreleri, Viyana/ Avusturya... 40 2.2.1.3. Orsay Tren Garı, Paris/ Fransa... 53 2.2.2. Türkiye den Örnekler... 58 2.2.2.1. Cibali Tütün Fabrikası/ Ġstanbul... 59 2.2.2.2. Havagazı Fabrikası/ Ġzmir... 64 2.2.2.3. Lengerhane ve Hasköy Tersanesi/ Ġstanbul... 89 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM FONKSĠYON DEĞĠġĠKLĠĞĠNE ĠLĠġKĠN YASAL DÜZENLEMELER 3. FONKSĠYON DEĞĠġĠKLĠĞĠNE ĠLĠġĠN YASAL DÜZENLEMELER... 96 3.1. Dünyadaki Yasal Düzenlemeler... 96 3.2. Türkiye deki Yasal Düzenlemeler... 98

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ALSANCAK TAKĠ TARĠHĠ KONUT YAPILARININ GENEL ÖZELLĠKLERĠ 4. ALSANCAK TAKĠ TARĠHĠ KONUT YAPILARININ GENEL ÖZELLĠKLERĠ... 99 4.1.Konutların Plan Özellikleri... 101 4.2 Konutların Cephe Özellikleri... 104 BEġĠNCĠ BÖLÜM FONKSĠYON DEĞĠġĠKLĠĞĠNE UĞRAMIġ TARĠHĠ KONUTLARIN ALSANCAK BÖLGESĠ ÜZERĠNDE ĠRDELENMESĠ 5. FONKSĠYON DEĞĠġĠKLĠĞĠNE UĞRAMIġ TARĠHĠ KONUTLARIN ALSANCAK BÖLGESĠ ÜZERĠNDE ĠRDELENMESĠ... 106 5.1. 1217 ada/ 10 parselde yer alan konut... 107 5.2. 1216 ada/ 29 parselde yer alan konut...110 5.3. 1217 ada/ 12 parselde yer alan konut... 115 5.4. 1217 ada/ 9 parselde yer alan konut... 122 5.5. 1218 ada/ 5 parselde yer alan konut... 127 5.6. 1218 ada/ 6 parselde yer alan konut... 131 5.7. 1217 ada/ 26 parselde yer alan konut... 134 5.8. 1217 ada/ 16 parselde yer alan konut... 141 5.9. 1217 ada/ 5 parselde yer alan konut... 146 5.10. 1217 ada/ 19 parselde yer alan konut... 149 5.11. 1217 ada/ 6 parselde yer alan konut... 153 DEĞERLENDĠRMELER VE SONUÇ... 157 KAYNAKÇA... 163

ÖZET... 169 ABSTRACT... 170 ÖZGEÇMĠġ... 171

KISALTMALAR DĠZĠNĠ UNESCO United National Educational Scientific Organization (BirleĢmiĢ Milletler Bilim ve Kültür TeĢkilatı) ICOMOS International Center for the Study of the Preservation and Restoration of Cultural Property ( Uluslararası Kültürel Varlığın Korunması ve Restorasyonu ÇalıĢmaları Merkezi) ICCROM International Centre for the Study of the Preservation and Restoration of Culturel Property (Uluslarası Kültür Varlıklarını Koruma ve Restorasyon ÇalıĢmaları Merkezi) GEEAYK Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu K.V.T.V.K.K. Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu

RESĠMLER CETVELĠ Ġkinci Bölümün Resimleri Resim 2.1 Tate Elektrik Santralinin dönüģüm öncesi iç mekanı... 33 Resim 2.2 Tate Elektrik Santralinin dönüģüm öncesi görünüģü... 33 Resim 2.3 Tate Modern Sanatlar Galerisinin dönüģüm sonrası görünüģü... 39 Resim 2.4 Tate Modern Sanatlar Galerisi ve Millenium Köprüsü... 39 Resim 2.5 Tate Modern Sanatlar Galerisi döüģüm sonrası iç mekanı... 40 Resim 2.6 Gazometrelerin dönüģüm öncesi genel görünüģü... 41 Resim 2.7 Viyana Gazometrelerinin dönüģüm sonrası hava fotoğrafı... 44 Resim 2.8 Viyana Gazometrelerinin dönüģüm sonrası genel görünümü... 45 Resim 2.9 Viyana Gazometreleri dönüģüm sonrası iç atrium... 46 Resim 2.10 DönüĢüm sonrası Gazometre B nin önündeki ek bina... 50 Resim 2.11 Viyana Gazometreleri dönüģüm sonrası iç mekanlar... 51 Resim 2.12 Gazometre C & Gazometre B & Sinemaya uzanan köprü... 51 Resim 2.13 Gazometre A içindeki alıģveriģ bölümü ve kafeterya... 51 Resim 2.14 Gazometre B ve Gazometre C arasındaki bağlantı... 52 Resim 2.15 Gazometre D deki konutlar... 52 Resim 2.16 Orsay Tren Garı dönüģüm öncesi iç mekan... 53 Resim 2.17 Orsay Tren Garı dönüģüm sonrası simetrik orta holün görünüģü... 56 Resim 2.18 Simetrik orta holün baģka bir görünüģü... 56 Resim 2.19 Orsay Tren Garı dönüģüm sonrası dıģarıdan görünüģü... 57 Resim 2.20 DıĢarıdaki ve içerideki saat ve kafeterya... 57 Resim 2.21 Orsay Tren Garı dönüģüm sonrası müze giriģi... 58 Resim 2.22 Cibali Tütün Fabrikası dönüģüm sonrası dıģ cephe... 63 Resim 2.23 Cibali Tütün Fabrikası dönüģüm sonrası iç mekanlar... 64 Resim 2.24 Havagazı Fabrikasının 1937 yılından bir görünümü... 65 Resim 2.25 1 No lu binanın dönüģüm öncesi görünüģü... 67 Resim 2.26 1 No lu binanın dönüģüm öncesi iç mekanları... 68 Resim 2.27 1 No lu binanın dönüģüm sonrası görünüģü... 68 Resim 2.28 1 No lu binanın dönüģüm sonrası iç mekanları... 69

Resim 2.29 2 No lu binanın dönüģüm öncesi görünüģü... 70 Resim 2.30 2 No lu binanın dönüģüm öncesi iç mekanı... 70 Resim 2.31 2 No lu binanın dönüģüm sonrası görünüģü... 71 Resim 2.32 2 No lu binanın dönüģüm sonrası iç mekanları... 72 Resim 2.33 3 No lu binanın dönüģüm öncesi görünüģü... 72 Resim 2.34 3 No lu binanın dönüģüm öncesi iç mekanı... 74 Resim 2.35 3 No lu binanın dönüģüm sonrası görünüģü... 74 Resim 2.36 3 No lu binanın dönüģüm sonrası iç mekanları... 75 Resim 2.37 4 No lu binanın dönüģüm öncesi görünüģü... 76 Resim 2.38 4 No lu binanın dönüģüm öncesi iç mekanı... 77 Resim 2.39 4 No lu binanın dönüģüm sonrası görünüģü... 77 Resim 2.40 4 No lu binanın dönüģüm sonrası iç mekanları... 78 Resim 2.41 5 No lu binanın dönüģüm öncesi görünüģü... 79 Resim 2.42 5 No lu binanın dönüģüm öncesi iç mekanı... 80 Resim 2.43 5 No lu binanın dönüģüm sonrası görünüģü... 80 Resim 2.44 5 No lu binanın dönüģüm sonrası iç mekanları... 81 Resim 2.45 6 No lu binanın dönüģüm öncesi görüģünü... 82 Resim 2.46 6 No lu binanın dönüģüm öncesi iç mekanları... 83 Resim 2.47 6 No lu binanın dönüģüm sonrası görünüģü... 83 Resim 2.48 6 No lu binanın dönüģüm sonrası iç mekanları... 84 Resim 2.49 7 No lu binanın dönüģüm öncesi görünüģleri... 85 Resim 2.50 7 No lu binanın dönüģüm sonrası görünüģleri... 86 Resim 2.51 8 No lu binanın dönüģüm öncesi görünüģleri... 87 Resim 2.52 8 No lu binanın dönüģüm sonrası görünüģleri... 87 Resim 2.53 Havagazı Fabrikasının dönüģüm sonrası genel görünümü... 88 Resim 2.54 Havagazı Fabrikasının dönüģüm sonrası bir baģka görünümü... 85 Resim 2.55 Hasköy Tersanesi eski hali... 89 Resim 2.56 Rahmi Koç Müzesi ne dönüģüm sonrası iç mekan... 93 Resim 2.57. Rahmi Koç Müzesi ne dönüģüm sonrası restoran-kafe... 94 Resim 2.58 Rahmi Koç Müzesi ne dönüģüm sonrası iç mekanlar... 94 Resim 2.59 Rahmi Koç Müzesi ne dönüģüm sonrası iç mekan... 94 Resim 2.60 DönüĢüm sonrası Rahmi Koç Müzesi... 95

Resim 2.61 DönüĢüm sonrası Hasköy Tersanesi... 95 Resim 2.62 DönüĢüm sonrası dıģ mekanlar... 95 Dördüncü Bölümün Resimleri Resim 4.1 1930 lu yıllarda Alsancak Kordon daki evler... 100 Resim 4.2 Alsancak semtindeki Levanten evlerinin görünüģleri... 105 BeĢinci Bölümün Resimleri Resim 5.1 1217 ada, 10 parseldeki konutun 1977 yılındaki dıģ cephesi... 108 Resim 5.2 1217 ada, 10 parseldeki yapının 2012 yılındaki dıģ cephesi... 109 Resin 5.3 1217 ada, 10 parselde fonksiyon değiģimi sonrası iç mekanlar... 109 Resim 5.4 1216 ada, 29 parseldeki konutun 1977 yılındaki dıģ cephesi... 112 Resim 5.5 1216 ada, 29 parseldeki yapının 2012 yılındaki dıģ cephesi... 114 Resim 5.6 1216 ada, 29 parselde fonksiyon değiģim sonrası iç mekanlar... 114 Resim 5.7 1217 ada, 12 parseldeki konutun 1977 yılındaki dıģ cephesi... 117 Resim 5.8 1217 ada, 12 parseldeki yapının 2012 yılına ait dıģ cephesi... 120 Resim 5.9 1217 ada, 12 parselde fonksiyon değiģimi sonrası iç mekanlar... 121 Resim 5.10 1217 ada, 9 parseldeki konutun 1977 yılındaki dıģ cephesi... 123 Resim 5.11 1217 ada, 9 parseldeki yapının 2012 yılındaki ait dıģ cephesi... 126 Resim 5.12 1217 ada, 9 parselde fonksiyon değiģimi sonrası iç mekanlar... 126 Resim 5.13 1218 ada, 5 parseldeki konutun 1977 yılındaki dıģ cephesi... 129 Resim 5.14 1218 ada, 5 parseldeki yapının 2012 yılına ait dıģ cephesi... 129 Resim 5.15 1218 ada, 5 parselde fonksiyon değiģimi sonrası iç mekanlar... 130 Resim 5.16 1218 ada, 6 parseldeki konutun 1977 yılına ait dıģ cephesi... 132 Resim 5.17 1218 ada, 6 parseldeki yapının 2012 yılına ait dıģ cephesi... 133 Resim 5.18 1218 ada, 6 parselde fonksiyon değiģim sonrası iç mekanlar... 133 Resim 5.19 1217 ada, 29 parseldeki konutun 1977 yılındaki dıģ cephesi... 136 Resim 5.20 1217 ada, 29 parseldeki yapının 2012 yılına ait dıģ cephesi... 139

Resim 5.21 1217 ada, 29 parselde fonksiyon değiģimi sonrası iç mekanlar... 140 Resim 5.22 1217 ada, 16 parseldeki konutun 1977 yılındaki dıģ cephesi... 142 Resim 5.23 1217 ada, 16 parseldeki yapının 2012 yılına ait dıģ cephesi... 144 Resim 5.24 1217 ada, 16 parselde yapımına izin verilen ek kütle... 144 Resim 5.25 1217 ada, 16 parselde fonksiyon değiģimi sonrası iç mekanlar... 145 Resim 5.26 1217 ada, 5 parseldeki konutun 1977 yılındaki dıģ cephesi... 147 Resim 5.27 1217 ada, 5 parseldeki yapının 2012 yılına ait dıģ cephesi... 148 Resim 5.28 1217 ada, 5 parselde fonksiyon değiģimi sonrası iç mekanlar... 148 Resim 5.29 1217 ada, 19 parseldeki konutun 1977 yılına ait dıģ cephesi... 151 Resim 5.30 1217 ada, 19 parseldeki yapının 2012 yılına ait dıģ cephesi... 151 Resim 5.31 1217 ada, 19 parselde fonksiyon değiģimi sonrası iç mekanlar... 152 Resim 5.32 1217 ada, 6 parseldeki konutun 1977 yılındaki dıģ cephesi... 154 Resim 5.33 1217 ada, 6 parseldeki yapının 2012 yılına ait dıģ cephesi... 155 Resim 5.34 1217 ada, 6 parselde fonksiyon değiģimi sonrası iç mekanlar... 155

ġekġller CETVELĠ Ġkinci Bölümün ġekilleri ġekil 2.1 Tate Modern Sanatlar Galerisi dönüģüm sonrası 1. kat planı... 34 ġekil 2.2 Tate Modern Sanatlar Galerisi dönüģüm sonrası kesiti... 35 ġekil 2.3 Tate Modern Sanatlar Galerisi dönüģüm sonrası 2. kat plan... 36 ġekil 2.4 Tate Modern Sanatlar Galerisi dönüģüm sonrası 3. kat planı... 36 ġekil 2.5 Tate Modern Sanatlar Galerisi dönüģüm sonrası 4. kat planı... 37 ġekil 2.6 Tate Modern Sanatlar Galerisi dönüģüm sonrası 5. kat planı... 37 ġekil 2.7 Tate Modern Sanatlar Galerisi dönüģüm sonrası 6. kat planı... 38 ġekil 2.8 Tate Modern Sanatlar Galerisi dönüģüm sonrası 7. kat planı... 38 ġekil 2.9 Gazometrelerin dönüģüm öncesi rölöveleri... 41 ġekil 2.10 Gazometrelerin dönüģüm sonrası planları ve kesitleri... 42 ġekil 2.11 Jean Nouvel-DönüĢüm sonrası Gazometre A... 42 ġekil 2.12 Coop Himmelb(l)au- DönüĢüm sonrası Gazometre B... 43 ġekil 2.13 Manfred Wehdorn- DönüĢüm sonrası Gazometre C... 43 ġekil 2.14 Wilhelm Holzbauer- DönüĢüm sonrası Gazometre D... 43 ġekil 2.15 Gazometre-Metro istasyonu bağlantısını gösteren kesit... 44 ġekil 2.16 Gazometrelerin dönüģüm sonrası bodrum kat ve 1.kat planları... 47 ġekil 2.17 Gazometrelerin dönüģüm sonrası 8. ve 9.kat planları... 48 ġekil 2.18 Viyana Gazometreleri dönüģüm sonrası kesitleri... 49 ġekil 2.19 Orsay Müzesi dönüģüm öncesi kesiti..... 54 ġekil 2.20 Orsay Tren Garı DönüĢüm sonrası planları... 55 ġekil 2.21 Orsay Tren Garı DönüĢüm sonrası kesiti... 55 ġekil 2.22 Cibali Tütün Fabrikası dönüģüm öncesi vaziyet planı... 60 ġekil 2.23 Cibali Tütün Fabrikası dönüģüm öncesi zemin kat planı... 60 ġekil 2.24 Cibali Tütün Fabrikası dönüģüm sonrası genel plan... 61 ġekil 2.25 Cibali Tütün Fabrikası dönüģüm sonrası zemin kat planı ve kesit... 61 ġekil 2.26 Cibali Tütün Fabrikası dönüģüm sonrası 1. ve 2. Katlar... 62 ġekil 2.27 Cibali Tütün Fabrikası dönüģüm sonrası kesitleri... 63 ġekil 2.28 Havagazı Fabrikasının dönüģüm öncesi vaziyet planı... 66

ġekil 2.29 Havagazı Fabrikası nın dönüģüm sonrası vaziyet planı... 66 ġekil 2.30 1 no lu binanı dönüģüm öncesi zemin kat planı... 67 ġekil 2.31 1 no lu binanın dönüģüm sonrası zemin kat planı... 69 ġekil 2.32 2 no lu binanın dönüģüm öncesi zemin kat planı... 70 ġekil 2.33 2 no lu binanın dönüģüm sonrası zemin kat planı... 71 ġekil 2.34 3 no lu binanın dönüģüm öncesi zemin ve 1. kat planları... 73 ġekil 2.35 3 no lu binanın dönüģüm sonrası zemin ve 1. kat planları... 75 ġekil 2.36 4 no lu binanın dönüģüm öncesi zemin kat planı... 76 ġekil 2.37 4 no lu binanın dönüģüm sonrası zemin kat planı... 78 ġekil 2.38 5 no lu binanın dönüģüm öncesi zemin ve 1. kat planları... 79 ġekil 2.39 5 no lu binanın dönüģüm sonrası zemin ve 1. kat planları... 81 ġekil 2.40 6 no lu binanın dönüģüm öncesi zemin ve 1. kat planları... 82 ġekil 2.41 6 no lu binanın dönüģüm sonrası zemin ve 1. kat planları... 84 ġekil 2.42 7 no lu binanın dönüģüm öncesi zemin kat planı ve kesiti... 85 ġekil 2.43 7 no lu binanın dönüģüm sonrası zemin kat planı ve kesiti... 86 ġekil 2.44 Hasköy Lengerhanesi dönüģüm öncesi vaziyet planı... 90 ġekil 2.45 Hasköy Lengerhanesi dönüģüm öncesi plan ve kesiti... 90 ġekil 2.46 Rahmi Koç Müzesi ne dönüģüm sonrası vaziyet planı... 91 ġekil 2.47 Rahmi Koç Müzesi ne dönüģüm sonrası kat planları... 92 ġekil 2.48 Rahmi Koç Müzesi ne dönüģüm sonrası kesit ve cephesi... 92 Dördüncü Bölümün ġekilleri ġekil 4.1 Alsancak taki tarihi konutların genel plan tipolojileri... 102 ġekil 4.2 Arka bahçeye uzanan servis birimlerinin olduğu 1 No lu plan tipi ve cephesi... 103 ġekil 4.3 Arka bahçeye uzanan servis birimlerinin olduğu 2 No lu plan tipi ve cephesi... 104 ġekil 4.4 Tarihi Alsancak konutlarına iliģkin cephe örnekleri... 105

BeĢinci Bölümün ġekilleri ġekil 5.1 Gazi Kadınlar Sokağının ve Muzaffer Ġzgü Sokağın olduğu kadastral pafta... 106 ġekil 5.2 1217 ada, 10 parseli gösteren kadastral pafta... 107 ġekil 5.3 1216 ada, 29 parseli gösteren kadastral pafta... 111 ġekil 5.4 1216 ada, 29 parselin onaylı zemin ve birinci kat rölöveleri... 113 ġekil 5.5 1216 ada, 29 parselin onaylı zemin ve birinci kat restorasyon projeleri... 113 ġekil 5.6 1217 ada, 12 parseli gösteren kadastral pafta... 116 ġekil 5.7 1217 ada, 12 parselin onaylı zemin kat, ara kat ve birinci kat rölöveleri... 118 ġekil 5.8 1217 ada, 12 parselin onaylı zemin, ara ve birinci kat restorasyon projeleri... 119 ġekil 5.9 1217 ada, 9 parseli gösteren kadastral pafta... 122 ġekil 5.10 1217 ada, 9 parselin onaylı zemin kat, ara kat ve birinci kat rölöveleri... 124 ġekil 5.11 1217 ada, 9 parselin onaylı zemin kat, ara kat ve birinci kat restorasyon projeleri... 125 ġekil 5.12 1218 ada, 5 parseli gösteren kadastral pafta... 128 ġekil 5.13 1218 ada, 6 parseli gösteren kadastral pafta... 131 ġekil 5.14 1217 ada, 26 parseli gösteren kadastral pafta... 135 ġekil 5.15 1217 ada, 26 parselin onaylı zemin kat, ara kat ve birinci kat rölöveleri... 137 ġekil 5.16 1217 ada, 26 parselin onaylı zemin, ara ve birinci kat restorasyon projeleri... 138 ġekil 5.17 1217 ada, 16 parseli gösteren kadastral pafta... 141 ġekil 5.18 1217 ada, 16 parseldeki ek kütlenin yerleģimini gösteren kesit ve vaziyet planı... 143 ġekil 5.19 1217 ada, 5 parseli gösteren kadastral pafta... 146 ġekil 5.20 1217 ada, 19 parseli gösteren kadastral pafta... 150 ġekil 5.21 1217 ada, 6 parseli gösteren kadastral pafta... 153

TA BLOLAR CETVELĠ BeĢinci Bölümün Tabloları Tablo 5.1 Tablo 5.2 Tablo 5.3 Tablo 5.4 Tablo 5.5 Tablo 5.6 Tablo 5.7 Tablo 5.8 Tablo 5.9 Tablo 5.10 Tablo 5.11 1217 ada, 10 parselde yer alan taģınmazdaki fonksiyon değiģikliğine iliģkin analiz... 110 1216 ada, 29 parselde yer alan taģınmazdaki fonksiyon değiģikliğine iliģkin analiz... 115 1217 ada, 12 parselde yer alan taģınmazdaki fonksiyon değiģikliğine iliģkin analiz... 121 1217 ada, 9 parselde yer alan taģınmazdaki fonksiyon değiģikliğine iliģkin analiz... 127 1218 ada, 5 parselde yer alan taģınmazdaki fonksiyon değiģikliğine iliģkin analiz... 130 1218 ada, 6 parselde yer alan taģınmazdaki fonksiyon değiģikliğine iliģkin analiz... 134 1217 ada, 26 parselde yer alan taģınmazdaki fonksiyon değiģikliğine iliģkin analiz... 140 1217 ada, 16 parselde yer alan taģınmazdaki fonksiyon değiģikliğine iliģkin analiz... 145 1217 ada, 5 parselde yer alan taģınmazdaki fonksiyon değiģikliğine iliģkin analiz... 149 1217 ada, 19 parselde yer alan taģınmazdaki fonksiyon değiģikliğine iliģkin analiz... 152 1217 ada, 6 parselde yer alan taģınmazdaki fonksiyon değiģikliğine iliģkin analiz... 156

GĠRĠġ Günümüzde toplumsal, kültürel ve sosyal etkiler sonucu sürekli olarak değiģen ve geliģen gereksinimlere bağlı olarak, yaģadığımız mekanlara yüklenen fonksiyonların değiģimi çok sık rastlanan bir durum haline gelmektedir. Bu değiģim isteği sonucu, bazen mevcut binalar yıkılmakta ve yeniden inģa edilmekte; tarihi değeri olan yapılar da ise, fonksiyon değiģimi söz konusu olmaktadır. Fonksiyon değiģikliği, kültürel sürekliliğin sağlanmasını amaçlayan koruma anlayıģının temel eylem alanlarından biridir. Bu koruma anlayıģı, kullanım dıģı kalmıģ, kullanıcılarının ihtiyaçlarına karģılık veremeyen yapıları yok olmaktan kurtarmakta ve kentsel yaģama katılmasını sağlamaktadır. Ancak yapının anlamı, mimari değeri ve çevreye olan katkıları dikkate alınmadan getirilen yeni fonksiyonlara da rastlanmakta; bu da yapının sahip olduğu değeri, anlamı ve özgün algıyı olumsuz etkilemektedir. Zengin bir tarihe sahip olan Ġzmir Ģehrinde yer alan ve eski adı Punto diye adlandırılan Alsancak ise, fonksiyon değiģikliğine uğramıģ tarihi konut yapılarının yoğun Ģekilde yer aldığı bir bölge özelliğindedir. Özellikle Gazi Kadınlar Sokağı ve Muzaffer Ġzgü Sokağı ndaki tarihi yapılarda fonksiyon değiģikliği çalıģmaları yapıldığı ve bazı sorunlar ortaya çıktığı görülmektedir. Tarihi yapılarda fonksiyon değiģikliği yaparak, bunları kullanıma açmadan önce; yapılacak müdahalelerin kültür varlığı yapıya zarar vermesi önlenmeli, binanın özgün kullanımının, mekanlarının, malzemelerinin, strüktürünün vb. detaylı bir Ģekilde incelenmesi gerekmektedir. Yukarıda belirtilen unsurların incelendiği tez kapsamında birinci bölümde, tarihi yapıların korunması kavramı ile ilgili genel bir bilgi verilecektir. Türkiye de ve Uluslararası alanda koruma kavramına ve 2863 sayılı yasa ile uluslar arası yaptırımlara değinilecektir. Yine, Türkiye de ve Uluslararası alanda tescilli yapı kavramının tanımı yapılacaktır. Yapıların neye göre tescillendiği ilke kararları ve mevzuat kapsamında anlatılacaktır. Basit onarım ve esaslı onarıma değinilecektir.

Ġkinci bölümde, tescilli yapılarda fonksiyon değiģikliği kavramı tanımlanacak; Dünyadan ve Türkiye den fonksiyon değiģikliğine uğramıģ yapılara örnekler verilecektir. Fonksiyon değiģikliğini gerektiren nedenler anlatılacaktır. Üçüncü bölümde, Türkiye de ve Dünya da fonksiyon değiģikliğine iliģkin yasalara değinilecek; ilke kararları, yönetmelik ve yasalarda geçen ibarelerin ne olduğu anlatılacaktır. Dördüncü bölümde, çalıģma alanı Alsancak taki tarihi konut yapılarının plan ve cephe tipolojilerine değinilecektir. BeĢinci bölümde, Alsancak taki Muzaffer Ġzgü ve Gazi Kadınlar Sokağı nda fonksiyon değiģikliği geçiren yapılar, hazırlanacak tablolarla, çizimlerle ve resimlerle ele alınacaktır. Tez baģlığı Fonksiyon DeğiĢikliğinin Tarihi Yapılar Üzerindeki Olumsuz Etkileri olup, baģlıkta genel bir ifadenin kullanılması ön görülmüģse de; Alsancak bölgesinde yapı türü olarak konut yoğunluğunun çok olması ve değiģimin en fazla görüldüğü yapılardan olması nedeniyle, bu bölümdeki incelemeler tarihi konutlar üzerinde yapılacaktır. Değerlendirme ve Sonuç bölümünde, bu tablolar değerlendirilerek, önerilerde bulunulacak ve araģtırma sorununa dair uygulanabilir çözüm önerileri getirilmeye çalıģılacaktır. BĠRĠNCĠ BÖLÜM TARĠHĠ YAPILARIN KORUNMASI KAVRAMI

Ülkemizde hızlı nüfus artıģı, son yıllarda hızla artan kente göçler, kentlerin plansız büyümelerine, kent merkezlerindeki tarihi ve geleneksel dokuların yıpranmalarına ve yok olmalarına, çok katlı yapıların çoğalmasına, tüm hukuki düzenlemelere ve sınırlamalara rağmen tarihi değerlerin yok olmalarına neden olmaktadır. Çarpık kentleģme, modern yaģama geçiģ ve bu doğrultuda hızla gelen değiģimlerin doğal sonucu olarak toplumda tarihi ve kültürel kimliğin kaybedilme tehlikesi bulunmaktadır. Buna karģın alınabilecek en etkin önlem kültür varlıklarının korunmasıdır. 1.1. Koruma Kavramının Tanımı Koruma, toplumdaki bireylerin benliklerini kuvvetlendiren ve belli değerler etrafında toplayan bir unsurdur. GeçmiĢin izlerini yansıtan bir çevrede yaģayan bireyler modern yaģamın içinde geçmiģin izleri vasıtasıyla bir tarihi kültür sürekliliği elde ederler ve bu bilince sahip olurlar. Ġleri uygarlığın oluģmasında, bu tarihsel bilincin varlığı önemli bir yer tutmaktadır. Ayrıca, geleneksel dokuların korunarak, yaģatılması çevreye özgün bir anlam kazandırmaktadır. Kültür varlıkları, taģıdıkları mimari, estetik, tarihsel ve toplumsal değerlerle geçmiģten geleceğe önemli izleri aktarmaktadır. GeçmiĢten günümüze kadar gelmiģ olan kültür varlıkları, ait oldukları dönemin yaģam kültürünün, toplumsal yapısının somut birer belgesi niteliğindedir (Özel, 2006). 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun tanımlar bölümünde yer alan Koruma ve Korunma tanımı Ģu Ģekildedir: Taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarında muhafaza, bakım, onarım, restorasyon, fonksiyon değiştirme işlemleri; taşınır kültür varlıklarında ise muhafaza, bakım, onarım ve restorasyon işleridir (Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu, 2009).

Koruma ; toplumun geçmiģteki toplumsal ve ekonomik koģullarını, kültür değerlerini yansıtan fiziksel yapının günümüzün değiģen toplumsal ve ekonomik koģulları altında yok olmasına engel olmak, çağdaģ toplumda çağdaģ geliģmelerle bütünleģtirerek yaģamasını sağlamaktır. Korumanın diğer bir tanımı da, tarihsel bir nesneyi tüm öğeleriyle elverdiğince yaģatma eylemidir (Özel, 2006). 1-6 Kasım 1994 tarihinde Japonya nın Nara kentinde düzenlenen Nara Özgünlük Konferansı nın 45 katılımcısı tarafından kaleme alınan Nara Özgünlük Belgesi ndeki koruma tanımı ise Ģu Ģekildedir: Bir yapıtı anlamaya, tarihini ve anlamını tanımaya, maddi olarak korunmasını sağlamaya ve gerektiğinde restore ederek değerlendirmeye yönelik tüm işlemleri içerir. (Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesi KUDEB, 2009-2011). Korumada amaç, Kültür sürekliliğini sağlamak, tarihe ıģık tutmak, fiziksel boyutta, bir toplumun ekonomik, sosyal boyutunu irdelemek olarak açıklanabilir (Kuloğlu, 1994). Ayrıca, eski biçimlerin ve değerlerin yaģatılması toplumun tarihsel açıdan bilinçlenmesini sağlar. GeçmiĢin göstergelerini taģıyan bir çevrede toplumsallaģan bireyler, yeni yaģamın içinde geçmiģin simgeleri vasıtasıyla bir kültür sürekliliği elde ederler ve tarih bilincine sahip olurlar. Üstün uygarlık ve tarihsel bilinç birbiriyle doğrudan iliģkilidir. Koruma, toplumdaki kültürel ve toplumsal değerlerin canlandırılmasını ve yaģatılmasını da sağlar. GeçmiĢe ait değerleri de içeren bir çevre, toplum bireylerinin duygusal, görsel ve düģünsel çerçevesini zenginleģtiren bir unsurdur. Zengin bir çevre, kiģiyi duygu ve düģünce açısından uyaran yaratıcı bir ortam oluģturur (Özel, 2006).

1.1.1. Dünyadaki Koruma Kavramının GeliĢimi Tarihte ilk koruma çalıģmaları, yönetimin ve dinin etkisi ile yönetim binaları ve kilise gibi dinsel binalarda olmuģtur. Bu yapılar, hem temsil ettikleri günün etkisini artırmak, hem de doğal ve fiziksel eskimeleri önlemek amacıyla korumaya alınmıģ, restorasyonları yapılmıģtır. Eski Mısır ve Mezopotamya uygarlıklarında da, koruma daha çok dini inanç ve törelere bağlı olarak geliģmiģtir. Yazıtlar, anıtların dini değerlerini ön plana çıkarmaktadır. Eski Mısır yerleģmelerinin, kutsal yapılar ve çevrelerine gösterdikleri özen ve bu yapıtları merkez alarak geliģtirdikleri yerleģme düzeni ile hem yerleģme planlaması hem de çevresiyle birlikte koruma çabalarının ilk örnekleri olduğu belirtilmektedir (Kaynak: http://eminabdullahturhan.wordpress.com/tezcalismalari/turkiyede-tarihsel-kulturel-degerlerin-korunmasi-tez/, EriĢim Tarihi: 15.05.2012). Roma Ġmparatorluğunda kentin bütünü bir sanat yapıtı olarak değerlendirilmekteydi ve önceki devirlere ait yapıların korunması baģlıca kaygılardandı. Ġmparatorluğun parçalanmasından sonra Ġtalya da koruma duyarlılığı giderek zayıflamıģtır. Hıristiyanlığın yayılma devri koruma adına Ģanssız bir dönem olmuģ; daha hızlı yayılabilmek adına, Hıristiyanlık dıģındaki inançların simgesi olan her türlü dini yapıt yok edilmeye çalıģılmıģtır. Bu dönemi izleyen Ortaçağda, eski Roma ve Helen yapıtları da yok edilmiģtir (Kaynak: http://eminabdullahturhan.wordpress.com/tez-calismalari/turkiyede-tarihsel-kultureldegerlerin-korunmasi-tez/, EriĢim Tarihi: 15.05.2012). 19.yy da Avrupa da geliģen milliyetçilik akımları da, koruma çabalarını desteklemiģtir. Ulus devlet olma özelliklerini yeni kazanan Avrupa ülkeleri; tarihi mirası uluslarının kurulmasını meģru kılacak bir destek aracı olarak görmüģlerdir. Bu dönemde, koruma konusunda bilimsel tartıģmalar yoğunlaģmıģ ve arkeolojik kazılar

yapılmıģtır. Ancak, koruma yine de anıtsal yapılar ölçeği ile sınırlı kalmıģtır. Bu yaklaģım abartılarak, anıt niteliğindeki bu tek yapıların çevresinin yıkılıp boģaltılmasına kadar götürülmüģtür. Böylece, anıtın daha görkemli bir Ģekilde ortaya çıkartılması hedeflenmiģtir. Bu tutum, belirli dönemlere ait çevresel değerlerin yitirilmesine neden olmuģtur (Kaynak: http://eminabdullahturhan.wordpress.com/tezcalismalari/turkiyede-tarihsel-kulturel-degerlerin-korunmasi-tez/, EriĢim Tarihi: 15.05.2012). 19.yy ın ikinci yarısından itibaren koruma olgusu uluslar arası platformlarda tartıģılmaya baģlanmıģtır. 1904 yılında Madrid de toplanan 6.Uluslararası Mimarlar Kongresinde koruma olgusu ele alınmıģtır. Daha sonra sırasıyla, 1931 yılında Atina Konferansı, yine 1931 yılında Ġtalya da kabul edilen Carta Del Restauro tüzüğü, 1964 yılında yayınlanan Venedik Tüzüğü ve 1975 yılında Amsterdam Avrupa Mimari Mirası Koruma Kongresi gibi önemli olaylar, dünya ülkelerindeki belli baģlı koruma çabaları ve kararlarına iliģkin sonuçları yansıtmaktadır (Kuloğlu, 1994; Resuloğlu, 2005). 1.1.1.1.Venedik Tüzüğü Eski yapıların korunması ve onarımıyla ilgili ilkeler üzerinde karara varmak ve bunları uluslar arası bir temele yerleģtirmek amacıyla, Venedik te 25-31 Mayıs 1964 tarihleri arasında toplanan II. Uluslararası Tarihi Anıtlar Mimar ve Teknisyenleri Kongresi Venedik Tüzüğü adıyla anılan kararları almıģtır. Tüzükte; korumanın sürekliliğinin sağlanması, anıtların çağdaģ teknolojiden yararlanma, çevre düzenleme, arkeolojik sitlerde yapılacak onarımlar konularında açıklamalar getirilmiģtir. 16 maddeden oluģan Venedik Tüzüğü, tanım, amaç, koruma, onarım, tarihi yerler, kazılar ve yayın alt baģlıklarına ayrılmıģtır. Hem teknik hem de kavramsal bir içeriğe sahip olan tüzüğün diğer restorasyon adına yapılan çalıģmalardan farkı, konuya soyut ve somut yönden bakan içeriğinde saklıdır.

Mimari mirasın korunması düģüncesi genel olarak Avrupa uygarlığının bir ürünü ve anlayıģı olarak kabul edilmektedir. Venedik Tüzüğü yle birlikte korunması gereken yalnızca mimari eser değildir. Bir uygarlığın, önemli bir geliģmenin, tarihi bir olayın tanıklığını yapan kentsel ya da kırsal bir yerleģme de aynı derecede koruma gerektirir. Bu tüzük ile korunması gerekenin tanımı geniģlemiģ, daha fazla kapsayıcılık kazanmıģtır. Bu içeriği ile Venedik Tüzüğü, tarihi anıt ve çevrelerinin korunmasıyla ilgili çağdaģ düģünceleri bir araya getirmektedir (Kaynak: http://eminabdullahturhan.wordpress.com/tez-calismalari/turkiyede-tarihsel-kultureldegerlerin-korunmasi-tez/, EriĢim Tarihi: 15.05.2012). Venedik Tüzüğü nde koruma ya iliģkin olarak Ģu maddeler yer almaktadır (Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesi KUDEB, 2009-2011): Madde 4: Kültür varlığının korunmasındaki temel tutum korumanın kalıcı olması, sürekliliğinin sağlanmasıdır. Madde 5: Kültür varlığının korunması, her zaman onları herhangi bir yararlı toplumsal amaç için kullanmakla kolaylaştırılabilir. Bunun için bu tür bir kullanma arzu edilir, fakat bu nedenle yapının planı, ya da bezemeleri değiştirilmemelidir. Ancak bu sınırlar içinde yeni işlevin gerektirdiği değişiklikler tasarlanabilir ve buna izin verilebilir. Madde 6: Kültür varlığının korunması, ölçeği dışına taşmamak koşuluyla çevresinin de bakımını içine almalıdır. Eğer geleneksel ortam varsa, olduğu gibi bırakılmalıdır. Kültle ve renk ilişkilerini değiştirecek hiçbir yeni eklentiye, yok etmeye yada değiştirmeye izin verilmemelidir.

Madde 7: Bir kültür varlığı tanıklık ettiği tarihin ve içinde bulunduğu ortamın ayrılmaz bir parçasıdır. Kültür varlığının tümünün, ya da bir parçasının başka bir yere taşınmasına, kültür varlığının korunması bunu gerektirdiği ya da çok önemli ulusal veya uluslar arası çıkarların bulunduğu durumlar dışında izin verilmemelidir. 1.1.1.2.Avrupa Mimari Miras Tüzüğü (Amsterdam Bildirgesi) Tarihi değeri olan eserlerin, yeni Ģehir planları içinde aynen korunmasına bütün dünyada büyük önem verilmesi nedeniyle 1975 yılı, mimari mirasın korunması yılı olarak ilan edilmiģtir. GerçekleĢtirilen çalıģmalar sonucunda, Avrupa Mimari Miras Tüzüğü hazırlanmıģ ve 26 Eylül 1975 tarihinde Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi tarafından kabul edilmiģtir. Venedik Tüzüğü metnindeki anıt tan mimari miras kavramına geçiģ geniģletilmiģ, bir tarihi çevre kavramı, tarihi çevrenin evrensel değeri, koruma-ekonomi ve toplumsal yapı arasındaki doğru iliģkileri kurmaya çalıģan bütünleģik koruma yaklaģımı ve bunun uygulanması için araçlar gibi önemli yeni yaklaģımlara yer verilmiģtir. 1975 in Avrupa Mimari Miras Yılı ilan edilmesi ile baģlayan kampanya sonunda yayınlanan Amsterdam Bildirgesi nde mimari mirasın korunması kentsel ve bölgesel planlamanın hedeflerinden biri olarak belirlenmiģtir. Bu bildirgeyle, hedefin bütünleģik koruma olduğu belirtilmiģ ve ekonomik, sosyal, yönetimsel ve yasal yönleri gözeten bir koruma modeli olarak tanımlanan bu yaklaģımın gerçekleģmesi için gerek duyulan araçlar tanımlanmaya çalıģılmıģtır. Yerel yönetimlerin, merkezi hükümetlerin desteğini, halkın katılımını öngören bütünleģik koruma düģüncesi koruma uygulamaları için gerekli onarım, teknik ve yönetimlerinin, uygulama yapılacak ustaların yetiģtirilmesini de öngörmektedir (Kaynak: http://eminabdullahturhan.wordpress.com/tezcalismalari/turkiyede-tarihsel-kulturel-degerlerin-korunmasi-tez/, EriĢim Tarihi: 15.05.2012).

Amsterdam Bildirgesi nde koruma ya iliģkin olarak Ģu maddeler yer almaktadır (Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesi KUDEB, 2009-2011): Madde d : Mimarlık ürünlerinin korunması marjinal bir sorun olarak değil, kent ve ülke planlamasının ana hedefi olarak ele alınmalıdır. Madde e : En önemli planlama kararlarını alan yerel yetkililerin mimarlık mirasının korunmasında özel bir sorumluluğu vardır ve fikir ve bilgi alışverişi yaparak birbirlerine yardımcı olmalıdırlar. 1.1.1.3. Avrupa Mimari Mirasın Korunması SözleĢmesi 1985 yılındaki Granada konferansında bütüncül koruma önerilmiģ, yalnız bunun uygun restorasyon tekniği ve doğru, uygun fonksiyon seçimi ile olması gerektiği belirtilmiģ ve Avrupa Konseyi üye devletleri tarafından 3 Ekim 1985 yılında Avrupa Mimari Mirasın Korunması SözleĢmesi imzalanmıģtır (Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesi KUDEB, 2009-2011). Avrupa Mimari Mirası Korunması SözleĢmesi nde koruma ya iliģkin olarak Ģu maddeler yer almaktadır (Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesi KUDEB, 2009-2011): Madde 3: Her bir taraf; mimari mirasın korunması için yasal önlemler almayı; bu önlemler çerçevesinde ve her ülkeye ve bölgeye has yöntemlere göre anıtların, bina gruplarının ve ören yerlerinin korunmasını taahhüt eder.

Madde 4: Her bir taraf; söz konusu varlıkların yasal korunması için gerekli denetim ve yetki işlemlerinin uygulamayı; tüm korunan varlıkların bozulmasını, hasar görmesini veya yıkılmasını önlemeyi taahhüt eder; bu amaçla, her bir taraf, aşağıdaki durumları kapsayan yasalar mevcut değilse, bu yasaların çıkarılmasını taahhüt eder: Korunmakta olan veya korunma işlemine konu olan anıtların yıkım veya tadil projelerinin veyahut bunların çevrelerini etkileyen bir projenin yetkili bir makama sunulmasını sağlamayı; tarihsel binalar grubunu veya bunların bir kısmını veyahut bir ören yerini etkileyen; binaların yıkımını, yeni binaların yapımını, binaların veya ören yerlerinin özelliklerini bozacak önemli tadilat çalışmaları ile ilgili projelerin yetkili bir makama sunulmasını; kamu makamlarının, korunmaya alınan bir varlıkta gerekli çalışmaların yürütülmesini o varlık sahibinden istemeye veya varlık sahibi istenilen çalışmayı yapmazsa bizzat kamu makamlarının gerekli çalışmaları yapmasına izin verilmesini; korunmaya alınan bir varlığın istimlakine izin verilmesini sağlar. Madde 5: Her bir taraf; maddi koşulların tehlikeye düşürdüğü ve başka bir yere taşınmasının zorunlu olduğu durumlar dışında, korunmaya alınan bir anıtın tümünün ya da bir bölümünün taşınmasını yasaklamayı taahhüt eder. Zorunlu durumlarda ise yetkili makamın, anıtın sökülmesi, nakli ve uygun bir yerde yeniden eski şekline getirilmesi için gerekli önlemleri alacaktır. 1.1.1.4. Nara Özgünlük Konferansı 1-6 Kasım 1994 yılında Japonya nın Nara kentinde düzenlenen Nara Özgünlük Konferansı nın 45 katılımcısı tarafından Nara Özgünlük Belgesi ele

alınmıģtır. Dünya Mirası SözleĢmesi çerçevesindeki bu konferans, Japon Hükümeti DıĢ ĠĢleri Dairesi ve Nara Valiliğinin daveti üzerine gerçekleģtirilmiģtir. Bu daire, konferansı UNESCO, ICCROM ve ICOMOS un iģbirliği ile düzenlemiģtir. Nara Özgünlük belgesindeki koruma nın tanımı Ģu Ģekildedir: Bir yapıtı anlamaya, tarihini ve anlamını tanımaya, maddi olarak korunmasını sağlamaya ve gerektiğinde restore ederek değerlendirmeye yönelik tüm işleri kapsar. (Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesi KUDEB, 2009-2011). 1.1.1.5. ICOMOS Geleneksel Mimari Miras Tüzüğü 1999 yılında, Uluslar arası Anıtlar ve Sitler Konseyi (International Council on Monuments and Sites) tarafından Icomos Geleneksel Mimari Miras Tüzüğü kabul edilmiģtir (Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesi KUDEB, 2009-2011). Icomos Geleneksel Mimari Miras Tüzüğü nde koruma ya iliģkin olarak Ģu maddeler yer almaktadır (Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesi KUDEB, 2009-2011): Koruma ilkeleri: Geleneksel çevrenin korunması çok disiplinli bir uzman ekip tarafından, değişim ve gelişmenin kaçınılmaz olduğu kabul edilerek ve toplumun kültürel kimliğine saygı gösterilerek yürütülmelidir; geleneksel yapılara, yapı gruplarına ve yerleşmelere yapılacak çağdaş müdahaleler onların kültürel değerlerine ve geleneksel karakterlerine saygı göstermelidir; geleneksel mimarlık ender olarak tek yapılarla temsil edilebilir. Bu mirası daha iyi yaşatmanın yolu değişik bölgelerin özelliklerini yansıtan yapı gruplarını ve yerleşmeleri bakım ve onarımla korumaktır; geleneksel mimarlık kültürel peyzajın temel bileşenidir ve koruma yaklaşımları geliştirilirken bu ilişki dikkate alınmalıdır; geleneksel miras yalnız somut biçimler, kütleler,strüktürler ve mekanlardan oluşmaz, bunların kullanış

ve algılanış biçimlerini, gelenekleri ve onlara bağlı elle tutulamayan ilişkileri de kapsar. 1.1.2. Türkiye deki Koruma Kavramının GeliĢimi Türk halkı için koruma kavramındaki bilinçlenme, diğer Dünya ülkelerine göre çok daha uzun bir sürede kendini göstermiģtir (Kuloğlu, 1994). Türkiye de koruma ya yönelik dönemsel geliģmeleri Ģu Ģekilde sıralayabiliriz: 1.1.2.1. Osmanlı Dönemi Osmanlı döneminde özellikle vakıflar, parasal kaynak ayırarak yapıların bakım ve onarımını yaparken, hazine bayındırlık yapıları ve savunma yapılarının, sarayların onarımına destek verir, vakıf kaynaklarının yetersiz kaldığı durumlarda devreye girerdi. Uygulamalar bu alanda yetiģmiģ meslek adamlarının sorumluluğunda gerçekleģirdi. Osmanlı nın batılılaģma sürecine girmesi ve dünya kapitalizmine eklenmesiyle yasal düzenlemeler yapılmaya baģlandı. 1869, 1874, 1884 tarihli Asar-ı Atika Nizamnamaleri (Eski Eserler Tüzükleri) ilke olarak eski eserlerin devlet malı olduğu ve Osmanlı öncesi dönemlerle sınırlandığını benimsemiģtir (Kaynak: http://eminabdullahturhan.wordpress.com/tezcalismalari/turkiyede-tarihsel-kulturel-degerlerin-korunmasi-tez/, EriĢim Tarihi: 15.05.2012; Resuloğlu, 2005). 1877 I. MeĢrutiyet döneminde de Dersaadet ve diğer vilayetler için çıkartılan Belediye Kanunları yla bu yeni yönetim biçimi tüm imparatorluğa yayılmıģ; Bundan sonra, 1882 tarihli Ebniye Kanunu yürürlüğe konmuģtur. Planlamayı yönlendiren bu Kanun, kent yollarının geniģletilmesiyle ilgili içeriğiyle büyük önem kazanmıģtır (Kaynak: http://eminabdullahturhan.wordpress.com/tez-

calismalari/turkiyede-tarihsel-kulturel-degerlerin-korunmasi-tez/, EriĢim Tarihi: 15.05.2012). Genel olarak 19 yy. öncesi, Osmanlı Ġmparatorluğunun geleneksel ekonomik iģlevlerinin çöküntüye uğradığı, Osmanlı yönetim yapısındaki değiģmeler doğrultusunda yeni yönetim ve diğer kamu binaları ile askeri yapıların yapılmaya baģlandığı dönemi kapsar. Tanzimat ile baģlayan koruma düģüncesi ilk baģlarda salt taģınır eser kapsamıģ, bunu daha sonraları anıtsal yapı koruması izlemiģtir. Avrupa da yaģanan kapitalist geliģme sonucu doğan sanayi kentinin sağlık sorunlarına çözüm bulma kaygısından kaynaklanan modern kent planlamasına karģın Türkiye de bu dönemlerde, kentsel ölçekli bir koruma düģüncesi henüz oluģmamıģtır ve buna bağlı olarak da kentsel dokular korunamamıģ ve tahrip olmuģtur. Genel olarak batıda modern kent planlaması çalıģmaları, Osmanlı kentlerinde yangınların önlenmesi, yolların geniģletilmesi ve kent çevresinde yeni mahalleler kurulması Ģeklinde yansımasını bulmuģ ve Cumhuriyet Türkiye sine aktarılan kavramların temelini oluģturmuģtur (Dinçer ve Akın, 1994). 1.1.2.2. Cumhuriyet Dönemi Cumhuriyet in ilanında sonra, Ankara nın baģkent olmasıyla oluģan modernleģme hareketi ile, 1923 ile 1933 yılları arasındaki on yıl içinde baģkenti planlı olarak yeniden yaratmak için çok değerli ve özgün yasal yönetsel düzenlemeler yapılmıģtır. Ankara nın baģkent olarak ilanı ile büyük bir kent planlaması öne çıkmıģ ve bu kent, Cumhuriyet ile birlikte modernleģme projesinin uygulandığı ilk Anadolu kenti özelliğini kazanmaktadır. Cumhuriyetin ilk kuruluģ yıllarında, batılılaģma ve çağdaģlaģma eğilimi, Osmanlı Ġmparatorluğu ile bağlantıları koparmak, Osmanlı Ġslam kültürünü terk etmek isteği, koruma yaklaģımını oluģturmaktadır. Bu dönemde, Tekaya ve Zevaya Hakkında Kararname, Mezarlıklar Tüzüğü, Ayasofya Kararnamesi, Vakıflar Kanunu koruma

hükümlerini içeren birkaç örnektir (Resuloğlu, 2005). Cumhuriyet döneminin getirdiği bir baģka önemli kurumda, 1924 yılında bir kararname ile oluģturulan Ġstanbul Asar-ı Atika Encümeni olmuģtur (Çeçener, 1995: 13-15). 1.1.2.3. 1950 ve Sonrası Dönem 1950 li yıllar itibariyle, koruma alanında önemli bir iģlev üstlenen 1951 tarih ve 5805 sayılı kanunla Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu TeĢkiline ve Vazifelerine Dair Kanun la yurtiçinde korunması gereken mimari ve tarihsel özelliklere sahip anıtların ve diğer taģınmaz eski eserlerin korunma, bakım, onarım, restorasyon iģlerinde uyulacak ilkeleri ve programları saptamak; saptadığı ilk ve programların uygulanmasını izlemek ve denetlemek; anıtlar ve taģınmaz eski eserler ile ilgili olarak kendisine sunulacak ve özel araģtırmaları kurul üyeleri tarafından bilgi edinilecek her türlü konu ve uyuģmazlık üzerinde bilimsel görüģ bildirmekler yükümlü Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu kurulmuģtur (Cansunar, 2011). Bu kurul, 1951 yılından 1983 yılına kadar, taģınmaz eski eserlerin korunması konusunda en yetkili kurul olmuģtur, aldığı prensipler uyarınca çalıģmıģtır (Kuloğlu, 1994). 1961 yılında ise, ilk kez bir koruma hükmü Anayasa ya alınmıģtır (Kuloğlu, 1994). Anayasa nın 50.maddesine göre Devlet, tarihi ve kültürel değeri olan eserleri ve anıtları korumakla yükümlü olup; bu anayasayla, önemli kurumsal yapıların oluģması sağlanmıģtır (Kaynak: http://eminabdullahturhan.wordpress.com/tezcalismalari/turkiyede-tarihsel-kulturel-degerlerin-korunmasi-tez/, EriĢim Tarihi: 15.05.2012).

25.04.1973 tarih ve 1710 sayılı Eski Eserler Kanunu ile tarihi eserlerin korunmasına ciddi ilk adım atılmıģ (4); taģınır- taģınmaz eski eser ve anıt kavramları ayrı ayrı ele alınarak, bakım ve onarım olayı gündeme gelmiģtir (Kuloğlu, 1994). 1710 sayılı Eski Eserler Kanunu ile Gayrimenkul Eski Eserler Ve Anıtlar Yüksek Kurulu nun birlikte sürdürdükleri koruma çalıģmaları, olumlu özellikler taģımasına karģın, tespit iģlemi sırasında bakanlıktaki kadro yetersizliği, üyelerin çoğunun akademik oluģu ve kurumun ayda bir gibi uzun bir arayla toplanması sonucu iģlemlerin gecikmesi gibi nedenler, yeni bir yasayı gerekli kılmıģtır (Kuloğlu, 1994). Bu nedenle, 1710 sayılı Eski Eserler Kanunu, 21 Temmuz 1983 yılında yürürlükten kaldırılmıģtır. Bunun yerine, 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu yürürlüğe girmiģ ve GEEAYK kaldırılmıģtır Bu kanunun amacı, korunması gerekli taģınır ve taģınma kültür ve tabiat varlıkları ile ilgili tanımları belirlemek, yapılacak iģlem ve faaliyetleri düzenlemek, bu konuda gerekli ilke ve uygulama kararlarını alacak teģkilatın kuruluģ ve görevlerini saptamaktır (Kuloğlu, 1994). Bu yasanın en önemli özelliklerinden biri de, kentsel sit alanlarında planlı koruma kavramını getirmiģ olmasıdır. Koruma Amaçlı Ġmar Planı tanımı bu yasayla güncellik kazanmıģtır. Bu kanun ile, merkezi Ankara da bulunan TaĢınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek Kurulu ve TaĢınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Bölge Kurulları devreye girmiģ; tescil iģlemleri, uygulamaya yönelik ilkelerin belirlenmesi, uygulamaya yönelik kararların alınması gibi konularda görev almıģlardır (Kuloğlu, 1994). Bu yasa ile, ilk kez merkezden yerele bir yayılma gerçekleģmiģtir. Bölge Kurulları, Yüksek Kurulu vardığı ilke kararlarına uymak koģulu ile uygulamaya yönelik karar almakla görevlendirilmiģlerdir. 2863 sayılı yasa ile koruma faaliyetlerinin kapsamı tek yapı ölçeğinden kentsel çevre boyutuna doğru geniģletilmiģ, 3386 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıkları Kanununda tek yapı ve objelerin korunması ile ilgili ayrıntılı tanımlamalara da yer verilmiģtir. Yasanın 6.maddesi ve buna bağlı olarak 7. ve 8. maddeleri, tek yapı ölçeğindeki eserlerin korunması konularını kapsarken, 6.madde ve ilke kararları ile 17.madde de sitlerle ilgili konuları kapsamıģtır (Kaynak: http://eminabdullahturhan.wordpress.com/tez-

calismalari/turkiyede-tarihsel-kulturel-degerlerin-korunmasi-tez/, EriĢim Tarihi: 15.05.2012). Türkiye de koruma kavramının, uluslar arası koruma modellerine uygun bir norma ulaģması 14.07.2004 yılında çıkarılan 5226 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu ile çeģitli Kanunlarda DeğiĢiklik Yapılması Hakkında Kanun ile sağlanmaya çalıģılmıģtır. Bu yasa ile, bugüne kadar sözü edilmemiģ yönetim alanı, yönetim planı, bağlantı noktası gibi yeni tanımlamalar oluģturulmuģ, koruma planlaması içinde eylem alanlarının ve önceliklerinin belirlenmesi olanaklı hale getirilmeye çalıģılmıģtır. Bu kanun, koruma çalıģmalarında Katılımcı Alan Yönetim Modeli ile yeni kaynak imkanı sağlanması, örgütlenme modelleri üretmesi, planlama etapları ile uygulamada görev alacak sorumlulukların belirlenmesi ve kullanıcı katılımı sağlanarak sürdürülebilir bir yönetim modeli elde etmeye çalıģması açısında bugüne kadar çıkarılan yasalardan ayrılmakta ve uluslar arası normlara uygun bir korumayı sağlayıcı nitelikte görülmektedir. Ayrıca, bu yasa koruma uygulamalarında, Belediyelerin, valiliklerin ve ilgili Kurumların yanı sıra, söz konusu alanla ilgili meslek odalarını, sivil toplum kuruluģlarını ve plandan etkilenen hemģerilerin katılımlarını sağlamaktadır (Kaynak: http://eminabdullahturhan.wordpress.com/tez-calismalari/turkiyede-tarihsel-kultureldegerlerin-korunmasi-tez/, EriĢim Tarihi: 15.05.2012). BüyükĢehir belediyeleri, valilikler ve Bakanlıkça izin verilen belediyeler bünyesinde kültür varlıkları ile ilgili iģlemleri ve uygulamaları yürütmek üzere sanat tarihi, mimarlık, Ģehir planlama, mühendislik, arkeoloji gibi meslek alanlarında uzmanların görev alacağı koruma, uygulama ve denetim büroları kurulması da sağlanmıģtır. Bu bürolar, koruma bölge kurulları tarafından uygun görülen koruma amaçlı imar planı, proje ve malzeme değiģiklikleri ile inģaat denetimi de dahil olmak üzere uygulamayı denetlemekle yükümlü olmuģlardır. Bu yasa aynı zamanda, korumanın gönüllü kuruluģlardan destek alması, vakıf ve derneklerin, akademik düzeyde bir katılımın sağlanması yolunu açması bakımından da oldukça önemlidir.

Bu yasanın sağladığı dayanakla, koruma aģamalarında, üniversitelerin bünyesinde yer alan çeģitli bölümlerde görevli öğretim elemanlarının kararlarda ve uygulamalarda katılımcı olarak yer alması sağlanabilmektedir (Kaynak: www.mevzuat.gov.tr, 2012; Kaynak: http://eminabdullahturhan.wordpress.com/tezcalismalari/turkiyede-tarihsel-kulturel-degerlerin-korunmasi-tez/, EriĢim Tarihi: 15.05.2012). 1.2. Tescilli Yapı Kavramı Korunması Gerekli TaĢınmaz Kültür ve Tabiat Varlıklarının Tespit ve Tescili Hakkında Yönetmeliğin birinci bölümün üçüncü maddesinde yer alan tanımlar kısmındaki tescil tanımı: Bakanlıkça tespiti yapılan taşınmaz kültür varlıkları ile sitlerin korunması gerekli olanlarının, bölge kurulu kararıyla belirlenmesi Ģeklindedir (Kaynak: http://teftis.kulturturizm.gov.tr/tr,14660/korunması- gereklitasinmaz-kultur- varliklarinin- ve-sitl-.html, EriĢim Tarihi: 20.04.2012 ). Tescilli yapılar ise; tarih öncesinden günümüze kadar gelen çeģitli medeniyetlerin ürünü olup; bulundukları dönemin sosyal, ekonomik, kültürel, mimari ve estetik değerlerine iliģkin özgün izler taģıyan ve bu özellikleriyle koruma bölge kurullarınca değerlendirilip, özellikleri ve güzellikleri bakımından korunmalarının gerekli olduğuna karar verilen taģınmaz kültür varlıklarıdır. 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun birinci bölümün üçüncü maddesinde yer alan tanımlar kısmındaki Kültür varlıkları tanımı da Ģu Ģekildedir: Tarih öncesi ve tarihi devirlere ait bilim, kültür, din ve güzel sanatlarla ilgili bulunan, o eseri meydana getiren toplumun toplumsal, kültürel, ekonomik, siyasal, bilimsel ya ada estetik niteliklerinin belgesi olan yer üstünde, yer

altında veya su altındaki korunması gerekli taşınmaz varlıkları (Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu, 2009). Avrupa Mimari Mirasın Korunması SözleĢmesi nin Mimari Mirasın Tanımlanması bölümünün 1.maddesinin 2. bendinde yer alan bina grupları adı altındaki bir baģka kültür varlığı tanımı da Topografik olarak tanımlanabilecek birimleri oluşturmaya yeterince uygun olan ve tarihsel, arkeolojik, sanatsal, bilimsel, sosyal veya teknik bakımlardan önemleri nedeniyle dikkate değer, kentlerde veya kırsal bölgelerdeki homojen bina grupları Ģeklindedir (Madran ve Özgönül, 2005). Venedik Tüzüğü nün tanımlar bölümünün 1.maddesinde Tarihi kültür varlığı kavramı sadece bir mimari eseri içine almaz, bunun yanında belli bir uygarlığın, önemli bir gelişmenin, tarihi bir olayın tanıklığını yapan kentsel ya da kırsal bir yerleşmeyi de kapsar. Bu kavram yalnız büyük sanat eserlerini değil, ayrıca zamanla kültürel anlam kazanmış daha basit eserleri de kapsar. denilmektedir (Kuloğlu, 1994). 1.2. Yapıların Tescil Edilme Esasları Yapıların tescili için öncelikle tespit çalıģmaları yapılmaktadır. Korunması Gerekli TaĢınmaz Kültür ve Tabiat Varlıklarının Tespit ve Tescili Hakkında Yönetmeliğin birinci bölümün üçüncü maddesinin (o) bendinde yer alan Tespit tanımı: 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununun 3. maddesinde tanımlanan ve 6. maddesinde açıklanan korunması gerekli taşınmaz kültür varlıklarının 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununun 7 nci maddesine göre bu yönetmelikte belirtilen usuller, esaslar ve kıstaslar doğrultusunda, oluşturulacak bir ekip tarafından, teknik bir çalışma ile değerlendirilerek belgelendirilmesini, koruma amaçlı imar planı müellifi,

üniversiteler ya da bilimsel araştırma yapan uzmanlarca veya ilgili meslek odası gibi konu ile doğrudan ilgili kişi, kurum ve kuruluşlarca bu yönetmeliğe göre hazırlanarak Bakanlık ilgili birimlerine iletilen çalışmaların, Bakanlık ilgili birim elemanlarınca yerinde kontrol edilmesini olarak verilmiģtir (Kaynak: http://teftis.kulturturizm.gov.tr/tr,14660/korunması- gerekli-tasinmaz-kulturvarliklarinin- ve-sitl-.html, EriĢim Tarihi: 20.04.2012 ). 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun ikinci bölümünün 7. Maddesinde, Korunması gerekli taşınmaz kültür varlıklarının ve doğal sit alanlarının tespiti, Kültür ve Turizm Bakanlığının koordinatörlüğünde ilgili ve faaliyetleri etkilenen kurum ve kuruluşların görüşü alınarak yapılır. denilmektedir. Ayrıca yapılacak tespitlerde, kültür ve tabiat varlıklarının tarih, sanat, bölge ve diğer özellikleri dikkate alınır. Devletin imkanları göz önünde tutularak, örnek durumda olan ve ait olduğu devrin özelliklerini yansıtan yeteri kadar eser korunması gerekli kültür varlığı olarak belirlenir (Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu, 2009). Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu nun 05.11.1999 tarih ve 663 sayılı ilke kararında yer alan TaĢınmaz Kültür Varlıkları ile Korunması Gerekli Kültür Varlığı Özelliği Gösteren Yapıların Tespiti ve Korunmalarına ĠliĢkin Konuların Değerlendirilmesi AĢamasında dikkate Alınacak Esaslar bölümünde ise, taģınmaz kültür varlıklarının ve korunması gerekli özellik gösteren binaların tesbiti ve korunmalarına iliģkin konuların değerlendirilmesi aģamalarında; her türlü yapı tarzında ve doku özellikli yerleģmelerde korumaya değer sivil mimari örneklerinin toplu Ģekilde bulunduğu hallerde, bir bütün içinde yer alan tek parsel ölçeğinde karar almadan önce bütünlüğü verecek yapı adası veya sokak ölçeğinde alanın tescil edilmesi, mevzuatta yer almayan tanımların (kültür sokağı vb) verilmemesi, yakın çevresi önemli olmayan durumlarda ise doğal olarak parsel ölçeğinde karar alınabileceği belirtilmektedir (Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu Ġlke Kararları, 2009). Yapıların tespiti ve tescili sırasında dikkate alınması gereken hususlar ise; Korunması Gerekli TaĢınmaz Kültür ve Tabiat Varlıklarının Tespit ve Tescili Hakkında Yönetmeliğin ikinci bölümündeki tespitlerde değerlendirme kıstasları

nın 4. maddesinin (a), (b) ve (c) bentlerinde, On dokuzuncu yüzyıl sonuna kadar yapılmış taşınmazlardan olması, 19. yüzyıl sonrasında yapılmış olmasına rağmen önem ve özellikleri bakımından korunmalarına gerek görülmesi veya bu yapıların ait oldukları dönemin kendine özgü niteliklerini anlatan belge niteliğinde olması ya da var olan bir geleneğin hala sürdüğünün göstergesi olan ve bir bütünün parçası olarak çevreye katkıda bulunan taşınmazlardan olması, taşınmazın sanat, mimari, tarihi, estetik, mahalli, dekoratif, simgesel, belgesel, işlevsel, maddi, hatıra, izlenim, özgünlük, teklik, nadirlik, homojenlik, onarılabilirlik değerlerinin yanı sıra, yapısal durum, malzeme, yapım teknolojisi, biçim bakımından özellik göstermesi olarak belirtilmiģtir (Kaynak: http://teftis.kulturturizm.gov.tr/tr,14660/korunması- gereklitasinmaz-kultur- varliklarinin- ve-sitl-.html, EriĢim Tarihi: 20.04.2012 ). 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun ikinci bölümünün 6. Maddesinde yer alan korunması gerekli kültür ve tabiat varlıklarının sahip olması gereken özellikler ise Ģu Ģekilde verilmiģtir (Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu, 2009): taşınmazlar, 1) Korunması gerekli tabiat varlıkları ile 19 yy. sonuna kadar yapılmış 2) Belirlenen tarihten sonra yapılmış olup önem ve özellikleri bakımından Kültür ve Turizm Bakanlığınca korunmalarında gerek görülen taşınmazlar, 3) Sit alanı içinde bulunan taşınmaz kültür varlıkları, 4) Milli Tarihimizdeki önemleri sebebiyle zaman kavramı ve tescil söz konusu olmaksızın Milli Mücadele ve Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşunda büyük tarihi

olaylara sahne olmuş binalar ve tespit edilecek alanlar ile Mustafa Kemal ATATÜRK tarafından kullanılmış evler. Tespit iģlemleri tamamlandıktan sonra, yukarıda belirtilen özellikler doğrultusunda, yapılar koruma bölge kurullarınca değerlendirilir ve tescilleri kurul kararları doğrultusunda yapılır. Tescil kararları alınırken, yapıların koruma grupları da belirlenmektedir. Bunlar, ikiye ayrılmaktadır (Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu Ġlke Kararları, 2009): 1) 1.grup yapılar: Toplumun maddi tarihini oluģturan kültür verileri içinde tarihsel, simgesel, anı ve estetik nitelikleriyle korunması zorunlu yapılardır. 2) 2.grup yapılar: Kent ve çevre kimliğine katkıda bulunan kültür varlığı niteliğindeki yöresel yaģam biçimini yansıtan yapılardır. Vakıflar Genel Müdürlüğünün idaresinde veya denetiminde bulunan mazbut ve mülhak vakıflara ait taģınmaz kültür varlıkları, gerçek ve tüzel kiģilerin mülkiyetinde bulunan cami, türbe, kervansaray, medrese, han, hamam, mescit, zaviye, sebil, mevlevihane, çeģme ve benzeri korunması gerekli taģınmaz kültür varlıklarının tespiti ve envanterlenmesi ise, Vakıflar Genel Müdürlüğünce yapılır ve tespiti yapılan taģınmaz kültür varlıkları yine koruma bölge kurullarınca değerlendirilerek tescil olunur. Vakıflar Genel Müdürlüğünce tespiti yapılıp, koruma bölge kurullarınca değerlendirilerek tescil olunan taģınmaz kültür varlıklarının korunması ve değerlendirilmesi Vakıflar Genel Müdürlüğünce yürütülür (Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu Ġlke Kararları, 2009). Yapılan tespitler sonucu hazırlanan belgelerin Koruma Bölge Kurulunca değerlendirilip uygun bulunması sonucunda alınan tescil kararının ilgili kuruluģlara

dağıtımı ise, kararı alan koruma bölge kurulu müdürlüğünce yapılır. Tescil edilen korunması gerekli taģınmaz kültür varlığı, belirlenen korunma alanları ve sitler il merkez ilçesi sınırları içerisinde ise valilikçe, ilçe sınırları içinde ise kaymakamlıkça, tescil kararının valiliğe veya kaymakamlığa tebliğ tarihinden itibaren en geç üç gün içinde ilan tahtalarına asmak, belediye hoparlörüyle duyurmak, köy muhtarlığına bildirmek ve internet sitesinde yayımlamak suretiyle ilân edilir. Bu ilana ait tutanak, ilgili Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ne iletilmek üzere Bakanlığın o ildeki temsilcisine verilir (Kaynak: http://teftis.kulturturizm.gov.tr/tr,14660/korunmasıgerekli-tasinmaz-kultur- varliklarinin- ve-sitl-.html, EriĢim Tarihi: 20.04.2012 ). 1.3. Tescilli Yapılara Müdahale biçimleri Bir kültür varlığının onarımı ve gereken hallerde yeniden iģlev verilerek kullanılması için bir dizi müdahaleye gereksinme vardır. Bu müdahaleler yapısal bünyesindeki bozulma ve deformasyonların çözümlenmesi, malzemeye yönelik bozulmaların iyileģtirilmesi, yapıların bugün mevcut olmayan bölümleriyle ilgili tavırların ve yeni iģlevin gerektirdiği müdahalelerin belirlenmesi gibi çeģitli baģlıklar altında sınırlandırılabilir. Bu baģlıklardan özellikle yapısal ve malzemeye yönelik olarak gerçekleģtirilecek müdahaleler, doğrudan uygulamayı yönlendireceği için yapının hangi bölümlerinde ve nasıl bir teknikle gerçekleģtirileceğinin yeterli ayrıntıda verilmesi gerekmektedir (Madran ve Özgönül, 2005). Kültür varlığı yapılara müdahaleler, her yapının kendine özgü koģullarına göre ele alınmalı ve buna bağlı müdahale kararları belirlenmelidir. Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu nun 05.11.1999 tarih ve 660 sayılı ilke kararında yer alan müdahale biçimleri Ģunlardır: Bakım, basit onarım, esaslı onarım (restorasyon) ve yeniden yapma (rekonstrüksiyon) (Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu Ġlke Kararları, 2009):

1) Bakım: Sadece yapının yaģamını sürdürmeyi amaçlayan, tasarımda, malzemede, strüktürde, mimari öğelerde değiģiklik gerektirmeyen müdahalelerdir. (Çatı aktarımı, oluk onarımı, boya-badana vb.) (Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu Ġlke Kararları, 2009). Bakım iģlemi yapıyı oluģturan temel malzemelerin (taģ, ahģap, kerpiç, sıva harcı, tuğla vb.) sağlam olmasını gerektirir. Aksi takdirde esaslı onarım müdahalesinin yapılması gerekmektedir. Bu nedenle, bakım gerektiren yerlerde yeni bir malzemenin kullanılması söz konusu değildir. Burada amaç mevcut yapı malzemelerinin daha fazla yıpranmasını önleyecek ve yapının sürekliliğini sağlayacak önlemlerin alınmasıdır. Bakım, çok ayrıntılı bir iģlem olmadığı için yapının ayakta kalmasını sağlayan ana duvarları, dikmeleri, tavan ve döģeme kiriģleri vb. taģıyıcı öğelerin değiģtirilmesi bu kapsamda ele alınmaz. Yapının taģıyıcı elemanlarında (dikmeler, kiriģler vb.) değiģiklik yapılmayacak ya da bu elemanlar yeniden yapılmayacaktır (Madran ve Özgönül, 2005). 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunun 57.maddesinde (Ek fıkra: 14/7/2004-5226/11 md.) Taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları, bunların koruma alanları ve sit alanlarında, 3194 sayılı İmar Kanununun 21 inci maddesi kapsamına giren ruhsata tâbi olmayan tadilat ve tamiratlar; özgün biçim ve malzemeye uygun olarak, bünyesinde koruma, uygulama ve denetim büroları kurulmuş idarelerin izin ve denetimi ile yapılır. Bunların dışında her türlü inşaî ve fizikî müdahale koruma bölge kurulunun izni ile yapılır. denilmekte olup; (Ek fıkra: 8/8/2011-KHK-648/48 md.) Koruma, Uygulama ve Denetim Bürosu kurulmamış yerlerde taşınmaz kültür varlıkları, bunların koruma alanları ve sit alanlarında, 3194 sayılı İmar Kanununun 21. maddesi kapsamına giren ruhsata tabi olmayan tadilat ve tamiratlar koruma bölge kurulu müdürlüğünün izin ve denetiminde yapılır. hükmü vardır (Kaynak: http://teftis.kulturturizm.gov.tr/tr,14230/kultur-vetabiat-varliklarini-koruma kanunu.html, EriĢim Tarihi: 20.04.2012). 2) Onarım: Kültür varlığı yapının yaģamasını sağlayan uygulamalardır. Bu uygulamalar gerektiğinde tasarımda, malzemede, strüktürde ve mimari öğelerde değiģiklik gerektiren müdahalelerdir ve iki grupta değerlendirilmektedir:

a) Basit onarım: Bakım olarak tanımlanan iģlemlerden daha fazlasını gerektiren bir müdahale türüdür. Yapıların; ahģap, madeni, piģmiģ toprak, taģ vb. çürüyen ya da bozularak eksilen mimari öğelerinin, özgün biçimlerine uygun olarak aynı malzeme ile değiģtirilmesi, bozulan iç ve dıģ sıvaların, kaplamaların, renk ve malzeme uyumu sağlanarak, özgün biçimlerine uygun olarak yenilenmesi bu kapsamda tanımlanmıģtır. Basit onarım uygulaması, koruma kararı doğrultusunda; belediyelerce ve/veya varsa koruma kurulu müdürlüğünce yoksa ilgili müze müdürlüğünce denetlenerek yapılması, uygulama bitince ona iliģkin rapor ve fotoğrafik belgelerin koruma kuruluna iletilmesi, uygun görülmeyen basit onarım uygulamalarının yenilenmesi Ģeklindedir (Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu Ġlke Kararları, 2009). b) Esaslı Onarım: Kültür varlığı yapılarda meydana gelen hasarlar (özellikle strüktürde meydana gelen hasarlar, bozulmalar) basit onarım kapsamında değerlendirilemeyecek durumda ise, taģınmazda yapılacak uygulamalar esaslı onarım kapsamında değerlendirilmektedir (Dik, 2006). Bu uygulamalar, yapının rölöveye dayanan restitüsyon ve /veya restorasyon projeleri ile diğer ilgili belgelerin içerikleri ve ölçekleri koruma kurulunca belirlenen müdahalelerdir. [SağlamlaĢtırma (Konsolidasyon), Temizleme (Liberasyon), Bütünleme (Reintegrasyon), Yenileme (Renovasyon), Yeniden Yapma (Rekonstrüksiyon), TaĢıma (Moving)]. Projelerin de, yine 660 sayılı ilke kararında yer alan Rölöve-Restitüsyon-Restorasyon Proje Hazırlama esasları na göre hazırlanması gerekmektedir (Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu Ġlke Kararları, 2009). Kültür varlığı olarak tescil edilmiģ yapıların rölöve-restitüsyon ve restorasyon projesi hazırlanarak, yapının bulunduğu beldelerin bağlı olduğu koruma kurulu müdürlüğüne bir baģvuru dilekçesi ile birlikte iletilir. Kurul Müdürlüğü nde bulunan uzman raportörler tarafından projeleri yerinde incelenir, rölövesinin yapı ile uygunluğuna bakılır, uygun olması halinde restitüsyon etüdü ve restorasyon projesi ile birlikte koruma kuruluna sunulur;

olumlu bulunması halinde kurulca onaylanarak, uygulamaya geçilmesi sağlanır (Madran ve Özgönül, 2005). 3) Yeniden Yapma (Rekonstrüksiyon): Korunması gerekli taģınmaz kültür varlığı olarak tescil edilen ve tescil edilmesine iliģkin gerekli özellikleri taģımasına rağmen elde olmayan sebeplerle tescili yapılmamıģ ve /veya herhangi bir nedenle yitirilmiģ olan yapının, gerek kültür varlığı niteliği, gerekse kültürel çevreye olan tarihsel katkıları açısından, eldeki mevcut belgelerden (yapı kalıntısı, rölöve, fotoğraf, her türlü özgün yazılı-sözlü, görsel arģiv belgesi vb.) yararlanmak suretiyle kendi parsellerinde daha önce bulunduğu yapı oturum alanında, eski cephe özelliğinde, aynı kitle ve gabaride özgün plan Ģeması, malzeme ve yapım tekniği kullanılarak, kapsamlı restitüsyon etüdüne dayalı rekonstrüksiyon uygulamasının koģulsuz sağlanması, ancak uygulama gerçekleģinceye kadar parsellerde her türlü inģai ve fiziki müdahalenin yasaklanması, (otopark, fuar, sergileme vb.) yeni bir iģlev ile kullanma ve aynı parselde tescilli yapı yerinde veya diğer boģ alanlarda baģka bir yeni yapılaģmaya izin verilemeyeceği Ģeklindedir (Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu Ġlke Kararları, 2009). Tarihi yapıların bakım ve basit onarımlarını yapılırken, kullanım amaçlarına uygun olarak, fonksiyon değiģiklikleri de yapılabilmektedir. Ancak bazı durumlarda, tarih içinde çeģitli iģlevlere karģılık vermek üzere tasarlanmıģ olan eski yapılar, yaģam standartlarının ve gereksinimlerin değiģmesi ile kullanılmayarak, zaman içinde bakımsızlıktan ve olumsuz çevre Ģartlarından dolayı kullanım dıģı kalmıģ yada yıkılmaya yüz tutmuģtur Esaslı onarıma ihtiyaç duyan bu yapılardaki fonksiyon değiģikliğine ise, yukarıda da bahsedildiği üzere, 660 sayılı ilke kararında yer alan Rölöve-Restitüsyon-Restorasyon Proje Hazırlama esasları na göre hazırlanacak projeler doğrultusunda karar verilmektedir. Böylece, yapılara hem yeniden hayat verilebilmekte hem de yeni kullanım olanakları sağlanabilmektedir.

ĠKĠNCĠ BÖLÜM TARĠHĠ YAPILARDA FONKSĠYON DEĞĠġĠKLĠĞĠ KAVRAMI KoĢulların ve değer yargılarının hızla değiģtiği, toplumsal yapının yeni biçim ve düzenlemelere yöneldiği bir çağda yaģamaktayız. Bu hızlı değiģim, mevcut yapıların iģlevlerini değiģtirme zorunluluğu taģımalarına neden olmakta ve eski binaların gelecekte baģka bir açıdan kullanıma açılmasını gerektirmektedir. Günümüzde de toplumsal, kültürel ve sosyal etkiler sonucu sürekli olarak değiģen ve geliģen gereksinmelere bağlı olarak yaģadığımız mekânlara yüklenen fonksiyonların değiģimi çok sık gündeme gelmektedir. Bu değiģim isteği sonucu tarihi, mimari ve çevresel değerleri olan yapılarda fonksiyon değiģimi söz konusu olmaktadır. Tarihi yapıların gelecek kuģaklara aktarılması ve kültürel sürekliliğin sağlanmasını hedef alan koruma disiplinin temel eylem alanlarından biridir fonksiyon değiģikliği. Tarihi yapılardaki fonksiyon değiģikliği, kullanılamaz durumdaki yapılara, mekansal ve yapısal özellikleri ile örtüģen yeni kullanım olanaklarının sağlanmasıdır. Fonksiyon değiģikliği, toplumun geçmiģiyle etkileģim kurmasını sağlayan tarihi değerlerin yeniden hayat bulmasını da sağlamaktadır. Ünlü Ġtalyan koruma uzmanlarından Piero Gazzola Bir mimari anıt artık yapıldığı amaca hizmet edemiyorsa, korunması pratik bir gereklilik olmaktan çıkar, kültürel bir görev haline gelir. Bu konuya verilen önem gelecek kuşakların kültürel olgunluğuna ve kültür miraslarını koruma konusunda duyacakları ivediliğe dayanacaktır. demektedir (Ahunbay, 1995). Fonksiyon değiģikliği genel olarak; tarihi yapıların mimari, estetik, sosyal ve kültürel değerlerini koruyarak, bu yapılarda kullanıcı gereksinimlerine cevap verecek Ģekilde, mekansal gereklilikleri yerine getirecek müdahaleleri de içeren yeni kullanım olanaklarının oluģturulmasıdır. 2.1. Fonksiyon DeğiĢikliğini Gerektiren Nedenler

Tarihi yapıların bulunduğu yerleģmelerde, günümüz değiģen sosyoekonomik koģulları karģısında hem içinde bulundukları toplumsal yapı karakteri, hem de yaģanılan mekanların günün değiģen Ģartlarına cevap vermemesi bakımından çeģitli zorluklar yaģanmaktadır. Bu zorluklar sonucunda fonksiyonu gereği eskimiģ yapıların, yıkılması (yok edilmesi) yada, henüz yapısal ömrünü tamamlamadığı için yeni bir fonksiyon verilerek kullanılmaya devam edilmesi durumu ortaya çıkmaktadır (Selçuk, 2006). Tarihi yapılarda fonksiyon değiģikliği, çağdaģ bir koruma anlayıģıdır. Bu koruma anlayıģı, kullanım dıģı kalmıģ, çağın ya da kullanıcılarının ihtiyaçlarına karģılık veremeyen yapıları yok olmaktan kurtarmakta; tarihi yapıların varlığının devam etmesini ve kentsel yaģama katılmasını sağlamaktadır. Tarihi yapılardaki fonksiyon değiģikliği, titiz bir çalıģma gerektirmektedir. Müdahalenin sınırları kesin olarak belirlenmelidir. Fonksiyon değiģikliği müdahalelerinde, Yapının mimari ve estetik özelliklerini etkileyecek ve değiģtirecek, geri dönülmez uygulamalardan kaçınılmalı; tarihi yapının farklı bir fonksiyona cevap verecek niteliği kazanması sağlanmalıdır. Mevcut yapı özellikleri değiģtirilmeden, yapıdan maksimum derecede yararlanılmalıdır (Uğursal, 2011). Tarihi yapılarda fonksiyon değiģikliğini gerektiren nedenler Ģu Ģekilde sıralanabilir (Uğursal, 2011; Selçuk, 2006): 2.1.1. Binaların orijinal fonksiyonunu kaybetmesi

KoĢulların, değer yargılarının, yaģam biçimlerinin ve gereksinimlerin hızla değiģtiği, toplumsal yapının yeni biçim ve düzenlemelere yöneldiği bir çağda yaģamaktayız. Bu değiģimlerle birlikte pek çok tarihi yapıya ihtiyaç kalmamaktadır. ĠĢlevini kaybeden bu yapılar, yapısal ömürlerini tamamlamadıkları için fonksiyon değiģikliğine uygun yapılar olarak karģımıza çıkmaktadır (Altınoluk, 1998). Ülkemizde Cumhuriyet sonrası yapılan devrimler sonucu birçok Osmanlı yapısı tamamen iģlevini yitirmiģtir. Saraylar, savunma amaçlı yapılar, medreseler, hanlar gibi pek çok yapı türü günümüzde kullanılmamaktadır. Örneğin savunma amaçlı bir yapı olan Rumeli Hisarı, bu fonksiyona gerek kalmadığı için, günümüzde rekreasyon ve açık hava konserlerinin verildiği bir yer olarak kullanılmaktadır. Konut içine çağdaģ yaģamın ihtiyaçlarına cevap veren banyoların yapılması sonucu da pek çok hamam yapısı da fonksiyon değiģikliğine uğramıģtır. Bugün müze olarak kullanılan Kosova Mitroçava daki Zeynullah Bey Hamamı buna iyi bir örnektir. Bunların dıģında özellikle endüstri yapılarında, teknolojinin değiģmesi sonucu üretim, depolama yada hammadde elde edimi gibi süreçlerin değiģiminden dolayı orijinal fonksiyonunu kaybetme gerçekleģmektedir. Bu değiģim özellikle Endüstri Devrimine öncülük etmiģ ülkelerde büyük ölçekli olarak yaģanmıģ, Türkiye de de Osmanlı Devleti nden kalan bir takım endüstri binaları bu Ģekilde kullanılamaz duruma gelmiģtir. Ġstanbul daki Feshane Binası, Tophane-i Amire, Cibali Tütün Fabrikası gibi yapılar bu gruba dahildir (Selçuk, 2006). 2.1.2. Binaların fonksiyonel olarak eskimesi Teknolojik değiģimler sonucu pek çok hizmette dolayısıyla da mekansal gerekliliklerde değiģiklikler olmaktadır. Gereksinimlerin değiģmesi, dolayısıyla fonksiyonun yetersizliği diyebileceğimiz bu durum, yapıların kullanımını

etkilemekte ve mevcut yapının değiģimi taģıyamadığı durumlarda binanın kullanılamaz duruma gelmesine neden olmaktadır (Selçuk, 2006). Banka binaları bu konuya iyi bir önektir. Yakın bir zamandaki bankacılık hizmetleri ile günümüzün çağdaģ bankacılığı çok önemli farklılıklar göstermektedir. Bir örnek vermek gerekirse; günümüzdeki bankacılık hizmetlerinden leasing, forfaiting, aktif finans factoring, bireysel bankacılık gibi yeni iģlevler bankada yerini almak zorundadır. Burada, tasarım gruplarının; personel tahsisi sayısı, fiziki mekan, o fiziki mekanın banka içindeki yeri, iç mekan donatım gibi konularda devreye girmesi sözkonusudur. Kısaca, günümüzde bu gibi hizmetlerin olmadığı bankalar için fonksiyonel olarak eskimiģ, çağa uygun fonksiyonları sunmuyor denebilir (Altınoluk, 1998). 2.1.3. Çevre Faktörü Çevre değiģimleri binaların yeniden değerlendirilmesini gerektirebilir. Örneğin; konut alanlarının ticaret baskısı altında kalması veya bir bölgenin alan kullanımlarının değiģmesi üzerine kararlar, değiģimin nedenleri olabilir. Sokak ölçeğinde, ada ölçeğinde veya sınırları çevrilmiģ bir çevrenin, öncelikli değerlerinin saptanması gerekmektedir (Altınoluk, 1998). Tarihi yapının çevresiyle beraber düģünülmesi ve yakın çevresinin koģullarına ve Ģartlarına göre kendini yenileyebiliyor olması önemlidir. Hiçbir yapı tek düģünülemez, her zaman yapılı çevresiyle yorumlanır. Tarihi yapının yollara, rekreasyon alanlarına, yeģil alanlara olan konumu tarihi yapının korunmasında olduğu gibi, fonksiyon değiģikliğinde de önemli rol oynamaktadır (Uğursal, 2011). 2.1.4. Ekonomik Nedenler

Hızlı nüfus artıģı ve artan ekonomik eylemler kentsel geliģmeyi ve arazi kullanım değerlerini etkilemekte, bu da giderek tarihi kentlerin fiziksel yapısını değiģtirmektedir. Böylece tarihi kent merkezleri ticaret, hizmet ve diğer sektörlerin baskılarına karģı koyamamakta, tarihi öğeleri ve mimari anıtları zorlamaktadır. Bunun sonucunda tarihi yapılar artık fonksiyonunu yitirmekte ve yeni fonksiyonlar yüklenmek zorunda kalmaktadır. YanlıĢ kararlar sonucu bazı yerlerin ticaret bölgesine dönüģmesi, bu bölgelerdeki yapıların fonksiyonel olarak yıpranmalarına sebebiyet vermiģtir. Yine tarihi yapıların yoğun olarak bulunduğu bölgelerin turizm alanları ilan edilmesi sonucu bölgede bulunan yapıların büyük kısmı yeni fonksiyonlar verilerek değiģtirilmektedir (Selçuk, 2006). Karabük-Safranbolu da bulunan yapılar, günümüzde turizm sektörüne cevap vermek amacıyla konaklama, ticaret eğlence gibi ihtiyaçlara uygun olarak fonksiyon değiģikliğine uğratılmıģtır. 2.1.5. Sosyo-Kültürel DeğiĢimler Zamanla değiģen yaģam biçimi ve ona bağlı istekler nedeniyle birçok tarihi yapı özgün fonksiyonunu yitirmekte, ilk yapılıģ amacından farklı bir iģleve hizmet etmek için uyarlanmaktadır. Örneğin; aile yapısının değiģimi, yapısal anlamda direk olarak konut kullanımını etkilemektedir. Ailenin büyüklüğü, ailenin sosyo-ekonomik statüsü, dünya görüģü ve toplumsal tutumu zamanla değiģmiģtir. Çekirdek aile yaģantısına geçilmesi sonucu, evlerdeki yaģam birimleri küçülmüģ ve toplu konutlarda yaģanmaya baģlanmıģtır. Bu da yapılardaki iç mekan organizasyonunu değiģimine neden olmuģtur. Günümüzde eskiden konut olarak kullanılan mekanlar, daha çok kiģiye hitap eden iģlevlerle donatılmaktadır. Bu yapılar, el sanatları

sergilerinin yapıldığı bir alana, eğlence mekanına ya da küçük bir ticarethaneye dönüģmektedir (Uğursal, 2011). GörüĢ ve tutumların değiģmesiyle de farklı sosyal mekanlara, ortak kullanımlara ihtiyaç duyulur. Tarihteki tutum ve görüģleri destekleyen mekanların günümüzde kullanılmaması ile bu mekanlar günümüz ihtiyaçlarını karģılayacak Ģekilde dönüģtürülür. Örneğin; hamam, kervansaray, tekke, manastır gibi tarihi yapı türleri ancak özel durumlarda özgün iģlevlerinin sürdürdüklerinden, bu yapı türlerinin farklı amaçlarla kullanımları zorunlu olmaktadır (Uğursal, 2011). Günümüz inanç değerleri de fonksiyon değiģikliğine sebep olabilecek nedenlerdendir. Günümüzde ilim dünyasına olan inanıģın yerini bilim dünyasına bırakmasıyla, tarihte dini amaçla kullanılan alanlar Ģuan kullanılmamaktadır. Veya günümüzde belli sebeplerden dolayı ülkemize yerleģmiģ ve kendi inançları doğrultusunda yaptıkları dini yapıları kullanan kesimlerin günümüzde olmaması veya sayılarının azalması da yapıların boģ kalmasına sebep olmaktadır. Örneğin; kiliselerin birçoğunun cemaatini kaybetmesiyle, bazılarının camii olarak kullanılması, kimilerininse terk edilerek kendi haline bırakılması kaçınılmaz bir sondur (Uğursal, 2011). 2.2. Fonksiyon DeğiĢikliğine UğramıĢ Yapılar Fonksiyon değiģikliğine uğrama konusunda literatüre girmiģ ve gerek eski iģlevleri gerekse yeni kullanımlarıyla mimarlık tarihinde önemi yerleri olan binalardan örnekler Dünya dan ve Türkiye den olmak üzere iki baģlık altında incelenmiģtir.

2.2.1. Dünya dan örnekler Fonksiyon değiģikliğine uğramıģ yapılara örnekler sırasıyla; Tate Elektrik Santrali (Londra/Ġngiltere), Viyana Gazometreleri (Viyana/ Avusturya), Orsay Tren Garı (Paris/ Fransa). 2.2.1.1. Tate Elektrik Santrali, Londra/ Ġngiltere Orijinal adı Ġngiliz Sanatı Ulusal Galerisi (National Gallery of British Art) olan Tate, Sir Gilbert Scott tarafından Bankside Güç Ġstasyonu olarak tasarlanmıģ olup; Ġngiltere nin eskiden en büyük güç merkezlerinde biriydi (Özel, 2006). Söz konusu yapı, sıvı yakıt ile çalıģan ve elektrik üretmek üzere, aynı yerde daha önce inģa edilmiģ olan yakıt olarak kömür kullanan, yine aynı iģlevi gören baģka bir enerji santralinin yerine inģa edilmiģtir (Resim 2.1) (Resim 2.2). Petrol fiyatlarının artıģı nedeniyle 1981 yılında, ekonomik nedenlerden ötürü santralin üretimine son verilmiģtir. Yapının bugünkü fonksiyonunu kazanması, 1980 li yıllarda Henry Tate in Milbank da bulunan sergi alanının, mevcut koleksiyonları sergilemek için yetersiz kalması üzerine yeni bir sergi mekanı arayıģına girmesi ile baģlamaktadır. Bu arayıģ, büyük ölçekte sanat objelerini sergileme imkanı tanıyan iç hacminin uygunluğu, sergileme arayıģı içindeki Tate i, Bankside Enerji Santralini hedeflenen amaç doğrultusunda fonksiyon değiģikliğine yönlendirmiģtir (Selçuk, 2006).

Resim 2.1. Tate Elektrik Santralinin dönüģüm öncesi iç mekanı (Özer, 2000) Resim 2.2 Tate Elektrik Santrali dönüģüm öncesi görünüģü (Özer, 2000) DönüĢüm projeleri Jacques Herzog&Pierre De Meuron tarafından hazırlanan yapının enerji tribünleri için yapılmıģ mekansal kurgusu, modern sanatlar müzesine dönüģüm sürecinde, büyük ölçüde korunmaya çalıģılmıģtır. Yapının strüktürel aks sistemi ile uyum içindedir (Selçuk, 2006). Yapının kısa düģey pencere boģlukları, yeni bir mimari yaklaģımla, planından açık olarak ayıran Ģerit camlar Ģeklinde yapılmıģtır (Özel, 2006).

Tate Modern Sanat Galerisi nin galerileri ve diğer bölümleri, mevcut bina içinde uygulanan yeni çelik strüktürden oluģup, yedi kata dağılmıģ durumdadır. 3., 4. ve 5. katlarda (ġekil 2.4), (ġekil 2.5), (ġekil 2.6) galeriler yer alırken; 1., 2., 6 ve 7. katlar (ġekil 2.1), (ġekil 2.3), (ġekil 2.7), (ġekil 2.8) ise diğer bölümlere ayrılmıģtır. Bu katlarda yer alan bölümler ise Ģöyledir (Özel, 2006): 1.katta; ziyaretçiler galeriye, batı cephesindeki ana giriģinin devamında yer alan müzenin geniģ rampasından yürüyerek girmekte ve açık sergi mekanı ve bilet giģeleri ile karģılaģtıktan sonra, sergi mekanlarına ve üst kata ulaģmaktadır. Rampa ile ulaģılan hol, müzenin en önemli mekanı olup, burası daha önce Bankside ın elektrik enerjisi üreten dev alternatörlerinin barındırmaktaydı. Bugünkü kullanımda ise; halkın toplandığı, büyük boyutlu sanat yapılarının sergilendiği ve de ziyaretçilerin galerilere ve öteki alanlara giriģini sağlayan bir geçiģ mekanı olarak kullanılmaktadır. Bu holün (Türbin Salonu) uzunluğu 155m, geniģliği 23m, yüksekliği ise 35m dir. Çatı strüktürü ise, 524 cam panelden oluģmaktadır. Binanın doğu ucunda eğitim, seminer ve atölye çalıģmaları için ayrılmıģ bir bölüm yer almaktadır (ġekil 1) (Özel, 2006). ġekil 2.1. Tate Modern Sanatlar Galerisi dönüģüm sonrası 1. kat planı (Özer,2000)

Santralin ilk tasarımcısı erken Hollanda Modernizmi ne duyduğu ilgiyi yansıtan Bankside daki masif yapı yeni fonksiyon için uyarlanırken, bu denli kapalı ve derin bir mekanın nasıl aydınlatılacağı da önemli bir sorun olmuģtur. Bunun için, ıģığın üst galerideki tepe ıģıklarından içeri alınması tercih edilmiģtir (ġekil 2.2) (Özel, 2006). ġekil 2.2.Tate Modern Sanatlar Galerisi dönüģüm sonrası kesiti (Özer, 2000) 2.katta; 240 kiģilik binaya giriģin de yapılabildiği bir kafeterya bulunmaktadır. Bu katta ayrıca, 260 kiģilik bir oditoryum, 70 ile 100 kiģi arasında kapasitesi bulunan film ve seminer odası yer almaktadır. Bunlara ek olarak, bacanın iki yanında, Milenyum köprüsü tarafından binaya giriģi sağlayan iki küçük giriģ daha bulunmaktadır. Ġdare bölümünün de yer aldığı ikinci kata, asansör ve merdivenle ulaģım sağlanmaktadır (Özel, 2006).

ġekil 2.3. Tate Modern Sanatlar Galerisi dönüm sonrası 2. kat planı (Özer, 2000) 3., 4., 5. katlar galerilere ayrılmıģ durumdadır. 2400 m2 lik alana sahip olan 4.kat özel sergi ve gösteriler için olup, 3. ve 5. katlarsa 6000 m2 lik bir alanda koleksiyonlar için düzenlenmiģtir. Bu mekanların hepsi, doğal ve yapay ıģığın birlikte kullanılmasıyla elde edilen bir sistemle aydınlatılmaktadır. 3.katta (ġekil 2.4), koleksiyon sergileri için ayrılmıģ iki galeri süiti bulunmaktadır. Bu galeri katına asansör, merdiven ve yürüyen merdivenle ulaģılmaktadır (Özel, 2006). ġekil 2.4. Tate Modern Sanatlar Galerisi dönüģüm sonrası 3. kat planı (Özer, 2000)

4.katta ise (ġekil 2.5), geçici dergi mekanları için düzenlemeler yapılmıģtır. Buradaki duvarların çoğu, geçici dergi düzenlemelerinin kimi ihtiyaçlarına yanıt verebilecek biçimde hareket edebilir bir özelliğe sahiptir. Bu galeri katında, Thames Nehrine bakan teraslar bulunmaktadır (Özel, 2006). ġekil 2.5. Tate Modern Sanatlar Galerisi dönüģüm sonrası 4. kat planı (Özer, 2000) 5. katta da (ġekil 2.6); 3.katta olduğu gibi koleksiyon sergileri için ayrılmıģ olan galeri bölümleri yer almaktadır. buradaki yan galeriler 5.5m yüksekliğinde olup, doğal gün ıģığıyla aydınlatılmaktadır. Ana galerilerse 9 m yüksekliğindedir (Özel, 2006). ġekil 2.6. Tate Modern Sanatlar Galerisi dönüģüm sonrası 5. kat planı (Özer,2000)

6. katta (ġekil 2.7); üyelere ait odalar ve iki terasla birlikte iklimlendirme tesisatı yer almaktadır (Özel, 2006). ġekil 2.7. Tate Modern Sanatlar Galerisi dönüģüm sonrası 6. kat planı (Özer,2000) 7.katta ise (ġekil 2.8); kafeterya ve eğlence aktivitelerinin yer aldığı bir bölüm bulunmaktadır (Özel, 2006). ġekil 2.8. Tate Modern Sanatlar Galerisi dönüģüm sonrası 7. kat planı (Özer, 2000)

Tate Modern Sanat Galerisi; yerel yönetim, özel sektör, yerel halk arasında ortaklığı, galerinin geliģim aģamasında katılım fırsatı sağlamayı, bölgeyi yaģam, iģ olanakları ve turizm açısından çekici bir yer haline getirmeyi, çeģitli eğitim programları sayesinde yerel halka turizm endüstrisi içinde yer alabilme fırsatını vermiģtir. Bu galeri, dünyanın önde gelen modern sanat müzeleri arasında yerini almıģtır (Resim 2.3) (Resim 2.4) (Resim 2.5) (Selçuk, 2006). Resim 2.3. Tate Modern Sanatlar Galerisi nin dönüm sonrası görünüģü (Özel, 2006) Resim 2.4. Tate Modern Sanatlar Galerisi ve Millenium Köprüsü (Selçuk, 2006)

Resim 2.5. Tate Modern Sanatlar Galerisi nin dönüģüm sonrası iç mekanı (Selçuk,2006) 2.2.1.2. Viyana Gazometreleri, Viyana/ Avusturya Gazometreler, 1896 ve 1899 yılları arasında Viyana nın Simmering ilçesinde inģa edilmiģ olup; Viyana nın gaz ihtiyacını sağlayan 4 adet devasa gaz tanklarını barındırmaktadır (Resim 2.6). Yapıldıkları dönemde halkın endüstriyel altyapıyı göz önünde istememesi sebebiyle bu dört tank, dev tuğla kabuklarla gizlenmiģlerdir. 1970 yılında kentin gaz ihtiyacının doğal gaz ile giderilmesiyle beraber tanklar sökülmüģ ve geriye sadece bu kabuklar kalmıģtır. Özellikle kentin güneydoğu giriģinde dikkat çeken bu dört dev, genel olarak birçok silüette yer alıyor. Zira, bunların her biri 62 metre çapında ve 72 metre yüksekliğindedir (ġekil 2.9) (Kaynak: www.boranbiriz.com/2009/06/17/gazometre/, EriĢim Tarihi: 18.05.2012).

ġekil 2.9. Gazometrelerin dönüģüm öncesi rölöveleri (Selçuk, 2006) Resim 2.6. Gazometreleri dönüģüm öncesi genel görünüģü (Selçuk, 2006) 1978 yılında kent yönetimi tarafından tarihi yapı statüsünde koruma altına alınan gazometre, film çekimleri, deneysel projeler ve çeģitli amaçlar için zaman zaman kullanılma açılmıģtır. Ta ki, 1995 yılında bir renovasyon projesi gündeme gelene kadar (Kaynak: www.boranbiriz.com/2009/06/17/gazometre/, EriĢim Tarihi: 18.05.2012). 1995 te, mevcut olan kabukların içerisinde gerçekleģtirilecek mega programlardan (Konut, ofis, alıģveriģ, eğlence vb.) oluģan tasarımlar dört farklı mimar tarafından gerçekleģtirilmiģtir: Gazometre A Jean Nouvel, Gazometre B Coop

Himmelb(l)au, Gazometre C ManfredWehdorn, Gazometre D Wilhelm Holzbauer. Bunlardan Coop Himmelb(l)au, mevcut binanın yanında fonksiyonun dıģarıdan da görülmesine imkan veren yeni bir bina önermiģtir (ġekil 2.10) (ġekil 2.11) (ġekil 2.12) (ġekil 2.13) (ġekil 2.14). Tüm inģaat süreciyse, çok 1999-2001 tarihleri arasında tamamlanmıģtır (www.mimdap.org/?p=287, 2012). ġekil 2.10. Gazometrelerin dönüģüm sonrası gösteren planları ve kesitleri (Selçuk, 2006) ġekil 2.11. Jean Nouvel, DönüĢüm sonrası Gazometre A (Kaynak: www.mimdap.org/?p=287,2012 EriĢimTarihi: 18.05.2012)

ġekil 2.12. Coop Himmelb(l)au, DönüĢüm sonrası Gazometre B (Kaynak: www.mimdap.org/?p=287,2012 EriĢimTarihi: 18.05.2012) ġekil 2.13. Manfred Wehdorn, DönüĢüm sonrası Gazometre C (Kaynak: www.mimdap.org/?p=287,2012 EriĢimTarihi: 18.05.2012)

ġekil 2.14. Wilhelm Holzbauer, DönüĢüm sonrası Gazometre D (Kaynak: www.mimdap.org/?p=287,2012 EriĢimTarihi: 18.05.2012) Kentsel açıdan bakıldığında Gazometre projesinin konumu, Ģehir içi U3 metrosunun uzatılması ve kuzey-güney istikametindeki otobanın yapılması gibi çeģitli ulaģım sisteminde yapılan değiģiklikler, Viyana kent dokusunun geliģmesi için fırsat olarak düģünülmekteydi. DönüĢüm sonrası sonuçların da bu doğrultuda geliģtiğini görülmektedir (ġekil 2.15) (Kaynak: www.boranbiriz.com/2009/06/17/gazometre/, EriĢim Tarihi: 18.05.2012 ). ġekil 2.15. Gazometre-Metro istasyonu bağlantısını gösteren kesit (Selçuk, 2006) DönüĢüm süreci izlendiğinde gazometrelerin kapanmasının ardından tüm iç elemanlarının, yalnızca orijinal cepheleri kalacak biçimde söküldüğü görülür. Proje kapsamında; konutlar, öğrenci oteli, bir etkinlik salonu, alıģveriģ merkezi, sinema gibi çok farklı fonksiyonlar bir arada yer almaktadır (Resim 2.7) (Resim 2.8).

Resim 2.7. Viyana Gazometrelerinin dönüģüm sonrası hava fotoğrafı (Kaynak: www.boranbiriz.com/2009/06/17/gazometre/, EriĢimTarihi: 18.05.2012) Resim 2.8. Viyana Gazometrelerinin dönüģüm sonrası genel görünümü (Selçuk, 2006)

Tarihi Gazometre binasında yapılan fonksiyon değiģikliği ile, bina ve konut kullanımları birleģtirilerek, yeni çalıģma ve yaģam biçimlerine ulaģmak amaçlanmıģtır. Önceleri giriģin bulunduğu kotta, Ģimdi dört gazometreyi birbirine bağlayan ve altta otopark ile üstte ofisleri ve yaģama katlarını bulunduran, bir alıģveriģ ve eğlence mekanı bulunmaktadır. Tüm yapıda (8 öğrenci konaklama yeri dahil olmak üzere) 844 yaģam ünitesi, yaklaģık 10.100 m2 ofis ve 17.650 m2 alıģveriģ ve eğlence merkezi bulunmaktadır. Buna ek olarak, B binasında 3.000 kiģilik bir eğlence salonu yapılmıģtır (ġekil 2.16) (ġekil 2.17) (ġekil 2.18). Ġç mekanların aydınlatılması, konik iç avlulardan sağlanmaktadır (Resim 2.9) (Selçuk, 2006). Resim 2.9. Viyana Gazometreleri dönüģüm sonrası iç atrium (Selçuk, 2006)

ġekil 2.16. Gazometrelerin dönüģüm sonrası bodrum kat ve 1.kat planları (Selçuk, 2006)

ġekil 2.17. Gazometrelerin dönüģüm sonrası 8. ve 9.kat planları (Selçuk, 2006)

ġekil 2.18. Viyana Gazometreleri dönüģüm sonrası kesitleri (Selçuk, 2006) Gazometre B nin önündeki yay formlu ek bina, modern bir yapı diliyle ofis ve konut iģlevlerini barındırmaktadır. ÇeĢitli katlarda köprülerle gazometreye

bağlanan ek bina, kütlesel kompozisyonu da zenginleģtirmektedir (Resim 2.10) (Kaynak: www.boranbiriz.com/2009/06/17/gazometre/, EriĢimTarihi: 18.05.2012) Resim 2.10. DönüĢüm sonrası Gazometre B nin önündeki ek bina (Kaynak: www.boranbiriz.com/2009/06/17/gazometre/, EriĢimTarihi: 18.05.2012) Viyana gazometrelerinde yapılan fonksiyon değiģikliği, plan Ģeması ve mekansal kurgu açısından çok farklı müdahaleler içermektedir. Strüktürel sistemin elverdiği Ģekilde tüm mekanlar değerlendirilmeye çalıģılmıģ, yüksek hacimli mekanlar, bölünerek katlar elde edilmiģtir. Gazometrelerin geniģ alanlı katlarında, cephe modülasyonuna uygun ıģınsal duvar bölmeleri yapılarak stüdyo tipi daireler ve ofisler elde edilmiģtir (Resim 2.11) (Resim 2.12) (Resim 2.13) (Resim 2.14) (Resim 2.15).

Resim 2.11. Viyana Gazometreleri dönüģüm sonrası iç mekanlar (Kaynak: www.boranbiriz.com/2009/06/17/gazometre/, EriĢimTarihi: 18.05.2012) Resim 2.12. Gazometre C & Gazometre B & Sinemaya uzanan köprü (Kaynak: www.boranbiriz.com/2009/06/17/gazometre/, EriĢimTarihi: 18.05.2012) Resim 2.13. Gazometre A içerisindeki alıģveriģ bölümü ve kafeterya (Kaynak: www.boranbiriz.com/2009/06/17/gazometre/, EriĢimTarihi: 18.05.2012)

Resim 2.14. Gazometre B ve Gazometre C arasındaki bağlantı (Kaynak: www.boranbiriz.com/2009/06/17/gazometre/, EriĢimTarihi: 18.05.2012) Resim 2.15. Gazometre D deki konutları (Kaynak: www.boranbiriz.com/2009/06/17/gazometre/, EriĢimTarihi: 18.05.2012) Bu yapı ile tarihi görünümü büyük ölçüde korumak ve eski gazometrenin tarihi dıģ kabuğu ile iç yaģam arasında bir uyum elde etmesi düģüncesi baģarıya ulaģmıģtır.

2.2.1.3. Orsay Tren Garı, Paris/ Fransa Orsay tren garı, Paris in içinden geçen Sen Nehrinin güney kısmında, hemen Louvre Sarayı(Müzesi) çapraz karģısında yer almakta olup; 1900 de hizm ete açılan 19.yy sonu çelik mimari örneği bir yapı niteliğindedir (Resim 2.16) (Kaynak: www.mimdap.org/?p=313, EriĢim Tarihi: 18.05.2012). Resim 2.16. Orsay Tren Garı dönüģüm öncesi iç mekan (Kaynak: http://whitemouse.ru/photo/paris/orsay_history.wmb, EriĢim Tarihi: 20.05.2012) 1971 de binanın yıkılarak yerine bir otel yapılması planlanmıģ, dönemin Kültür Bakanı nın otel fikrine karģı çıkmasından sonra BaĢbakan Pompidou 1973 de müze fikrini onaylamıģtır. Giscard ın baģkanlık döneminde tartıģmalar sürmüģ; yasal iģlemler tamamlanırken 1981 de Mitterand ın desteğiyle tasarıma baģlanmıģtır. Ġtalyan mimar Gae Aulenti nin çalıģmalarıyla müzenin açılıģı 1 Aralık 1986 da gerçekleģtirilmiģtir. Yapının ilk iģlevine dair planlar elde edilememiģ; ancak ilk iģlevinde, 175 metre uzunluğunda, 75 metre geniģliğinde ve yaklaģık 30 metre yüksekliğinde tek bir mekandan ve bu mekana servis veren bir dizi küçük mekandan oluģması yapının bir kabuk ve altındaki mekanlar Ģeklindeki kurgusu kesitle ifade edilmiģtir (ġekil 2.19) (Selçuk, 2006).

ġekil 2.19. Orsay Müzesi dönüģüm öncesi kesiti (Erdinç, 2002) Büyük bir tren garını müzeye dönüģtürme iģleminde yapının kendi kimliğini ortaya çıkarma yerine, yapının kimliğine zıt düģen bir tasarımı tercih eden mimar, giriģin iki yanında birbirlerinden ayrılmıģ bir dizi mekan oluģturmuģtur (ġekil 2.20) (ġekil 2.21). Kente ait referansları içinde taģıyan Orsay, büyük çelik tonoz ana mekanı, 40 metre geniģlikte 138 metre uzunlukta ve 32 metre yükseklikteki orta büyük hol ve onun iki yanında katlardan oluģmaktadır. Yapının zemin katında strüktürel sistemin etkisinin çok az olması sebebiyle, ana mekan çeģitli büyüklüklerde birimlere ayrılmıģ, mekandaki tek düzeliği kırmak için de kot farkları oluģturulmuģtur. Yapının ara katında ve üst katında strüktürel sistemin akslarına uygun bölünmeler yapılarak farklı büyüklüklerde sergi alanları elde edilmiģtir (Resim 2.17) (Resim 2.18). Büyük hol heykellere ayrılırken yandaki salonlarda Fransız resim ve Art Nouveau akımının mobilya ve el iģleri örnekleri sergilenmektedir. Koleksiyon tarihi belli bir sıralama içinde tekniklere göre sınıflandırılarak sergilenmiģtir. Ġkinci Cumhuriyet dönemi giriģ katında yerleģtirilmiģ, giriģ holünün sonu Opera Garnier ve mimariye tahsis edilmiģtir. Doğal ıģığın kullanıldığı üst katın bir bölümüne kağıt üzeri iģler farklı aydınlık düzeyini gerektirdiklerinden ufak salonlarda sergilenmektedir (Selçuk, 2006).

ġekil 2.20. Orsay Tren Garı DönüĢüm sonrası planları (Erdinç, 2002) ġekil 2.21. Orsay Tren Garı DönüĢüm sonrası kesiti (Kaynak: http://whitemouse.ru/photo/paris/orsay_history.wmb, EriĢim Tarihi: 20.05.2012)

Resim 2.17. Orsay Tren Garı dönüģüm sonrası simetrik orta holün görünüģü (Kaynak: www.mimdap.org/?p=313, EriĢim Tarihi: 18.05.2012; Selçuk, 2006) Resim 2.18. Simetrik orta holün baģka bir görünüģü (Kaynak: www.europedestinations.net/orsay-museum-the-best-museum-to-visited-atparis.html, EriĢim Tarihi: 20.05.2012) Sen Nehri nden algılanan bina (Resim 2.19) ve onun merkez kulesindeki Ģehir saatinin arkası sergiden yorulan ziyaretçilerin dinlenmesi için hoģ bir kafeterya olarak düzenlenmiģ (Resim 2.20).

Resim 2.19. Orsay Tren Garı dönüģüm sonrası dıģarıdan görünüģü (Kaynak: http://thefeaturewriter.files.wordpress.com/2011/09/musee-dorsay-paris.jpg, EriĢim Tarihi: 21.05.2012) Resim 2.20. DıĢarıdaki ve içerdeki saat ve kafeterya (Kaynak: www.mimdap.org/?p=313, EriĢim Tarihi: 18.05.2012) Yeni yapının giriģi; üst örtüsü çelik konstrüksiyonlu cam malzeme olan, camekan ile çevrilmiģ kapalı bir alandan oluģmaktadır (Resim 2.21).

Resim 2.21. Orsay Tren Garı dönüģüm sonrası müze giriģi (Kaynak: http://images.theage.com.au/2009/12/03/942587/420_orsay_0312-420x0.jpg, EriĢim Tarihi: 21.05.2012) Orsay müzesi sergi alanları dıģında, eğlence ve öğrenmeye de olanak sağlamaktadır. Oditoryumda ve restoranda çeģitli konserler düzenlenmekte, ayrıca oditoryumda erken sinema tarihi ile ilgili filmler gösterilmekte ve geçici sergiler hakkında konferanslar verilmektedir (Hasol,1994). 2.2.2. Türkiye den örnekler Fonksiyon değiģikliğine uğramıģ yapılara örnekler sırasıyla; Cibali Tütün Fabrikası (Ġstanbul), Havagazı Fabrikası (Ġzmir), Lengerhane ve Hasköy Tersanesi (Ġstanbul)

2.2.2.1. Cibali Tütün Fabrikası, Ġstanbul Cibali Tütün ve Sigara Fabrikası, Ġstanbul kent silüetine 19 yy. sonunda katılmıģ, en önemli endüstri yapılardan biridir. Mimar Alexandre Valluary in tasarımıyla 1884 yılında yapımına baģlanan Neo-klasik yapı birkaç aģamada tamamlanmıģtır. Tütün Fabrikası, 1884 te Reji Ġdaresi tarafından kurulmuģtur (Özel, 2006). Osmanlı defterdar kayıtlarına göre Haliç in iki önemli üretim yapmıģ fabrikasından biridir. Bir diğeri de Fes üretiminin yapıldığı Feshane-i Amire dir (Belge, 2003). 10385 m2 arsa üzerinde 40000 m2 kapalı kullanım alanına sahip olan Cibali Tütün Fabrikası; çalıģanları, imalathaneleri, hastanesi, çocuk yuvası, bakkaliyesi, okulu, itfaiye ve spor birimleriyle uzun yıllar önemli bir endüstri merkezi olmuģtur (Selçuk, 2006). Yapıda tuğla, demir döküm taģıyıcı kolonlar, cam yapı gibi malzemeler kullanılmıģtır. Çatı örgüsündeki özgün Marsilya tipi kiremitlerin, pik döküm kolonların ve döģemelerde kullanılan çelik putrellerin Fransa dan getirilerek uygulandığı düģünülmektedir. Fabrika avlu ya da geçitlerle birbirine bağlanan birkaç yapıdan oluģmaktadır. Bu yapılardan A, B, C, D, E blokları bir grup; G, H, I, J, K, L, M blokları bir grup; O ve P blokları ise bir baģka grup olarak ortaya çıkar (ġekil 2.22) (ġekil 2.23) (Erdinç, 2002).

ġekil 2.22. Cibali Tütün Fabrikası dönüģüm öncesi vaziyet planı (Erdinç, 2002) ġekil 2.23.Cibali Tütün Fabrikası dönüģüm öncesi zemin kat planı (Erdinç, 2002) Maltepe Sigara Fabrikası nın ileri üretim teknolojisi ile hizmete girmesi sonucunda 1995 yılında özgün iģlevini yitiren bina, 1997 yılına kadar boģ kalmıģtır (Özel, 2006). Cibali Tütün Fabrikası binası, Maliye Bakanlığı tarafından üniversite yapılmak üzere 29 yıllığına, Aralık 1997 tarihinde Kadir Has Vakfına verilmiģtir. 1998 yılında baģlanan mevcuıt tespit ve projelendirmesi çalıģmalarının ardından, 2002 tarihinde Kadir Has Üniversitesi Cibali Merkez Kampüsü olarak kullanıma açılmıģtır Cibali tütün ve Sigar Fabrikası ndaki fonksiyon değiģikliğinde; yapının

döneminin üslup özelliklerini yansıtan bölümleri korunarak, en az müdahale ile yeniden tasarlanmıģ, bazı mekanlar özgün durumda kullanılmıģ, bazı mekanlarda ise strüktür dikkate alınarak bölümleme yapılmıģtır ve bazı niteliksiz eklerin kaldırılması esas alınmıģtır (Alper, 2004). Kampus yapısı esas olarak 3 ana bloktan oluģmaktadır. A Blok, tüm katlarda yönetim ve idari ofisler için tasarlanmıģtır. Zemin katta kütüphane ve öğrenci iģleri, 2.katta dekanlık ve muhasebe bölümleri, 3.katta yemekhane, rektör odası ve toplantı odaları bulunmaktadır (ġekil 2.24) (ġekil 2.25) (Selçuk, 2006). ġekil 2.24. Cibali Tütün Fabrikası dönüģüm sonrası genel plan (Erdinç, 2002) ġekil 2.25. Cibali Tütün Fabrikası dönüģüm sonrası zemin kat planı ve kesit (Erdinç, 2002)

B blok, zemin katta seminer salonları, bilgisayar laboratuarı, çok amaçlı salon ve öğrenci kafeteryası bulunmaktadır. 2.katta A blok ile birleģen öğretim üyelerinin odaları ve 3.katta da çok amaçlı salon ile fuayesi yer almaktadır (Selçuk, 2006). C blokta ise; zemin katta tıp fakültesi giriģi ve laboratuarlar bulunmaktadır (ġekil 25). Birinci ve ikinci katta derslikler ve öğrenciler için fuaye tasarlanmıģtır. Kapalı teneffüshane olarak kullanılan geçit, Ģeffaf çatı örtüsüyle kaplanmıģtır (ġekil 2.26) (Selçuk, 2006). ġekil 2.26. Cibali Tütün Fabrikası dönüģüm sonrası 1. ve 2. Katlar (Erdinç, 2002)

Yapının orijinal strüktürü içinde üniversite için gerekli tüm mekanlar gruplandırılarak yerleģtirilmiģ, fonksiyonlara uygun mekansal kurgu katlar arasında elde edilmiģtir (ġekil 2.27) (Selçuk, 2006). ġekil 2.27. Cibali Tütün Fabrikası dönüģüm sonrası kesitleri (Erdinç, 2002) Haliç e bakan bina, cephesiyle ve yeni fonksiyonuyla bölge için bir değer haline gelmiģtir (Resim 2.22). Resim 2.22. Cibali Tütün Fabrikası dönüģüm sonrası dıģ cephe (Keskin, 2007)

Yapının orijinal taģıyıcıları, plan Ģemasının içerisinde bağımsız birer heykel gibi açıkta bırakılarak, ihtiyaç programının gerektirdiği mekan boyutlarının elde edilmesinde engel teģkil etmeden kullanılmıģtır (Resim 2.23). Resim 2.23. Cibali Tütün Fabrikası dönüģüm sonrası iç mekanlar (Özel, 2006; Selçuk, 2006). 2.2.2.2. Havagazı Fabrikası, Ġzmir Tarihi Havagazı Fabrikası, merkezi Glasgow da bulunan Lanloux and Sons fabrikası tarafından kurulmuģtur. Fabrikanın kuruluģ çalıģmaları sürerken kent içi nakil Ģebekesi de hazırlanmıģtır. Fabrikanın kuruluģu sırasında kent içi aydınlatma için 600 fener öngörülmesine karģın kentin hızlı büyümesiyle bu sayı 3.000 e ulaģmaktadır. Bu nedenle fabrikada zaman zaman kapasite artırımı için ekler inģa edilmiģtir. Fakat 1900 lü yılların baģında elektrik kullanımının yaygınlaģmaya baģlamasıyla, 1904 yılından itibaren Ġzmir in aydınlatılmasının elektriğe

dönüģmesiyle, havagazı kullanımı mutfaklar ile sınırlanmıģtır. 1.Dünya SavaĢı baģlarına kadar hem gaz hem elektrikle aydınlanmaya devam edilmiģ ancak daha sonra havagazı ile aydınlanma terk edilmiģtir. Cumhuriyet döneminde yabancı Ģirketlerin imtiyazları uzatılmadığından belediyeye devredilmiģ ve havagazı mutfaklarda kullanılmaya uzun süre devam etmiģtir (Resim 2.24) (Keskin, 2007). Resim 2.24. Havagazı Fabrikası nın 1937 yılından bir görünümü (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi 3500/3423) 1995 yılında kapatılan fabrika binalarının büyük bir bölümü günümüze ulaģmamıģ; günümüze ulaģanlar da kadar birçok değiģim geçirmiģlerdir. Vaziyet planında, yakın döneme ait binalarla birlikte, arazide toplam 14 yapı bulunmaktadır. Vaziyet planında numaralandırılması yapılan 8 tane bina tescillidir (ġekil 2.28). 19.yüzyılın ikinci yarısında yapılmıģ ve günümüze 8 yapısı ile ulaģabilmiģ Havagazı Fabrikası nda fonksiyon değiģikliği ve restorasyon projesi gereğince, 24 bin metrekarelik açık alan üzerindeki 2.850 metrekarelik inģaat alanına sahip 8 tescilli yapının dıģındaki tüm yapılar yıkılmıģtır. Bu 8 tescilli yapıda da; kafe, bar, sergi salonu, okuma salonu gibi çok amaçlı kullanımlar için yeni bir düzenlemeye gidilmiģtir. Günümüzde atıl durumda olan yapıların halkın kullanıma açılması ile yaģatılması amaçlanmıģtır. 1 no lu binaya kafe, 2 no lu binaya okuma salonu, 3 no lu binaya idare ve tuvaletler yerleģtirilmiģ, 4 no lu yapıya satıģ birimleri konulmuģ, 5

no lu binaya sosyal merkez, 6 no lu binaya sergi ile atölye fonksiyonu ve 7 no lu yapıya satıģ birimi fonksiyonu verilmiģtir (ġekil 2.29) ġekil 2.28. Havagazı Fabrikasının dönüģüm öncesi vaziyet planı (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423) ġekil 2.29. Havagazı Fabrikası nın dönüģüm sonrası vaziyet planı (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423)

1 Numaralı Bina; Tek katlı olan yapının, ilk yapıldığında dökümhane olarak kullanılması amaçlanmıģtır. 1 Numaralı binanın kagir duvarları, bu yapının fabrika binalarından ilki olduğu düģünülmektedir (Resim 2.25). Binaya batı cephesinden girilmektedir. Zaman içinde söz konusu yapının iç mekanına ve cephelerine niteliksiz ilavelerde bulunulmuģtur (ġekil 2.30) (Resim 2.26) (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423) Resim 2.25. 1 no lu binanın dönüģüm öncesi görünüģü (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423) ġekil 2.30. 1 no lu binanı dönüģüm öncesi zemin kat planı (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423)

Resim 2.26. 1 no lu binanın dönüģüm öncesi iç mekanları (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423) Restorasyon çalıģmaları sonucunda kafe olarak fonksiyonu değiģtirilen binada, dıģ cephenin ve iç mekanın özgün algısının korunması amaçlanmıģ; yapı niteliksiz eklerden arındırılmıģtır (Resim 2.27) (Resim 2.28). Yapı içerisindeki özgün baca da korunmuģtur. Bu yapıya, yeni fonksiyonu gereği tuvaletler ve mutfak hacimleri eklenmiģtir (ġekil 2.31) (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423). Resim 2.27. 1 no lu binanın dönüģüm sonrası görünüģü (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423)

ġekil 2.31. 1 no lu binanın dönüģüm sonrası zemin kat planı (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423) Resim 2.28. 1 no lu binanın dönüģüm sonrası iç mekanları (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423) 2 Numaralı Bina; Tek kattan oluģan dikdörtgen planlı bir yapıdır (Resim 2.29). Bu binaya, kuzey cephesinde yer alan kapıdan girilmektedir. Mekan açıklığı, 1 numaralı binada olduğu gibi çelik makaslarla geçilmiģtir. Zaman içinde söz konusu yapının iç mekanına ve cephelerine niteliksiz ilavelerde bulunulmuģtur (ġekil 2.32) (Resim 2.30) (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423)

Resim 2.29. 2 no lu binanın dönüģüm öncesi görünüģü (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423) ġekil 2.32. 2 no lu binanın dönüģüm öncesi zemin kat planı (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423) Resim 2.30. 2 no lu binanın dönüģüm öncesi iç mekanı (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423)

Restorasyon çalıģmaları sonucunda, söz konusu binaya okuma salonu fonksiyonu verilmiģtir (Resim 2.31). Okuma salonunda kiģisel çalıģmanın dıģında grup olarak da çalıģılmasını sağlayan oturma grupları düģünülmüģtür. Ayrıca bilgisayarlı çalıģma grupları da oluģturulmuģtur (ġekil 2.33) (Resim 2.32) (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423). Resim 2.31. 2 no lu binanın dönüģüm sonrası görünüģü (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423) ġekil 2.33. 2 no lu binanın dönüģüm sonrası zemin kat planı (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423)

Resim 2.32. 2 no lu binanın dönüģüm sonrası iç mekanları (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423) 3 Numaralı Bina; Zemin ve birinci kattan oluģan kagir bir yapıdır (Resim 2.33). Zaman içinde söz konusu yapının iç mekanına ve cephelerine niteliksiz ilavelerde bulunulmuģtur (ġekil 2.34) (Resim 2.34) (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423). Resim 2.33. 3 no lu binanın dönüģüm öncesi görünüģü (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423)

ġekil 2.34. 3 no lu binanın dönüģüm öncesi zemin ve 1. kat planları (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423)

Resim 2.34. 3 no lu binanın dönüģüm öncesi iç mekanı (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423) Restorasyon çalıģmaları sonucunda, söz konusu binaya idari birim fonksiyonu verilmiģtir (Resim 2.38). Yapının özgün cephesinin korunması amaçlanmıģtır. Zemin katta bay ve bayan tuvaletleri yapılmıģtır. Üst katta planlanan müdür ve idari personel odalarına zemin kattan ayrı bir giriģ yapılmıģtır (ġekil 2.35) (Resim 2.36) (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423). Resim 2.35. 3 no lu binanın dönüģüm sonrası görünüģü (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423)

Zemin kat planı Birinci kat planı ġekil 2.35. 3 no lu binanın dönüģüm sonrası zemin ve 1. kat planları (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423) Resim 2.36. 3 no lu binanın dönüģüm sonrası iç mekanları (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423)

4 Numaralı Bina; Tek katlı dikdörtgen planlı kagir bir yapıdır (Resim 2.37). Zaman içinde söz konusu yapının doğu ve batı cephelerine niteliksiz ekler yapılmıģtır (ġekil 2.36) (Resim 2.38) (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423). Resim 2.37. 4 no lu binanın dönüģüm öncesi görünüģü (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423), ġekil 2.36. 4 no lu binanın dönüģüm öncesi zemin kat planı (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423)

Resim 2.38. 4 no lu binanın dönüģüm öncesi iç mekanı (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423) Restorasyon çalıģmaları sonucunda, söz konusu binaya iki adet satıģ birimi olacak Ģekilde fonksiyon verilmiģtir (Resim 2.39). Yapının özgün cephesinin korunması amaçlanmıģtır. Özgün malzemelerde yapı genelinde korunmuģtur (ġekil 2.37) (Resim 2.40) (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423). Resim 2.39. 4 no lu binanın dönüģüm sonrası görünüģü (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423)

ġekil 2.37. 4 no lu binanın dönüģüm sonrası zemin kat planı (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423) Resim 2.40. 4 no lu binanın dönüģüm sonrası iç mekanları (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423) 5 Numaralı Bina; 1950 yıllarda yapılmıģ olan bina betonarme sistemdir. Zemin ve birinci kattan oluģan yapı, dikdörtgen planlıdır (Resim 2.41). Cepheleri sade ve net bir çizgiye sahiptir (ġekil 2.38) (Resim 2.42) (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423).

Resim 2.41. 5 no lu binanın dönüģüm öncesi görünüģü (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423) Zemin kat Birinci kat ġekil 2.38. 5 no lu binanın dönüģüm öncesi zemin ve 1. kat planları (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423)

Resim 2.42. 5 no lu binanın dönüģüm öncesi iç mekanı (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423) Restorasyon çalıģmaları sonucunda, söz konusu binaya iki adet satıģ birimi olacak Ģekilde fonksiyon verilmiģtir (Resim 2.43). Yapının giriģi doğu cephesindeki özgün giriģtir. GiriĢ katından çift kanatlı kapı ile tuvaletlerin ve yönetici ofisinin olduğu ara hole geçilir. Buradan mutfak kısmına geçiģ yapılmıģtır. 1. kat sosyal ve kültürel merkez ile bay-bayan tuvaletlerin olduğu bölümdür. Zemin kat ve birinci kat bölücü duvar olarak tuğla duvarlar kullanılmıģtır (ġekil 2.39) (Resim 2.44) (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423). Resim 2.43. 5 no lu binanın dönüģüm sonrası görünüģü (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423)

Zemin kat Birinci kat ġekil 2.39. 5 no lu binanın dönüģüm sonrası zemin ve 1. kat planları (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423) Resim 2.44. 5 no lu binanın dönüģüm sonrası iç mekanları (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423)

6 Numaralı Bina; BitiĢik nizamda yapılmıģ 3 ayrı binadan oluģmaktadır. (Resim 2.45). Zaman içinde söz konusu yapıların iç mekanına ve cephelerine niteliksiz ilavelerde bulunulmuģtur (ġekil 2.40) (Resim 2.46) (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423). Resim 2.45. 6 no lu binanın dönüģüm öncesi görünüģü (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423) Zemin kat Birinci kat ġekil 2.40. 6 no lu binanın dönüģüm öncesi zemin ve 1. kat planları (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423)

Resim 2.46. 6 no lu binanın dönüģüm öncesi iç mekanları (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423) Restorasyon çalıģmaları sonucunda, söz konusu binaya sergi ve atölye fonksiyon verilmiģtir (Resim 2.47). Yapıdaki malzeme kayıpları özgününe uygun olarak tamamlanmıģtır (ġekil 2.41) (Resim 2.48) (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423). Resim 2.47. 6 no lu binanın dönüģüm sonrası görünüģü (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423)

Zemin kat Birinci kat ġekil 2.41. 6 no lu binanın dönüģüm sonrası zemin ve 1. kat planları (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423) Resim 2.48. 6 no lu binanın dönüģüm sonrası iç mekanları (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423) 7 Numaralı Bina; Tek katlı, dikdörtgen planlı, kagir bir yapıdır (Resim 2.49). Zaman içinde söz konusu yapıya niteliksiz ilavelerde bulunulmuģtur (ġekil 2.42) (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423).

Resim 2.49. 7 no lu binanın dönüģüm öncesi görünüģleri (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423) ġekil 2.42. 7 no lu binanın dönüģüm öncesi zemin kat planı ve kesiti (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423) Restorasyon çalıģmaları sonucunda, söz konusu binaya satıģ birimi fonksiyonu verilmiģtir (Resim 2.50). Güney cephesindeki özgün merdiven yeniden yapılmıģtır. Yapıdaki malzeme kayıpları özgününe uygun olarak tasarlanmıģtır (ġekil 2.43) (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423).

Resim 2.50. 7 no lu binanın dönüģüm sonrası görünüģleri (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423) ġekil 2.43. 7 no lu binanın dönüģüm sonrası zemin kat planı ve kesiti (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423) 8 Numaralı Bina; 5.14m çapında olan bacanın yüksekliği 46.30m dir. yukarıya doğru çıkıldıkça dairenin çapı 1.90m ye düģmektedir (Resim 2.51). Zaman içinde tuğla ile örülmüģ bacanın giriģi kapatılmıģtır. Fabrikanın kapatılmasıyla baca da iģlevinin yitirmiģtir (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423).

Resim 2.51. 8 no lu binanın dönüģüm öncesi görünüģleri (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423) Restorasyon çalıģmaları ile söz konusu bacanın bakım ve onarımı yapılmıģtır (Resim 2.52) (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423). Resim 2.52. 8 no lu binanın dönüģüm sonrası görünüģleri (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423) Fabrika yapılarının olduğu alan bir meydan olarak düzenlenmiģtir. Sert zemin üzerine yerleģtirilen çınar ağaçları ile binalar arasındaki yönlendirme, otopark ve bina iliģkileri yumuģatılarak çözülmüģtür. Yapıların ortasındaki büyük alanda grid bir sistem kurgulanmıģ, zemin kaplamasıyla da desteklenen modüler sistemle oturma alanı, yürüme alanı ve aktivite alanlarının yerleģiminde de belirleyici bir rol oynamıģtır. Alan içerisindeki asfalt kaplama olacak otopark ise 81 araç kapasiteli olarak yapılmıģtır (Resim 2.53) (Resim 2.54) (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423).

Resim 2.53. Havagazı Fabrikasının dönüģüm sonrası genel görünümü (Kaynak: www.izmirlife.com/page/50/, EriĢim Tarihi: 23.05.2012) Resim 2.54. Havagazı Fabrikasının dönüģüm sonrası bir baģka görünümü (Kaynak: http://bilge-orfe.blogspot.com/2009/12/izmie-eski-havagaz-fabrikas.html, EriĢim Tarihi: 23.05.2012) Havagazı fabrikasının restorasyonu ve fonksiyon değiģikliği sırasında; çağdaģ tekniklerle sağlamlaģtırma yapılması; yeni tekniklerle, minimum müdahalelerde bulunularak strüktürün özgünlüğünün korunması amaçlanmıģtır. Yeni binalarda ilavelerin, özgün elemanlardan ayırt edilebilecek nitelikte olması ve ahenk içinde görünmesi sağlanmıģtır. Yapılacak müdahalelerin kapsamının, daha sonra yapının özgün verilerine sonradan ulaģılmaya engel olmamasına da dikkat edilmiģtir

2.2.2.3. Lengerhane ve Hasköy Tersanesi, Ġstanbul Büyük lengerlerin ve diğer gemi eģyalarının yapılması için inģa edilen ve lengerhane yani denize atılan zincir ve çıpanın üretildiği yer olarak adlandırılan bina, mimarı bilinmeyen, 18.yy geç Osmanlı yapısıdır (Resim 2.55) (http://tr.visit2istanbul.com/rahmi-koc-muzesi/). Lengerhane binasının çatısı 1984 yılında çıkan bir yangında ciddi hasar görmüģ ve bina 1991 yılına kadar terk edilmiģtir. 1984 yılından sonra kullanılamaz durumda olan yapı, 1991 yılında Rahmi M. Koç Müzecilik ve Kültür Vakfı tarafından satın alınmıģ ve 2,5 yıl süren restorasyon çalıģmaları sonucunda, 13 Aralık 1994 tarihinde Rahmi koç Müzesi olarak ziyarete açılmıģtır (Özel, 2006; Keskin, 2007). Orjinalinde bir endüstri yapısı olan binaya restorasyon çalıģmaları ile sanayi müzesi fonksiyonu verilmiģtir (Selçuk, 2006). Resim 2.55. Hasköy Tersanesi eski hali (ÖZEL, 2006) Lengerhane Binası, 21mx21m boyutlarında, kare planlı ve 442 m2 lik bir oturum alanına sahiptir. Ortadaki dört ayak üstünde yüksek kaideli ana kubbe, köģelerde küçük kubbeler arasındaki tonozlardan oluģmaktadır. Ayaklar ve ana kemerler kesme taģ, kubbeler, tonozlar ve pandantifler tuğladan örülmüģtür. Yapının

ana giriģi kuzeybatı cephesindeki kapıdır; ayrıca, bodrum katında dıģarıya çıkıģı sağlayan tonozlu tüneller vardır (ġekil 2.44) (ġekil 2.45) (ÖZEL, 2006; Selçuk, 2006). ġekil 2.44. Hasköy Lengerhanesi dönüģüm öncesi vaziyet planı (ÖZEL, 2006) ġekil 2.45. Hasköy Lengerhanesi dönüģüm öncesi plan ve kesiti (Selçuk, 2006) Restorasyon çalıģmaları ve fonksiyon değiģikliği sonucu müzeye dönüģen yapıya, açık teģhir alanı ve otoparkın yer aldığı tersanenin batısındaki arsa tarafından girilmektedir (ġekil 2.46).

ġekil 2.46. Rahmi Koç Müzesi ne dönüģüm sonrası vaziyet planı (Bulgurlu, 2001) Restorasyon ve fonksiyon değiģikliği ile birlikte yapıya plan anlamında yapılan en önemli müdahale orijinal binaya camlı bir rampa ile geçilen yer altı galerisi (ek yapı) ilave edilmesidir. Yapının kuzeybatı bahçesinin zeminin altına eklenen galeri bölümüne ana binadan geçiģ, bu cephedeki ana giriģ kapısına bağlanan bir camlı rampa ile sağlanmaktadır (ġekil 2.47) (ÖZEL, 2006).

ġekil 2.47. Rahmi Koç Müzesi ne dönüģüm sonrası kat planları (Bulgurlu, 2001) Bu ek yapı (yeraltındaki galeri), mevcut yapının mimari karakteristiğinden tamamen uzak, ancak yeni bir mekansal kurguyu ifade eden ve ġekil 2.48 deki kesitte görüldüğü gibi eski yapının kotlarıyla uyumlu bir Ģekilde tasarlanmıģtır. ġekil 2.48. Rahmi Koç Müzesi ne dönüģüm sonrası kesit ve cephesi (Bulgurlu, 2001)

Müze avlusuna, küçük obje koleksiyonlarının sergilendiği, Haliç e dik uzanan, tek katlı sıra binalar eklenmiģtir. Müzede çeģitli organizasyonlara hizmet verebilecek bir konferans salonu da yer almaktadır. Bina müze olarak fonksiyon değiģtirirken, sanayi yapılarının tipik özelliklerinden olan sade plan Ģemaları ve büyük açıklıklara sahip mekanlar göz önünde bulundurulmuģtur. Yüksek tavanlara sahip olan yapının fonksiyonu müzeye dönüģtürüldükten sonra, yüksek tavanlara ihtiyaç duyulmamıģtır. Buna karģın, yeni fonksiyon gereği sergileme alanları için ise, yapının özgün mekanları yetersiz kalmıģ ancak bu sorun, yeni yapılan asma katlar ile çözülmüģtür (Resim 2.56). Binaların içlerine sonradan eklenen çelik strüktürlü yarım asma katlar, Ģeffaf olarak yapılan korkulukları ile yapının iç mekanının algılanmasında engel teģkil etmemekte ve bu özelliği ile de olumlu bir yaklaģım oluģturmaktadır (Selçuk, 2006). Resim 2.56. Rahmi Koç Müzesi ne dönüģüm sonrası iç mekan (Selçuk, 2006) Lengerhane nin kuzeydoğu bölümünde, binanın su deposu olarak kullanılan dikdörtgen planlı yapı, restorasyon çalıģmaları sonucunda restoran-kafe olarak düzenlenmiģtir (Resim 2.57). Aslına uygun olarak onarılan Lengerhane nin tuğla örgülü kubbesi, tonozları, pandantifleri, duvarları, taģ pencere ve kapı söveleri ile tüm duvar örgüleri gerekli sağlamlaģtırma ve iyileģtirme çalıģmaları ile birlikte nitelikli bir dönüģüm geçirmiģtir.

Resim 2.57. Rahmi Koç Müzesi ne dönüģüm sonrası restoran-kafe (Selçuk, 2006) Ġç mekanlarda, dönüģüm sonrası eski binanın karakteristik özellikleri çağdaģ yorumlarla korunmuģtur (Resim 2.58) (Resim 2.59). Resim 2.58. Rahmi Koç Müzesi ne dönüģüm sonrası iç mekanlar (Selçuk, 2006) Resim 2.59. Rahmi Koç Müzesi ne dönüģüm sonrası iç mekan (Kaynak: www.siradisi.org/tatil-turizm/9479-turkiyede-araba-muzesi-nerede-rahmi-koc muzesi-resimleri-bilgileri.html#axzz1wbeamc8b, EriĢim Tarihi: 26.05.2012)

Rahmi Koç Müzesi ülkemizde ulaģım, endüstri ve iletiģim alanına yönelik olarak hizmete açılan ilk müze niteliğindedir (Kaynak: http://tr.visit2istanbul.com/rahmi-koc-muzesi/, EriĢim Tarihi: 26.05.2012). Müzeye dönüģtürülen Lengerhane ve Hasköy Tersanesi; Türkiye de ulaģım, endüstri ve iletiģim tarihine adanmıģ ilk müzedir. Burada; karayolu ulaģım, demiryolu ulaģım, denizcilik, havacılık, mühendislik, bilimsel aletler, iletiģim, modeller, oyuncaklar ve eğitim konu baģlıkları ile ilgili çeģitli objeler sergilenmektedir (Bulgurlu, 2001). Bu yapı, 1994 yılında Avrupa Konseyi tarafından Yılın Müzesi Özel Ödülü ne layık görülmüģtür (Resim 2.60) (Resim 2.61) (Resim 2.62) (ÖZEL, 2006). Resim 2.60. DönüĢüm sonrası Rahmi Koç Müzesi (ÖZEL, 2006) Resim 2.61. DönüĢüm sonrası Hasköy Tersanesi (ÖZEL, 2006) Resim 2.62. DönüĢüm sonrası dıģ mekanlar (Selçuk, 2006)

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM FONKSĠYON DEĞĠġĠKLĠĞĠNE ĠLĠġKĠN YASAL DÜZENLEMELER Fonksiyon değiģikliğinin ilk çıkıģı yeniden değerlendirme olarak tanımlanmaktadır. Yeniden değerlendirme Ġkinci Dünya SavaĢı ndan sonra ortaya çıkan bir kavramdır. Bu kavram, tarihi yapının korunmasının ekonomik bir tavır olarak benimsenmesiyle, 70 li yıllarda tarihi çevre ve koruma planlamasına dönüģmüģ ve fonksiyon değiģikliği olarak nitelendirilmeye baģlanmıģtır. Fonksiyon değiģikliğinin, tarihi yapı ve alanlarının ekonomik değerinin artmasında olumlu bir katkısı olduğunun fark edilmesi, bu eylemin yaygınlaģmasındaki en önemli nedenlerdir (Uğursal, 2011). 3.1. ve 3.2 de belirtildiği üzere; tarihi yapılara yeni fonksiyon vererek korumada, yasaların hepsinde, geriye dönülebilir müdahalelerin olması ana kuraldır. Bu kural çerçevesinde, yapıların, plan ve cephe kurgularına sadık kalınması, bezeme detaylarının korunması, yapının özgün fonksiyonu ve tarihi alanın özelliklerine uygun fonksiyon atanması öngörülmüģtür. Yasal mevzuat tarafından ilkeleri çok tanımlı olmasa da fonksiyon değiģikliği uygulamaları ulusal ve uluslar arası düzlemde son yıllarda yaygınlaģmıģtır. Dünya da ve Türkiye de fonksiyon değiģikliği kavramını Ģekillendiren kuramlar ve mevzuatlar Ģu Ģekildedir: 3.1. Dünya daki Yasal Düzenlemeler Fonksiyon değiģikliği kavramı ilk olarak Carta Del Restauro (1931) kapsamında ifade edilmiģtir. Carta Del Restauro nun 7.maddesinde Eğer bir anıtı sağlamlaştırmak, kısmi veya tam ekler yapılması gerekirse, uyulması gereken temel

koşul yeni öğelerin en azda tutulmaları, yalın ve yapısal düzeni yansıtır karakterde olmalarıdır; benzer üslupta bir ek ancak yapının mevcut çizgilerini devam ettirerek ve bezemeden arınmış geometrik anlatımlar söz konusu olduğunda kabul edilebilir denilmektedir (Uğursal, 2011). 1964 yılında yayınlanan Venedik Tüzüğü nün 5.maddesinde; Anıtların korunması her zaman onların herhangi bir yararlı toplumsal amaç için kullanmakta kolaylaştırılabilir. Bunun için bu çeşit bir kullanım arzu edilir, fakat bu nedenle yapının planı ya da süslemelerin değiştirilmemelidir. Ancak bu sınırlar içinde yeni işlevin gerektirdiği değişiklikler tasarlanabilir ve buna izin verilebilir denilerek, yeniden kullanımla ilgili temel yaklaģımın ana çizgileri belirlenmiģtir (Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesi KUDEB, 2009-2011). 1985 yılında imzalanan Avrupa Mimari Mirasın Korunması SözleĢmesi nin 12. maddesi kültürel mirastan söz ederken; kültürel mirasının mimari ve tarihsel özelliklerini koruma açısından, korunana varlıkların, çağdaş hayatın gereksinimleri göz önüne alınacak şekilde kullanımını ve uygun olan durumlarda, eski binaların yeni kullanımlara uygun hale getirilmesi, desteklenmesi gerekmektedir. tanımını kullanmakta, fonksiyon değiģikliğinin korumadaki önemini vurgulamaktadır (Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesi KUDEB, 2009-2011). 1999 yılında kabul edilen Icomos Geleneksel Mimari Miras Tüzüğü nün uygulama ilkelerinin 5.maddesinde yer alan yeni iģleve uyarlama Ģu görüģe yer vermektedir: Geleneksel yapıların yeni işlevlere uyarlanması ve yeniden kullanımda, yapılar kabul edilebilir bir yaşam standardına yükseltilirken, bütünlüğü, karakteri ve biçimi saygı görmelidir. Eğer geleneksel mimari biçimler hala kullanılıyorsa, müdahaleler toplumun kabul edebileceği bir etik kurallar çerçevesinde yapılabilir (Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesi KUDEB, 2009-2011).

3.2. Türkiye deki Yasal Düzenlemeler Türkiye de tarihi yapılarda fonksiyon değiģikliği, ilk olarak Tanzimat dönemi sonrası Ġstanbul da uygulandığı görülmektedir. 1850 li yıllarda endüstri devrimini gerçekleģtirilen batı dünyasındaki değiģimlerin ülkemize etkileriyle, 1924 yılında Topkapı Sarayı onarılmıģ ve müze olarak kullanılmaya baģlanmıģtır. Ülkemizde koruma kapsamına alınmıģ yapıların korunamaması ve korunmayı beklemesi fonksiyon değiģikliğiyle sonuç bulabilmektedir (Uğursal, 2011). 2863 Sayılı yasanın 15.maddesinin (a) bendinde Kamu kurum ve kuruluşları, belediyeler, il özel idareleri ve mahalli idare birliklerinin tescilli taşınmaz kültür varlıklarını, koruma bölge kurullarının belirlediği fonksiyonda kullanmak kaydıyla kamulaştırılabilir denilmektedir (Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu, 2009). Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu nun 660 sayılı ilke kararında Yeni işlev verilecek yapılarda yapılacak eklerin niteliği ve korunması gerekli kültür varlığıyla bütünleşmesi, tasarımı yapan mimar tarafından gerektiğinde avan proje niteliğinde hazırlanarak, koruma kurulunun görüşüne sunulacağı denilmektedir (Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu Ġlke Kararları, 2009).

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ALSANCAK TAKĠ TARĠHĠ KONUT YAPILARININ GENEL ÖZELLĠKLERĠ Ġzmir Ģehri, zengin bir tarihi geçmiģe sahip olup; 5000 yıllık bir geçmiģi olan büyük bir Ģehir olarak varlığını sürdürmektedir. Eski adı Punto olan Alsancak ise, tarihi yapıların yoğun bir Ģekilde yer aldığı, Ġzmir in önemli bir bölgesi konumundadır. 19. Yüzyılın ikinci yarısında, dik kesiģen sokakları ile Punto, ilk yerleģim yeri olarak geliģtirildi (Özsoy, 2009). Alsancak bölgesinin tarihi geliģiminden söz edebilmek için, önce Ġzmir kentinin değiģim evrelerini ele almak gerekir. M.Ö. 2 bin yy. sonlarında Aiol ların, M.Ö. 800 lerde Ġon ların uğrağı olan Ġzmir sonra sırası ile Lydla, Pers, Roma, Bizans, Arap ve Selçuk luların egemenliğini yaģamıģtır. Daha sonra Osmanlıların eline geçen kentte birçok etnik grup yerleģmiģtir. Bu durumun 12.yüzyılda Bizanslılarla yapılan antlaģma sonucu Cenevizlilerin Ġzmir de yerleģme ve ticaret yapma olanağını elde etmesi ile baģladığı kabul edilmektedir. Bu imtiyazların tanınması 17. yüzyılın ortalarına dek sürmüģ, özellikle 1740 kapitülasyonları Fransızlarla birlikte çoğu yabancıların gelip yerleģmelerine neden olmuģtur (BaĢ Arığ, 1980). 11. ve 15. yüzyıllar arasında birkaç kez el değiģtiren Ġzmir de ahalinin büyük çoğunluğunu Türk ve Rumlardan oluģtuğu bilinmektedir. Türklerin Kadifekale yamaçlarında oturmalarına karģın, Rumlar da kentin doğusunda yer almıģlardır. Fransız, Ġngiliz ve Hollandalılar ise kıyı kesimine yerleģmiģlerdir. Böylece, kıyı kesimlerine yerleģen yabancılar ticaret yolu ile zengin olmuģlar, zenginliklerini

mekansal yapıya dolayısıyla konutlarında da yansıtmıģlardır. Günümüze de k gelebilen konutlardan özellikle 1.kordon da yer alanların çoğu konsolosluklarıdır. GeçmiĢteki görevlerini günümüzde de aģağı yukarı aynı yerlerde sürdürmektedirler. Bir zamanlar denize dek ulaģabilen bahçeleri ile ünlü Frenk konutlarının yerlerinin Ģimdi apartmanlar doldurmuģtur (BaĢ Arığ, 1980). 18. yüzyılda kazanılan ekonomik güce bağlı olarak, savunma gereksinmelerine cevap verici nitelikte Levanten adı verilen bir mimari tarz oluģturulmuģtur (Resim 4.1). Bu konutlar, sahil Ģeridi ile iç sokaklar boyunca dizilmiģlerdir (Özsoy, 2009). Bu mimari biçimin yansıtıldığı konutlardaki plan ve cephe özellikleri aģağıda anlatılmaktadır. Resim 4.1. 1930 yıllarda Alsancak Kordon daki evler

4.1. Konutların plan özellikleri En eski örnekleri ile bugün Alsancak diye adlandırdığımız Punta semtinde karģılaģtığımız bu konutlar, iki katlı sıra ev düzeninde ve ahģap cumbalıdır. Yapılara sokak üzerinde bulunan cephesinden girilmektedir. Yapı, sokağa yönlenmiģ olup, sokak üzerindeki cephesi esas cephesidir. BitiĢik nizam düzeninden dolayı da iki yanları kapalıdır (BaĢ Arığ, 1980). YerleĢim düzeni açısından avlu, servis ve yaģam mekanları diye isimlendirebileceğimiz üç temel elemandan oluģtuğu gözlemlenebilir. Ġçinde giriģ holü, günlük yaģama mekanları ve yatak odaları Ģeklinde kurgulanmaktadır. Evlerin arkasında yer alan küçük avlular yüksek duvarlarla çevrilmiģ küçük arka bahçeler niteliğindedir. Bu konutların büyük bir bölümünde bodrum kat bulunmaktadır. Bu kat özellikle su tabanı düģük semtlerde nem problemine karģı yapıyı havalandırmak amacıyla yapılmıģtır. Konutların neredeyse tamamının, içi moloz taģ ile doldurulmuģ ahģap karkas sistem ile yapıldığı gözlemlenebilir (ÇIKIġ, 2009). ġömineler genelde zemin katlarında yer almaktadır. Ara katlar, ya sandık odası ya da hizmetli odası olarak kullanılmaktadır Zemin katlarına sokaktan, kapı önündeki 5-6 basamaklı merdivenlerle çıkılmakta ve çift kanatlı demir bir kapıyla giriģ sofasına ulaģılmaktadır. GiriĢ sofaları dar, uzun, dikdörtgen Ģeklinde mekanlardır. Yukarıda özelliklerinden bahsedilen bu konutların plan tipolojilerine iliģkin en önemli çalıģmalardan biri, ġeniz ÇIKIġ ın, 2009 yılında yapmıģ olduğu Modern Konut olarak XIX. Yüzyıl Ġzmir Konutu: Biçimsel ve Kavramsal Ortaklıklar çalıģmasıdır. Bu çalıģmada, zemin ve 1.kat yerleģim düzenlerini içeren farklı tipolojiler oluģturulmuģtur (ġekil 4.1).

1 NO LU PLAN TĠPĠ 2 NO LU PLAN TĠPĠ ZEMĠN KAT BĠRĠNCĠ KAT ZEMĠN KAT BĠRĠNCĠ KAT 3 NO LU PLAN TĠPĠ ZEMĠN KAT BĠRĠNCĠ KAT 4 NO LU PLAN TĠPĠ 5 NO LU PLAN TĠPĠ 6 NO LU PLAN TĠPĠ ZEMĠN KAT ZEMĠN KAT ZEMĠN KAT ġekil 4.1. Alsancak taki tarihi konutların genel plan tipolojileri (ÇIKIġ, 2009) Tez çalıģması, alanın büyüklüğü nedeniyle, fonksiyon değiģikliğinin en çok görüldüğü Gazi Kadınlar Sokağı ve Muzaffer Ġzgü Sokağı üzerinde olacaktır. Bu

yüzden, yukarıda bahsedilen tipolojilerden, bu iki sokak üzerinde en çok rastlanılan, 1 ve 2 numaralı tipolojiler ele alınmaktadır. 1 ve 2 no lu plan tipinde giriģ kapısından içeri girince sağda misafir odası yer almaktadır. Bu odanın arkasında, üst kata çıkan ahģap merdiven bulunmaktadır. Sofanın sonunda, arka bahçeye bakan oturma odası vardır Zemin katta ön ve arka cepheden ıģık ve hava alan iki temel yaģama mekanına, arka bahçeye doğru uzanan bir servis kütlesi eklenmiģtir. Bu kütlede mutfak, banyo, tuvalet ya da kiler gibi servis birimleri yer almaktadır (Akyüz,1997). Üst kata çıkan, orta iki kollu ahģap merdiven üst kata ulaģtığında, merdivenin bulunduğu boģluğun geniģliğinde bir orta hol yer almaktadır. Bu orta hole, yatak odaları açılmaktadır. Genellikle cephenin orta aksında da bir cumba, yer almaktadır (ġekil 4.2) (ġekil 4.3) (Umar, 1999; BaĢ Arığ, 1980). ġekil 4.2. Arka bahçeye uzanan servis birimlerinin olduğu 1 No lu plan tipi ve cephesi (ÇIKIġ, 2009)

ġekil 4.3. Arka bahçeye uzanan servis birimlerinin olduğu 2 No lu plan tipi ve cephesi (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/1972) 4.2. Konutların cephe özellikleri Konutların aģağı yukarı benzer plan özelliklerine karģın, cephe kuruluģları birbirinden farklıdır. Bu farklılık cephede yer alan tüm öğelerde, ayrıntı ve süslemelerde de görülmektedir. Konutların cephelerindeki bu farklı tutum, cephenin prestij unsuru olduğunu yansıtmaktadır. Ancak, Ġzmir ve çevresinde Levanten konutları arasında cephe düzenlemelerine bakarak tipolojik iliģkilerin kurulabilmesi olanaklıdır (BaĢ Arığ, 1980). Ön cephede, 5-6 basamaklı bir merdivenle, giriģ kapısı çift kanatlı demir bir kapı olan zemin katına girilebilmektedir. Zemin katta, ön ve arka odalardaki pencerelerden bazıları sokağa, bazıları da arka avluya açılmaktadır. Üst katta ise, genellikle cephenin orta aksında yer alan cumba, kapalı bir balkon iģlevi görmektedir. Cumba altlarında dökme demir konsollar bulunmaktadır. Üst katta yer

alan yatak odalarından bir kısmı da yine sokak cephesine, diğer bir kısmı ise arka avluya yönelmektedir. Tüm pencerelerde sac kepenkler kullanılmaktadır (ġekil 4.4) (Resim 4.2) (ÇIKIġ, 2009). ġekil 4.4. Tarihi Alsancak konutlarına iliģkin cephe örnekleri (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3423) Resim 4.2. Alsancak semtindeki Levanten evlerinin görünüģleri (Özsoy, 2009)

BEġĠNCĠ BÖLÜM FONKSĠYON DEĞĠġKĠLĠĞĠNE UĞRAMIġ TARĠHĠ KONUTLARIN ALSANCAK BÖLGESĠ ÜZERĠNDE ĠRDELENMESĠ Alsancak, yapı türü olarak tarihi konut yoğunluğunun çok olduğu ve fonksiyon değiģikliği örneklerinin en fazla rastlanıldığı bir bölgedir. Bu alanın büyüklüğü nedeniyle de, irdeleme çalıģmaları, fonksiyon değiģikliğinin en çok görüldüğü Gazi Kadınlar Sokağı ve Muzaffer Ġzgü Sokak üzerinde yapılmaktadır (ġekil 5.1). ġekil 5.1. Gazi Kadınlar Sokağının ve Muzaffer Ġzgü Sokağın olduğu kadastral pafta (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/4461)

5.1. 1217 Ada, 10 parselde yer alan konut Gazi Kadınlar Sokağı üzerinde yer alan 1217 ada, 10 parseldeki taģınmaz, 19. Yüzyıl sivil mimarlık örneği olup; TaĢınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek Kurulu nun 25.01.1985 tarih ve 599 sayılı kararı ile korunması gerekli taģınmaz kültür varlığı olarak tescil edilmiģ ve Ġzmir 1 Numaralı K.V.T.V.K.K. nun 14.10.1993 tarih ve 4748 sayılı kararı ile koruma grubu 2.grup olarak belirlenmiģtir (ġekil 5.2) (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/1339). ġekil 5.2. 1217 ada, 10 parseli gösteren kadastral pafta (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/4461) Yapı özgününde, bodrum, zemin ve birinci kattan oluģmakta olup; yığma sistemde inģa edilmiģ, cumbalı bir evdir. Cephesi 1453 sokağa bakmaktadır ve giriģ de bu sokak üzerindendir. GiriĢ kapısı cephenin sağında olup; buraya altı adet mermer basamakla ulaģılmaktadır. GiriĢin solunda, metal kepenkli, söveli iki adet pencere mevcuttur. Birinci katta dört adet demir konsol üzerinde ahģap bir cumba yer

almaktadır. Cumbanın iki yanında, ahģap kepenkli, söveli birer pencere yer almaktadır (Resim 5.1) (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, Alsancak Tescil FiĢleri Klasörü). Resim 5.1. 1217 ada, 10 parseldeki konutun 1977 yılındaki dıģ cephesi (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, Alsancak Tescil FiĢleri Klasörü) Ġzmir 1 Numaralı K.V.T.V.K.K. nun 22.07.2004 tarih ve 1143 sayılı kararı ile, taģınmazın Bar fonksiyonu ile kullanılması uygun görülmüģtür. Ancak, fonksiyon değiģikliğine iliģkini herhangi bir projesi bulunmamaktadır. Yapılan incelemelerde, cumbanın ahģap elemanlarının ve doğramalarının değiģtirildiği, iç kapıların doğramalarının, tavan göbeklerinin değiģtirildiği, iç mekandaki özgün açıklıkların değiģime uğradığı ve yeni birtakım düzenlemelere gidildiği, yapının çok fazla mekansal müdahaleye maruz kaldığı, birinci kat plan Ģemasının tamamen yok olduğu, özgün duvarların iptal edildiği, özgün döģemelerin kaldırıldığı, müģtemilatın üstünün kapatıldığı, ara katın üstünün teras olarak kullanıma açıldığı, arka bahçeye çıkan kapının ise iptal edildiği, üst kat pencere kepenklerinin değiģtirildiği, 1453 sokaktaki kaldırım kotunun yükseltildiği, buna bağlı olarak da bodrum pencerelerinin yüksekliğinin değiģtiği, ön duvara tentelerin monte edildiği görülmektedir (Resim 5.2) (Resim 5.3) (Tablo 5.1)..

Resim 5.2. 1217 ada, 10 parseldeki yapının 2012 yılındaki dıģ cephesi (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/4461) Resim 5.3. 1217 ada, 10 parselde fonksiyon değiģimi sonrası iç mekanlar (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/4461)

Tablo 5.1. 1217 ada, 10 parselde yer alan taģınmazdaki fonksiyon değiģikliğine iliģkin analiz. ESKĠ FONKSĠYONU YENĠ FONKSĠYONU FONKSĠYON DEĞĠġĠM ĠZNĠ RESTORASYON PROJESĠ PROJE KAPSAMINDA GAZĠ KADINLAR SOKAĞI 1217 ADA/ 10 PARSEL VAR YOK VAR YOK YAPILAN MÜDAHALELER PLAN ġemasina KONUT BAR Ġzmir 1 Numaralı K.V.T.V.K.K'nun 22.07.2004tarih/ 1143sayılı kararı MALZEMEYE TAġIYICI SĠSTEME CEPHEYE ĠZĠNSĠZ 5.2. 1216 Ada, 29 parselde yer alan konut Gazi Kadınlar Sokağı üzerinde yer alan 1216 ada, 29 parseldeki taģınmaz, 19. Yüzyıl sivil mimarlık örneği olup; TaĢınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek Kurulu nun 25.01.1985 tarih ve 599 sayılı kararı ile korunması gerekli taģınmaz kültür varlığı olarak tescil edilmiģtir (ġekil 5.3) (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/205-26).

ġekil 5.3. 1216 ada, 29 parseli gösteren kadastral pafta (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/4461) Yapı özgününde, bodrum, zemin ve birinci kattan oluģmakta olup; yığma sistemde inģa edilmiģ, cumbalı bir evdir. Cephesi 1453 sokağa bakmaktadır ve giriģ de bu sokak üzerindendir. GiriĢ kapısı cephenin sağında olup; buraya üç mermer basamakla ulaģılmaktadır. GiriĢin solunda, ahģap panjurlu, söveli iki adet pencere mevcuttur. GiriĢin üzerinde, yuvarlak Ģekilli demir korkuluklu bir ıģıklık mevcuttur. Birinci katta dört süslü konsolla desteklenmiģ ahģap bir cumba yer almaktadır. Cumbanın sağında ve solunda, yine ahģap panjurlu, söveli pencereler yer almaktadır (Resim5.4) (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, Alsancak Tescil FiĢleri Klasörü)

Resim 5.4. 1216 ada, 29 parseldeki konutun 1977 yılına ait dıģ cephesi (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, Alsancak Tescil FiĢleri Klasörü) Söz konusu taģınmazın, TaĢınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Ġzmir Bölge Kurulu nun 01.08. 1985 tarih ve 857 sayılı kararı ile kafe-bar fonksiyonu ile kullanılmak amacıyla rölövesi ve restorasyon projeleri onaylanmıģtır (ġekil a) (ġekil b). Onaylı restorasyon projesine bakıldığında; iç mekanda özgün bazı duvarlar kaldırılmıģ, fonksiyonu gereği yeni duvarlar, kapılar eklenmiģ ve plan Ģemasında değiģiklikler yapılmıģ, niteliksiz ek olan ikinci kat iptal edilmiģtir (ġekil 5.4) (ġekil 5.5).

Zemin kat Birinci kat ġekil 5.4. 1216 ada, 29 parselin onaylı zemin ve birinci kat rölöveleri (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/205-26) Zemin kat Birinci kat ġekil 5.5. 1216 ada, 29 parselin onaylı zemin ve birinci kat restorasyon projeleri (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/205-26) Zaman içerisinde, onaylı restorasyon projesi dıģında, yapıya izinsiz müdahalelerde bulunulmuģtur. Yapılan incelemelerde; onaylı projesinden farklı olarak, yapının mekansal müdahaleye maruz kaldığı, plan Ģemasında değiģikliğe

gidildiği, özgün duvarların kaldırılarak, tek hacimden oluģan bir mekana dönüģtürüldüğü, içeride asma kat yapıldığı, arka bahçenin kapatılarak tek bir mekana dönüģtürüldüğü, 1453 sokaktaki kaldırım kotunun yükseltildiği, buna bağlı olarak da bodrum pencerelerinin yüksekliğinin değiģtiği, ön duvara tentenin ve tabelanın monte edildiği görülmektedir (Resim 5.5) (Resim 5.6) (Tablo 5.2). Resim 5.5. 1216 ada, 29 parseldeki yapının 2012 yılına ait dıģ cephesi (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/4461) Resim 5.6. 1216 ada, 29 parselde fonksiyon değiģimi sonrası iç mekanlar (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/4461)

Tablo 5.2. 1216 ada, 29 parselde yer alan taģınmazdaki fonksiyon değiģikliğine iliģkin analiz. ESKĠ FONKSĠYONU YENĠ FONKSĠYONU FONKSĠYON DEĞĠġĠM ĠZNĠ RESTORASYON PROJESĠ GAZĠ KADINLAR SOKAĞI 1216 ADA/ 29 PARSEL VAR YOK VAR YOK KONUT KAFE-BAR TaĢınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Ġzmir Bölge Kurulu nun 01.08.1985 tarih/857 sayılı kararı TaĢınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Ġzmir Bölge YAPILAN MÜDAHALELER PLAN ġemasina Kurulu nun 01.08.1985 tarih/857 sayılı kararı MALZEMEYE TAġIYICI SĠSTEME CEPHEYE PROJE KAPSAMINDA ĠZĠNSĠZ 5.3. 1217 Ada, 12 parselde yer alan konut Gazi Kadınlar Sokağı üzerinde yer alan 1217 ada, 12 parseldeki taģınmaz, 19. Yüzyıl sivil mimarlık örneği olup; TaĢınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek Kurulu nun 25.01.1985 tarih ve 599 sayılı kararı ile korunması gerekli taģınmaz kültür varlığı olarak tescil edilmiģ ve Ġzmir 1 Numaralı K.V.T.V.K.K. nun 22.12.2006 tarih ve 71 sayılı kararı ile koruma grubu 2.grup olarak belirlenmiģtir (ġekil 5.6) (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/243).

ġekil 5.6. 1217 ada, 12 parseli gösteren kadastral pafta (Kaynak: (Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/4461) Yapı özgününde, bodrum, zemin ve birinci kattan oluģmakta olup; yığma sistemde inģa edilmiģ, iki cumbalı bir evdir. Yapı, 1453 sokağa ve Cumhuriyet Caddesine cephe vermektedir. GiriĢ Cumhuriyet Caddesi üzerindendir. GiriĢ kapısı cephenin tam ortasında olup; buraya dört adet mermer basamakla ulaģılmaktadır. Cumhuriyet Caddesi ne bakan giriģ kapısının iki yanında ise söveli, ahģap kepenkli ve demir parmaklıklı ikiģer adet pencere mevcuttur. Ġkinci katta, bir tanesi cumhuriyet Caddesi üzerindeki giriģ kapısının tam üzerinde yer alacak Ģekilde, diğeri ise 1453 sokağa bakan dört adet demir konsol üzerinde iki adet ahģap cumba mevcuttur. Cumbaların iki yanında, ahģap kepenkli, söveli pencereler yer almaktadır (Resim 5.7) (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, Alsancak Tescil FiĢleri Klasörü).

Resim 5.7. 1217 ada, 12 parseldeki konutun 1977 yılındaki dıģ cephesi (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, Alsancak Tescil FiĢleri Klasörü) Söz konusu taģınmazın, TaĢınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Ġzmir Bölge Kurulu nun 16.05.1985 tarih ve 721 sayılı kararı ile restoran fonksiyonu ile kullanılmak amacıyla rölöve ve restorasyon projeleri onaylanmıģtır. Onaylı restorasyon projesinde; iç mekanda bazı özgün duvarlar kaldırılmıģ, fonksiyon gereği yeni mekanların oluģturulmuģ, yeni duvar ve kapılar eklenmiģ, birinci katta da odaların arasındaki özgün duvarlar kaldırılarak, geniģ bir iç hacim oluģturulmaya çalıģılmıģtır (ġekil 5.7) (ġekil 5.8).

Zemin kat Ara kat Birinci kat ġekil 5.7. 1217 ada, 12 parselin onaylı zemin kat, ara kat ve birinci kat rölöveleri (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/243)

Zemin kat Ara kat Birinci kat ġekil 5.8. 1217 ada, 12 parselin onaylı zemin, ara ve birinci kat restorasyon projeleri (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/243)

Zaman içerisinde, onaylı restorasyon projesi dıģında, yapıya izinsiz müdahalelerde bulunulmuģtur. Yapılan incelemelerde; onaylı projesinden farklı olarak, üst kata çıkan ahģap merdivenin üzerine yeni bir kaplama yapıldığı, duvarlarda taģ kaplamaların olduğu, zemin kaplamalarının tümüyle değiģtiği, ara katta daha önce onaylı projesinde de yer aldığı Ģekilde ıslak mekanların yapıldığı, 1. Kat duvarlarının kaldırılarak tek bir mekan haline dönüģtürüldüğü (onaylı projesinde kısmi olarak bu düzenlemenin yapıldığı görülmektedir), kartonpiyer malzeme ile tavanlara havalandırma boģlukları yapıldığı, yapının avlusuna yeni inģaat yapıldığı, kaldırım kotunun yükseltildiği, dıģ cepheye tabelaların monte edildiği görülmektedir (Resim 5.8) (Resim 5.9) (Tablo 5.3). Resim 5.8. 1217 ada, 12 parseldeki yapının 2012 yılına ait dıģ cephesi (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/4461)

Resim 5.9. 1217 ada, 12 parselde fonksiyon değiģimi sonrası iç mekanlar (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/4461) Tablo 5.3. 1217 ada, 12 parselde yer alan taģınmazdaki fonksiyon değiģikliğine iliģkin analiz. ESKĠ FONKSĠYONU YENĠ FONKSĠYONU FONKSĠYON DEĞĠġĠM ĠZNĠ RESTORASYON PROJESĠ GAZĠ KADINLAR SOKAĞI 1217 ADA/ 12 PARSEL VAR YOK VAR YOK KONUT RESTORAN TaĢınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Ġzmir Bölge Kurulu nun 16.05.1985 tarih/721 sayılı kararı TaĢınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Ġzmir Bölge YAPILAN MÜDAHALELER PLAN ġemasina Kurulu nun 16.05.1985 tarih/721 sayılı kararı MALZEMEYE TAġIYICI SĠSTEME CEPHEYE PROJE KAPSAMINDA ĠZĠNSĠZ

5.4. 1217 Ada, 9 parselde yer alan konut Gazi Kadınlar Sokağı üzerinde yer alan 1217 ada, 9 parseldeki taģınmaz, 19. Yüzyıl sivil mimarlık örneği olup; TaĢınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek Kurulu nun 25.01.1985 tarih ve 599 sayılı kararı ile korunması gerekli taģınmaz kültür varlığı olarak tescil edilmiģ ve Ġzmir 1 Numaralı K.V.T.V.K.K. nun 14.10.1993 tarih ve 4748 sayılı kararı ile koruma grubu 2.grup olarak belirlenmiģtir (ġekil 5.9) (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/2342). ġekil 5.9. 1217 ada, 9 parseli gösteren kadastral pafta (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/4461) Yapı özgününde, bodrum, zemin ve birinci kattan oluģmakta olup; yığma sistemde inģa edilmiģ, cumbalı bir evdir. Cephesi 1453 sokağa bakmaktadır ve giriģ de bu sokak üzerindendir. GiriĢ kapısı cephenin solunda olup; buraya dört mermer basamakla ulaģılmaktadır. GiriĢin sağında, demir kepenkli, söveli iki adet pencere

mevcuttur. Birinci katta dört demir konsolla desteklenmiģ ahģap bir cumba yer almaktadır. Cumbanın iki yanında, ahģap panjurlu, söveli birer pencere yer almaktadır (Resim 5.10) (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, Alsancak Tescil FiĢleri Klasörü). Resim 5.10. 1217 ada, 9 parseldeki konutun 1977 yılındaki dıģ cephesi (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, Alsancak Tescil FiĢleri Klasörü) Söz konusu taģınmazın, Ġzmir 1 Numaralı K.V.T.V.K.K. nun 08.01.1998 tarih ve 7002 sayılı kararı ile rölövesi; aynı kurulun 18.02.1999 tarih ve 7773 sayılı kararı ile de, Kafe-Bar fonksiyonu ile kullanılmak amacıyla restorasyon projesi onaylanmıģtır. Onaylı restorasyon projesine bakıldığında; iç mekanlar tamamen değiģtirilmiģ, özgün duvarlar kaldırılmıģ, arka bahçeye çıkıntı yapan servis avlusu kaldırılarak, yeni bir arka bahçe oluģturulmuģ, yapı içerisindeki özgün mekan algısı tümüyle değiģtirilmiģtir, ön cephede ise herhangi bir değiģiklik yapılmamıģtır (ġekil 5.10) (ġekil 5.11).

Zemin kat Ara kat Birinci kat ġekil 5.10. 1217 ada, 9 parselin onaylı zemin kat, ara kat ve birinci kat rölöveleri (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/2342)

Zemin kat Ara kat Birinci kat ġekil 5.11. 1217 ada, 9 parselin onaylı zemin kat, ara kat ve birinci kat restorasyon projeleri (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/2342) Zaman içerisinde, onaylı restorasyon projesi dıģında, yapıya izinsiz müdahalelerde bulunulmuģtur. Yapılan incelemelerde; onaylı projesinden farklı

olarak, zemin kaplamalarının tümüyle yenilendiği, arka bahçe mesafesine yaklaģık 3x5m ebadında; tuğla duvar üzeri eternit ile kapatılan bir müģtemilat yapıldığı ve bunun depo olarak kullanıldığı, kaldırım kotunun yükseltildiği, dıģ cepheye tabelanın ve tentenin monte edildiği görülmektedir (Resim 5.11) (Resim 5.12) (Tablo 5.4). Resim 5.11. 1217 ada, 9 parseldeki yapının 2012 yılına ait dıģ cephesi (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/4461) Resim 5.12. 1217 ada, 9 parselde fonksiyon değiģimi sonrası iç mekanlar (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/4461)

Tablo 5.4. 1217 ada, 9 parselde yer alan taģınmazdaki fonksiyon değiģikliğine iliģkin analiz. ESKĠ FONKSĠYONU YENĠ FONKSĠYONU FONKSĠYON DEĞĠġĠM ĠZNĠ RESTORASYON PROJESĠ GAZĠ KADINLAR SOKAĞI 1217 ADA/ 9 PARSEL VAR YOK VAR YOK KONUT KAFE-BAR Ġzmir 1 numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu nun 08.01.1998 tarih/7002 sayılı- 18.02.1999 tarih7772 sayılı kararları Ġzmir 1 numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu nun 08.01.1998 tarih/7002 sayılı- YAPILAN MÜDAHALELER PLAN ġemasina 18.02.1999 tarih7772 sayılı kararları MALZEMEYE TAġIYICI SĠSTEME CEPHEYE PROJE KAPSAMINDA ĠZĠNSĠZ 5.5. 1218 Ada, 5 parselde yer alan konut Muzaffer Ġzgü Sokak üzerinde yer alan 1218 ada, 5 parseldeki taģınmaz, 19. Yüzyıl sivil mimarlık örneği olup; TaĢınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek Kurulu nun 25.01.1985 tarih ve 599 sayılı kararı ile korunması gerekli taģınmaz kültür varlığı olarak tescil edilmiģtir (ġekil 5.12) (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/3421).

ġekil 5.12. 1218 ada, 5 parseli gösteren kadastral pafta (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/4461) Yapı özgününde, bodrum, zemin ve birinci kattan oluģmakta olup; yığma sistemde inģa edilmiģ, cumbalı bir evdir. Cephesi 1482 sokağa bakmaktadır ve giriģ de bu sokak üzerindendir. GiriĢ kapısı cephenin solunda olup; buraya altı mermer basamakla ulaģılmaktadır. GiriĢin sağında, ahģap panjurlu, söveli iki adet pencere mevcuttur. Birinci katta dört demir konsolla desteklenmiģ ahģap süslemeli bir cumba yer almaktadır. Cumbanın iki yanında, ahģap panjurlu, söveli birer pencere yer almaktadır (Resim 5.13) (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, Alsancak Tescil FiĢleri Klasörü).

Resim 5.13. 1218 ada, 5 parseldeki konutun 1977 yılındaki dıģ cephesi (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, Alsancak Tescil FiĢleri Klasörü) Söz konusu yapı Ģuan Kafe-Bar olarak kullanılmaktadır. Ancak, fonksiyon değiģikliğine iliģkin herhangi bir kurul izini veya restorasyon projesi bulunmamaktadır. Yapılan incelemelerde; arka bahçe kotunun yükseltildiği, iç mekanda bazı özgün ara bölme duvarlarının kaldırıldığı, özgün zemin kaplamalarının değiģtirildiği, kaldırım kotunun yükseltildiği, dıģ cepheye tabelanın ve tentenin monte edildiği görülmektedir (Resim 5.14) (Resim 5.15) (Tablo 5.5). Resim 5.14. 1218 ada, 5 parseldeki yapının 2012 yılına ait dıģ cephesi (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/4461)

Resim 5.15. 1218 ada, 5 parselde fonksiyon değiģimi sonrası iç mekanlar (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/4461) Tablo 5.5. 1218 ada, 5 parselde yer alan taģınmazdaki fonksiyon değiģikliğine iliģkin analiz. ESKĠ FONKSĠYONU YENĠ FONKSĠYONU FONKSĠYON DEĞĠġĠM ĠZNĠ RESTORASYON PROJESĠ PROJE KAPSAMINDA MUZAFFER ĠZGÜ SOKAK 1218 ADA/ 5 PARSEL VAR YOK VAR YOK YAPILAN MÜDAHALELER PLAN ġemasina MALZEMEYE KONUT KAFE-BAR TAġIYICI SĠSTEME CEPHEYE ĠZĠNSĠZ

5.6. 1218 Ada, 6 parselde yer alan konut Muzaffer Ġzgü Sokak üzerinde yer alan 1218 ada, 6 parseldeki taģınmaz, 19. Yüzyıl sivil mimarlık örneği olup; TaĢınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek Kurulu nun 25.01.1985 tarih ve 599 sayılı kararı ile korunması gerekli taģınmaz kültür varlığı olarak tescil edilmiģ ve Ġzmir 1 Numaralı K.V.T.V.K.K. nun 01.07.1994 tarih ve 5249 sayılı kararı ile koruma grubu 2.grup olarak belirlenmiģtir (ġekil 5.13) (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/1976). ġekil 5.13. 1218 ada, 6 parseli gösteren kadastral pafta (Kaynak: (Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/4461) Yapı özgününde, bodrum, zemin ve birinci kattan oluģmakta olup; yığma sistemde inģa edilmiģ, cumbalı bir evdir. Cephesi 1482 sokağa bakmaktadır ve giriģ de bu sokak üzerindendir. GiriĢ kapısı cephenin solunda olup; buraya sekiz mermer basamakla ulaģılmaktadır. GiriĢin sağında, ahģap panjurlu, söveli iki adet pencere

mevcuttur. Birinci katta dört demir konsolla desteklenmiģ bir cumba yer almaktadır. Cumbanın iki yanında, ahģap panjurlu, söveli birer pencere yer almaktadır (Resim 5.16) (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, Alsancak Tescil FiĢleri Klasörü). Resim 5.16. 1218 ada, 6 parseldeki konutun 1977 yılındaki dıģ cephesi (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, Alsancak Tescil FiĢleri Klasörü) Ġzmir 1 Numaralı K.V.T.V.K.K. nun 07.05.2009 tarih ve 4063 sayılı kararı ile, taģınmazın Ġçkili Kafeterya fonksiyonu ile kullanılması uygun görülmüģtür. Ancak, fonksiyon değiģikliğine iliģkini herhangi bir projesi bulunmamaktadır. Yapılan incelemelerde; arka bahçede izinsiz olarak yapılan eternit kaplı bir sundurmanı yapıldığı, pencere doğramalarının pvc olarak yapıldığı, cumbanın pencere altlarındaki ahģap elemanlarının değiģtirildiği, zemin katta, 1482 sokağa bakan pencerelere korkuluk yapıldığı, kaldırım kotunun yükseltildiği, dıģ cepheye tabelanın ve tentenin monte edildiği görülmektedir (Resim 5.17) (Resim 5.18) (Tablo 5.6).

Resim 5.17. 1218 ada, 6 parseldeki yapının 2012 yılına ait dıģ cephesi (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/4461) Resim 5.18. 1218 ada, 6 parselde fonksiyon değiģimi sonrası iç mekanlar (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/4461)

Tablo 5.6. 1218 ada, 6 parselde yer alan taģınmazdaki fonksiyon değiģikliğine iliģkin analiz. ESKĠ FONKSĠYONU YENĠ FONKSĠYONU FONKSĠYON DEĞĠġĠM ĠZNĠ RESTORASYON PROJESĠ PROJE KAPSAMINDA MUZAFFER ĠZGÜ SOKAK 1218 ADA/ 6 PARSEL VAR YOK VAR YOK YAPILAN MÜDAHALELER PLAN ġemasina KONUT ĠÇKĠLĠ KAFETERYA Ġzmir 1 Numaralı K.V.T.V.K.K'nun 07.05.2009 MALZEMEYE tarih/ 4063sayılı kararı TAġIYICI SĠSTEME CEPHEYE ĠZĠNSĠZ 5.7. 1217 Ada, 26 parselde yer alan konut Muzaffer Ġzgü Sokak üzerinde yer alan 1217 ada, 26 parseldeki taģınmaz, 19. Yüzyıl sivil mimarlık örneği olup; TaĢınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek Kurulu nun 25.01.1985 tarih ve 599 sayılı kararı ile korunması gerekli taģınmaz kültür varlığı olarak tescil edilmiģ ve Ġzmir 1 Numaralı K.V.T.V.K.K. nun 06.07.1992 tarih ve 3847 sayılı kararı ile koruma grubu 2.grup olarak belirlenmiģtir (ġekil 5.14) (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/1673).

ġekil 5.14. 1217 ada, 26 parseli gösteren kadastral pafta (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/4461) Yapı özgününde, bodrum, zemin ve birinci kattan oluģmakta olup; yığma sistemde inģa edilmiģ, cumbalı bir evdir. Cephesi 1482 sokağa bakmaktadır ve giriģ de bu sokak üzerindendir. GiriĢ kapısı cephenin sağında olup; buraya dört mermer basamakla ulaģılmaktadır. GiriĢin solunda, demir kepekli, söveli iki adet pencere mevcuttur. Birinci katta dört demir konsolla desteklenmiģ ahģap bir cumba yer almaktadır. Cumbanın sağında ve solunda, yine ahģap panjurlu, söveli pencereler yer almaktadır (Resim 5.19) (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, Alsancak Tescil FiĢleri Klasörü).

Resim 5.19. 1217 ada, 26 parseldeki konutun 1977 yılındaki dıģ cephesi (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, Alsancak Tescil FiĢleri Klasörü) Söz konusu taģınmazın, Ġzmir 1 Numaralı K.V.T.V.K.K. nun 06.07.1992 tarih ve 3847 sayılı kararı ile rölövesi; aynı karar ile de, Ġçkili Lokanta-Kafe-Bar fonksiyonu ile kullanılmak amacıyla restorasyon projesi onaylanmıģtır. Onaylı restorasyon projesine bakıldığında, birinci kat plan Ģeması korumuģ; zemin katta, özgün duvarlar korunacak Ģekilde yeni mekanlar oluģturmaya yönelik yeni kapı ve duvarlar eklenmiģ, arka bahçede ara kattaki terasa ulaģımı sağlayan yeni bir merdiven yapılmıģtır. Ön cephede ise herhangi bir değiģiklik yapılmamıģtır (ġekil 5.15) (ġekil 5.16).

Zemin kat Ara kat Birinci kat ġekil 5.15. 1217 ada, 26 parselin onaylı zemin kat, ara kat ve birinci kat rölöveleri (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/1673)

Zemin kat Ara kat Birinci kat ġekil 5.16. 1217 ada, 26 parselin onaylı zemin, ara ve birinci kat restorasyon projeleri (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/1673) Zaman içerisinde, onaylı restorasyon projesi dıģında, yapıya izinsiz müdahalelerde bulunulmuģtur. Yapılan incelemelerde; onaylı projesinden farklı olarak, zemin kattaki döģeme malzemelerinin tümüyle yenilendiği, yapının arka bahçesinin kapatıldığı, zemin katta ahģap bağdadi olan ara bölme duvarların içlerinin

boģaltıldığı, birinci kata ise çok fazla müdahalede bulunulmadığı, kaldırım kotunun yükseltildiği, dıģ cepheye tabelanın ve tentenin monte edildiği görülmektedir (Resim 5.20) (Resim 5.21) (Tablo 5.7). Resim 5.20. 1217 ada, 26 parseldeki yapının 2012 yılına ait dıģ cephesi (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/4461)

Resim 5.21. 1217 ada, 26 parselde fonksiyon değiģimi sonrası iç mekanlar (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/4461) Tablo 5.7. 1217 ada, 26 parselde yer alan taģınmazdaki fonksiyon değiģikliğine iliģkin analiz ESKĠ FONKSĠYONU YENĠ FONKSĠYONU FONKSĠYON DEĞĠġĠM ĠZNĠ RESTORASYON PROJESĠ MUZAFFER ĠZGÜ SOKAK 1217 ADA/ 26 PARSEL VAR YOK VAR YOK YAPILAN MÜDAHALELER PLAN ġemasina KONUT ĠÇKĠLĠ LOKANTA-KAFE-BAR Ġzmir 1 Numaralı K.V.T.V.K.K'nun 06.07.1992 tarih/ 3847 sayılı kararı Ġzmir 1 Numaralı K.V.T.V.K.K'nun 06.07.1992 MALZEMEYE PROJE KAPSAMINDA tarih/ 3847 sayılı kararı TAġIYICI SĠSTEME CEPHEYE ĠZĠNSĠZ

5.8. 1217 Ada, 16 parselde yer alan konut Muzaffer Ġzgü Sokak üzerinde yer alan 1217 ada, 26 parseldeki taģınmaz, 19. Yüzyıl sivil mimarlık örneği olup; TaĢınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek Kurulu nun 25.01.1985 tarih ve 599 sayılı kararı ile korunması gerekli taģınmaz kültür varlığı olarak tescil edilmiģtir (ġekil 5.17) (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/1261). ġekil 5.17. 1217 ada, 16 parseli gösteren kadastral pafta (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/4461) Yapı özgününde, bodrum, zemin ve birinci kattan oluģmakta olup; yığma sistemde inģa edilmiģ, cumbalı bir evdir. Cephesi 1482 sokağa bakmaktadır ve giriģ de bu sokak üzerindendir. GiriĢ kapısı cephenin ortasında olup; buraya dört mermer basamakla ulaģılmaktadır. GiriĢin sağında ve solunda demir kepenkli birer pencere mevcuttur. Birinci katta dört demir konsolla desteklenmiģ ahģap bir cumba yer

almaktadır. Cumbanın her iki yanında ahģap panjurlu ikiģer pencere vardır (Resim 5.22) (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, Alsancak Tescil FiĢleri Klasörü). Resim 5.22. 1217 ada, 16 parseldeki konutun 1977 yılındaki dıģ cephesi (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, Alsancak Tescil FiĢleri Klasörü) Söz konusu taģınmazın, Ġzmir 1 Numaralı K.V.T.V.K.K. nun 24.10.1991 tarih ve 3250 sayılı kararı ile rölövesi; aynı karar ile de, ĠĢyeri fonksiyonu ile kullanılmak amacıyla restorasyon projesi onaylanmıģtır. Onaylı restorasyon projesine bakıldığında; tescilli yapının bitiģiğine ek bir yapı inģaatını izin verilmiģtir (ġekil 5.18)

[-------EK KÜTLE--- ][---------TESCĠLLĠ YAPI----] ġekil 5.18. 1217 ada, 16 parseldeki ek kütlenin yerleģimini gösteren kesit ve vaziyet planı (Kaynak: Ġzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ArĢivi, 3500/1261) Zaman içerisinde, onaylı restorasyon projesi dıģında, yapıya izinsiz müdahalelerde bulunulmuģtur. Yapılan incelemelerde; onaylı projesinden farklı olarak, cumbanın doğramaları değiģtirilmiģtir. Kaldırım kotunun yükseltildiği, dıģ cepheye tabelanın ve tentenin monte edildiği görülmektedir. Kurul onayı ile yapımına izin verilen ek kütlenin üzerine izinsiz olarak bir kat daha ilave edilmiģtir (Resim 5.23) (Resim 5.24) (Resim 5.25) (Tablo 5.8).