Sakl Tarih Sinan Meydan Cumhuriyet ve Uçan Ka n n n S rr 1 Önce Ka n yla Kamyonu Yendiler Sonra Ka n y Uçurdular! urtulufl mucizesini anlamak için dünyada hiç bir ülkede, hiçbir dönemde herhangi bir karfl l olmayan ka n komutanl n kavram n bilmek gerekir. Evet! Ka n komutanl kavram, dünyada sadece Türk Kurtulufl Savafl na özgü bir kavramd r. K 17
Ka n lar n ve ka n komutanlar n n ne ifl yapt klar n anlatmadan önce Kurtulufl Savafl y llar ndaki koflullara göz atal m k saca. 18 "Ü lkede yol yoktu. Demiryolu Ankara da bitiyordu. Onun da ancak Eskiflehir do usunda küçük bir parças elde bulunuyordu. Eskiflehir- Pozant aras nda kalan baflka bir parça demiryolununsa pek askeri de eri yoktu. Ulusal yönetim alt ndaki bütün topraklarda tek bir fabrika yoktu. Do u cephesinden Bat cephesine, iyi kötü gönderilecek bir cephane sand n n istenen yere varabilmesi için, kufl uçuflu en az 1200 kilometrelik yol aflmas gerekliydi, ama insanlar kufl de ildi ki! nebolu dan Ankara ya ancak bir haftada var labiliyordu. Ama bu yoldan Ankara ya gelip dönecek araç bir ka n ysa, onu sürenlerin ortalama bir ayl k yolu göze almalar gerekiyordu. Oysa nihayet birkaç yüz kilo yük alacak bir ka n n n hayvanlar yla onu sürenlerin, bu yol için neredeyse bir ka n yükü yiyece e, yeme ihtiyaçlar vard r. Halbuki Anadolu neredeyse açt. (1) Tekalif-i Milliye Emirleri do rultusunda halktan al nan mallarla ilçelerdeki Tekalif-i Milliye Komisyonlar nda büyük mal stoklar birikmifltir. Baflkomutan Atatürk ün emirlerine göre hareket edilmifl; yiyecek ve giyecekler Sakarya boylar ndaki birli e, öteki araç gereçler Ankara ya gönderilmifltir. Bu ulafl m at ve öküz arabalar, ka n lar, at, kat r, eflek ve develerden oluflan ulafl m kollar yla sa lanm flt r. Ulafl m kollar n n sürücüleri kad n, çocuk ve yafll erkeklerden oluflmufltur. Gücünden yararlan labilecek bütün erkekler silah alt na al nd ndan cephe gerisi hizmetler kad n, çocuk ve yafll erkeklerce yürütülmüfltür. Befl numaral Tekalif-i Milliye emrine göre elinde arabas bulunanlar orduya verilen mallar ücretsiz olarak 100 kilometre tafl yacaklard. Ancak hayvan gücüne dayal bu ulafl m n h z saatte 5 kilometre kadard. Bozuk yollardaki so-
runlar, duraklamalar, A ustos s caklar, yemek molalar ve hayvanlar n dinlendirilmeleri gibi zorunluluklar h z daha da azaltm flt r. (2) Sakarya Savafl öncesinde Sakarya boylar nda tarihin en önemli savunmalar ndan birini yapacak olan savaflç lar n ve hayvanlar n n beslenmelerini kesintisiz bir flekilde sa lamak gerekmifltir. Bu amaçla Sivas-Kayseri bölgesinde 100.000 insan ve 50.000 hayvan için alt ayl k yiyecek maddesi depolanmas kararlaflt r lm flt r. Dört numaral Tekalifi Milliye emri gere i toplanan yiyecek maddeleri bir taraftan Ankara, Polatl ve Haymana ya gönderilirken di er taraftan bu depolara y lm flt r. Ancak k sa süre içinde bu kadar çok insana ve hayvana yetecek yiyecek bulmak nerdeyse imkans zd r. O günlerde Milli Savunma Bakanl n n en öncelikli konular ndan biri yiyecek maddelerinin çok h zl bir flekilde cepheye ulaflt r lmas sorunudur. Bat Cephesi Komutanl n n günlük gereksinimleri Polatl ya kadar BD EK M 2013 getirilmifl, birlikler buradan kendi araçlar ile ihtiyaçlar kadar n alm fllard r. As l sorun yiyecek maddelerinin Polatl ya kadar getirilmesidir. Sakarya daki Bat Cephesi Komutanl n n savafl gücü, 100 bin insan 50 bin hayvandan oluflmaktad r. Buna göre bir insana 750 gramdan, cephenin bir günlük insan yiyece i 75 tondur. Bir hayvana 4 kilodan cephenin bir günlük hayvan yemi ise 200 tondur. Yani her gün için 275 ton yiyecek ve yemin cephe yak nlar na tafl nmas gerekmifltir. Bunun için de en az 700-800 at arabas ve ka n cephe ile cephe gerisi aras nda her gün onlarca sefer yapmak zorunda kalm flt r. Çarp flmalar bafllad ktan sonra günde 324 ton cephanenin cephede bulunmas gerekmifltir. Her gün 800-900 at Bir hayvana 4 kilodan cephenin bir günlük hayvan yemi ise 200 tondur. Yani her gün için 275 ton yiyecek ve yemin cephe yak nlar na tafl nmas gerekmifltir. 19
Eli silah tutan Anadolu erke i cephede düflmana kurflun s karken, onun karn n doyurmak, tüfe ini mermisiz b rakmamak Anadolu nun çileli kad nlar na, genç k zlar na, ihtiyar erkeklerine düflecekti. arabas ve ka n cepheye cephane tafl m flt r. Bütün bu tafl ma ifli, befl ve on numaral Tekalif-i Milliye emirlerince halktan al nan tafl tlarla gerçeklefltirilmifltir. Eli silah tutan Anadolu erke i cephede düflmana kurflun s karken, onun karn n doyurmak, tüfe ini mermisiz b rakmamak Anadolu nun çileli kad nlar na, genç k zlar na, ihtiyar erkeklerine düflecekti. Çocuklara gelince onlar y llard r oyun oynamay, çocukluklar n unutmufllard. Ya analar yla ka n lar n, at arabalar n n yan nda yürüyecek, ya da küçük kardefllerini doyuracak, yat racak, onlara anal k yapacaklard. (3) 20 Bat Cephesi nin silah ve cephane ihtiyac n n bir k sm stanbul dan gemilerle ve kay klara, bir k sm Develerle, bir k sm Diyarbak r ve Sivas tan ka n larla getirilmifltir. Bu zor nakliyat ifli günlerce, haftalarca, aylarca devam etmifltir. Eskiflehir e ve Ankara ya getirilen silah ve cephane malat- Harbiye atölyelerinde gözden geçirilip tamir edilerek Bat Cephesine sevk edilmifltir. Bu sevkiyat iflinde Anadolu nun fedakar kad nlar görev alm flt r. Özellikle nebolu yoluyla gelen silah ve cephaneyi cepheye yetifltirme ifli daha çok köylü kad nlarca yap lm flt r. (4) Amerikal yazar Ann Bridge, nebolu-ankara aras ndaki silah ve cep-
hane tafl ma çal flmalar ndan flöyle söz etmifltir: Sonsuz bir insan seli birbirinden bir buçuk metre aral klarla ve tek s ra halinde ak yordu. nsanlar, tafl - d klar tüfek demetleri, cephane kutular ve top mermilerinin a rl alt nda öne do ru e ilmifllerdi. Daha flafl rt c olan, bu insanlar n dörtte üçünden fazlas n n kad n olmas yd. Pembe eteklikli bölgesel giysiler ve parlak çiçekli kiraz renkli flalvarlar giyen kad nlar n baz lar s rtlar na sar l yükle beraber, kucaklar nda emzikli bebeklerini tafl yorlar, baz lar n n arkas na ise kaygan çamurda k sa ad mlarla yürüyen iki ve üç küçük çocuk bulunuyordu. Böylece bir gece önce stanbul dan kaçak olarak gemi ile gelen askeri malzeme Küre Da lar n afl yordu. Düzenli, kesintisiz ve yavafl bir flekilde yukar lara, daha yukar lara t rman l yordu. Arada s rada birinin s radan ayr lan bir çocu a ba rd duyulmakla beraber, genellikle sessizlik içinde dik t rman fl ve a r yük nedeniyle derin solumalarla yürüyorlard. Yol gerçekten çok dikti ve biraz sonra hepsi sulu karla flekillenecekler, sonra ayak de memifl karl yamaçlardan daha yükseklere t rmanacaklard Henüz hiçbir heykelt rafl n tafl üzerine flekillendiremedi i a r yük tafl - yan kad nlar ile analar n n yan nda otlayan buza lar gibi onlar n yan nda yürüyen çocuklara ait heykelleflmifl görüntüler, karlar alt nda ve dondurucu so ukta yorgun arg n yol alacaklard. (5) Kurtulufl Savafl s ras nda stanbul dan kaç r lan ve Rusya dan al nan silah ve cephane, Milli Hükümetin elindeki üç eski gemi Alemdar, Preveze ve Ayd n Reis taraf ndan nebolu ve Samsun gibi Karadeniz limanlar na boflalt lm fl ve buradan cepheye gönderilmifltir. Bu sevkiyat iflini daha çok nebolu, Kastamonu ve Çank r yöresi kad nlar gerçeklefltirmifltir. Cephe gerisinden cepheye yiyecek, giyecek, malzeme, silah ve cephane tafl ma iflinde görev alan kad nlara, çocuklara ve yafll lara yol gösterecek kifliler vard. flte bunlara ka n komutan denilmiflti. Kurtulufl Savafl n n ka n komutanlar ndan biri de Emver Behnan fiapolyo idi.
fiapolyo y llar sonra bu önemli görevini flöyle anlatm flt r: Milli Mücadele nin ilk günlerinde bana milli bir görev verilmiflti. O da ka n komutanl yd. O ac ve yoksul günlerde ordumuzun geri hizmetleri üç türlü araçla sa lanmaktayd. (Bunlar) deve kollar, kat r kollar ve ka n kollar yd. Çünkü o zamanlar ordumuzun elinde hiçbir motorize kuvvet yoktu. nönü cephesinde silah ve yiyecek bu tafl ma kollar yla sa lanmaktayd. Deve kollar pek süslüydü. Develerin hörgüçlerinden boyunlar na kadar renkli püsküller ve aynalar sarkmaktayd. Her devenin hörgücünün üzerine de üç tane cephane sand yerlefltiriliyordu. Deve kollar böylece bir dizi oluflturarak a r a r nebolu dan Eskiflehir yolunu tutmaktayd. Kat r kollar da pek ilginçti. Kat rlar n boyunlar ndaki iri tunç çanlar, bu gürültü içinde kat rlar da yola düzülürler, Kurtulufl Savafl nda sevkiyat iflini gerçeklefltiren kad nlar n an s na yap lan Kastamonu daki fierife Bac an t. onlar da cephane tafl rlard... sinanmeydan@butundunya.com.tr (Gelecek ay: S rt nda cephane tafl yan Türk kad nlar ) Kaynakça: 1 fievket Süreyya Aydemir, Tek Adam, C.II, 26.bas., stanbul, 2009, s. 463. / 2 Alptekin Müderriso lu, Sakarya, C.2, stanbul, 1982, s.51. / 3 age, s. 82,83. / 4 M. Arif, Anadolu htilali, Yeni stanbul Yay n, ty, s.49. / 5 Yavi, age, s. 203. YARIM M LYONUNUZ BU U URDA ÖLÜR MÜ? M s r da ba ms zl k davas için çal flan liderlerden biri, Mustafa Kemal i görmeye gelmiflti. Kendisine: Bizim hareketin de bafl na geçmek istemez misiniz? diye sordu. Olabilecek fley de ildi ama insan yoklamalar n pek seven Mustafa Kemal: Yar m milyonunuz bu u urda ölür mü? diye sordu. Adamca z yüzüne bakakald. Fakat Pafla Hazretleri yar m milyonumuzun ölmesine ne lüzum var? Bafl m zda siz olacaks n z ya Benimle olmaz beyefendi hazretleri, yaln z benimle olmaz. Ne vakit halk n z n yar m milyonu ölmeye karar verirse, o zaman gelip beni arars n z. 22