LKÖ RET M FEN VE TEKNOLOJ 8 Ö RETMEN KILAVUZ K TABI Mehmet B LG Ç Uzm. Dr. Özgün KARACA Bu kitap, Millî E itim Bakanl, Talim ve Terbiye Kurulunun 26.12.2012 tarih ve 222 say l Kurul Karar ile 2013-2014 ö retim y l ndan itibaren 5 (befl) y l süreyle ders kitab olarak kabul edilmifltir. KOZA Yay n Da t m Sanayi ve Ticaret Afi Cevat Dündar Cad. No.: 139 Ostim 06370 ANKARA tel.: (0312) 385 91 91 belgeç: (0312) 354 04 44 www.kozayayin.com.tr
lkö retim Fen ve Teknoloji 8. S n f Ö retmen K lavuz Kitab Editör: Dil Uzman : Görsel Uzman : Program Gelifltirme Uzman : Rehberlik Uzman : Ölçme De erlendirme Uzman : Yay nc Sertifika No.: ISBN : Gönül BAYRAM Ahmet KAPULU Ziya Harun ERGENÇ Dilflat ÜNAL Necdet DÖNMEZ Sat ÖZDEM R 12 385 978-605 - 145-043 - 8 KOZA Yay n Da t m Sanayi ve Ticaret Afi Bu eserin bütün haklar sakl d r ve yay nevine aittir. Eserdeki metin, soru, görsel unsurlar yaz l izin al nmadan tümüyle ya da k smen ço alt lamaz, yay mlanamaz, ticari amaçla kullan lamaz. Bask : KOZA Yay n Da t m Afi, Ankara, 2013 KOZA Yay n Da t m Sanayi ve Ticaret Afi Cevat Dündar Cad. No.:139 Ostim 06370 ANKARA tel.: (0312) 385 91 91 belgeç: (0312) 354 04 44 www.kozayayin.com.tr
ST KLÂL MARfiI Korkma, sönmez bu flafaklarda yüzen al sancak ; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin y ld z d r, parlayacak ; O benimdir, o benim milletimindir ancak. Çatma, kurban olay m, çehreni ey nazl hilâl! Kahraman rk ma bir gül! Ne bu fliddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlar m z sonra helâl... Hakk d r, Hakk a tapan, milletimin istiklâl! Ben ezelden beridir hür yaflad m, hür yaflar m. Hangi ç lg n bana zincir vuracakm fl? fiaflar m! Kükremifl sel gibiyim, bendimi çi ner, aflar m. Y rtar m da lar, enginlere s mam, taflar m. Garb n âfâk n sarm flsa çelik z rhl duvar, Benim iman dolu gö süm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nas l böyle bir iman bo ar, Medeniyet! dedi in tek difli kalm fl canavar? Arkadafl! Yurduma alçaklar u ratma, sak n. Siper et gövdeni, dursun bu hayâs zca ak n. Do acakt r sana va detti i günler Hakk n... Kim bilir, belki yar n, belki yar ndan da yak n. Bast n yerleri toprak! diyerek geçme, tan : Düflün alt ndaki binlerce kefensiz yatan. Sen flehit o lusun, incitme, yaz kt r, atan : Verme, dünyalar alsan da, bu cennet vatan. Kim bu cennet vatan n u runa olmaz ki fedâ? fiühedâ f flk racak topra s ksan, flühedâ! Cân, cânân, bütün var m als n da Huda, Etmesin tek vatan mdan beni dünyada cüdâ. Ruhumun senden, lâhi, fludur ancak emeli : De mesin mabedimin gö süne nâmahrem eli. Bu ezanlar-ki flahadetleri dinin temeli- Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli. O zaman vecd ile bin secde eder - varsa - tafl m, Her cerîhamdan, lâhi, boflan p kanl yafl m, F flk r r ruh- mücerred gibi yerden na fl m ; O zaman yükselerek arfla de er belki bafl m. Dalgalan sen de flafaklar gibi ey flanl hilâl! Olsun art k dökülen kanlar m n hepsi helâl. Ebediyen sana yok, rk ma yok izmihlâl : Hakk d r, hür yaflam fl, bayra m n hürriyet ; Hakk d r, Hakk a tapan, milletimin istiklâl! Mehmet Âkif ERSOY 3
ATATÜRK ÜN GENÇL E H TABES Ey Türk gençli i! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk cumhuriyetini, ilelebet, muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin, en k ymetli hazinendir. stikbalde dahi, seni, bu hazineden, mahrum etmek isteyecek, dahilî ve haricî, bedhahlar n olacakt r. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düflersen, vazifeye at lmak için, içinde bulunaca n vaziyetin imkân ve fleraitini düflünmeyeceksin! Bu imkân ve flerait, çok nâmüsait bir mahiyette tezahür edebilir. stiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düflmanlar, bütün dünyada emsali görülmemifl bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatan n, bütün kaleleri zapt edilmifl, bütün tersanelerine girilmifl, bütün ordular da t lm fl ve memleketin her köflesi bilfiil iflgal edilmifl olabilir. Bütün bu fleraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dahilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ h yanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri flahsî menfaatlerini, müstevlilerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap düflmüfl olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâd! flte, bu ahval ve flerait içinde dahi, vazifen; Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmakt r! Muhtaç oldu un kudret, damarlar ndaki asîl kanda, mevcuttur! 4
Mustafa Kemal ATATÜRK 5
ÖN SÖZ Ö retmen K lavuz Kitab, Fen ve Teknoloji Dersi Ö retim Program do rultusunda haz rlanm flt r. Ö retmenlere hem program tan tan hem de onlara derslerini yeni yaklafl mla nas l gerçeklefltireceklerini gösteren bir k lavuzdur. Ö retmen K lavuz Kitab nda nelerin bulundu- unu anlatan Ö retmen K lavuz Kitab nda Ne, Nedir? bölümünden sonra, laboratuvarda yap lacak etkinliklerin uygulamas s ras nda ö rencilerin uymas gereken kurallar ve al nmas gereken önlemler Laboratuvar Güvenli i bölümünde ele al nm flt r. Ders Program n n Tan t m bölümünde Fen ve Teknoloji Dersi Ö retim Program tan t lm flt r. Bu tan t mda program n gerekçeleri ve amaçlar anlat lm flt r. Bunun yan nda program n organizasyon yap s ve ö renme alanlar ndan sonra Kazan mlar bölümü gelmektedir. Bu bölümde dersin kazan mlar, ara disiplin alan kazan mlar ve di er derslerin kazan mlar yla olan iliflkiler tablolarla gösterilmifltir. Ö rencilerin kavram haritas, yap land r lm fl grid, tan lay c dallanm fl a aç veya örümcek a gibi görsel bilgi sunum tekniklerini nas l kullanacaklar Derste Görsel Yap land rma bölümünde örneklerle anlat lm flt r. Ö retmen K lavuz Kitab n n ana yap s n Ders Kitab n n Sayfalar bölümü oluflturmaktad r. Bu bölümde Ders Kitab sayfa sayfa (küçültülmüfl olarak) yer al r. Ö retmene; her bölüme nas l haz rlanaca, ö rencileri derse nas l motive edece i, Ders Kitab n n içeri ini nas l sunaca gösterilmifltir. Ö renci Çal flma Kitab ndaki etkinliklerin cevaplar ve ö rencilere yapt r lacak etkinliklere iliflkin bilgilerin yan s ra, onlara sorulacak sorular, sorular n cevaplar ve ö rencilerin etkinliklerdeki performanslar n de erlendirirken hangi ölçeklerden yararlan labilece i verilmifltir. Bunlar n yan s ra Ders Kitab n n sayfalar bölümünde ders anlat m - n zenginlefltirmek, ö renci baflar s n de erlendirmek, ev ödevi olarak vermek veya s n f içinde uygulamak için birçok ek etkinlik verilmifltir. Ölçme De erlendirme Aç klamalar bölümünde ölçme ve de erlendirme ile ilgili genel bilgiler, ölçme ve de erlendirmede kullan lan araçlar n özellikleri anlat lm flt r. Ö retmenin ö rencileri de erlendirirken kullanaca ölçekler ve yönergeleri ise Ölçme ve De erlendirme Ölçekleri bölümünde verilmifltir. Ö retmen K lavuz Kitab n n son iki bölümü, kitab n yaz m s ras nda yararlan lan kaynaklar n yer ald Kaynakça ve Ö retmen Çal flma Kitab ndaki baz kelimelerin tan mlar n n verildi i Sözlük bölümüdür. Ünitelendirilmifl Y ll k Plan Örnekleri bölümünde kazan mlar, Ders Kitab, Ö renci Çal flma Kitab ve Ö retmen K lavuz Kitab nda yer alan etkinliklerin hangi kazan mlara ait oldu- u, ölçme ve de erlendirme için hangi etkinliklerin kullan labilece i ve konulara ne kadar süre ayr laca belirtilmifltir. 6
İÇİNDEKİLER Ö retmen K lavuz Kitab nda Ne Nedir?............... 9 Laboratuvar Güvenli i............................ 12 Ders Program n n Tan t m........................ 13 1.Fen ve Teknoloji Dersi Ö retim Program n n Gerekçesi.................................... 13 2. Fen ve Teknoloji Dersi Ö retim Program n n Amaçlar. 13 3.Fen ve Teknoloji Dersi Ö retim Program n n Organizasyon Yap s ve Ö renme Alanlar........... 14 Kazan mlar..................................... 15 1. Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre (FTTÇ) Kazan mlar.... 15 2.Bilimsel Süreç Becerisi (BSB) Kazan mlar........... 17 3.Tutum ve De er (TD) Kazan mlar................. 18 4.Fen ve Teknoloji Dersi Ö retim Program Kazan mlar ile Eflleflen Ara Disiplin Alan Kazan mlar Tablosu..... 19 5.Fen ve Teknoloji Dersi Ö retim Program Kazan mlar ile Eflleflen Atatürkçülük ile lgili Konular Tablosu...... 20 6. Di er Derslerin Kazan mlar yla liflkilendirme Tablosu... 20 Derste Görsel Yap land rma....................... 22 1.Kavram Haritalar.............................. 22 2.Yap land r lm fl Grid............................ 23 3.Tan lay c Dallanm fl A aç....................... 25 4.Örümcek A.................................. 26 1.ÜN TE: HÜCRE BÖLÜNMES VE KALITIM.......... 27 a. Üniteye Genel Bak fl........................... 27 b. Ünitenin Amac............................... 27 c. Ünitenin Oda............................... 27 1. ÜN TEN N KAVRAM HAR TASI.................... 28 A. M TOZ....................................... 29 1. M TOZUN EVRELER......................... 29 2. M TOZUN CANLILAR Ç N ÖNEM............... 33 B. KALITIM...................................... 36 1. KALITIM NED R?............................. 36 2. MENDEL N KALITIM LE LG L ÇALIfiMALARI..... 37 3. NSANLARDA GÖRÜLEN KALITSAL HASTALIKLAR............................... 41 4. AKRABA EVL L N N SAKINCALARI............ 44 C. MAYOZ...................................... 46 1. MAYOZUN EVRELER......................... 46 2. MAYOZLA M TOZ ARASINDAK FARKLAR........ 50 Ç. DNA VE GENET K B LG........................ 51 1. DNA NIN YAPISI VE ÖZELL KLER............... 51 2. GENET K MÜHEND SL...................... 56 D. ADAPTASYON VE EVR M....................... 58 1. ADAPTASYON............................... 58 2. EVR M..................................... 60 1. ÜN TE ÖLÇME VE DE ERLEND RME ÇALIfiMALARININ CEVAPLARI...................... 62 2. ÜN TE: KUVVET VE HAREKET................... 64 a. Üniteye Genel Bak fl.......................... 64 b. Ünitenin Amac............................... 64 c. Ünitenin Oda............................... 64 2. ÜN TEN N KAVRAM HAR TASI.................... 65 A. KALDIRMA KUVVET........................... 66 SIVILAR C S MLERE KALDIRMA KUVVET UYGULAR. 66 B. YÜZME VE BATMA............................. 73 1.BAZI C S MLER YÜZER, BAZI C S MLER BATAR... 73 2. ARfi MET LKES............................. 74 3. GAZLAR DA KALDIRMA KUVVET UYGULAR MI?.. 77 C. KUVVET BASINÇ OLUfiTURUR.................. 80 BASINÇ...................................... 80 2. ÜN TE ÖLÇME VE DE ERLEND RME ÇALIfiMALARININ CEVAPLARI...................... 88 3. ÜN TE: MADDEN N YAPISI VE ÖZELL KLER....... 90 a. Üniteye Genel Bak fl.......................... 90 b. Ünitenin Amac............................... 90 c. Ünitenin Oda............................... 90 3. ÜN TEN N KAVRAM HAR TASI.................... 91 A. PER YOD K S STEM............................ 92 1. ELEMENTLER SINIFLANDIRMAK NEDEN ÖNEML D R?................................ 92 2. PER YOD K S STEMDE GRUPLAR VE PER YOTLAR. 96 3. METALLER, AMETALLER VE YARI METALLER...... 97 B. K MYASAL BA LAR.......................... 100 1. METALLER N VE AMETALLER N ELEKTRON ALIP VERME ÖZELL KLER.................... 100 2. ANYONLAR VE KATYONLAR................... 102 3. YON K VE KOVALENT BA................... 103 C. K MYASAL TEPK MELER...................... 106 1. B LEfi KLER N FORMÜLLER N YAZALIM......... 106 2. B LEfi KLER ADLANDIRALIM.................. 108 3. B LEfi K FORMÜLLER NDEK ELEMENT ATOMLARININ SAYISINI HESAPLAYALIM.......... 110 4. K MYASAL TEPK ME......................... 111 5. K MYASAL TEPK ME DENKLEMLER N DENKLEfiT REL M........................... 115 6. YANMA TEPK MELER........................ 116 Ç. AS TLER-BAZLAR............................ 119 1. BES N MADDELER N ACI VEYA EKfi YAPAN MADDELER.......................... 119 2. AS T VE BAZ ÇÖZELT LER N N ELEKTR K LETKENL................................ 121 3. ÇÖZELT LER NE KADAR AS D K VEYA NE KADAR BAZ KT R?................................. 123 4. AS T VE BAZLARIN ÖNEM.................... 125 5. AS TLER VE BAZLAR ETK LEfi RSE NE OLUR?.... 126 6. AS T VE BAZ ÇÖZELT LER N N OLUMLU VE OLUMSUZ ETK LER......................... 128 7. AS T YA MURLARI.......................... 130 8. SULARI, HAVAYI VE TOPRA I K RLETEN K MYASALLAR.............................. 131 D. SU ARITIMI.................................. 133 1. SULARIN SINIFLANDIRILMASI.................. 133 2. SULARDA SERTL K NASIL G DER L R?........... 136 3. SULARIN ARITIMI............................ 137 3. ÜN TE ÖLÇME VE DE ERLEND RME ÇALIfiMALARININ CEVAPLARI.................. 139 7
4. ÜN TE: SES.................................. 140 a. Üniteye Genel Bak fl......................... 140 b. Ünitenin Amac.............................. 140 c. Ünitenin Oda.............................. 140 4. ÜN TEN N KAVRAM HAR TASI................... 141 A. ÇEVREM ZDEK SESLER AYIRT EDEL M......... 142 1. T TREfiEN C S MLER VE SES DALGASI......... 142 2. SES N ÖZELL KLER......................... 145 3. MÜZ K ALETLER NDEN ÇIKAN SESLER......... 148 B. SES N YAYILMASI VE ETK LER................. 151 1. SES B R ENERJ TÜRÜDÜR................... 151 2. SES M HIZLI, IfiIK MI HIZLI?.................. 152 4. ÜN TE ÖLÇME VE DE ERLEND RME ÇALIfiMALARININ CEVAPLARI.................. 156 5. ÜN TE: MADDEN N HÂLLER VE ISI.............. 158 a. Üniteye Genel Bak fl......................... 158 b. Ünitenin Amac.............................. 158 c. Ünitenin Oda.............................. 158 5. ÜN TEN N KAVRAM HAR TASI................... 159 A. ISI VE SICAKLIK.............................. 160 1. ISI VE SICAKLIK AYNI MIDIR?................. 160 2. ISI AKTARIMI............................... 162 3. ISI VE KÜTLE.............................. 164 4. TERMOMETRE YAPALIM..................... 165 B. ISI ALIfi VER fi.............................. 167 1. ISI VE D ER ENERJ TÜRLER................ 167 2. HER MADDE AYNI MI ISINIR?................. 168 3. ISI ALIfi-VER fi VE HÂL DE fi M............. 170 5. ÜN TE ÖLÇME VE DE ERLEND RME ÇALIfiMALARININ CEVAPLARI.................. 180 6. ÜN TE: CANLILAR VE ENERJ L fik LER......... 182 a. Üniteye Genel Bak fl......................... 182 b. Ünitenin Amac.............................. 182 c. Ünitenin Oda.............................. 182 6. ÜN TEN N KAVRAM HAR TASI................... 183 A. BES N Z NC R NDE ENERJ AKIfiI............... 184 1. BES N Z NC R.............................. 184 2. FOTOSENTEZ.............................. 187 3. SOLUNUM................................. 190 B. MADDE DÖNGÜLER.......................... 196 1. DO ADA ENERJ AKIfiI...................... 196 2. DO ADA MADDE DÖNGÜSÜ.................. 197 C. GER DÖNÜfiÜM, YEN LENEB L R VE YEN LENEMEZ ENERJ KAYNAKLARI............ 202 1. ENERJ KAYNAKLARIMIZ..................... 202 2. YEN LENEB L R ENERJ KAYNAKLARI.......... 203 3. YEN LENEMEZ ENERJ KAYNAKLARI........... 206 4. GER DÖNÜfiÜM............................ 207 6. ÜN TE ÖLÇME VE DE ERLEND RME ÇALIfiMALARININ CEVAPLARI.................. 208 7. ÜN TE: YAfiAMIMIZDAK ELEKTR K.............. 210 a. Üniteye Genel Bak fl......................... 210 b. Ünitenin Amac.............................. 210 c. Ünitenin Oda.............................. 210 7. ÜN TEN N KAVRAM HAR TASI................... 211 A. ELEKTR K AKIMININ MANYET K ETK S.......... 212 B R MIKNATIS YAPALIM........................ 212 B. ELEKTR K ENERJ S N N D ER ENERJ TÜRLER NE DÖNÜfiÜMÜ....................... 218 1. ELEKTR K ENERJ S N N HAREKET ENERJ S NE DÖNÜfiÜMÜ.................... 218 2. HAREKET ENERJ S N N ELEKTR K ENERJ S NE DÖNÜfiÜMÜ.................... 220 3. ELEKTR K ENERJ S N N ISI ENERJ S NE DÖNÜfiÜMÜ................................ 222 4. ELEKTR K ENERJ S N N IfiIK ENERJ S NE DÖNÜfiÜMÜ................................ 225 5. ELEKTR K ENERJ S N B L NÇL KULLANALIM... 226 7. ÜN TE ÖLÇME VE DE ERLEND RME ÇALIfiMALARININ CEVAPLARI.................. 230 8. ÜN TE: DO AL SÜREÇLER..................... 232 a. Üniteye Genel Bak fl.......................... 232 b. Ünitenin Amac.............................. 232 c. Ünitenin Oda.............................. 232 8. ÜN TEN N KAVRAM HAR TASI................... 233 A. EVREN VE DÜNYA MIZ NASIL OLUfiTU?......... 234 1. EVREN N OLUfiUMU........................ 234 2. DÜNYA NIN OLUfiUMU....................... 235 B. YER KABU UNU NE DE fit R YOR?............ 236 1. LEVHA HAREKETLER....................... 236 2. DEPREMLER.............................. 240 3. VOLKANLAR (YANARDA LAR)............... 244 C. HAVA OLAYLARI VE KL M..................... 246 1. HAVA DURUMUNUN GÖZLEMLENMES......... 246 2. RÜZGÂRLAR............................... 249 3. HAVANIN NEM VE YA IfiLAR................ 252 4. SICAKLIK DE fi MLER N N SEBEB............ 253 5. HAVA OLAYI VE KL M N KARfiILAfiTIRILMASI... 255 8. ÜN TE ÖLÇME VE DE ERLEND RME ÇALIfiMALARININ CEVAPLARI.................. 257 ÖLÇME VE DE ERLEND RME AÇIKLAMALARI....... 259 ÖLÇME VE DE ERLEND RME ÖLÇEKLER.......... 263 ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN ÖRNE - 1. ÜN TE.... 284 ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN ÖRNE - 2. ÜN TE.... 286 ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN ÖRNE - 3. ÜN TE.... 288 ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN ÖRNE - 4. ÜN TE.... 291 ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN ÖRNE - 5. ÜN TE.... 293 ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN ÖRNE - 6. ÜN TE.... 295 ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN ÖRNE - 7. ÜN TE.... 296 ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN ÖRNE - 8. ÜN TE.... 298 SÖZLÜK....................................... 300 KAYNAKÇA..................................... 303 8
ÖĞRETMEN KILAVUZ KİTABI NDA NE, NEDİR? Ders Kitabı nın küçültülmüş sayfası Ders Kitab n n küçültülmüfl sayfalar n n yer ald bölümdür. Ünite Kavram Haritası lgili ünitede kullan lan kavramlar ve bu kavramlar aras ndaki iliflkiyi gösteren kavram haritalar programdaki flekliyle verilmifltir. Ünite Girişleri Bu bölümde her ünite için Ders Kitab ndaki ünite rengi kullan lm flt r. Ünitenin ad, üniteye genel bak fl, ünitenin amac, ünitenin oda, ünitenin bölümleri, önerilen süreler ve üniteye haz rl k sorular n n cevaplar na yer verilmifltir. Acaba Biliyor muyum? Ö rencilerin yarat c l klar n n gelifltirilmesi için Ders Kitab nda verilen sorular n cevaplar verilmifltir. ETK NL K Ders Kitab ndaki etkinli in; hangi kazan mla/kazan mlarla ilgili oldu unu, yap l fl aflamalar n belirten aç klamalarla etkinliklerdeki sorular n cevaplar verilmifltir. Kazanımlar Programda belirtilen kazan mlar, bu kazan mlarla edinilecek Bilimsel Süreç Becerileri (BSB), Fen-Teknoloji-Toplum- Çevre (FTTÇ), Tutum ve De erler (TD) ile ilgili kazan m numaralar, s n rlamalar, uyar lar, ders içi ve di er derslerle iliflkilendirmeler kavram yan lg lar ve ara disiplinlerle iliflkilendirme bu bölümde verilmifltir. Araflt ral m Ders Kitab ndaki araflt rma konular yla ilgili aç klamalara yer verilmifltir. Öğrenci Çalışma Kitabı nın küçültülmüş sayfası Ö renci Çal flma Kitab n n küçültülmüfl sayfalar n n yer ald bölümdür. Ö renci Çal flma Kitab nda verilen etkinliklerin cevaplar burada k rm z yaz lm flt r. 9
Kendimizi De erlendirelim Ders Kitab nda bulunan Kendimizi De erlendirelim sorular - n n cevaplar na yer verilmifltir. Notlar Ders öncesinde ve s - ras nda gerekli notlar n al nmas için verilmifltir. Bunlar Biliyor muydunuz? Ö rencilerin üniteye ilgisini çekmek için Ders Kitab nda verilen bilgilerin aç klamalar bulunmaktad r. Ek Etkinlik Zor ö renilen ya da yeterince ö renilmedi i düflünülen konular n pekifltirilmesi amac yla verilen çal flmalard r. 10
Müze ile Eğitim lgili kazan mlar do rultusunda yap labilecek etkinlikler hakk nda bilgilere yer verilmifltir. Bulal m Ö rencilerin Ders Kitab nda ö rendikleri bilgilerle kendi gözlem ve deneyimlerini kullanarak çözebilecekleri sorular n cevaplar na yer verilmifltir. Ünite Değerlendirme Çalışmaları/Etkinlikleri Her ünitenin sonunda Ders Kitab nda ve Ö renci Çal flma Kitab nda yer alan farkl soru tiplerinde haz rlanm fl de- erlendirme çal flmalar n n cevaplar na yer verilmifltir. 11
Laboratuvar Güvenli i Etkinlikler fen ve teknoloji dersinin en önemli bölümünü oluflturur. Etkinliklerin güven içinde yap lmas için bütün etkinliklerde güvenlik kurallar n hat rlatan sembollere yer verilmifltir. Ö rencilerinizin bu sembolleri ö renmelerini sa lay n z. Cam eflyalar kullanmadan önce kontrol ediniz. K r k ya da çatlak olan cam eflyalar kullanmay n z. Zarar görmüfl eflyalar ö retmeninize bildiriniz. Cam eflyalar kulland ktan sonra gerekti i gibi temizleyiniz ve sa lam olarak yerine koyunuz. Kimyasal ya da zehirli maddelerle çal fl rken dikkatli olunuz. Bu maddeler bir yerinize s çrarsa bu bölgeyi sabun ve bol su ile y kay n z. Çeflitli kimyasal maddelerle, ateflle ya da gözünüze zarar verebilecek herhangi bir madde ile çal fl rken laboratuvar gözlü ü kullan n z. Bitkilere zarar vermeyiniz. Kulland n z bitkiler yiyecek maddesi dahi olsa asla yemeyiniz. Kalan bitkilerin sa lam olanlar n yeniden topra a dikiniz. Onlarla ifliniz bitince ellerinizi sabun ve bol su ile y kay n z. B çak, bisturi, makas, i ne, çivi, tel gibi kesici ve delici nesnelerle çal fl rken dikkatli olunuz. Sizin ya da arkadafllar n z n bir yeri kesilirse hemen ö retmeninize haber veriniz. Hayvanlara zarar vermeyiniz. fliniz bitince ellerinizi sabun ve bol su ile y kay n z. Ateflle çal fl rken dikkatli olunuz. Atefle çok yaklaflmay n z; koruyucu gözlük, eldiven, mafla gibi araçlar kullan n z. Çal fl rken eldiven kullan n z. Laboratuvarda bir fley s tmak isterseniz s - ya dayan kl cam malzemelerden seçiniz. Is tma s ras nda cam malzemeyi mafla ile tutunuz, cam eflyan n a z n kendinizden ve arkadafllar - n zdan farkl yöne do ru çeviriniz. fliniz bitince ellerinizi sabun ve bol su ile y kay n z. Elektrikli araçlar kullan rken arac n kablolar n kontrol ediniz ve dikkatli olunuz. Islak ellerinizle bu tip araçlara dokunmay n z ve fifllerini tak p ç karmay n z. 12
Ders Program n n Tan t m Fen ve Teknoloji Dersi Ö retim Program, T.C. MEB Talim ve Terbiye Kurulu Baflkanl 2004 y l ö retim program reformu çerçevesinde Fen Bilgisi Dersi Özel htisas Komisyonu taraf ndan lkö retim 6, 7 ve 8. S n f Fen ve Teknoloji Dersi Ö retim Program olarak haz rlanm flt r. Program gelifltirilirken esas al nan temel anlay fllar ve hareket noktalar flöyledir: Az bilgi özdür. Program tüm fen ve teknoloji okuryazarl boyutlar n kapsam flt r. Programda yap land r c ö renme teorisi esas al nm flt r. Programda ölçme ve de erlendirmede yap land r c ö renme teorisine dayanan alternatif yaklafl mlar esas al nm flt r. Programda ö rencilerin zihinsel ve fiziksel geliflim seviyeleri gözetilmifltir. Programda sarmall k ilkesi esas al nm flt r. Program n, ilgili di er derslerin programlar yla paralelli i ve bütünlü ü gözetilmifltir. 1 Fen ve Teknoloji Dersi Ö retim Program n n Gerekçesi Bilimsel bilginin katlanarak artt, teknolojik yeniliklerin büyük bir h zla ilerledi i, fen ve teknolojinin etkilerinin yaflam m z n her alan nda belirgin bir flekilde görüldü ü günümüz bilgi ve teknoloji ça nda, toplumlar n gelece i aç s ndan fen ve teknoloji e itiminin anahtar bir rol oynad aç kça görülmektedir. Bu öneminden dolay, geliflmifl ülkeler baflta olmak üzere bütün toplumlar sürekli olarak fen ve teknoloji e itiminin kalitesini art rma çabas içindedir. Fen ve teknoloji yaflam m z n ayr lmaz bir parças d r. Ö rencilerin fen ve teknoloji ile ilgili bilgi, anlay fl, beceri, tutum ve de erleri gelifltirmeleri, fen ve teknolojinin hayat m z n her alan ndaki etkilerinin belirgin bir flekilde görüldü ü bilgi ça nda özel bir öneme sahiptir. Günümüzde, her meslekte bilimsel ve teknolojik alanlarda etkin bir flekilde problem çözme ve karar verme yetenekleri geliflmifl bireylere ihtiyaç vard r. Bu nedenle ö rencilere temel fen kavramlar, bilimsel süreç becerileri, fen, teknoloji, toplum ve çevre ile ilgili anlay fllar, bilimsel tutum ve de erler kazand r lmal d r. Fen ve teknoloji dersi ö rencilere fen ve teknoloji okuryazarl için gerekli bilgi, anlay fl, beceri, tutum ve de erleri kazand rarak onlar n gelecekte etkin bir flekilde ifl gören, bilinçli ve sorumlu vatandafllar olmalar n sa layacak bir penceredir. 2 Fen ve Teknoloji Dersi Ö retim Program n n Amaçlar Dünyada yo un araflt rmalarla desteklenen program reform hareketleri incelendi inde, toplumdaki tüm bireylerin fen ve teknoloji okuryazar olarak yetifltirilmesinin vurguland görülür. Tüm vatandafllar n fen ve teknoloji okuryazar olarak yetiflmesini amaçlayan 2004 Fen ve Teknoloji Dersi Ö retim Program n n genel amaçlar afla da sunulmufltur. Ö rencilerin; Do al dünyay ö renmeleri ve anlamalar, bunun düflünsel zenginli i ile heyecan n yaflamalar n sa lamak, Her s n f düzeyinde bilimsel ve teknolojik geliflme ile olaylara merak duygusunu gelifltirmelerini teflvik etmek, Fen ve teknolojinin do as n ; fen, teknoloji, toplum ve çevre aras ndaki karfl l kl etkileflimleri anlamalar n sa lamak, Araflt rma, okuma ve tart flma arac l yla yeni bilgileri yap land rma becerilerini kazanmalar n sa lamak, E itim ile meslek seçimi gibi konularda, fen ve teknolojiye dayal meslekler hakk nda bilgi, deneyim, ilgi gelifltirmelerini sa layabilecek alt yap y oluflturmak, Ö renmeyi ö renmelerini ve bu sayede mesleklerin de iflen içeriklerine ayak uydurma becerisini gelifltirmelerini sa lamak, Karfl laflabilece i al fl lmad k durumlarda yeni bilgi edinme ile problem çözmede fen ve teknolojiyi kullanmalar n sa lamak, Kiflisel kararlar verirken uygun bilimsel süreç ve ilkeleri kullanmalar n sa lamak, 13
Fen ve teknolojiyle ilgili sosyal, ekonomik, etik de erleri kiflisel sa l k ve çevre sorunlar n fark etmelerini, bunlarla ilgili sorumluluk tafl malar n ve bilinçli kararlar vermelerini sa lamak, Bilmeye ve anlamaya istekli olma, sorgulama, do al yaflama ve mant a de er verme, eylemlerinin sonuçlar n düflünme gibi bilimsel de erleri tafl malar n, toplum ve çevreyle etkileflirken bu de erlere uygun hareket etmelerini sa lamak, Meslek yaflamlar nda bilgi, anlay fl ve becerilerini kullanarak ekonomik verimliliklerini art rmalar n sa lamakt r. 3 Fen ve Teknoloji Dersi Ö retim Program n n Organizasyon Yap s ve Ö renme Alanlar Fen ve teknoloji dersinde, yedi ayr ö renme alan öngörülmüfltür: Canl lar ve Hayat Madde ve De iflim Fiziksel Olaylar Dünya ve Evren Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre liflkileri (FTTÇ) Bilimsel Süreç Becerileri (BSB) Tutum ve De erler (TD) Fen ve teknoloji dersinin üniteleri yedi ö renme alan ndan ilk dördü üzerinde yap land r lm fl olup di er üç ö renme alan her bir ünitenin içinde kazand r lmas öngörülen temel anlay fl, beceri, tutum ve de erleri içerdi i için FTTÇ, BSB ve TD alanlar na dayal olarak ünitelendirilme yap lmam flt r. Gerçekten de FTTÇ, BSB ve TD alanlar ndaki kazan mlar, çok uzun süreli, bazen hayat boyu süren deneyimler, edinimler gerektirdi i ve fen ve teknolojinin içeri inin bütünü ile iliflkili oldu undan, anlay fl, beceri, tutum ve de erlerin ayr birer ünite olarak ele al nmas mümkün de ildir. Sonuç olarak ö renme alanlar yedi iken sadece dört alandan ünitelendirme yap lm fl olmas, o olanlar n ihmal edildi i fleklinde yorumlanmamal d r. Ö retmen K lavuz Kitab nda, ünitelerin yap land r ld ilk ö renme alan ile ilgili kazan mlar, konu ve kavram s ralamas na göre düzenlenerek listeler hâlinde verilmifltir. Bu kazan mlarda yeri geldikçe beceri, anlay fl, tutum ve de erlerle ilgili ö renme alanlar n n üçü için verilen listelerdeki ilgili kazan m numaras na at f yap lm flt r. Bu flekilde konu içeri indeki bilgi kazan mlar ile ö rencilere kazand r lmak istenen beceri, anlay fl, tutum ve de er kazan mlar birbirine örülmüfltür. Fen ve teknoloji dersinde, ö rencilerin sadece bilgi kazan mlar edinmesi amaçlanmam flt r. Buna ba l olarak ö rencilerin seviyelerine uygun bilgi, beceri, anlay fl, de er ve tutum kazan mlar n etkin bir flekilde edinebilmeleri için bu kazan mlar üç ö renme alan fleklinde organize edilmifltir. Ayr ca, bilgi kazan mlar da dört ö renme alan fleklinde organize edilerek bu iki grup ö renme alan birbirine örülmüfltür. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı nda Öğrenme Alanları Konu içeriği öğrenme alanları Canl lar ve Hayat Madde ve De iflim Fiziksel Olaylar Dünya ve Evren Beceri, anlayış, tutum ve değerler ile ilgili öğrenme alanları Fen- Teknoloji- Toplum- Çevre iliflkileri (FTTÇ) Bilimsel Süreç Becerileri (BSB) Tutum ve De er (TD) 14
Kazan mlar 1. Fen - Teknoloji - Toplum - Çevre (FTTÇ) Kazanımları lkö retim 8. s n f fen ve teknoloji dersinde ö rencilerin fen ve teknolojinin do as ; fen ve teknoloji aras ndaki iliflkileri teknoloji, toplum ve çevre aras ndaki karfl l kl etkileflimler ile ilgili bilgi ve anlay fllar kazanmas amac yla gerekli kazan mlar belirlenmifltir. FTTÇ ö renme alan ad alt nda toplanan bu kazan mlar afla daki tabloda liste hâlinde verilmifltir: Fen - Teknoloji - Toplum - Çevre Kazanımları 1. Bilimsel bilginin gelifliminde deney yapar, delil toplar, olaylar ve kavramlar aras nda iliflki kurar, olas aç klamalar önerir ve hayal gücünün rolünü tan mlar ve örneklerle aç klar. 2. nceledikleri do al olaylar hakk nda geçmiflte ve günümüzde ortaya at lm fl ve kabul görmüfl olan düflünceleri ve teorileri belirler ve karfl laflt r r. 3. Bilimsel bilginin, yeni kan tlar ortaya ç kmas durumunda nas l de iflip geliflti ine örnekler verir. 4. Bilimsel bilginin oluflturulmas nda ve baflkalar na aç klamak amac yla sunumunda modellerden yararlanman n yeri ve önemini bilir. 5. Birçok teknolojik ürün veya sistemin sorun, gereksinim veya talepleri karfl lamak amac yla gelifltirilebilece ini; ancak teknolojinin daima her sorun veya gereksinime yönelik mutlak çözümler üreterek bunlar ortadan kald ramayaca n anlar. 6. fllev, güvenlik, maliyet, estetik ve çevresel etkiler vb. aç lardan hiçbir teknolojik tasar m n mükemmel olmad n ; kullan lan materyallerin özelliklerinin ve do a kanunlar n n teknoloji ürünlerini s n rland rd n anlar. 7. Teknolojinin ayn konuda tarih içinde farkl l klar gösterdi ini, de iflim geçirdi ini ve yeni gelifltirilen teknoloji ürünlerinin öncekilerden izler tafl d n fark eder ve bu durumu örneklerle aç klar. 8. Teknolojik tasar m n tasar m özelliklerini belirlemek, ön tasar m ve ifl bölümü yapmak, model ve simülasyondan faydalanmak, deneme üretimi ve ürünün de erlendirilmesi gibi çeflitli aflamalardan oluflan bir süreç oldu unu anlar. 9. Teknoloji ürünleri gelifltirmede; hayal gücü, yarat c düflünme, kültür ve gelenekler, matematiksel bilgi, do an n iflleyifli hakk nda fen yoluyla elde edilen bilgiler ile insanlar n fark edebilme ve kayna ne olursa olsun bafllang çta tamamen iliflkisiz görünebilen bilgi, olgu ve malzemeleri bir teknolojik ürün yapmak amac yla bir araya getirebilme yetene i gibi birçok kaynaktan yararlan ld n anlar. 10. Teknolojik ürünlerin; ço u zaman bütünü oluflturan parçalardan olufltu unu ve bu parçalar n zaman içinde d fl etkenlerle veya birbirleriyle etkileflimleri sonucu afl nd n veya tahribata u rad n fark eder. 11. Bilim ile u raflanlar n tek tip insanlar olmad n anlar. 12. Kad nlar n ve erkeklerin kuramsal ve uygulamal fen bilimlerini meslek olarak seçip alanlar nda yükselebildiklerini anlar. 13. Bilimsel ifl görmenin unsurlar n (bazen yaln z ve bazen birlikte çal flmak, meslektafllarla sürekli iletiflim içinde bulunmak) anlar. 14. Farkl tarihsel ve kültürel geçmiflleri olan insan topluluklar n n bilimsel düflüncelerin geliflimine yapt klar katk lar örneklerle aç klar. 15. Kendi alanlar nda dünya çap nda üne sahip Türk bilim insanlar na ve bilime katk lar na örnekler verir. 16. Bilimsel araflt rmalarda kullan lan, bilimsel araflt rmalar ilerleten, destekleyen veya mümkün k lan teknolojilere örnek verir. 17. Bilimdeki geliflmelerin; teknolojinin geliflmesine, teknolojide yeni icatlara ve uygulamalara yol açt na örnekler verir. 18. At klar n (evsel, sanayi, t bbi, kurumsal vb.) çevreye verebilece i zararlar önlemek için uygun bir flekilde geri dönüfltürülmesi veya imha edilmesi gerekti ini; teknolojik sistemlerin oluflturdu u at klar n (kimyasallar, plastikler, metaller vb.) yönetiminin önemli bir toplumsal sorun oldu unu anlar. 19. Teknolojik ürün ve sistemleri kullanarak do al kaynaklar, canl lar ve habitatlar n (yaflam alanlar n n) nas l korunabilece ini ve çeflitli ürün ve sistemlerin kullan m ndan kaynaklanan zararl at klar n nas l azalt labilece ini aç klar. 20. Modern teknolojik sistemlerle küresel çevre problemleri aras ndaki ba lant lar belirler ve çevre problemlerini çözmek için önerilerde bulunur. 21. Yerel, ulusal ve küresel çevre sorunlar n bilir ve olas çözüm yollar n ve sonuçlar n tart fl r. 22. Çevreyi ve yabani hayat koruma yöntemlerini bilir ve tart fl r. 23. Çevreyi ve yabani hayat korumada hem bireylerin hem de toplumun sorumlu oldu unu bilir. 24. Do al kaynaklar n korunmas ve gelifltirilmesi gerekti ini bilir. 25. Çevrede sadece yapay ürünlerin de il, flartlara göre do al ürünlerin de olumsuz etkisinin olabilece ini anlar. 26. nsanlar n ve toplumun çevreyi nas l etkiledi ini bilir. 27. Çevre koruma ile ilgili faaliyetlerin öneminin bilincine var r ve bu faaliyetlere kat l r. 15
28. Fen ve teknoloji uygulamalar n n birey, toplum ve çevre üzerine olumlu veya olumsuz etkiler yapabilece ini anlar. 29. Fen ve teknolojinin olumsuz etkilerine yine fen ve teknolojideki geliflmelerle önlem alman n olas oldu unu, böylece bu etkilerin azalt labilece ini veya giderilebilece ini anlar. 30. Bilimin ve teknolojinin geliflmesinde önemli bir sürükleyici gücün bireysel, toplumsal ve çevresel ihtiyaçlar oldu unu fark eder. 31. Geçmiflten günümüze gelifltirilen teknolojilerin insanlar n bireysel ve toplumsal yaflam ve çal flma tarzlar n ve çevreyle etkileflimlerini nas l de ifltirdi ini örneklerle aç klar. 32. Belirli bir bilimsel veya teknolojik geliflimin bireye, topluma ve çevreye olumlu veya olumsuz, öngörülen veya öngörülmeyen etkileri olabilece ini örneklerle aç klar. 33. Bireyin teknoloji gelifltirirken veya kullan rken sonuçlar hakk nda kendine, topluma, çevreye ve yasalara karfl sorumluluk hissetmesi gerekti ini anlar. 34. Fen ve teknolojiye dayal mesleklere ve bu mesleklerde çal flan kiflilere (kad n ve erkek), olabildi ince kendi yak nlar veya tan d klar aras ndan örnek verir. 35. Farkl kültürlerden birçok kad n ve erke in fen ve teknolojiye geçmiflte ve günümüzde katk da bulundu unu ve bulunmaya devam edece ini fark eder. 36. Teknolojinin kendi bafl na ne iyi ne de kötü oldu unu ancak ürünlerin ve sistemlerin kullan m hakk ndaki kararlar n istendik veya istenmedik sonuçlara yol açabilece ini fark eder ve örneklerle aç klar. 37. Ulusal ve uluslararas kalite tescil kurulufllar n n görevlerini bilir ve bunlar n ürünler üzerinde kullan lan sembollerini tan r. 38. G dalar, evde ve okulda günlük kullan lan araç, gereç ve malzemeler ile dayan kl tüketim mallar na karfl bir fayda, kalite ve maliyet anlay fl gelifltirir. Ö rencilerin bir probleme yönelik teknolojik çözüm üretme basamaklar n gösteren teknolojik tasar m döngüsü afla da verilmifltir (fiekil 1). 1. Ad m Durumu Belirle: (Problem, gereksinim veya istek nedir?) 2. Ad m fl birli i düzenle. 3. Ad m Ön tasar m yap. Gerekiyorsa yeni bir tasar m olufltur. Konu hakk nda araflt rma yap. Güvenlik ve çevreyi rahats z etmemek için önlem al. Olas çözümler üret. Seçilen çözümü çizerek somutlaflt r. Gerekli malzeme, araç ve gereçleri belirle. En uygun çözümü seç ve bunun için hangi yolun izlenece ine karar ver. 5. Ad m Ön uygulamay s na, sonuçlar de erlendir ve karar ver. 4. Ad m Bir model ve/veya simülasyon ile ön uygulama yap. 6. Ad m Rapor ve/veya sunu haz rla. 16 7. Ad m Ulaflt n çözümü arkadafllar nla paylafl. fiekil 1: Teknolojik Tasar m Döngüsü
2. Bilimsel Süreç Becerisi (BSB) Kazanımları lkö retim 8. s n f fen ve teknoloji dersinde ö rencilerin bilimsel ve teknolojik araflt rma-sorgulama, problem çözme, bilimsel düflünceleri ve sonuçlar iletme, ifl birli i içinde çal flma ve bilinçli kararlar verme becerilerini gelifltirmeleri için gerekli kazan mlar belirlenmifltir. BSB ö renme alan ad alt nda toplanan bu kazan mlar afla daki tabloda verilmifltir: Bilimsel Süreç Beceri Kazanımları Beceriler Beceriye Yönelik Kazanım 1. Nesneleri (cisim, varl k) ve olaylar duyu organlar n veya gözlem araç gereçlerini kullanarak gözlemler. Gözlem 2. Bir cismin flekil, renk, büyüklük ve yüzey özellikleri gibi duyusal özelliklerini belirler. 3. Gözlem için uygun ve gerekli araç gereci seçip bunlar beceriyle kullan r. Karşılaştırma- Sınıflama Çıkarım Yapma Tahmin Kestirme Değişkenleri Belirleme Hipotez Kurma Deney Tasarlama Deney Malzemelerini, Araç ve Gereçlerini Tanıma ve Kullanma Deney Düzeneği Kurma Değişkenleri Kontrol Etme ve Değiştirme İşlevsel Tanımlama Ölçme Bilgi ve Veri Toplama Verileri Kaydetme Veri İşleme ve Model Oluşturma Yorumlama ve Sonuç Çıkarma Sunum 4. Nesneleri s n fland rmada kullan lacak nitel ve nicel özellikleri belirler. 5. Nesneler veya olaylar aras ndaki belirgin benzerlikleri ve farkl l klar saptar. 6. Gözlemlere dayanarak bir veya birden fazla özelli e göre karfl laflt rmalar yapar. 7. Benzerlik ve farkl l klara göre grup ve alt-gruplara ay rma fleklinde s n flamalar yapar. 8. Olmufl olaylar n sebepleri hakk nda gözlemlere dayanarak aç klamalar yapar. 9. Gözlem, ç kar m veya deneylere dayanarak gelece e yönelik olas sonuçlar hakk nda fikir öne sürer. 10. Olay ve nesnelere yönelik kütle, uzunluk, zaman, s cakl k ve adet gibi nicelikler için uygun birimleri de belirterek yaklafl k de erler hakk nda fikirler öne sürer. 11. Verilen bir olay veya iliflkide en belirgin bir veya birkaç de iflkeni belirler. 12. Verilen bir olaydaki ba ml de iflkeni belirler. 13. Verilen bir olaydaki ba ms z de iflkeni belirler. 14. Verilen bir olaydaki kontrol edilen de iflkenleri belirler. 15. Verilen bir olaydaki ba ms z de iflkenin ba ml de iflken üzerindeki etkisini denenebilir bir önerme fleklinde ifade eder. 16. Kurdu u hipotezi s namaya yönelik bir deney önerir. 17. Basit araflt rmalarda gerekli malzeme, araç ve gereçleri seçerek emniyetli ve etkin bir flekilde kullan r. 18. Verilen malzemeleri kullanarak kurdu u hipotezi s namaya yönelik tasarlad deneyi gerçeklefltirece i bir düzenek kurar. 19. Hipotezle ilgili olan de iflkenlerin d fl ndaki de iflkenleri sabit tutar. 20. Ba ms z de iflkeni de ifltirerek ba ml de iflken üzerindeki etkisini belirler. 21. De iflkenlerin birden fazla anlama gelebilece i, s n rlar tam çizilmemifl durumlarda araflt rman n amac na (hipotez) uygun de iflkenleri kesin olarak ve ölçme kriteri ile birlikte tan mlar. 22. Cetvel, termometre, tart aleti ve zaman ölçer gibi ölçme araçlar n tan r. 23. Büyüklükleri, uygun ölçme araçlar kullanarak belirler. 24. Büyüklükleri, birimleri ile ifade eder. 25. De iflik kaynaklardan yararlanarak bilgi (çevrede, s n fta gözlem ve deney yaparak, foto raf, kitap, harita veya bilgi ve iletiflim teknolojilerini kullanarak) toplar. 26. Kurdu u hipotezi s namaya yönelik nitel veya nicel veriler toplar. 27. Gözlem ve ölçüm sonucunda elde edilen araflt rman n amac na uygun verileri yaz l ifade, resim, tablo ve çizim gibi çeflitli yöntemlerle kaydeder. 28. Deney ve gözlemlerden elde edilen verileri derleyip iflleyerek gözlem s kl da l m, çubuk grafik, tablo ve fiziksel modeller gibi farkl formlarda gösterir. 29. Grafik çizmeyle ilgili kurallar uygular. 30. fllenen verileri ve oluflturulan modeli yorumlar. 31. Elde edilen bulgulardan desen ve iliflkilere ulafl r. 32. Gözlem ve araflt rmalar ve elde ettikleri sonuçlar sözlü, yaz l ve/veya görsel malzeme kullanarak uygun flekillerde sunar ve paylafl r. 17
3. Tutum ve Değer (TD) Kazanımları lkö retim 8. s n f fen ve teknoloji dersinde ö renciler; bilimsel ve teknolojik bilgiler edinmeye ve bu bilgileri kendilerinin, toplumun ve çevrenin karfl l kl faydas gözetilerek kullan lmas n destekleyen tutum ve de erler gelifltirmeye teflvik edilmifltir. Ö rencilerin kazanaca- tutum ve de erler afla daki tabloda verilmifltir: Tutum ve Değer Kazanımları Düzey TD-1 Algılama (Dikkatini vermesi ve sabit tutması) TD-2 Tepkide Bulunma (Karşılık vermesi ve bundan tatmin olması) TD-3 Değer Verme (Hareketlere, olaylara ve nesnelere önem ve değer vermesi) TD-4 Örgütleme (Tutarlı bir değer sistemi oluşturması) TD-5 Yaşam Tarzı Geliştirme (Değer sisteminin hareketleri uzun zaman kontrol etmesi sonucunda hayat stili geliştirmesi) Kendini vererek dinler. Çevresinde olaylar /etkinlikleri takip eder. Ö renmeye ve anlamaya isteklidir. Aç k fikirlidir. Ön yarg lar yoktur. Tutum ve Değerler Kendisine ve çevresine karfl ilgi ve merak duyar. Kendi bafl na fikir üretir. Görevleri isteyerek gönüllü olarak yapar. Bilim ile ilgili meslek ve hobi edinmeye ilgi duyar. Sorumluluklar n yerine getirmeye gayret eder. Denemeye sürekli isteklidir ( ç motivasyonu vard r.). Demokratik süreçlere güven duyar. Mant a, bilime ve teknolojiye güven duyar. nsanl n refah na katk sa layan geliflmeleri ve kiflileri takdir eder. Temiz ve sa l kl yaflamaya gayret eder ve/veya böyle yaflayanlar takdir eder. Kendisine ve çevresine sayg l davran r (Gürültü yapmaz, çevresine zarar vermez, baflkalar n n hakk n çi nemez, âdil ve dürüsttür.). Olaylar n sonucunu göz önüne alarak hareket eder (Dikkatlidir, titizdir, hareketlerinin do- urdu u sorumluluklar kabul eder.). Problemlerin çözümünde, sistematik planlaman n önemini kabul eder. Kendisini tan r ve kendisine güvenir (Öz güvenlidir, zay f ve güçlü yönlerini bilir.). fl birli i yapar. Sorumluluklar n yerine getirir. Kendisini ve çevresini sürekli sorgular. Sa l kl yaflam al flkanl klar n devam ettirir. Her fleyin sevgi, bar fl ve mutlulu a hizmet için oldu unu fark eder. Öz disiplinlidir (Otokontrollüdür, her fleyi zaman nda yapar, kendini de erlendirir, samimidir, tutarl d r.). Kendisi ve çevresi için güvenlik önlemleri al r. 18
4. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı Kazanımları ile Eşleşen Ara Disiplin Alan Kazanımları Tablosu ÖĞRENME ALANI / ÜNİTE Dünya ve Evren / Do al Süreçler FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ KAZANIMLARI 2.8.Volkanlar n ve depremlerin insan hayat ndaki etkileri ve sebep olabilece i olumsuz sonuçlar ifade eder. 2.9.Deprem tehlikesine karfl al nabilecek önlemleri ve deprem an nda yap lmas gerekenleri aç klar. 3.3.Rüzgâr n oluflumunu deneyle keflfeder. 3.4.Rüzgâr ile yel,tayfun,f rt na aras nda iliflki kurar. 3.5.Hortum ve kas rgan n oluflum flartlar n ifade eder. 3.10.Yeryüzü flekillerinin oluflumu ve de ifliminde hava olaylar n n etkisini örneklerle aç klar. AFETTEN KORUNMA VE GÜVENLİ YAŞAM ALANI KAZANIMLARI 17. Tehlike kavram n n deprem ile ba lant s n aç klar. 18. Binalar n nas l ayakta durdu unu bedenleri ile örneklendirir. 19. Rihter (Richter) büyüklükleri aras ndaki fark hesaplar. 5. Rüzgâr n yapt etkilere örnekler verir. 6. Hortumlar n güçlerine göre verdi i zararlara örnek verir. 7. Hortumlardan korunma yollar n belirler. ÖĞRENME ALANI / ÜNİTE FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ KAZANIMLARI İNSAN HAKLARI VE VATAN- DAŞLIK ALANI KAZANIMLARI Madde ve De iflim / Maddenin Yap s ve Özellikleri ÖĞRENME ALANI / ÜNİTE Canl lar ve Hayat/ Canl larda Üreme ve Kal t m 4.8.Asit- baz çözeltilerini kullan rken neden dikkatli olunmas gerekti ini aç klar; kimyasal maddeler için tehlike iflaretlerinin anlamlar n belirtir. 4.9.Asitlerin ve bazlar n günlük kullan mdaki eflya ve malzemeler üzerine olumsuz etkisinden kaç nmak için neler yap labilece ini aç klar. 4.10. Endüstride at k madde olarak havaya b rak lan SO 2 ve NO 2 gazlar n n asit ya murlar oluflturdu unu ve bunlar n çevreye zarar verdi ini fark eder. 4.11. Sular, havay ve topra kirleten kimyasallara karfl duyarl l k edinir. 5.2.Sularda sertli in nas l giderilece ini araflt r r. 5.3.Sular n ar t m nda klorun mikrop öldürücülük etkisinden yararlan ld n araflt rarak fark eder. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ KAZANIMLARI 2.8. Akraba evlili inin olumsuz sonuçlar n araflt r r ve tart fl r. 2.9.Genetik hastal klar n teflhis ve tedavisinde bilimsel ve teknolojik geliflmelerin etkisine örnekler verir. 18. Temiz ve sa l kl bir çevrede yaflaman n bir hak oldu unu kavrar. SAĞLIK KÜLTÜRÜ EĞİTİMİ KAZANIMLARI 3. Akraba evlili inin anne ve bebek sa l aç s ndan risklerini belirler. 4. Anne ve bebek ölümlerinin nedenlerini sorgular. 19
5. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı Kazanımları ile Eşleşen Atatürkçülük ile İlgili Konular Tablosu ATATÜRKÇÜLÜK İLE İLGİLİ KONULAR 1. Atatürk ün ak lc l k ve bilime verdi i önem AÇIKLAMA Bilim hayat m zdaki yeri ve önemi, ak lc ve bilimsel davran fl n önemi, bilim ve teknoloji aras ndaki iliflki belirtilir. Bilim ve teknolojinin temelinde ak lc l n yer ald örneklerle aç klanacakt r. Atatürk ün ak lc l k ve bilim konusundaki sözlerinden örnekler verilecektir. ÖĞRENME ALANI / ÜNİTE Madde ve De iflim / Maddenin Hâlleri ve Is DERS KAZANIMLARI VE AÇIKLAMALAR 4.7 Atatürk ün bilim ve teknolojiye verdi i önemi aç klar. 6. Diğer Derslerin Kazanımlarıyla İlişkilendirme Tablosu Üniteler Fen ve Teknoloji Sosyal Bilgiler Türkçe Müzik Kazan m 2.8: Akraba evlili inin olumsuz sonuçlar n araflt r r ve tart - fl r. Türkçe dersi Okuma, Konuflma ve Yazma temel dil becerisi ile iliflkilendirilir. 1. Ünite Kazan m 2.9: Genetik hastal klar n teflhis ve tedavisinde bilimsel ve teknolojik geliflmelerin etkisine örnekler verir (BSB- 25, 27, 32) (FTTÇ-5, 17, 30, 32). Kazan m 4.6: Genetik mühendisli inin günümüzdeki uygulamalar ile ilgili bilgileri özetler ve tart fl r (BSB-25, 27, 32; FTTÇ-16, 17, 30, 31, 32). Türkçe dersi Okuma, Konuflma ve Yazma temel dil becerisi ile iliflkilendirilir. Türkçe dersi Okuma temel dil becerisi ile iliflkilendirilir. Kazan m 4.9: Biyoteknolojik çal flmalar n hayat m zdaki önemi ile ilgili bilgi toplayarak çal flma alanlar na örnekler verir (FTTÇ-16,17). Türkçe dersi Okuma temel dil becerisi ile iliflkilendirilir. 2. Ünite Kazan m 2.6: S v lar n ve gazlar n, bas nc iletme özelliklerinin teknolojideki kullan m alanlar n araflt r r. Türkçe dersi Okuma, ö renme alan amaç 6 ile iliflkilendirilir. 3. Ünite Kazan m 4.8: Asit- baz çözeltilerini kullan rken neden dikkatli olmas gerekti ini aç klar; kimyasal maddeler için tehlike iflaretlerinin anlamlar n belirtir (FTTÇ- 37). Kazan m 4.11: Sular, havay ve topra kirleten kimyasallara karfl duyarl l k edinir. Sosyal Bilgiler dersi 7. s n f Küresel Ba lant lar ö renme alan, Ülkeler Aras Köprüler ünitesi kazan m 3 (Küresel sorunlar n çözümlerinin yaflama geçirilmesinde kiflisel sorumlulu- unu fark eder.) ile iliflkilendirilir. Türkçe dersi Okuma, temel dil becerisi ile iliflkilendirilir. 20
Üniteler Fen ve Teknoloji Sosyal Bilgiler Türkçe Matematik 6. Ünite 5. Ünite 4. Ünite Kazan m 3.2: Farkl yükseklik ve fliddette sesler oluflturabilece i bir müzik aleti tasarlar ve yapar (BSB- 18; FTTÇ-6, 8; TD-2). Kazan m 6.1: Kat, s v ve buhar hâlleri kolay elde edilebilir (su gibi) maddeleri s t p- so utarak, s cakl k- zaman verilerini grafi e geçirir (BSB-11, 12, 13, 14, 29). Kazan m 6.2: Is nan-so uyan maddelerin, s cakl k-zaman grafiklerini yorumlar; hâl de iflimleri ile iliflkilendirir (BSB-11, 12, 13, 14, 29, 31). Kazan m 2.2: Yenilenebilir ve yenilenemez enerji kaynaklar n n kullan m na iliflkin araflt rma yapar ve sunar (BSB-1, 6, 25, 27, 32; FTTÇ- 24, 26). Kazan m 1.8: Güç santrallerinde elektrik enerjisinin nas l üretildi i hakk nda araflt rma yapar ve sunar (BSB-32). Türkçe dersi Okuma temel dil becerisi ile iliflkilendirilir. Türkçe dersi Okuma temel dil becerisi ile iliflkilendirilir. Türkçe dersi Okuma, Konuflma ve Yazma temel dil becerisi ile iliflkilendirilir. Türkçe dersi Okuma, Konuflma ve Yazma temel dil becerisi ile iliflkilendirilir. Müzik dersi ile iliflkilendirilir. 7. Ünite Kazan m 2.4: Elektrik enerjisinin s enerjisine dönüflümünü temel alan teknolojik uygulamalar araflt - r r ve sunar (BSB-32). Türkçe dersi Okuma, Konuflma ve Yazma temel dil becerisi ile iliflkilendirilir. 8. Ünite Kazan m 3.11: klimin, yeryüzünün herhangi bir yerinde uzun y llar boyunca gözlenen tüm hava olaylar n n ortalama durumu oldu unu ifade eder ve iklimlerin zamanla de iflebilece ini kavrar. Sosyal Bilgiler dersi 6. s n f nsanlar, Yerler, Çevreler ö renme alan, Yeryüzündeki Yaflam ünitesi kazan m 3 (Dünya n n farkl do al ortamlar ndaki insan yaflant lar ndan yola ç karak, iklim özellikleri hakk nda ç kar mda bulunur.) ile iliflkilendirilir. 21
Derste Görsel Yap land rma Fen ve Teknoloji dersinde ö renciler birçok kelime, bilimsel terim, bilimsel gerçek ve kavram ö renir. Hemen hemen her bölümde yeni kelimeler ve kavramlarla karfl lafl rlar. Ö rencilerin herhangi bir bölümde karfl laflt kavram, o bölüm içindeki ya da baflka bölümlerdeki kavramlarla iliflkilidir. Ö rencilerin konuyu daha iyi anlamalar bu kavramlar aras ndaki iliflkileri keflfetmeleriyle olur. Bu sayede ö renciler ezberlemeden ö renir. Ö rencilerin ezberlemeden bir bütünün parçalar aras ndaki iliflkileri görmeleri için bilgiyi görsel olarak yap land rmalar nda yarar vard r. Bilginin görsel olarak yap land r lmas kavram haritalar, yap land r lm fl grid, tan lay c dallanm fl a aç veya örümcek a gibi görsel yap land r c larla sa lanabilir. Fen ve Teknoloji dersinde ö renciler görsel yap land r c lar genellikle Ö renci Çal flma Kitab ndaki etkinliklerde kullanacakt r. 1 Kavram Haritalar Fen ve Teknoloji dersinde ö rencilerin kavram haritas oluflturma konusunda bilgili ve hevesli olmalar önemlidir. Ö rencilerin kavram haritas oluflturma becerisi kazanmas için bafllang çta 5-6 kavraml k basit haritalarla bafllaman z yerinde olacakt r. Böylece ö renciler ileride daha karmafl k haritalar yapabilir duruma gelecektir. Kavram haritalar ö rencilerin bir konuya bafllamadan önce o konuya iliflkin ön bilgilerini ortaya ç karmak ya da konunun sonunda ö rencilerin kavramlar aras ndaki iliflkileri ö renip ö renmediklerini anlamak için kullan l r. a. Kavram Haritalar n n Konu Bafl nda Kullan lmas Bir konuya bafllamadan önce ö rencilere konu ile ilgili hangi kavramlar bildiklerini sorunuz. Ö rencilerden ald n z cevaplar tahtada listeleyiniz. Daha sonra listelenen kavramlar aras nda ne gibi iliflkilerin olabilece ini sorunuz. Listelenen kavramlar aras nda tahmin edilen iliflkileri göz önünde bulundurarak konunun kavram haritas n haz rlay n z. Haz rlanan kavram haritas nda ö rencilerden al nan farkl kavram ve kavramlar aras ndaki iliflkileri ayn anda kullan n z. Böylece ö rencilerin haz r bulunuflluklar, sahip olduklar kavramlar ve kavram yan lg lar n ortaya ç karabilirsiniz. Bu durumu dikkate alarak konunun içerik detay n, kullan lacak materyalleri ve dersin iflleniflinde kullanaca n z ö retim yöntemlerini belirleyebilirsiniz. Görüldü ü gibi konu bafl nda haz rlad n z kavram haritas ö retim stratejinizi belirlemenize yarayacakt r. b. Kavram Haritalar n n Konu Sonunda Kullan lmas Bir konu ifllendikten sonra, ö rencilere o konu ile ilgili neler ö rendiklerini sorunuz. Ö rencilerden al nan cevaplar listeleyiniz. Kavramlar aras ndaki iliflkileri ö rencilere sorunuz. Konunun kavram haritas n yeniden oluflturunuz. Bu kavram haritas n konuya bafllamadan önce yapt n z kavram haritas ile karfl laflt r n z. Ö renciler kavramlar aras nda kurduklar iliflkilerin de iflip de iflmedi ini, böyle iliflkilerin bulunup bulunmad n görerek kendi geliflimlerini de erlendirirler. Kavram haritalar n ölçme amac yla da kullanabilirsiniz. Bölüm veya ünite sonlar nda, ö rencilerin kavramlar aras ndaki iliflkileri ö renip ö renmediklerini görmek için sorular n z kavram haritas fleklinde sorabilirsiniz. Bunun için ö rencilerden; Birkaç kavram verip kavram haritas oluflturmalar n, Bir kavram haritas nda bofl b rak lan yerlere uygun kavramlar yerlefltirmelerini isteyebilirsiniz. Ö rencilerin oluflturdu u kavram haritalar n de erlendirirken afla daki noktalar göz önünde bulundurunuz: Kavramlar birçok farkl yolla haritaland r labilir. Kavramlar en fazla üç sözcükle temsil edilmelidir. Kavramlar n yerleflimi genelden özele do ru hiyerarflik olarak s ralanmal d r. Bir konu hakk nda oluflturulmufl birçok do ru kavram haritas ortaya ç kabilir. 22