SİGARA VE SAĞLIK Doç Dr Tunçalp Demir
SİGARA Dünya Sağlık Örgütü ne göre; Dünyada en büyük sağlık sorunu sigaradır. Sigara bulaşıcı ve öldürücü bir hastalıktır. Önlenebilir en önemli hastalık ve ölüm etkeni sigaradır.
SİGARADAN DOLAYI DÜNYADA HER 10 SANİYEDE BİR ÖLÜM OLUYOR DSÖ verilerine göre ise her yıl yaklaşık 4,9 milyon insan sigaraya bağlı hastalıklar nedeniyle ölüyor. 20-30 yıl sonra bu sayının 10 milyona ulaşacağı ve bu ölümlerin de yaklaşık 7 milyonunun azgelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde olacağı tahmin edilmektedir.
ULU MANİTUNUN GAZABI SİGARA
Sigarada bulunan zararlı maddeler Sigara ve sigara dumanında yaklaşık 4000 çeşit kimyasal madde bulunur. Nikotin CO Formaldehit Acrolein Aseton Hidrojen siyanid Amonyak 2-toluidin 2-Naftilamin Benzopren Arsenik
NİÇİN SİGARA? KOAH ve akciğer kanserinin en önemli etyolojik nedeni. Ayrıca; Sigara ölüm nedeni olan 40 hastalık ile pozitif korelasyon gösteriyor. Yıllık ölüm riskini her iki cinste de iki katına çıkarıyor. ( R.Doll. Int J Tuberc Lung Dis 1999; 3(2): 90-99.)
Sigaraya Bağlı Ölüm Riskleri ABD İngiltere 1.Akciğer kanseri 23.9 15 2.Kronik bronşit, amfizem 17.6 13 3 Ağız, boğaz, gırtlak kanserleri 11.4 24 R.Doll. Int J Tuberc Lung Dis 1999; 3(2): 90-99. MJ Thun et al Am J Public Health 1995;85:1223-1230
Amerika da tüketim azalırken üretim artıyor! Gelişmiş ülkelerde sigara salgını azalıyor. Buna karşılık gelişmekte olan ülkelerde salgın hızla artıyor. Amerika da sigara tüketimi 40 yıl önceki seviyesine inmiştir. Fakat diğer ülkelere satmak için tütün üretimleri artarak devam etmektedir.
Amerika sigarayı bıraktı ama satmaya devam ediyor. Amerika da sigaradan zarar görenlerin açtıkları davalardan sigara firmaları ağır tazminatlar ödüyorlar. Son 20 yılda sigara tüketimi; Türkiye de % 80 artmış, Amerika da % 30 azalmıştır. Sigara üreticileri için, Amerikan vatandaşlarını öldürmek çok pahalı hale gelmiştir. Ülkemiz vatandaşlarını öldürmek ise bedava.
DÜNYADA SİGARA İÇİMİ Geişmiş ülkeler 300 milyon Gelişmekte olan ülkeler 800 milyon Tüm dünya 1.100 milyon
SİGARA SALGINI Az gelişmiş ülkelerin sigara endüstrisinin yeni hedefi olduğu ve ülkemizde de yabancı sigara şirketlerinin girmesi ile birlikte yapılan yoğun kampanyalar sonucu sigara tüketiminin arttığı bilinmektedir. (Dağlı E. Int J Tuberc Lung Dis 1999; 3(2): 113-118 )
SİGARAYA B AŞLAMA % 39 15-18 yaş % 20 11-14 yaş PİAR-1998 Ortaokul öğrencileri arasında 12.2 Lise öğrencileri arasında ise 14.2 Hacettepe Halk Sağlığı Vakfı 1997
Türkiye de yıllara göre sigara tüketimi (ton) 1982 54.000 1983 63.000 1984 62.000 1985 63.000 1986 65.000 1987 71.000 1988 68.000 1989 76.000 1990 76.000 1991 78.000 1993 85.000 1994 96.000 1995 95.000 1996 98.000 1997 101.000 1998 108.000 1999 117.000 2000 117.000 2001 111.000
Tütün mamüllerinin zararlarının önlenmesine dair kanun Kanun No: 4207 Kabul Tarihi: 7.11.1996 Madde 1: Bu kanunun amacı, kişileri tütün ve tütün mamüllerinin zararlarından, bunların alışkanlıklarını özendirici reklam, tanıtım ve teşvik kampanyalarından koruyucu tertip ve tedbirler almaktır.
Ülkemizde Sigaranın Maliyeti Her 1000 ton sigara tüketimi 1000 kişinin erken ölümüne ve 27.2 milyon dolarlık ekonomik kayba yol açıyor! Türkiye de yılda yaklaşık 100.000 kişinin erken öldüğü ve 2.72 milyar dolarlık ekonomik kaybın oluştuğu tahmin ediliyor!
SİGARA SAĞLI LIĞIMIZA IMIZA VE EKONOMİMİZE YÖNELMİŞ BİR R SİLAHTIR! S
Türkiye de Sigara İçme Alışkanlığı Araştırma Erkek Kadın Toplam (%) (%) (%) PİAR- 62 24.3 43.6 1988 BİGTAŞ- 1993 57,8 13,5 33,6
TÜRKİYE DE HEKİMLERİN SİGARA İÇME ALIŞKANLIĞI TTB %42.4 (1997) TORAKS DERNEĞİ %22.3 (1997)
SİGARA MÜCADELESİ Sigarayla mücadele de asıl hedef özellikle gençlerin sigaraya başlamasının önlenmesi olsa da, sigara içenlerin (ABD de) de yaklaşık % 70 inin sigarayı bırakmayı istediği bilinmektedir.
HEKİMİN ETKİNLİĞİ ABD de sigara içenlerin yaklaşık %3 ünün her yıl sigarayı bıraktığı tahmin edilirken hasta anamnezlerinde sigara sorgulamasının yer almasının bu oranı %6.4 e çıkaracağı ve bunun da yıllık yaklaşık fazladan 1.5 milyon kişinin sigarayı bırakmasını sağlayacağı düşünülmektedir.
SİGARA MÜCADELESİ-2 Bu kişilerin de %80 i hayatında en az bir kez sigarayı bırakmayı deniyor. Sigara içenlerin yaklaşık %70 i her yıl en az bir kez sağlık kuruluşlarına başvuruyor.
HEKİMİN GÖREVİ Sigarayı bırakmak isteyenlere tıbbi yardım etmek tüm hekimlerin görevidir! Sigara bırakmada etkili farmakolojik tedaviler bulunmaktadır. JE Anderson CHEST 2002;121:923-941
SİGARA BAĞIMLILIĞI Dünya Sağlık Örgütü sigarayı psikoaktif bir madde olarak tanımlamıştır. Sigara bağımlılığının farmakolojik ve psikolojik olmak üzere iki komponenti vardır. Sigaradaki bağımlılık yapan madde ise nikotindir. Nikotin eroin ve kokain kadar bağımlılık yapan bir maddedir.
Nikotin Bağımlılığı Kriterleri A-)En az birkaç haftadan beri her gün nikotin kullanıyor olmak. B-)Nikotin kullanımının birden kesilmesinden yada kullanılan miktarının azaltılmasından sonraki 24 saat içinde aşağıdaki bulgulardan en az dördünün olması; 1-Şiddetli nikotin arayışı içinde olmak 2-İrritabilite, kızgınlık yada öfke 3-Anksiyete 4-Düşüncelerini toplamada zorluk çekme 5-Huzursuzluk 6-Kalp hızında azalma 7-İştahta artma yada kilo alma
Sigara içince; Bu yakınmaların tümü ortadan kalkar! Kısır döngü oluşur! Tıbbi yardım gerekir!
2.ÖNERİ Başvuran her hastaya mutlaka sigarayı bırakması söylenmelidir. Sadece hekimin sigarayı bırak demesi ile hastaların %5 i sigarayı bırakıyor. Kişilere onların sigarayı bırakmalarına yardımcı olabilecek yöntemler olduğu anlatılmalı. Uygun kişilere tedavi önerilmeli.
Hangi olgu tedavi edilmeli? Fagerström Nikotin Bağımlılık Testi (1978) -Skor 6 Avrupa - EMASH Guideline (1997): >15 sigara/gün, uyandıktan sonra 30dak. İngiliz konsensusu (Update 2000): >10 sigara/gün Amerikan konsensusu (Public Health Service Report-2000): -Bırakmak isteyen herkese;
KİM TEDAVİ EDİLMELİ -En az10-15/gün sigara içen. -Uyandıktan sonra ilk 30 dakika içinde sigara içen. (European Medical Association Smoking or Health. Guidelines on smoking cessation for general practitioners and other health professionals. Monaldi Arch Chest Dis 1997; 52(3):282-284.)
Hangi ilaç seçilmeli? 2000 yılına kadar tüm konsensuslarda NRT öneriliyordu. Nikotin formları arasında genel olarak ayrım yok (Sakız, bant, nazal sprey, inhaler). 2000 de güncelleştirilen İngiliz konsensusunda NRT ya da Bupropion öneriliyor. 2000 Amerikan konsensusunda da NRT (4 form) ya da Bupropion öneriliyor.
Nikotin Replasman Tedavisi-1 Bir çok çalışma NRT nin sigara bırakmada başarıyı 2 kat arttırdığını göstermiştir. NRT sihirli değnek değildir. Hiçbir zaman sigaranın yerini tam olarak tutmaz. Ancak bağımlılarda şiddetli isteğin ve yoksunluk semptomlarının giderilmesinde oldukça yardımcıdır. NRT oldukça güvenlidir ve bağımlılık yapıcı etkisi düşüktür. (Smoking Cessation Guidelines for Health Professionals. Thorax;53:Suppl 5)
Nikotin Replasman Tedavisi-2 NRT nin mantığı; nikotin eksikliğine bağlı olarak gelişen yoksunluk semptomlarının ortadan kaldırılarak kişinin başka yönlere kanalize edilmesini ve sigarayı daha az sıkıntı ile bırakmasını sağlamaktır. İkinci aşamada ise nikotin dozu yavaş yavaş azaltılarak, kişi nikotin bağımlılığından tümüyle kurtarılmaya çalışılır.
Nikotin Replasman Tedavisi- 3 NRT de kullanılan nikotin dozu sigara içimiyle alınan dozdan daha düşüktür. Değişik nikotin formlarında ulaşılan pik değer 6-12 μg/dl düzeylerinde iken, sigara içiminden sonra ulaşılan değer 35 μg/dl (20-50 μg/dl) düzeylerindedir. Düşük dozlarda nikotin yoksunluk belirtilerinin bir kısmını ortadan kaldırırken öforik etki göstermez
NRT Kontrendikasyonlar Gerçek kontrendikasyon yok!! Asıl tehlike NRT ile birlikte sigara içmenin sürdürülmesi (?!!). Ancak aşağıdaki durumlarda önerilmemeli. -Gebeler ve süt emziren kadınlar -Akut ya da son 1 ay içinde geçirilmiş MI, unstable angina, ve ciddi aritmiler.
Bupropion-Tedavi Günlük doz: 300mg 150mg ile başlanıp, 3-4 gün sonra 300mg a çıkılır. İki doz arası en az 8 saat olmalı. Son doz akşam erken saatlerde alınmalı (Uykusuzluk). Tedavinin 7. gününden sonra sigarayı bırakma önerilmeli. Tedavi süresi 7-12 hafta (4 hafta yeterli!).
Bupropion-Yan etki En sık görülen yan etkiler; -ağız kuruluğu, uykusuzluk, baş ağrısı Daha az olarak, kardiyovasküler ve seksüel yan etkiler görülür. En tehlikeli yan etki epileptik nöbet (1/1000)!!
Bupropion-Kontrendikasyon Aktif ya da geçirilmiş epilepsi anamnezi MSS travma, cerrahi ve felç öyküsü. Bilinç kaybı ile giden kafa travması öyküsü. Monoaminooksidaz inhibitörleri ile birlikte kullanım. Anorexia nervosa, bulimia. Nöroleptik ya da alkol gibi epilepsi eşiğini düşüren ilaç kullanımı.