PDR BÜLTENİ Sayı:7 Bülten Tarihi: Şubat 2016 Ankara Üniversitesi Geliştirme Vakfı Özel İlkokulu/Ortaokulu ERGENLİK ve DEĞİŞİM Ankara Üniversitesi Geliştirme Vakfı Özel İlkokulu/Ortaokulu Psikolojik Danışma ve Rehberlik Birimi Yayınıdır.
ERGENLİK DÖNEMİ * Ergenlik, hızlı bir büyüme ve gelişme sürecini kapsayan, çocukluktan erişkinliğe geçişin yaşandığı bir dönemdir. *Ergenlik döneminde pek çok değişim aynı anda yaşanır. Bu dönemde ergen hem bedenindeki değişimlere uyum sağlamaya hem de sosyal dünyada kendine yer edinmeye çalışır. *Ergenlikte biyolojik gelişim iskelet sisteminde hızlı büyüme ve cinsel gelişme ile, psikolojik gelişim ise bilişsel gelişim ve kimlik gelişimi özellikleriyle belirlenir. Sosyal olarak da ergenlik genç erişkin rolüne hazırlığın olduğu bir dönemdir. *Ergenlik dönemi sadece değişikliklerin yaşanması ile ilgili değil, bu değişikliklere uyum sağlanması gereken bir dönemdir. Ergenler bir yandan değişikliklere uyum sağlamaya çalışırken, önemli gelişimsel görevlerden biri olan kimliğini şekillendirmeye, kendini bireysel olarak tanımlamaya çabalarlar. Bu dönem bireyin nasıl göründüğü ve nasıl bir kişi olduğu ile yoğun olarak ilgilendiği, sorular sorduğu ve bu sorulara cevap aradığı bir dönemdir. *Ergenlik genel olarak 10-19 yaşlar arasını kapsayan dönem olarak kabul edilir, fakat bu dönemin başladığı yaş toplumlara, iklim kuşağına ve kişiye göre farklılıklar göstermektedir. Başlangıç ve bitiş zamanları kesin sınırlarla belirli değildir. *Ergenlik dönemi gelişimsel olarak başarılması gereken görevlerin yer aldığı, uyum sağlamayı gerektiren ve çok yönlü değişikliklerin olduğu bir dönemdir. Bu dönemin normalin üstünde bir kriz olarak değerlendirilmesi, ergenin yanlış algılanmasına ve sağlıklı olmayan çözüm yöntemleri geliştirilmesine neden olabilir. * Ergenlik döneminde yaşanan değişimler benzer olsa bile her bireyin farklı olduğunu ve bu süreçten farklı etkilenebileceğini unutmamak gerekir. Sayfa 2
ERGENLİK ve DEĞİŞİM FİZİKSEL DEĞİŞİMLER *Ergenlik dönemi, çocukluk ile yetişkinlik arasındaki fiziksel, duygusal ve bilişsel değişikliklerle belirlenmiş dönem olarak tanımlanır. Bu dönem çocuğun biyolojik ve cinsel açıdan olgunlaşma dönemidir. *Ergenlik süreci, çocuğun büyüme atılımını, birincil (üreme organlarındaki değişimleri içerir) ve ikincil cinsiyet (beden yapısındaki değişimleri içerir) özelliklerini gösterdiği en hızlı büyüme ve gelişim dönemlerinden biridir. *Ergenlik döneminde yumurtalık, erbezlerinin östrojen ve testesteron hormonlarını salgılamaya başlamasıyla bedende biyolojik değişikler görülmeye başlar. *Bu dönemde kişilik yapısı ile birlikte cinsel organlarda fiziksel ve fonksiyonel değişiklikler ön plana çıkar. Biyolojik olarak ergen vücudunda meydana gelen değişimlere uyum sağlamaya çalışır. *Ergenlik döneminde cinsler arasındaki cinsiyet değişiminden dolayı meydana gelen farklar, başka hiçbir gelişim döneminde bu kadar belirgin değildir. *Kızlarda adet görme, memelerin büyümesi ve kalçaların genişlemesi, erkeklerde ise sesin kalınlaşması, bıyık ve sakalların çıkmaya başlaması gibi cinsel içerikli fizyolojik gelişmeler görülür. *Kızlar, erkeklere göre genel olarak yaklaşık 1-2 yıl daha önce ergenlik çağına girebilir ve erkeklere göre daha kısa sürede cinsel olgunluğa erişebilirler. Fiziksel olarak boy artış hızının en yüksek olduğu yaşlar kızlar için 11-12, erkekler için 13-15 yaşlar arasıdır. Sayı:7 Sayfa 3
ERGENLİK ve DEĞİŞİM BİLİŞSEL ve DUYGUSAL DEĞİŞİMLER *Ergenlik döneminde genç, somut düşünceden soyut düşünceye ulaşır. Soyut düşünce, olayların nedenlerini araştırmaya yönelik düşünce biçimidir. Bu tür düşünce biçiminde varsayımlara dayalı olasılıklar, mantık yolu ile analiz edilir ve eyleme geçmeden önce çıkarımlar yapılır. Problemler çözülürken deneme yanılma yerine sistematik bir yaklaşım uygulanır. *Ergenin dış dünyayı algılaması değişikliğe uğrar,daha çok sorgulamaya ve farklı açılardan bakmaya başlar tartışmacı, idealist ve eleştirici olur. *Ergenlik döneminde kimlik gelişimi önem kazanır ve bu dönemin gelişimsel görevlerinden biridir. Kimlik sorunları yaşam boyu sürse bile en çok bu evrede ağırlık taşır. Kimliğin kazanılması, ergenlik döneminin en önemli psikososyal yönüdür. *Ergen için psikolojik anlamda bağımsızlığını kazanabilme,kendine yön verecek yeni değerler bulma ve benimseme sorunu önem kazanır. Yeni arayışlar içinde olan genç mevcut değerler ve hayatın anlamını sorgular.kimlik gelişimi sürerken yetişkin davranışı ile çocuksu davranışı çoğu kez karıştırır. Ergen bu evrede özerk bir birey olmakla, toplumun uyumlu bir üyesi olmayı bağdaştırmaya çalışır. Ergen Benmerkezliliği Ergenlik dönemindeki bireyler soyut düşünme becerisinin de etkisiyle daha fazla kendilerine dönük olmaya başlar. Bunun bir sonucu olarak ergen, kendi düşüncelerini diğerlerinin düşüncelerinden ayırt etmekte zorlanır. Ancak ergen bu dönemde diğerlerinin de kendilerine ait düşünceleri, deneyimleri, bakış açıları olduğunun bilincinde olarak iki tür inanç geliştirir: Hayali seyirci: Ergenin, çevresindeki tüm insanların dikkatinin kendi üzerinde olduğuna ilişkin inancını ifade etmektedir. Ergen kendisiyle çok fazla ilgilendiği için sürekli olarak başkaları tarafından gözlendiğini ve kendisi hakkında konuşulduğunu sanarak tepkide bulunur. Spot ışıklarının altında herkesin onu izlediği düşüncesi hakimdir. Kişisel efsane: Ergen için kendi düşünceleri çok yenidir ve düşüncelerin emsalsiz olduğunu düşünür. Kendini hikayesinin kahramanı olarak görür. Ergen, benmerkezlilik nedeniyle kendini hiçbir koşulda yara almaz, incinmez olarak görmektedir. Ergenin kendisini emsalsiz, ulaşılmaz ve her şeyin üstesinden gelebileceğine inanması anlamına gelmektedir ( Bana bir şey olmaz ).
ERGENLİK ve DEĞİŞİM SOSYAL DEĞİŞİMLER ve ARKADAŞLIK *Ergenliğin başlangıcıyla, ergenin sosyal dünyası genişler, bağımsızlık ve girişkenlik ihtiyacı artar. Ergenin kendi şahsiyetini oluşturması, özdeğerini ve özyeterliliğini geliştirmesi gerekir. Pek çok ergen aileden ayrılmaya hazırlanmaya başlar, aile rolleri ve aile ilişkileri tekrar tanımlanır. *Ergenlik dönemi ile birlikte çocukta, anne-babadan duygusal bir uzaklaşma ve giderek akran gruplarıyla daha çok zaman geçirme eğilimi belirir. Bu her çocukta değişmekle birlikte, ortalama 12 yaşından sonra, çocukların akran ilişkileri güçlenir, ebeveynlere bağımlılıkları azalır ve grup arkadaşları, anne-babanın yerini almaya başlar. *Gençler birbirlerinin özel duygularını, diğer dönemlere göre daha yoğun bir biçimde paylaşırlar. Ergenlik döneminin başında arkadaş grupları bir iki kişiden oluşurken ve daha çok sırdaş arkadaş niteliği taşırken, daha sonraları arkadaş sayısında artış olmaktadır. Sayının artması yanında, grubun yapısal niteliğinde de değişiklikler görülmeye başlar. *Ergenler çoğu zaman kendilerini arkadaşlarının gözlerinden görürler ve görünüm, giyim tarzı ve davranışlarının akranları tarafından onaylanmasını önemserler. Akran grubunda kabul görmek ergen için önemli hale gelmeye başlar. *Ergenlik dönemindeki en önemli gelişimsel süreçlerden biri ayrışma ve bireyleşmedir. Ayrışma süreci ergenin anne, babadan duygusal olarak uzaklaşması olup ergenin kendisini bir miktar yalnız hissetmesi şeklinde beklenen bir durumdur.
İç Yazı Başlığı ERGENLİK ve AİLE * Ergenlik döneminde gençler için arkadaşlık ilişkileri giderek ön plana çıkmakta fakat anne baba ile olan ilişkiler önemini yitirmemektedir. *Ergenlik dönemi, çocuğun büyümesi ile orantılı gerçekleştirmesi gereken gelişimsel görevler nedeniyle aile içi dinamiklerde hareketlenme ve denge durumunda değişikliklerin yaşandığı bir dönemdir. * Ergenlik döneminde gençler hem aileden uzaklaşma ve bağımsızlaşma isteği hem de onların desteğine ve sevgisine ihtiyaç duyma ikilemi içindedir. Diğer yandan ailenin duyguları da çoğu kez ikilem içerisindedir. Gencin artık büyümesi istenir ancak ona hala çocukluktaki gibi davranma eğilimi gösterilir. *Genç kendi gözünde kendini büyütmüş ve değişmiş görmek ister. Daha özerk karar verebilmek, kendi seçimini yapabilmek, kendi değer yargılarına sahip olmak isterken yeni rollerinden emin değildir. Bu nedenle hem anne babanın kendine destek olmasına ihtiyaç duyar, hem de kendi içinde bu isteğe karşı koymaya çalışır. Ergen kendisi için önemli olan kişilere gereksinim duymadığını kendi kendine kanıtlamaya çalışırken şimdiye kadar yeterli gördüğü anne babasının ve diğer önemli kişilerin bu yeterli yönlerini yadsımaya başlar. Böylece aileye gereksinim duymasından ileri gelen içsel çatışmayı geçici olarak çözmüş, kendini onların desteğine gerek duymaz halde görmeye başlamıştır. Çocukluktan itibaren kendisine sevgi vermiş olan anne ve babadan uzaklaşmaya başlar. Bu uzaklaşma gelişimsel bir süreç olarak ayrışma ve bireyleşmenin bir parçası olarak kimlik edinme süreciyle yakından ilişkilidir. Sayfa 6 Bülten Başlığı
ERGENLİK ve AİLE İç Yazı Başlığı *Ergenlik dönemi, becerilerin hızlı geliştiği, diğer yandan tecrübe birikiminin çok daha yavaş olduğu bir dönemdir. Hayata hazır, ancak hazırlıksız olunan bir dönemdir. Gençlerin hayata hazır oldukları zihinsel yetkinlikler, muhakeme becerisi veya pratik problem çözebilme becerisi açısından 12 yaşından sonra biz yetişkinlerden çok daha iyi performansları vardır. Performanslarını değerlendirecek tecrübe birikimi ise henüz oluşmaya başladığı için hazırlıklar tamamlanmamış durumdadır. Dolayısıyla yetişkinliğe hazırlık sürecinde gençlere model ve rehber olmak önem taşımaktadır. *Korunmaktan çok aile içinde karar almayı öğrenmesi, karar alma Ergenler çocukluktan süreçlerine katılması sorumluluklara ortak edilmeye başlanması farklı olarak ana babaları ergenin gelişimine katkı sağlamaktadır. Karar verme tarafından kapasitesine sahip ancak bu kapasiteyi kullanma tecrübesinden Korunma yerine rehberliğe Bakım yerine desteğe yoksun olmaları yüzünden aile desteğinden yararlanabilmeleri ihtiyaç duyarlar. bunun için aile üyeleri ile iletişim içinde olmaları önemlidir. Ailesi katılımcı karar alma kültürüne sahip olan gençlerin gelişim yolları daha açık olmaktadır. *Anne babaların çocuklarına karşı tutum ve davranışları çocukların kendilik algısını biçimlendirmektedir. Anne babası ile sağlıklı ve doyurucu ilişkileri olan ergenler aile dışındaki çevre ve arkadaşları ile daha kolay istendik yönde ilişkiler geliştirebilmektedirler. Bu nedenle anne babaların çocukları ile olan ilişkileri ve onlara nasıl davrandığı önemlidir. Gençlerin kendileriyle ve başkalarıyla ilgili düşüncelerine, düşünme, karar verme, sorumluluk alma ve yaşamlarını denetleme gibi yeteneklerini algılayışlarına anne-babalarının yaklaşımının etkisi büyük olmaktadır. *Kendilerini mutlu ve değerli hisseden, sorumluluklarını bilen, birbirine güven duyan bireylerden oluşmuş sağlıklı aile ortamlarında gençlerin hızlı değişimlere ayak uydurmaları, kendilerini kabul etmeleri ve kimlik kazanmaları başarılı bir şekilde gerçekleşebilmektedir. Kaynakça Ahioğlu-Lindberg. (2011). Piaget ve Ergenlikte Bilişsel Gelişim. Kastamonu Eğitim Dergisi,19, 1-10. Akdemir, D. ve Çuhadaroğlu Ç, F. (2008). Çocuk ve Ergen Psikiyatrisine Başvuran Ergenlerin Klinik Özellikleri. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi. 15(1), 5-14. Alisinanoğlu,F.(2002).Gençlik Dönemi Özellikleri ve Genç Anne Baba İletişim.27 (123),62-63. Aydemir,E.,Çok,F.,Polat,H. (2010). Gençlerde Hijyen ve Cilt Sağlığı.(Ed.Özcebe,H.) T.C. MEB Sağlık İşleri Dairesi Başkanlığı. Çetin,H. Ve Çok,F.( 2011). Anababaların Ergen Çocuklarını İzlemeleri: Bir Gözden Geçirme. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi,18(3),223-234. Derman O. Ergenlerde Psikososyal Gelişim. Adolesan Sağlığı, II. İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri Sempozyum Dizisi No: 63. Dinçel, E (2006). Ergenlik Dönemi Gelişimsel Ödevleri ve Psikolojik Problemler.Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Fetihi,L.(2002).Ergenlik ve Toplum.Eğitim ve Bilim Dergisi. 27 (125),62-68. Haran, S. ( 2004). Ergenlerde Gelişimsel Kriz Üzerine Bir Klinik Örnek.Kriz Dergisi,12,47-53. Karabekiroğlu, K. (2009). Anne Babalar için Ergen Ruh Sağlığı Rehberi. İstanbul: Say Yayınları Özdemir,Y.ve Çok,F. (2011).Ergenkikte Özerklik Gelişimi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4(36),152-164. Steinberg,L. (2007). Ergenlik. (Çok,F. Çeviri). Ankara: İmge Yayınları. Sezer, Ö. (2010). Ergenlerin Kendilik Algılarının Anne Baba Tutumları ve Bazı Faktörlerle İlişkisi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,7(1),1-19. Yörükoğlu, A. (2004). Gençlik Çağı. İstanbul: Özgür Yayınları. Yazgan,Y. (2011).Ergenlik Dönemi. Türkiye Aile Sağlığı ve Planlaması Vakfi. Görünüm Dergisi,4-5. http://www.tapv.org.tr/content/file/kitaplar/kitap_ergenlikbuyumeninvedegisiminanlamikonferansi.pdf.pdf http://www.cetad.org.tr/cetaddata/book/32/269201116835-bilgilendirme_dosyasi_7.pdf Sayı:7 Sayfa 7