ADIGÜZEL REHBERLİK. Rehberlik Postası. 2015/Sayı:2

Transkript

1 1

2 Sevgili Velilerimiz; İstanbul Üniversitesi Vakfı Adıgüzel İlkokulu/Ortaokulu Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Birimi olarak bu postamızda Arkadaşlık konusunu sizlerle paylaşmak istedik. Faydalı bir okuma olması dileğiyle ARKADAŞLIK Arkadaş; Eski Türklerde Askerler savaşırken arkadan gelecek herhangi bir saldırıyı kontrol edebilmek için sırtlarını bir ağaca, kaya veya taşa vererek ok atarlarmış. Atalarımız genelde bozkır hayatı yaşadıkları için bu sırta dayanan nesne genelde bir taş veya kaya olurmuş, yıllar sonra bu sırt dayanan taşın ismi ARKA-TAŞ dan ARKADAŞ şeklinde dilimize yerleşmiş ve bugün bile güvenebileceğimiz bizi arkadan vurmayacak olan samimiyetine inandığımız kişilere verdiğimiz isimdir. İnsan, sosyal bir varlıktır. Yaşamını sürdürmek ve gelişmek için başka insanlara ihtiyaç duyar. Bu ihtiyaçları karşılamak için, arkadaşlık ilişkileri, sosyal alandaki en önemli etkileşim alanıdır. Arkadaşlık, kişiler arasında karşılıklı paylaşım, iletişim, etkileşim, eğlence gibi öğeler yanında duygusal bağları da içeren bir ilişkidir. Arkadaşlık ilişkileri, yaş dönemi özelliklerine göre farklılıklar gösteren, bir gelişim alanıdır. GELİŞİM DÖNEMLERİNE GÖRE ARKADAŞLIK 7-10 YAŞ OKUL ÇAĞI ÇOCUKLARINDA AKRAN (ARKADAŞ) İLİŞKİLERİ Bu dönemde akran ilişkilerinde görülen en tipik özelliklerden biri, kızların ve erkeklerin kendi aralarında gruplaşarak oynamasıdır. Erkekler daha fazla yarışmaya dönük takım oyunlarına yönelirler. Kendi aralarında gruplar kurar, üstünlük yarışına girerler. Bu yaş çocukları için becerilerini göstermek, üstünlük kazanmak son derece önemlidir. Kız çocuklar da kendi aralarında klikler kurar, aksiyon oyunlarıyla olmasa da yine 2

3 sırların paylaşıldığı, diğer gruplarla rekabetin yaşandığı sosyal etkileşimler yaşarlar. Bu dönemde arkadaşlık çok önem kazanır. Hem arkadaşlık kurmak, kabul edilmek isterler, hem de beceri ve üstünlükleri ile sivrilmek ister, rekabete girerler. Dolayısıyla sık sık çatışmalar ve küslükler yaşarlar. Erkekler kızları zayıf ve şımarık bulur, onları kızdırmaktan zevk alırlar. Kızlar da erkekleri kaba bulur, aralarına almak istemezler. Karşılıklı olarak gruplaşarak birbirlerini kızdırır, eşyalarını alıp kaçarlar. Öte yandan "Ali Zeynep'i seviyor" türünde söylemler de sık sık görülür. İki cinsin karşılıklı olarak birbirine olan ilgisi ve merakı, kılık değiştirmiş, başkalaşmış olsa da devam etmekte, bu söylemler onları bir yandan kızdırırken bir yandan da eğlendirmekte, hoşlarına gitmektedir. *Bu dönemdeki sağlıklı gelişimin ön hazırlayıcıları: Bir gelişim dönemini, önceki dönemlerden bağımsız şekilde ele almak mümkün değildir. Gelişim bir bütündür, çocuğun duygu ve davranışların şekillenmesi erken dönemlerde yaşadığı deneyimlerle birebir ilişkilidir. Okul çağı akran ilişkileri "bağımsızlaşmak, hazları erteleyebilmek, bekleyebilmek, sorumluluk almak, kurallara uymak, paylaşabilmek, kırıklıkları tolere edebilmek, kendi duygularını ve karşısındakilerin duygularını anlayabilmek" gibi kavramların optimal düzeyde gelişimi çerçevesinde rahat geçebilir. Erken dönemde aile içinde yaşadıkları tecrübeler, okul çağında akran ilişkileri kurabilme, sürdürebilme, sorun çözme becerilerinin ve çatışmaları tolere edebilme güçlerinin de belirleyicisidir. Erken dönemden itibaren aile içinde; güven ve sevgi ortamında büyüyen, bağımsızlaşma-ayrışma çabaları desteklenen, güç savaşına girilmeden temel alışkanlıkları kazandırılan, cinsel meraklarından dolayı utandırılmayan, gelişimine uygun bilgiler verilen, aile içi belirli yasa ve kurallara yaşına uygun bir şekilde uyması desteklenen, sevgi adına aşırı korunmayıp büyümesine yardım edilen, dozunda sorumluluk almasına ve sorun çözmesine destek olunan, akranları ile deneyim ortamı sağlanan, yaşına uygun olarak yoksunlukları, çatışmaları tolere edebilmesine izin verilen, duygu ifadesine fırsat verilen, uygun pekiştireçlerle davranışları pekiştirilen çocuklar akran ilişkilerinde ciddi sorunlar yaşamayacaklardır. 3

4 Kuşkusuz ki bu dönemde çocukların yaşadıkları tüm etkileşimler, çatışmalar onlar için çok öğretici ve önemli deneyimler olup, onların büyümelerine, olgunlaşmalarına ve gelecekteki sosyal ilişkilerine daha donanımlı hale gelmelerine imkân verecektir. *Akranlarla yaşanan zorluklarla ilgili olarak ailelere düşen görevler: Akran ilişkilerinde yaşanan tüm deneyimlerin çocuklar için çok öğretici olup onların büyümesine yardımcı olmasının yanında, bazen yetişkinin destek ve yardımını gerekli kılmaktadır. Aileler çocuğun akran ilişkilerine en büyük desteği; ona arkadaşlarıyla mümkün olduğu kadar bol deneyim imkânı sağlayarak verebilirler. Bir iki arkadaşı hafta sonları eve davet etmek, ya da beraber dışarıdaki bir etkinliğe götürmek, çocukların arkadaş bağlarını güçlendirecektir. Çünkü okul dışında birlikte yaşananlar "ortak hatıra" olarak konuşulacak, çocukları birbirine yakınlaştıracaktır. Onu evinde ağırlayan, oyuncaklarını paylaşan çocuk, bir ev sahibi sorumluluğu yaşayarak, paylaşmanın, büyümenin tadına varacaktır. Bu davetlerin mümkün olduğu kadar birbiri ile anlaşabilecek ve az sayıda çocukla yapılması uygun olacaktır. Yine akranları ile yaşadıkları sorunlarda verilecek en büyük destek; öncelikle onlara güvenmek ve alanlarına fazla müdahale etmeden alternatif çözümler bulmalarına yardımcı olmaktır. Arkadaşları ile yaşadığı ve çözümleyemediği bir sorunu getirdiğinde yapılabilecek hatalar; çocuğun kızdığı çocuğu haklı çıkartacak bir tavır göstermek ya da kaygılanarak aşırı korumacı bir tutum sergilemektir. Böyle bir durumda sakin,ama ilgili bir tavırla önce onun duygusunu anlayıp tanımlamak en iyisidir, "çok kızgınsın, kırılmışsın ya da üzülmüşsün...seni anlıyorum.."gibi...unutulmamalıdır ki kendi duyguları anlaşılabilen çocuğun başkalarının duygularını anlayabilmesi de kolaylaşacaktır. Duygular tanımlandıktan sonra ise yaşadığı sorunla ilgili alternatif çözümler üretmesi desteklenebilir, bu noktada çocuk eğer çözüm üretemiyorsa kendi çocukluk deneyimlerinden örnekler verilerek destek olunabilir. 4

5 ERGENLİKTE ARKADAŞLIK, KIZ-ERKEK VE AKRAN İLİŞKİLERİ Arkadaşlık ilişkilerinin gelişiminde çocukluk dönemi yaşantıları büyük bir önem taşımaktadır. Arkadaşlık kurmak, ne kadar erken başlarsa, o denli kolay gelişen bir beceridir. Çocukluk döneminde, yeterli deneyimi olmamış bir ergenin, sağlıklı arkadaşlık ilişkileri geliştirmesi zor olacaktır. En sağlıklı ailenin bile, çocuğa veremeyeceği tek şey, arkadaşlıktır. Ergenlik dönemi ile birlikte, anne-babadan duygusal bir uzaklaşma ve giderek akran gruplarıyla daha çok zaman geçirme eğilimi belirir. Her çocukta değişmekle birlikte, ortalama 12 yaşından sonra, çocukların akran ilişkileri güçlenir, ebeveynlere bağımlılıkları azalır ve grup arkadaşları, anne-babanın yerini almaya başlar. Büyümeyle birlikte, toplumsallaşma ve bu gruplardaki yoğun akran etkileşimi sonucu, çocuklar var olan kültürel değerleri sorgular, yeni değerler geliştirir ve çoğu kez kendilerine ait bir alt kültür oluştururlar. Ergen davranışları üzerinde, "grup baskısının" etkisi büyüktür ve kişiye bir kimlik (ait olma duygusu) sağlar. Giyimleri, davranış ve düşünceleriyle yetişkinlerden farklılaşmaya çabalarlar, kendi aralarında yeni özdeşimler kurarlar. Akran grupları bir yandan güvenlik ve ait olma duygusu verirken, öte yandan hem kendi aralarında, hem de diğer grup veya yetişkinlerle yarışma ortamı yaratır. Ergenlik döneminde arkadaşlıklar farklı bir anlam taşır ve ergenler, gerek çocuklardan, gerek yetişkinlerden daha kolay arkadaş edinirler. Yaşamın hiçbir 5

6 döneminde ergenlik dönemindeki kadar yakın arkadaşlıklar kurulmaz ve gençler birbirlerinin özel duygularını, diğer dönemlere göre daha yoğun bir biçimde paylaşırlar. Ergenlik döneminin başında arkadaş grupları bir iki kişiden oluşurken ve daha çok sırdaş arkadaş niteliği taşırken, daha sonraları arkadaş sayısında artış olmaktadır. Sayının artması yanında, grubun yapısal niteliğinde de değişiklikler görülmeye başlar. Ergenlik döneminde, erkeklerde en yaygın sıkıntı, bir kıza nasıl yaklaşılacağını, nasıl konuşulup arkadaşlık kurulacağını bilememektir. Kızlar da erkeklere ilgi duyarlar, ama ilgilerini farklı düzeylerde açığa vurabilirler. Bu durum bir ergen için, karşı cins tarafından nasıl göründüğü, nasıl tanımlandığı konusunda deneyim kazandığı bir süreçtir. Bu dönemdeki kız erkek arkadaşlığı daha çok platonik yaşanabilir. Bu süreçte ergen, kadın veya erkek kimliğini oluşturma yolunda denemeler yapar. Kız erkek arkadaşlığı ile ilgili anne babaların kaygılanmaması ve bu konudaki kendi ailevi değerleri doğrultusunda çocuklarını yönlendirmeleri, bu süreci daha sağlıklı geçirmelerine yardımcı olur. SAĞLIKLI ARKADAŞLIK İLİŞKİLERİ İÇİN AİLELERİN YAPABİLECEKLERİ Çocuğunuza kendi başına yapabileceği ya da yapamayacağı şeyleri anlatın. Bu konuda her ailenin sınırları, değerler sistemi, hayata bakış açısı farklıdır, kendine özgüdür. Bu nedenle çocuğunuza vermeye çalıştığınız her değer ya da bakış açısı aynı zamanda sizin ailevi sınırlarınızı da tanımlaması açısından önemlidir. Çocuğunuzun içinde bulunduğu yaş özelliklerini de dikkate alarak sizin için kabul 6

7 edilebilir olan sınırları belirlemeniz ve bu konuda net ve tutarlı olmanız ergenin de kendini daha güvende hissetmesini sağlayacaktır. Grup ortamında bireysel olmaktan çok, grup bilinci önemli olduğu için, bazen çocuğunuzu beklemediğiniz şeyler yaparken gözlemleyebilirsiniz. Böyle bir durumda çocuğunuzu suçlamadan önce, olayın ne olduğunu, nasıl geliştiğini anlamaya çalışın. Çocuğunuzun kişiliğine ve iradesine uygun olmayan davranışlarda bulunması, onun kötü, başarısız, özgüveni eksik olduğunu göstermez. Bu dönemde ergenin grup bilinciyle hareket etmesinin, normal ve sağlıklı olduğunun bilinmesi yanında, çocuğun arkadaş ortamından gelecek zararlar konusunda bilgilendirilmesi, bilinçlendirilmesi de önemlidir. Yaşadığı olaylar konusunda ayrıntılara girmeden genel konuşulmalı ve gerekli mesajlar net, kısa ve kırmadan verilmelidir. Çocukların yaşları büyüdükçe, arkadaşlık ortamında yaşadıkları tatminin ve karşılaştıkları problemlerin miktarı da artmaktadır. Böyle durumlarda aileler, uygun çözüm yollarını bulmaları için çocuklarını yönlendirmelidirler. Anne-babalar, dinlemeye ve iletişime açık olmalıdır. Deneyimlerine dayanarak alternatif çözümler üretme konusunda çocuklarına yardımcı olmalı fakat onlara ne yapmaları gerektiği konusunda zorlayıcı olmamalıdır. Çocuklar kendilerine uygun çözüme, kendileri karar vermeli, kararının sorumluluğunu da taşımalıdır. Çocuğunuzun doğru kararlar verebilecek potansiyele sahip olduğuna güvenmeniz ve bu konuda motive etmeniz çok önemlidir. KAYNAKÇA *Abalı Osman, Ergenlik Dönemi ve Sorunları Epsilon Yayıncılık, İstanbul, *Abalı Osman, Ergenlik Dönemi ve Ruhsal Yaklaşım, Adeda Yayıncılık, İstanbul, * Yavuzer Haluk, Gençleri Anlamak Remzi Kitabevi, İstanbul, * 7