TCMB NİN ENERJİ İTHALATÇISI KİT LERE SAĞLADIĞI DÖVİZ İMKANINA İLİŞKİN SPEKÜLATİF HABERLER 2 Ekim 2015
1. Basına Yansıyan Manipülatif Haberler 1-2 Ekim 2015 tarihlerinde, yazılı basın ve internet medyasında Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası nın rezervleri ve enerji ithalatçısı kamu iktisadi teşebbüslerine yönelik sağladığı döviz imkanı hakkında birçok yanlış, eksik ve manipülatif haber yayınlanmıştır. Bu haberlerin içeriğinde öne çıkan yanlış ve spekülatif bilgiler şu şekildedir: 1. TCMB nin rezervlerinin 100 milyar doların altına inmesi sonucunda, TCMB (telaş ve panikle) BOTAŞ a yönelik sağlanan döviz imkanını iptal etme kararı almıştır. 2. TCMB, BOTAŞ ın döviz talebinin kamu bankaları aracılığıyla karşılanmasını ve bu konuda kamu bankaları tarafından çalışma yapılmasını talep etmiştir. 3. TCMB tarafından BOTAŞ a sağlanan döviz imkanı rezervlerin 100 milyar doların altına inmesinde etkili olmuştur. 4. TCMB, bu konuyla ilgili olarak basın yayın kuruluşlarının sorularını yanıtsız bırakmıştır. 1 Ekim 2015 saat 16:45 te ilk haberin internet medyasında çıkması sonrasında Dolar\TL kuru 3.0125 den 3.0279 a yükselmiştir. Küresel piyasalarda doların değer kaybettiği bir günde bu haberler TL üzerinde negatif baskı oluşturmuştur. Yazılı basında ertesi gün de benzer haberlerin sıklıkla yer bulması TL nin dolar karşısında değer kaybetmesinde rol oynamıştır. 1 TCMB nin bu haberlere ilk tepkisi Twitter üzerinden yayınladığı duyurular aracılığıyla olmuştur. Bu duyuruda aşağıdaki mesajlarla yer verilmiş olup TCMB nin konuyla ilgili kamuoyuna gerekli bilgilendirmeleri yapmaya devam edeceği belirtilmiştir: 1 Yazılı basında özellikle Hürriyet, Habertürk, Vatan, Millet ve Meydan gazetelerinde yer almıştır. 1
1. Aralık 2014 tarihinden itibaren enerji ithalatçısı kamu iktisadi teşebbüslerinin (KİT) döviz ihtiyacının gerekli görülen kısmı T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından doğrudan karşılanmaktadır. 2. Enerji ithalatçısı KİT lerin petrol fiyatlarındaki düşüşten dolayı giderek azalan döviz talebi büyük ölçüde T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı ve TCMB tarafından karşılanmaya devam edilmektedir. 3. Söz konusu döviz talebinin seyrine, azalış trendine ve mevsimsel hareketlerine goo.gl/ohf0ir linkindeki verilerden ulaşılabilir. 2. Basında Çıkan Haberlere İlişkin Açıklamalar Basında çıkan haberlerde yer alan yanlış bilgilere ilişkin aşağıdaki açıklamalar önem arz etmektedir: 1. TCMB tarafından 16 Aralık 2014 tarihinde yayınlanan ve Ek 1. de yer alan basın duyurusunda da belirtildiği üzere, TCMB enerji ithalatçısı kamu iktisadi teşebbüslerinin döviz ihtiyacının gerekli görülen kısmını karşılamaktadır. TCMB hiçbir zaman bu şirketlerin döviz ihtiyaçlarının tamamının karşılanacağını ifade etmemiştir. Aşağıdaki grafik, uygulamanın başladığı tarihten bu yana yapılan satışları ve BOTAŞ ın TCMB dışından (ağırlıklı kamu bankalarından) satın aldığı döviz tutarını göstermektedir. Grafikte de görüleceği üzere, Ocak ayından bu yana kamu bankaları BOTAŞ a zaten döviz satışı gerçekleştirmektedir. 2
2. TCMB enerji ithalatçısı KİT lerin döviz ihtiyaçlarını talebe göre karşılamaya devam etmekte ve bu konuda alınan herhangi bir iptal kararı bulunmamaktadır. Durum böyle iken, haber ve yayınlarda Merkez BOTAŞ ın dolarını kesti ve benzeri başlıklar ve ifadelerle kamuoyuna yanlış bilgi verilmiştir. Dikkat çekilmesi gereken husus, bu konuda TCMB web sitesinde, yani kamuya açık bir kaynakta, bu bilgiler ilan edildiği halde bu yayın organları tarafından görmezden gelinmesidir. 3. TCMB düzenli olarak kamu bankaları ile görüşmekte; BOTAŞ ın döviz ihtiyacının ne kadarlık kısmının TCMB, ne kadarlık kısmının kamu bankalarından karşılanabileceği konusunda piyasanın likidite durumuna göre değerlendirmeler yapılmaktadır. Bu dağılım, piyasa şartları (derinlik vb.) ve kamu bankalarının pozisyonlarıyla bağlantılı olarak şekillenmektedir. Ancak, haberlerde belirtildiği gibi kamu bankalarından talep edilen herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. Bu konudaki bilgi tamamen asılsız olup genel bir ifade olarak çalışma kelimesi kullanılmak suretiyle asılsız bir haber kurgulanmaktadır. Oysa ki haberlerin dayandığı en temel iddia olan kamu bankalarından çalışma talebi konusunda somut bilgilerin ortaya konulmuş olması beklenirdi. 4. TCMB tarafından BOTAŞ a sağlanan döviz imkanı ile rezervlerin 100 milyar doların altına inmesi arasında güçlü bir ilişki bulunmamaktadır. Son dönemde BOTAŞ a sağlanan döviz imkanı aşağıdaki grafikte görüldüğü üzere azalmaktadır. Bu dönemde, TCMB rezervlerinin gerilemesinde Rezerv Opsiyon Mekanizması ve kurdaki değer kaybı rol oynamıştır. Bu durum, zaman zaman karşılaşılan geçici bir gelişmedir. Milyar USD 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 TCMB'den Alınan Tutar 01.12.2014 03.12.2014 05.12.2014 07.12.2014 09.12.2014 11.12.2014 13.12.2014 15.12.2014 17.12.2014 19.12.2014 21.12.2014 23.12.2014 25.12.2014 27.12.2014 29.12.2014 31.12.2014 02.01.2015 04.01.2015 06.01.2015 08.01.2015 10.01.2015 12.01.2015 14.01.2015 16.01.2015 18.01.2015 20.01.2015 22.01.2015 24.01.2015 26.01.2015 28.01.2015 30.01.2015 01.02.2015 03.02.2015 05.02.2015 07.02.2015 09.02.2015 11.02.2015 13.02.2015 15.02.2015 17.02.2015 19.02.2015 21.02.2015 23.02.2015 25.02.2015 27.02.2015 01.03.2015 03.03.2015 05.03.2015 07.03.2015 09.03.2015 11.03.2015 13.03.2015 15.03.2015 17.03.2015 19.03.2015 21.03.2015 23.03.2015 25.03.2015 27.03.2015 29.03.2015 31.03.2015 02.04.2015 04.04.2015 06.04.2015 08.04.2015 10.04.2015 12.04.2015 14.04.2015 16.04.2015 18.04.2015 20.04.2015 22.04.2015 24.04.2015 26.04.2015 28.04.2015 30.04.2015 02.05.2015 04.05.2015 06.05.2015 08.05.2015 10.05.2015 12.05.2015 14.05.2015 16.05.2015 18.05.2015 20.05.2015 22.05.2015 24.05.2015 26.05.2015 28.05.2015 30.05.2015 01.06.2015 03.06.2015 05.06.2015 07.06.2015 09.06.2015 11.06.2015 13.06.2015 15.06.2015 17.06.2015 19.06.2015 21.06.2015 23.06.2015 25.06.2015 27.06.2015 29.06.2015 01.07.2015 03.07.2015 05.07.2015 07.07.2015 09.07.2015 11.07.2015 13.07.2015 15.07.2015 17.07.2015 19.07.2015 21.07.2015 23.07.2015 25.07.2015 27.07.2015 29.07.2015 31.07.2015 02.08.2015 04.08.2015 06.08.2015 08.08.2015 10.08.2015 12.08.2015 14.08.2015 16.08.2015 18.08.2015 20.08.2015 22.08.2015 24.08.2015 26.08.2015 28.08.2015 30.08.2015 01.09.2015 03.09.2015 05.09.2015 07.09.2015 09.09.2015 11.09.2015 13.09.2015 15.09.2015 17.09.2015 19.09.2015 21.09.2015 23.09.2015 25.09.2015 27.09.2015 29.09.2015 01.10.2015 Ara.14 Oca.15 Şub.15 Mar.15 Nis.15 May.15 Haz.15 Tem.15 Brüt Rezerv (Sağ) Ağu.15 Eyl.15 Eki.15 115 110 105 100 95 90 Milyar USD 3
5. Konunun haberleştirilmesi aşamasında TCMB ile basın kuruluşları arasındaki diyalog da dikkat çekicidir. Bloomberg HT muhabiri Kerim Karakaya, TCMB Basın Sözcüsü ile temasa geçerek bu konuda bir haber yapılacağından bahsederek bilgi talebinde bulunmuş; kendisine TCMB nin basın yayın kuruluşlarının sorularına ilişkin yazılı prosedürü çerçevesinde TCMB yöneticileri bilgilendirilerek geri dönüş yapılacağı ifade edilmiştir. Ancak Kerim Karakaya bilgilendirmeyi beklemeksizin haberi geçeceğini belirtmiş ve TCMB cevabını beklemeyerek saat 16: 45 te haberi yayınlamıştır. Haberin ardından Anadolu Ajansı ndan Murat Birinci ve Reuters haber ajansından Nevzat Devranoğlu TCMB yi arayarak bilgi talebinde bulunmuştur. Üç muhabire de saat 17: 50 den itibaren: o Enerji ithalatçısı KİT lere döviz satışlarına dair bilgilerin TCMB genel ağ sitesinde yayınlandığı, o BOTAŞ ın döviz alımlarının kademeli olarak kamu bankalarına devretme hususu da dahil yönlendirmelerin uygun zamanlarda kullanıldığı, o Bu hususun, 30 Nisan 2015 tarihli TCMB Enflasyon Raporu toplantısında Soru-Cevap bölümünde zaten kamuoyu ile paylaşılmış olduğu bilgileri verilmiştir. Bilgilendirme sonrasında Anadolu Ajansı yeni bir bilgi içermediği kanaatiyle haberi yayınlamamış, Reuters ise bankacılık kaynaklarının, TCMB nin enerji ithalatçısı KİT lerin döviz ihtiyacının kamu bankaları üzerinden sağlanması için kamu bankalarından çalışma yapılmasını istediği yönünde bilgi verdiklerine dair bir ifadeye yer veren bir haber yayınlamış ve bu haberde TCMB tarafından yapılan bilgilendirmeyi de dikkate alarak Enflasyon Raporu toplantısında yapılan açıklamaya da yer vermiştir. Anadolu Ajansı ve Reuters in daha makul yaklaşımlarına karşılık Bloomberg HT, TCMB den gelen bilgilendirmeyi dikkate almamıştır. Bu olayı takiben, 2 Ekim tarihli gazetelerin bazılarında (Hürriyet gazetesi başta olmak üzere)yanlış ve yanlı haberlere yer verilmiştir. 3. Sonuç ve Alınabilecek Tedbirler Yazılı basın ve internet medyasında yer alan haberlerin tonu, dili ve sunuş tarzı eksik ve yanlış bilgilerle birleştiğinde manipülatif olduğu düşünülmektedir. Özellikle piyasalarda oynaklığın yüksek olduğu bir dönemde, haberlerin içeriği ve gelişen piyasa tepkileri bu değerlendirmeyi güçlendirmektedir. Bu çerçevede, TCMB ve Hazine Müsteşarlığı tarafından konunun hukuki açıdan değerlendirilmesi önem arz etmektedir. 4
Ek 1. 5
Ek 2. 6
Ek 3. 7
Ek 4. 8
Ek 5. 9
Ek 6. 10
Ek 7. 11