Türkiye de yaşlı nüfusta psikiyatrik bozukluklar epidemiyolojisi Prof. Dr. İsmet KIRPINAR Atatürk Üniversitesi /ERZURUM Bahar 1
Yaşam koşullarında ve tıbbi bakım düzeylerindeki hızlı ilerlemeler sonucu, bütün dünyada beklenen ortalama hayat süreleri giderek artmaktadır. Doğum hızlarının düşmesi ve salgın hastalıklarla mücadeledeki başarılar gibi ek etmenlerin de etkisiyle genel toplum içinde yaşlı nüfusun oranı giderek artmaktadır. Gelişmiş ülkelerde 2020 yılında nüfusun % 20 sinden fazlasının 65 yaş üstünde olacağı tahmin edilmektedir. Bahar 2
Bahar 3
Yirmibirinci yüzyılda, sağlık profesyonellerinin uğraşacakları hastalıkların içinde mental hastalıkların, yaşlı nüfusun giderek artması nedeniyle de özellikle demans ve depresyonun önemli bir yer alacağı öngörülmektedir. Demans ve depresyon, yaşlı nüfusta en sık görülen iki mental bozukluktur. Aynı zamanda, çoğu zaman birlikte bulunmaktadırlar ve bu birliktelik her iki durumla ilgili komplikasyonlarda artışa ve yeti kayıplarına yol açabilmektedir. Bahar 4
Toplum çalışmalarında 65 yaş üstü bireylerde hafif demans %2.6 20, ileri derecede demans ise %1.3 6.2 oranında bildirilmektedir (Eker 1998). Bakımevlerinde yaşayan bireylerde ise demans yaygınlığı % 45 59 gibi daha yüksek oranlarda bildirilmektedir (Fries 1993). Bahar 5
Toplumda yaşayan yaşlılarda majör depresyon nokta yaygınlığı %1 10 olarak bildirilmiştir. Bakımevinde yaşayanlar, tıbbi hastalığı olanlar ve demanslılarda bu oranlar artmaktadır. Bakımevlerinde yaşayan yaşlı bireylerde depresyon yaygınlığı %13 50 iken demansı olanlarda bu oran % 86 ya kadar çıkabilmektedir (Thorpe 2001, Lee 2001). Bahar 6
Adrese dayalı nüfus kayıt sistemine göre yapılan 2008 nüfus sayımı sonuçları, ülkemiz nüfusunun % 6,8 inin 65 ve daha yukarı yaş grubunda bulunduğunu göstermektedir. Bu durumda, bugün ülkemizde 65 yaş üstü yaşlı nüfus 5 milyona yakındır Bahar 7
Yaş Grubu 90+ 85 89 80 84 75 79 70 74 65 69 60 64 55 59 50 54 45 49 40 44 35 39 30 34 25 29 20 24 15 19 10 14 5 9 0 4 Nüfus Piramidi, 2008 6 4 2 0 2 4 6 Erkek Bahar % Kadın 8
Kurumlarda kalan yaşlılarda depresyon çalışmaları Bahar 9
Bekaroğlu M, Uluutku N, Tanrıöver S, Kırpınar İ : Depression in an elderly population in Turkey. Acta P sychiatrica Scand 1991; 84 (2): 174 178. Trabzon İl Merkezindeki bir bakım evinde yaşayan 142 yaşlı ile, evlerinde yaşayan 150 yaşlı üzerinde Hamilton DDÖ, 13 ve yukarısı kesme noktası Genel populasyonda % 35 (e.% 33, k.% 37) Kurumda kalanlarda % 41 (e. % 40, k. % 42) İlişkili değişkenler: İleri yaş, çalışamama, alkol tüketimi, boşanmış olma, fiziksel yetiyitimi ve zayıf dinsel ilgi Bahar 10
Aşkın R, Kaya N, Altuğ B, Ertan S, Şahin S: Yaşlılarda depresyon: ön araştırma. Yeni Symposium 34(1 2): 27 30, 1996 Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı Konya İ. Işık Devlet Huzurevi'nde. Üç aylık çalışma dönemi boyunca 21 kadın, 30 erkek olmak üzere 51 yaşlı ile çalışılmıştır. Bunların 23'ü yataiak, 28'i yatalak olmayan yaşlılardır. Tüm yaşlılarla tek tek klinik görüşmeler DSM III R major depresyon ve kronik depresyon tanı ölçütleri temel alınarak gerçekleştirildi. Geriatrik Depresyon Ölçeği (GDÖ) uygulanmış, yatalak hastalarda 15 puan ve üstü, yatalak olmayanlarda ise 13 puan ve üstü depresyon yönünde değerlendirilmiştir. 23'ü yatalak toplam 51 yaşlının 23'ünde klinik depresyon ve bununla uyumlu olarak normalden yüksek GDÖ puanı bulunmuştur. Bu oran incelenen tüm yaşlı nüfusun yaklaşık yarısı kadardır (45% ) Bunlardan 15'i (% 29) major depresyon, 8'i (% 16) ise kronik depresyon Bütün olarak ele alındığında huzurevinde kalan yaşlılarda yüksek oranda depresyon varlığı (yatalaklarda % 56.5; yatalak olmayanlarda % 35.7). Kadınlarda bu oran erkeklerden oldukça yüksek (%52'ye karşılık %40) Bahar 11
Kurtoğlu D, Rezaki SM: Huzurevindeki Yaşlılarda Depresyon, Bilişsel Bozukluk ve Yeti Yitimi. Türk P sikiyatri Dergisi 1999;10(3):173 179 Huzurevinde kalan 60 yaş ve üzerindeki 127 yaşlı kişi. Çalışmayı kabul edenlere Uluslararası Bileşik Tanı Görüşmesi (CIDI) Temel Sağlık Hizmetleri Biçimi nin depresyon ve bilişsel bozukluk bölümleri uygulanmış, ayrıca sosyodemografik özellikleri ve kişilerin kendi sağlıklarıyla ilgili değerlendirmelerini içeren bir anket ve Kısa Yeti Yetimi Anketi verilmiştir. ICD 10 tanı sınıflamasına göre şimdiki depresyon nöbetinin yaygınlığı %10.2 (kadınlarda %15.9, erkeklerde %4.7) Depresyonu olanların %77 sinde, orta ya da ağır derecede yeti yitimi bulunmuştur. Bilişsel bozukluk ve yeti yitimi yaş ilerledikçe artmaktadır. Bahar 12
Demet MM, Taşkın EO, Deniz F, Karaca N, İ çelli İ : Manisa Huzurevinde kalan yaşlılarda depresyon belirtilerinin yaygınlığı ve ilişkili risk etkenleri. Türk P sikiyatri Dergisi 2002;13(4):290 299 Manisa il ve ilçelerindeki 5 huzurevinde kalan 200 yaşlıdan 145 i ile yüz yüze görüşme yöntemi ile Sosyodemografik bilgiler, sağlık durumları, yakınları ve kaldıkları kurumun idareci, personel ve diğer sakinleriyle ilişki biçimini değerlendirmeyi amaçlayan bir form Yaşlılar İçin Depresyon Ölçeği (YDÖ) (Yesevage, Sağduyu) Örneklemin yaş ortalaması 73.9±9.2, YDÖ ortalaması 11.9±6.52 dir. YDÖ kesme noktasına (13 14) göre %35.9 oranında depresyon. Regresyon analizinde algılanan sosyal düzeyden tatmin olmama; kişisel bakımını yapabilme yetisinin tam olmaması; huzurevinden çıkarılma şeklinde gelecek kaygısı bulunması, sosyal etkinliklere katılma isteğinin her zaman olmaması ve kurumun fiziksel koşullarından yeterince hoşnut olmama depresyon varlığıyla ilişkili Bahar 13
Bahar A, Tutkun H, Sertbaş G: Huzurevinde yaşayan yaşlıların anksiyete ve depresyon düzeylerinin belirlenmesi. Anadolu P sikiyatri Dergisi 2005; 6:227 239239 1 15 Ekim 2004 tarihleri arasında Gaziantep Huzurevi nde kalan 71 yaşlı. Veri toplama aracı olarak araştırmacılar tarafından hazırlanan, sosyodemografik değişkenleri ve yaşlıları tanıtıcı bilgileri içeren görüşme formu, depresyon düzeylerini belirlemek için Geriatrik Depresyon Ölçeği ve anksiyete düzeylerini belirlemek için Beck Anksiyete Ölçeği kullanılmıştır. Kesme puanı olarak 13/ 14 alındığında, örneklemin % 76 sında depresyon olduğu bulunmuştur. Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre; yakınıyla görüşme durumu, yaşlılığa bakış açısı, çocuk sayısı, sağlığı algılama durumu, kurumda boş zamanların değerlendirilmesi ve etkinliklere katılma istekliliği ile depresyon puan ortalamaları arasında etkileşim belirlenmiştir. Yaşlıların kurumda kalış süresi, sağlığı algılama durumu ve kronik hastalık durumu boyutlarının anksiyete düzeyini anlamlı olarak yükselttiği saptanmıştır Bahar 14
İ lhan MN, Maral I, Kitapçı M, Aslan S, Çakır N, Bumin MA: Yaşlılarda Depresif Belirtiler ve Bilişsel Bozukluğu Etkileyebilecek Etkenler. Klinik P sikiyatri 2006;9:177 184 Halk sağlığı ve diğer disiplinlerden (psikiyatrist de var) Ankara Seyranbağları ve Ümitköy Huzurevlerinde yaşayan 302 kişiden 191 kişi üzerinde yapıldı. Demografik bilgi anketi, Eğitimsizler İçin Standardize Mini Mental Test (SMMT E), Yaşlılar İçin Depresyon Ölçeği (YDÖ) kullanıldı. Yaş ortalaması 76.5±8.3 tür, %60.7 si kadın, %39.3 ü erkektir. Yaşlıların %48.2 sinde depresif belirtiler vardır. Depresif belirti olasılığı, fiziksel kronik hastalığı olanlarda olmayanlara göre 3.75; sosyal güvencesi olmayanlarda olanlara göre 3.84; son bir ayda yaşamı olumsuz etkileyen olay yaşayanlarda yaşamayanlara göre 9.77; bilişsel bozukluğu olanlarda olmayanlara göre 3.01 kat fazladır. Huzurevinde geçirilen süre 1 yıldan fazla olanlarda 0.4 kat azdır. Bahar 15
ALTINTAŞ H, ATTİLA S, SEVENCAN F, AKÇALAR S, SEVİM Y, SOLAK ÖS, ŞAHİN EK, VELAGİÇ Z. ANKARA DA Bİ R YAŞLI BAKI MEVİ NDE YAŞAYAN YAŞLI LARDA DEP RESYON BELİ RTİ LERİ Nİ N TARANMASI TAF Prev Med Bull. 2006; 5(5): 332 342. Keçiören Belediyesi Yaşlılar Köşkü nde yaşamakta olan 117 yaşlı, den 87 yaşlıya (%74,4) ulaşılmıştır. Yaşlılar İçin Depresyon Ölçeği (YDÖ) puanı, sosyodemografik özellikler, kronik hastalık varlığı, ruhsal sağlık ve kaldığı kurumla ilgili bazı özellikler araştırmanın değişkenleridir. Araştırmada 27 soruluk anket ve 30 soruluk YDÖ kullanılmış, Yaşlılar Köşkü nde kalan yaşlıların YDÖ puanına göre %41,5 i (34 kişi) depresyon açısından risk taşımaktadır. Araştırmaya katılanların kendisini sağlıklı hissetme durumları ile YDÖ puanı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki çıkmıştır. Bahar 16
Zincir H, Taşçı S, VE DEP RESYON DÜZEYLERİ VE Kaya Z, Başer M: HUZUREVİNDE YAŞAYAN YAŞLI BİREYLERİN YAŞAM KALİTESİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER. Sağlık Bilimleri Dergisi 17(3) 168 174, 2008 Sağlık Yüksek Okulu Kayseri Büyükşehir Belediyesi Huzurevinde yaşayan 93 kişi Veriler araştırmacılar tarafından oluşturulan anket formu, Yaşam Kalitesi Ölçeği (SF 36) ve Geriatrik Depresyon Ölçeği (GDÖ) aracılığı ile toplanmıştır. Huzurevinde yaşayan yaşlı bireylerde yaşam kalitesi ortalama puanı arttıkça depresyon puan ortalamalarının düştüğü ve yaşam kalitesi ile depresyon puan ortalamaları arasında negatif bir ilişki olduğu saptanmıştır. Yaşam kalitesi ve depresyon puan ortalaması ile cinsiyet ve eğitim durumu arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişki bulunmuştur. Bahar 17
Toplum örneklerinde yapılan depresyon çalışmaları Bahar 18
Bekaroğlu M, Uluutku N, Tanrıöver S, Kırpınar İ : Depression in an elderly population in Turkey. Acta P sychiatrica Scand 1991; 84 (2): 174 178. Trabzon İl Merkezindeki bir bakım evinde yaşayan 142 yaşlı ile, evlerinde yaşayan 150 yaşlı üzerinde Hamilton DDÖ, 13 ve yukarısı kesme noktası Genel populasyonda % 35 (e.% 33, k.% 37) Evde yaşayanlarda % 29 (e. % 24, k. % 33) İlişkili değişkenler: İleri yaş, çalışamama, alkol tüketimi, boşanmış olma, fiziksel yetiyitimi ve zayıf dinsel ilgi Bahar 19
Uçku R ve Küey L:Yaşlılarda depresyon epidemiyolojisi: 65 yaş üzeri yaşlılarda kesitsel bir alan çalışması. Nöropsikiyatri Arşivi, 1992; 29(1):15 20. Yarı kentsel bir bölgede tam sayım yöntemi ile 65 yaş üzeri kişilerde Standart tanı ölçeği (Weissmann ölçeği) ve ölçütleri (DSM III R) kullanılarak Örnekte major depresyon nokta prevelansı % 5.9 (21/ 356) bulunmuştur. Kadınlarda erkeklere; evli olmayanlarda evlilere; yalnız ya da akrabalarıyla yaşayanlarda eşi ile yaşayanlara; günlük yaşam aktiviteleri yetersiz/başkalarına bağımlı olanlarda ve kronik fizik hastalığı olanlarda olmayanlara göre depresyon riski daha yüksektir. Bahar 20
Kocataş S, Güler G, Güler N: 60 yaş ve üzeri bireylerde depresyon yaygınlığı. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi,2004:7(1) Sivas İli Çayboyu Mahallesi nde yaşayan 60 yaş ve üzerindeki 94 yaşlı birey Araştırmada örneklem seçilmemiş, evrenin tümü örnekleme alınmış ancak 17 yaşlı birey araştırmaya katılmayı istemediği için örneklemi 77 yaşlı birey oluşturmuştur. Araştırmacılar tarafından hazırlanan sosyo demografik bilgi formu ve Yesevage ve arkadaşları tarafından 1983 yılında geliştirilerek geçerlilik güvenirlik çalışması yapılan Geriatrik Depresyon Ölçeği (GDÖ) kullanılmış Y aşlıların % 36 sında depresyon görüldüğü ortaya çıkmış (kadınların % 45 inde, erkeklerin ise % 27.1 inde ) Dul, çocuksuz, kronik fiziksel hastalığı olanlarda fazla Bahar 21
Keskinoğlu P, P ıçakçıefe M, Giray H, Bilgiç N, Uçku R, Tunca Z: Yaşlılarda depresif belirtiler ve risk etmenleri. Genel Tıp Derg 2006;16(1):21 26 Halk Sağlığı (+1 Psikiyatrist) İ zmir İ li İ nönü Sağlık Ocağı Bölgesi ndeki 65 yaş ve üzeri 359 yaşlı. Küme örneklemeyle seçilen 204 yaşlı örneği oluşturmuş, 201 ine ulaşılmış. Depresif Belirtiler Ölçeği (DBÖ) yaşlılarda, hızlı değerlendirme ile depresif belirtilerin saptanmasında kullanılan kısa bir ölçektir. Bu ölçekle depresyon tanısı koymak değil, depresif belirti varlığını göstermek amaçlanmaktadır. Demans varlığının ayrımı yapılmadan, yaşlılarda kullanılabilen bir ölçektir. DBÖ yalnızca yaşlılarda kullanılan bir ölçektir. Ülkemiz için geçerlilik, güvenilirlik çalışmaları yapılmamıştır. Depresyon tanısı için bir kesim noktası bildirilmemektedir. Ölçekte yer alan her depresif belirti 2 puandır ve 8 soruya en yüksek 16 puan verilebilmektedir. Yaşlıların yaş ortalaması 70.8 (SD=6.5) dir. % 61.2 si kadın, % 91.0 ı hiç okula gitmemiştir. % 11.4 ü yalnız yaşamakta, % 25.9 unun sosyal güvencesi bulunmamaktadır. Yaşlıların depresyon puan ortalaması 3.8 (SH=0.31) dir. Çoklu Lineer Regresyon analizi sonucunda depresif belirtiler için risk faktörünün yalnızca yakınlarıyla görüşme sıklığı olduğu belirlendi. Bahar 22
Çınar I Ö, Kartal A:Yaşlılarda Depresif Belirtiler ve Sosyodemografik Özellikler ile İ lişkisi.taf P rev Med Bull 2008; 7(5):399 404 Denizli 4 No.lu Sağlık Ocağı Bölgesinde 65 yaş ve üstü yaşlı nüfustan kayıtlı olan 1100 yaşlıdan rastgele örnekleme yöntemiyle seçilen toplam 126 yaşlı araştırmanın örneklemini oluşturmuştur. Sağlık Yüksek Okulu 65 yaş ve üzeri yaşlılardan oluşan gruba, karşılıklı görüşme yöntemi ile anket uygulanmıştır. Sosyodemografik özelliklerin yer aldığı veri formu ile, depresif belirti düzeyini değerlendirebilmek için Beck Depresyon Ölçeği kullanılmıştır. Beck Depresyon Ölçeği puanlamasına göre yaşlıların % 53,2 sinin depresif puanlarının sınır değerin üzerinde olduğu belirlenmiştir. Burns sınıflamasına göre ise, yaşlıların % 19,8 inin orta şiddette depresif belirti, % 10.3 ünün ise şiddetli düzeyde depresif belirti gösterdiği saptanmıştır. Kadınların puan ortalaması erkeklere göre daha yüksektir ve istatistiksel olarak cinsiyetler arasında anlamlı bir fark vardır. Bahar 23
Bahar 24
Karalar F, Öztürk I, Şahin A, Çayköylü A, Kırpınar İ : Erzurum il merkezinde 65 yaş ve üzeri populasyonda depresyon yaygınlığı ve ilişkili faktörler. 5.Ulusal Geropsikiyatri P rogram& Bildiriler, 10 1212 Haziran, 2004, İ stanbul Erzurum İl Merkezi nde 65 yaş ve üzeri toplum içinde yaşayan 12125 kişiyi temsil eden (sistematik örnekleme)300 yaşlı üzerinde; Eğitimliler ve Eğitimsizler için SMMT (9 ve altı puan alanlar çalışma dışı), Geriatrik Depresyon Ölçeği (GDÖ) kullanılarak yapılan çalışmada, Tüm grubun 22% si GDÖ den 14 ve daha fazla puan aldı Kadınlarda, dul ve boşanmışlarda, okuma yazma bilmeyenlerde, yalnız yaşayanlarda, olumsuz yaşam olayları bildirenlerde ve fiziksel hastalık varlığında depresyon puan ortalamaları yüksek saptanmıştır. Bahar 25
Kulaksızoğlu IB, Gürvit H, P olat A, Harmancı H, Çakır S, Hanağası H Bilgiç B, Emre M: Unrecognized depression in community dw elling elder persons in Istanbul. International P sychogeriatrics 2005;17(2):303 312 İstanbul Kadıköy sınırları içinde Kayıtlardan 70 ve üstü yaşta kişilerden randomize seçilen 1067 kişi üzerinde kesitsel bir çalışma Yüzyüze ev görüşmeleri ile demografik bilgi formu, Geriyatrik Depresyon Ölçeği ve Mini Mental Durum Muayenesi Ölçekleri Grup 623 (61 %) kadın ve 395 (39 %) erkek; ortalama yaş 74.8 yıl; 63 % ü 70 74, 29 % u 75 84 yıl arası ve 8 % i 85 ve yukarı yaşlarda. Tüm grubun 16% sı (n = 163) GDÖ den 14 ve daha fazla puan almış Deprese grubun sadece 9 % u antidepresan alıyor. Lojistik regresyon; GDÖ den yüksek puan alma için en yüksek yordayıcıların okur yazar olmama, 75 79 yaş aralığında olma, kadın olma ve 4 ten fazla çocuk sahibi olma olduğuna işaret ediyor. Bahar 26
Kurumlarda kalan yaşlılarda demans (bilişsel bozulma) çalışmaları Bahar 27
Kurtoğlu D, Rezaki SM: Huzurevindeki Yaşlılarda Depresyon, Bilişsel Bozukluk ve Yeti Yitimi. Türk P sikiyatri Dergisi 1999;10(3):173 179 Huzurevinde kalan 60 yaş ve üzerindeki 127 yaşlı kişi. Çalışmayı kabul edenlere Uluslararası Bileşik Tanı Görüşmesi (CIDI) Temel Sağlık Hizmetleri Biçimi nin depresyon ve bilişsel bozukluk bölümleri uygulanmış, ayrıca sosyodemografik özellikleri ve kişilerin kendi sağlıklarıyla ilgili değerlendirmelerini içeren bir anket ve Kısa Yeti Yetimi Anketi verilmiştir. Yaşlıların %36 sında bilişsel bozukluğun var olabileceği saptanmıştır. Bilişsel bozukluğu olanların %69 unda orta ya da ağır derecede yeti yitimi bulunmuştur. Bilişsel bozukluk ve yeti yitimi yaş ilerledikçe artmaktadır. Bahar 28
Ergün UG, Bozdemir N, Uğuz Ş, Güzel R, Burgut R, Saatçi E, Akpınar E: ADANA HUZUREVİ'NDEYAŞAYAN YAŞLILAR İLE AİLE HEKİMLİĞİ P OLİKLİNİĞİ'NE BAŞVURAN YAŞLILARIN MEDİKOSOSYAL ÖZELLİKLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ. Geriatri 6 (3): 89 94, 2003 Aile Hekimliği, Psikiyatri vs. Aralık 2000 Ocak 2002 tarihleri arasında, Aile Hekimliği P olikliniği'ne başvuranlar ve Adana Huzurevi'nde yaşayanlar olmak üzere iki gruba ayrılan 65 yaş ve üzerindeki yaşlılara yüz yüze görüşme tekniği ile anket formu dolduruldu. Mini Mental Durum Değerlendirme Sorgulaması (MMDDS), günlük yaşam aktivite ölçeği (Katz) ve enstrümantal yaşam aktivite (IADL) ölçeği uygulandı. Araştırmaya 107'si (%56.6) kadın, 82'si (%43.4) erkek olmak üzere toplam 189 kişi alındı. Çalışmaya katılanların yaş ortalaması 72.2±6.2 yıl olup, 88'i Huzurevinde yaşıyordu. Yirmi puan ve altı bilişsel bozukluk; 21 puan ve üstü normal bilişsel durum olarak değerlendirildi. Huzurevi grubunun % 20.5'inde ve poliklinik grubunun % 23.8'inde MMDDS M ortalaması düşük bulundu. Bahar 29
İ lhan MN, Maral I, Kitapçı M, Aslan S, Çakır N, Bumin MA: Yaşlılarda Depresif Belirtiler ve Bilişsel Bozukluğu Etkileyebilecek Etkenler. Klinik P sikiyatri 2006;9:177 184 Halk sağlığı ve diğer disiplinlerden (psikiyatrist de var) Ankara Seyranbağları ve Ümitköy Huzurevlerinde yaşayan 302 kişiden 191 kişi üzerinde yapıldı. Demografik bilgi anketi, Eğitimsizler İçin Standardize Mini Mental Test (SMMT E), Yaşlılar İçin Depresyon Ölçeği (YDÖ) kullanıldı. Yaş ortalaması 76.5±8.3 tür, %60.7 si kadın, %39.3 ü erkektir. Yaşlıların %50.8 inde bilişsel bozukluk vardır. Bilişsel bozukluk riski, 75 yaş ve üzerinde olanlarda 6.30; ilkokul mezunu olmayanlarda 6.80; depresyonu olanlarda 3.23 kat fazladır. Bahar 30
Amuk T, Oğuzhanoğlu NK, Oğuzhanoğlu A, Sözeri VG, Karadağ F: huzurevindeki yaşlılarda demans yaygınlığı, ilişkili risk etkenleri ve eşlik eden psikiyatrik tanılar. Anadolu P sikiyatri Dergisi 2009; 10:301 309 Denizli Huzurevi nde yaşayan 141 birey Demans ve psikiyatrik tanılar SCID le DSM IV ölçütlerine göre konmuş. SMMT, Hamilton Anksiyete DÖ, Cornell Demansta Depresyon Ö, Global Yıkım Ölçeği, Yaşlı Bireyler İçin Çok Boyutlu Gözlem Ölçeği uygulanmış. Örneklemin %66 sı erkek,yaş ortalaması 74.99 ±9.81 yıl, eğitim süresi ortalaması 1.79±3.03 yıl, huzurevinde kalış süresi ortalaması 43.68±44.94 ay olarak bulunmuştur. Demans tanısı yüzde 62.4 Alzheimer H.(% 67, s=59), vasküler demans (% 25, s=22) ve diğerleri (% 8, s=7) Demansı olan yaşlıların olmayanlara göre yaş ortalaması yüksek, eğitim süresi ortalaması düşük, kronik hastalık ve sürekli kullanılan ilaç sayısı daha fazla bulunmuştur. Lojistik regresyon analizinde, 76 yaşından büyük olmak, kırsal alanda yaşamak, eğitimsiz olmak ve diyabet hastası olmak demans ile ilişkili görülmüştür. Demanslı yaşlıların %61.4 üne (s=54) en az bir psikiyatrik bozukluğun eşlik ettiği ve depresif bozukluğun en yaygın konulan tanı olduğu (%45.6) belirlenmiştir. Bahar 31
Toplum temelli demans (bilişsel bozulma) çalışmaları Bahar 32
Bulut S, Ekici İ, P olat A, Berilgen S, Gönen M, Daş E, Demir CF:Elazığ İli Abdullahpaşa Bölgesinde Demans P revalansı ve Demans Alt Grupları. Demans Dergisi 2002; 2: 105 110 Fırat Üniversitesi Tıp Fakültesi Nöroloji Anabilim Dalı tarafından 2002 de. Elazığ ili Abdullahpaşa Eğitim ve Araştırma Sağlık Ocağı bölgesinde yaşayan 65 yaş ve üzeri 269 kişi, Standardize Mini Mental Durum Muayenesini (MMDM) içeren bir ev anketi yapıldı. MMD eğitimsizler için 20, eğitimliler için 24 puanın altında olanlar çalışmanın ikinci aşaması için Nöroloji kliniğine çağrıldı. Burada nöroloji uzmanı gözetiminde hasta ve yakınlarından ayrıntılı anamnez alındı, fizik ve nörolojik muayeneleri yapıldı. Rutin biyokimya, vitamin B12, tiroid hormonları, sifiliz testleri, HIV testleri uygulandı. BT veya kranial MRI çektirildi. Bir psikiyatri uzmanı gözetiminde Hamilton Depresyon Ölçeği uygulanarak depresyon, DSM IV tanı kriterlerine göre de aktif psikopatoloji ekarte edildi. Demans alt tiplerinin belirlenmesinde Alzheimer ve Vasküler demans için DSM IV tanı kriterleri kullanıldı. Daha sonra tüm olgular Global Yıkım Ölçeğine (GYÖ) göre fonksiyonel bozulmayı belirlemek amacıyla değerlendirildi. Bahar 33
Ev anketi uygulanan 246 kişiden (135 E, 111 K), MMDM puanları düşük olan 24 olgu nöroloji kliniğine davet edildi. Burada yapılan değerlendirme sonunda bu olguların 18'inin (10 K, 8 E) demans tanı kriterlerini karşıladığı sonucuna varıldı. Çalışılan bölgede demans prevalansı % 7.3 olarak tespit edildi. Cinsiyete göre prevalans ise erkeklerde %5.9, kadınlarda ise %9.0 idi. Alzheimer hastalığı demansın en sık görülen alt grubunu oluşturdu. VaD ikinci sıklıkta görülürken, diğerleri (Parkinson demansı ve frontotemporal demans) daha az sıklıkta görüldü. Saha çalışmasında baraj puan olarak; eğitimsizlerde MMDM 19/20, eğitimlilerde MMDM 23/24 puanlarını kabul ettik (Zhang ve ark. 1990). Ancak kültürel açıdan oldukça düşük bir bölgede yapılan çalışma için demans tanısı koymada MMDM'nin eğitimsizler için hazırlanmış formunun bile yetersiz kaldığını gördük. Çünkü yaşlıların birçoğu haftanın günlerini, ayların isimlerini, içinde bulunduğu yeri bile bilmiyordu. Bahar 34
Gürvit H, Emre M, Tinaz S, ve ark. The prevalence of dementia in an urban Turkish population. Am J Alzh Dis Oth Demen. 2008; 23(1): 67 76. İstanbul un Kadıköy ilçesinde gerçekleştirilen Türkiye Alzhemier Hastalığı Prevalansı Çalışması 70 yaş üstü 1019 kişi üzerinde toplum temelli, kesitsel, 2 safhalı çalışma İlk safhada denekler MMSE ile bilişsel yetersizlik bulguları için tarandı. İkinci safhada pozitif (n=322) bulunanların %78 i ve negatif (n=63)lerin %9 u ile standart bir tanısal çalışma gerçekleştirildi. Demans ve AH tanıları belirlenen ölçütlere göre kondu. 93 demanslı saptandı, 58 i olası AH tanısı aldı. Bu rakamlara göre, olası AH ve demans oranları 11.0% (95% CI, 7.0% ila 15.0%) ve 20.0% (95% CI, 14.0% ila 26.0%) olarak belirlendi. Bahar 35
Şahin A, Karalar F, Öztürk I, Aydın N, Kırpınar İ :Erzurum il merkezinde 65 yaş üzeri populasyonda bilişsel bozuklukların yaygınlığı ve sosyodemografik özellikler ile ilişkisi. 5.Ulusal Geropsikiyatri P rogram& Bildiriler, 10 12 Haziran, 2004, İ stanbul Erzurum İl Merkezi nde 65 yaş ve üzeri toplum içinde yaşayan 12125 kişiyi temsil eden (sistematik örnekleme) 300 yaşlı üzerinde ev ziyaretleri ile; Eğitimliler ve Eğitimsizler için SMMT Tüm grubun 75.3% ü normal (SMMT 24 30) 13.7% si hafif bilişsel bozulma (SMMT 20 23) 9.3% ü orta bilişsel b. (SMMT 10 19) 1.7% si ağır bilişsel b. (SMMT 0 9) Tüm derecelerde bilişsel bozulma 24.7% Kadınlarda; düşük eğitim düzeyi, düşük sosyo ekonomik düzey sahiplerinde, kol emeği ile çalışan işçi ve çiftçilerde SMMT puanları daha düşük Bahar 36
Bahar Psikiyatrik Epidemiyoloji 37
Bahar 38
Yaşlılarda diğer bozukluklar için yapılmış çalışmalar Bahar 39
Öztürk I, Algül S, Kırpınar İ, Aydın N: Erzurum il merkezinde 65 yaş ve üzeri populasyonda anksiyete bozukluklarının yaygınlığı ve ilişkili faktörler. 7.Ulusal Geropsikiyatri Özet Kitabı, 23 2626 Nisan 2009, İ stanbul Erzurum İl Merkezi nde 65 yaş ve üzeri toplum içinde yaşayan 12125 kişiyi temsil eden (sistematik örnekleme) 300 yaşlı üzerinde ev ziyaretleri ile; Eğitimliler ve Eğitimsizler için SMMT, ağır bilişsel bozukluk gösterenle çalışma dışı SCID 1, GDÖ, WHO DAS II Tüm grubun Agorafobi 1.7% Yaygın Anksiyete Bozukluğu 1.4% Obsesif Kompülsif Bozukluk 1.4% ü P anik Bozukluğu 1.0% Özgül fobi 1.0% Tüm anksiyete bozukluklarının nokta yaygınlığı 6.4% Kadın olma, boşanmış veya dul olma, hiç çalışmamış olma, ekonomik ve ailesel sorunlar, fiziksel hastalık öyküsü ve düşük yetiyitimi düzeyleri ilgili değişkenler olarak bulundu. Bahar 40
Sonuçlar! Bahar 41
depresyon Toplumda yaşayan yaşlılarda depresif belirtiler HDÖ ile %29, DBÖ ile % 3.8, BDÖ ile 53.2 oranlarında bulunmuştur. Geriyatrik Depresyon Ölçeği ile bulunan oranlar %16 45 tir. Bakımevinde yaşayanlar, tıbbi hastalığı olanlar ve demanslılarda bu oranlar artmaktadır. Bakımevlerinde yaşayan yaşlı bireylerde depresyon yaygınlığı 10.2% (ICD/CIDI) ile 76% (GDÖ) arasındadır. Bahar 42
depresyon Kadın olmak, düşük sosyo ekonomik düzeyde olmak, dul olmak, sosyal güvencesi olmamak, son bir ayda yaşamı olumsuz etkileyen olay yaşamak. Fiziksel kronik hastalığı olmak, bilişsel bozukluğun varlığı, günlük yaşam aktivitelerinde yetersizlik gibi etkenlerin yaşlılarda depresyon oluşumuna zemin hazırladığı gösterilmiştir. Kurumlarda kalanlarda depresyon sıklığı artıyor. Buna karşılık huzurevinde geçirilen süre 1 yıldan fazla olanlarda ise depresif belirtiler azalmaktadır. Yalnız yaşamak, yakınlarıyla az görüşebilmek, sosyal desteğin yetersiz algılanması sıklığı artırıyor. Bahar 43
demans Toplum çalışmalarında 65 yaş üstü bireylerde bilişsel bozulma %7.3 (SMMT+klinik) ile %24.7 (SMMT) oranlarında görülmüştür. Bakımevlerinde yaşayan bireylerde ise bilişsel bozulma yaygınlığı % 20.5 62.4 gibi daha yüksek oranlarda bildirilmektedir. Bahar 44
Beklendiği gibi yaş arttıkça bilişsel bozulma sıklığı artmaktadır. Düşük eğitim düzeyi, düşük sosyo ekonomik düzey sahiplerinde, kol emeği ile çalışan işçi ve çiftçilerde, kırsal alanda yaşayanlarda bilişsel bozulma daha sıktır. Diyabet gibi kronik hastalıkları olanlarda ve fazla ilaç alanlarda sıktır. Kadınlarda risk biraz artıyor gibi görünmektedir. Bahar 45
Genel olarak katı tanı ölçütlerine sahip algoritmaların kullanıldığı yapılandırılmış tekniklerde bozukluk oranları daha düşük bulunmakta, belirti düzeyinde tanı koyan ölçeklerin kullanıldığı çalışmalarda oranlar daha yüksek çıkmaktadır. Sonuçlar diğer ülkelerde yapılmış çalışma sonuçlarından fazla bir farklılık göstermemektedir. Standart tanı ölçütleri ve ölçekler kullanılarak çalışma yapmak gerekiyor. Bahar 46
Geriatrik Depresyon Ölçeği; Yesevage ve ark (1983) tarafından geliştirilmiş, Ertan tarafından Türk populasyonunda geçerlik ve güvenilirlik çalışması yapılmıştır. Özbildirime dayalı 30 sorudan oluşan, yaşlıların kolayca işaretleyebileceği, evet ya da hayır olarak yanıtlana bileceği biçimde hazırlanmıştır. Ölçeğin puanlamasında depresyon lehine verilen her yanıt için 1 puan, diğer yanıt için 0 puan verilmekte ve sonuçta toplam puan depresyon puanı olarak kabul edilmektedir. Ölçeğin puanlaması;0 10 puan depresyon yok, 11 13 puan olası depresyon, 14 ve üzeri puan kesin depresyon şeklinde yapılmıştır. Geriatrik Depresyon Ölçeği skorları için eşik değer olarak 14 alındığında özgüllüğün %100 e çıktığı bildirilmektedir. Bahar 47
10. Ulusal Konsültasyon Liyezon Psikiyatrisi ve Psikosomatik Tıp Kongresi 28 30 Ekim 2010 ERZURUM Bahar 48
Teşekkürler Bahar 49