Haftanın Ortası Güncel konularla her Çarşamba Patinaj yaptırıcı Yunanistan, Fed ve koalisyon konularından bir süreliğine uzaklaşmakta yarar var. Türkiye ekonomisi için devrim niteliğinde bir değişimi tetikleyebilecek başka bir konuya odaklanmak gerek. O da, Güney Gaz Koridoru ve bu koridorun Türkiye kısmına konan adıyla, TANAP. Son 15 yıla damgasını vuran ve temelde doğudan batıya doğru uzanan doğalgaz boru hatları üzerinden yaşanan ekonomik savaşta Rusya-Ukrayna krizinin yarattığı değişimler, Türkiye yi bir anda Avrupa Birliği nin vazgeçemeyeceği bir stratejik ortak noktasına taşımış oldu. Güney Gaz Koridoru: koalisyonundan uzaklaşarak Türkiye nin ekonomik yavaş yavaş bir erken/yeniden yükselişi doğalgazın yolundan seçime doğru yol aldığını geçiyor anlatıyor. Yunanistan krizi ise Pazar günü yapılan ve Yunan Son birkaç aydır hepimizi halkının %61 ile kemer sıkma kilitleyen üç önemli olayda politikalarını reddettiği belirsizlikler devam ediyor. referandum sonrasında; ya 25. Seçimden bu yana bir ay geçti. saatte politik bir kararla borçlar Cumhurbaşkanı ile yönetimdeki yeniden yapılandırılarak geçici AKP hükümetinin tavırları; sonlandırılacak, ya da komadaki Türkiye nin, daha geçen hafta bir hastanın fişi çekilerek Grexit adım önde sayılan AKP-CHP uygulamaya sokulacak. Tabi bir Grafik 1: Türkiye Doğalgaz Boru Hatları -Mevcut ve Projeler Bu biraz da zoraki enerji kardeşliği, orta ve uzun vadede başta cari açık olmak üzere, Türkiye nin kronik ekonomik sorunlarına çare olabilme potansiyelini taşıyor. Kafkaslar- Ortadoğu-AB ekseninde gelişen olayları yorumlayabilmek için zaten enerji sektörünü yakından izlemek gerekirken, Türkiye nin ekonomik dertlerine çare olma potansiyeli nedeniyle de söz konusu bölgenin doğalgaz boru hatlarındaki değişen hikayeyi yakından incelemekte fayda var. Keyifli okumalar dileriz. 1 Kaynak: AlJazeeraTürk, Egeli&Co.
de Fed var. Dün IMF bir kez bu koridorun Türkiye kısmına daha 2016 dan önce faiz konan adıyla, TANAP. artırmanın ABD ekonomisini Son 15 yıla damgasını vuran ve boğma riski taşıdığını ifade etti temelde doğudan batıya doğru ki bu da 2015 te iki kez faiz uzanan doğalgaz boru hatları artışı sinyali veren Fed in, yeni üzerinden yaşanan ekonomik ekonomik verileri nasıl savaşta Rusya-Ukrayna krizinin yorumlayacağına dikkatleri yarattığı değişimler, Türkiye yi bir yoğunlaştıracak. anda Avrupa Birliği nin Patinaj yaptırıcı bu üç konudan vazgeçemeyeceği bir stratejik bir süreliğine uzaklaşmakta ortak noktasına taşımış oldu. Bu yarar var. Türkiye ekonomisi biraz da zoraki enerji kardeşliği, için devrim niteliğinde bir orta ve uzun vadede başta cari değişimi tetikleyebilecek ve ilgi açık olmak üzere, Türkiye nin çekici olduğu ölçüde kronik ekonomik sorunlarına çare Türkiye nin geleceği üzerinde olabilme potansiyelini taşıyor. etki yaratacak başka bir konuya odaklanmak gerek. Kafkaslar-Ortadoğu-AB ekseninde gelişen olayları O da, Güney Gaz Koridoru ve yorumlayabilmek için zaten Grafik 2: Proje Aşamasındaki Doğalgaz Boru Hatları enerji sektörünü yakından izlemek gerekirken, Türkiye nin ekonomik dertlerine çare olma potansiyeli nedeniyle de söz konusu bölgenin doğalgaz boru hatlarındaki değişen hikayeyi yakından incelemekte fayda var. İptaliyle Türkiye yi AB ye küstüren Nabucco boru hattı Maliyeti önce 8 milyar euro, ardından 12 milyar dolar euro olarak hesaplanan Nabucco Boru Hattı projesi, yıllık 31 milyar metreküp kapasiteyle AB nin, doğalgazda kaynak çeşitliliğini ve enerji güvenliğini artırmak için en ciddi alternatifi ve doğubatı enerji koridoru içinde en önemli ayaktı. Hazar (Azerbeycan-Türkmenistan) ve Ortadoğu (İran-Irak) doğalgazının Türkiye üzerinden geçerek, Bulgaristan, Romanya, Macaristan ve Avusturya ya ulaşması hedefleniyordu. Kaynak: AlJazeeraTürk, Egeli & Co. 2 AB ve ABD nin de desteğini alan projede amaç Avrupa nın % 60 larda dolanan Rusya ya doğalgaz bağımlılığını düşürmekti. Aynı zamanda, projenin hayata geçmesiyle Türkiye enerjide AB için en önemli transit ülkelerden biri
haline gelecekti. Nabucco yu hayata geçirmek üzere, Türkiye den BOTAŞ ın yanında, Avustralya, Macaristan, Romanya, Bulgaristan ve Fransa daki beş ayrı şirketten oluşan konsorsiyum ise, yürümedi. Rusya nın Nabucco yu hedef alarak (ve Nabucco ya destek veren Türkiye yi de dışlayarak) açıkladığı Güney Akım Projesi ile tam kapasite çalışamayacağı anlaşılan Nabucco hattı bir de finansman zorlukları yaşayınca sonunda iptal edildi. Bu da Türkiye-AB ilişkilerinde giderek izlenen tatsızlaşmanın basamaklarından birini oluşturdu. Rusya dan Sevgilerle: Mavi Akım la Türkiye nin Rusya gazına bağımlılığı %60 ta 2005 ten bu yana aktif olan, 3,3 milyar dolar maliyetli Mavi Akım (Blue Stream), Rusya dan Türkiye ye doğal gaz nakletmek için Karadeniz in altından geçen bir büyük bir boru hattı. Toplam 1.200 kilometrelik bu hat yılda 16 milyar metreküp doğalgaz taşıma kapasitesine sahip. Denizin 2.140 metre dibinden geçen boru hattı, Rusya'nın İzobilniye kentinden başlayarak Ankara'da son buluyor. Rus Gazprom ve İtalyan ENI ortaklığıyla kurulan Blue Stream Pipeline B.V. tarafından inşa edildi. Blue Stream Pipeline B.V. boru hattının deniz bölümünün ve Beregovaya kompresör istasyonunun sahibi; Gazprom boru hattının Rus topraklarında kalan bölümün sahibi ve Mavi Akım ın Türk topraklarına vardıktan sonraki bölümünün işletmesi de Türk enerji şirketi BOTAŞ ta bulunmakta. Rusya nın Mavi Akım ı gerçekleştirmesindeki amacı bir yandan elbette Rus gaz iletim hatlarını artırmakken, diğer yandan da Türkiye nin üçüncü ülkelerle enerji anlaşmaları yapmasına engel olmaktı. Zaten, Mavi Akım ın tam kapasiteyle yürürlüğe girmesinden bu yana, Türkiye, doğalgazının % 60 tan fazlasını Rusya dan alıyor. Ancak, 2012 de Nabucco nun iptaline neden olacak şekilde, Rusya nın Güney Akım projesini açıklamasından sonra doğal gaz transitinde stratejik önemini kaybetme riskiyle karşılaşan Türkiye; Rusya nın arzularına 3 rağmen üçüncü ülkelerle anlaşma yoluna gitti. Ve, Azerbaycan doğal gazını Avrupa'ya taşımayı planlayan "Trans Adriyatik Boru Hattı" projesinde Azerbaycan ile stratejik işbirliği geliştirerek bugün için çok değerli hale gelen Güney Gaz Koridoru nun ana gövdesi haline gelmeye başladı. Rusya Güney Akımı Projesi ile Nabucco yu boğma hamlesi yapmıştı Güney Akım Projesi, Rusya nın Nabucco ya karşı atak olarak; Kafkas doğal gazının Karadeniz altından Balkanlara, oradan da Avrupa ya taşınmasıyla Avrupa doğal gazında tek söz sahibi olmayı hedeflediği projeydi. Aynı zamanda, sürekli sorun yaratan Ukrayna da bypass edilecekti. Güney Akım Boru Hattı, 931km si Karadeniz, 1.455km si Avrupa karasında toplam 2.386 km olacaktı. Sadece Karadeniz geçişinin maliyeti yaklaşık 22 milyar dolar, projenin toplam maliyetinin 30 milyar dolara çıkabileceği ifade ediliyordu. Fakat, AB nın Rus gazına bağımlılığı azaltmak istemesi nedeniyle, Bulgaristan, Güney
Akım ı topraklarından geçirmek istemedi. Ve 2014 ün son günlerinde şimdiye kadar Güney Akım a 5 milyar dolar harcayan Rusya hem siyasi hem ekonomik denebilecek yine beklenmedik bir hamle yaptı ve Güney Akım ı iptal ettiğini açıkladı. Putin ve Erdoğan ortak basın toplantısında dünyaya, Rusya dan Türkiye ye uzanan mevcut Mavi Akım a paralel inşa edilecek yeni Türk Akımı projesini açıkladılar. Rusya Türk Akımı ile AB yi ters köşeye yatırdı Türk Akımı projesi esasında 2006 da gündeme gelmiş, sonra sümen altı edilmiş Mavi Akım II ye bir tür geri dönüş niteliğinde. Rusya dan Avrupa ya uzanması planlanan ve daha birkaç ay önce iptal edilen Güney Akım inşaatının devamına oluşturulacak Türk Akımı, Karadeniz den geçecek boru hattını 2.100km kısalttığı için, maliyet de ekonomisi zaten zorlanan Rusya için 30 milyar dolardan 20 milyar dolara düşmüş olacak. Deniz geçişinin maliyeti yaklaşık 18 milyar dolar, kara geçişinin maliyeti de yaklaşık 1 milyar dolar düzeyinde hesaplanıyor. Her biri 15 milyar 750 milyon metreküp kapasiteli dört ayrı borudan yılda 63 milyar metreküp gaz taşıyacak hat, Rusya da Russkaya dan başlayarak, Karadeniz in altına 910 kilometre hat döşenmesiyle kurulacak. 910 kilometrelik deniz geçişinin, 660 kilometrelik bölümü, iptal edilen Güney Akım yolu üzerine oturtulacak ki bu sayede Gazprom un 1 Ekim 2015 sonunda başlayacağı deniz geçişi inşaatının 2016 sonunda işler hale gelmesi bekleniyor. Türkiye de, 260 kilometrelik kara geçişinin inşaatı da 15 Aralık 2015 te başlayacak. Boru hattının tasarımı İstanbul bölgesinin artan doğalgaz ihtiyacı da dikkate alınarak yapılacak. Güney Akım ın yerine inşa edilecek bu yeni boru hattı, böylece Türkiye nin Yunanistan sınırında kurulacak 47 milyar metreküplük bir terminal ile son bulacak. Bu hamle ile Rusya, Ukrayna krizi sonrası Rusya ya uyguladığı ekonomik yaptırımlarla Rusya yı zorlayan Avrupa ya, Türkiye üzerinden çok kuvvetli bir mesaj vermiş oldu. Türkiye ise, Rusya 4 -Avrupa ilişkilerindeki gerginlikten faydalanarak, Rus doğalgazına olan bağımlılığı artması bahasına, düşük fiyattan uzun vadeli enerji anlaşmaları çıkarmayı başarmış oldu. Konunun uzmanları, Türkiye nin TANAP ile Avrupa ya satacağı gaza zaman içinde Türk Akımı sayesinde Rus gazını da ekleyebileceğini; fiyatlama avantajı yanında bunun Türkiye nin AB ye uzanan istikrarlı enerji koridoru rolünün iyice pekiştirmesi ile Türkiye-AB ilişkilerinde yeni bir denklem oluşturacağı görüşünde. Gelecek 100 yılı kapsayan proje: Güney Gaz Koridoru ve kapsamındaki Trans-Anadolu Doğalgaz Boru Hattı Güney Akım ve Nabucco'ya alternatif bir hat olarak değerlendirilen bu projenin amacı, Azerbaycan ın Hazar Denizi ndeki Şah Deniz II Gaz Sahası ve Hazar Denizi nin güneyindeki diğer sahalarda üretilen doğal gazın öncelikle Türkiye ye, ardından Avrupa ya taşınması. Adına 2011 de Güney Gaz
Koridoru (Southern Gas Corridor) denen bu dev proje üç parçadan oluşuyor. Azerbeycan dan Türkiye ye uzanan boru hattı (Güney Kafkasya Boru Hattı-SCP), Anadolu dan geçerek Avrupa ya yönelen boru hattı ve Avrupa da Azeri doğalgazını dağıtacak bir boru hattı (Trans-Adriyatik Boru Hattı-TAP). Grafik 4: TANAP- Trans-Anadolu Doğalgaz Boru Hattı Türkiye den geçen kısmının Kaynak: Enerji Bakanlığı, Egeli & Co. resmi adı, kısaca TANAP olarak bilinen Trans-Anadolu Doğalgaz Boru Hattı (Trans-Anatolia Natural Gas Pipeline). Güney Gaz Koridoru'nun ana gövdesini olan ve aynı zamanda projenin Türkiye ayağı olan TANAP, Güney Kafkasya Boru Hattı (SCP) ve Trans-Adriyatik Boru Hattı (TAP) ile birleştiğinde işte bu dev Güney Doğal Gaz Grafik 3: Güney Gaz Koridoru Koridorunu oluşturuyor. Proje kapsamında biri Eskişehir ve diğeri Trakya da olmak üzere, ulusal doğal gaz iletim şebekesine bağlantı için iki çıkış noktası yer alacak. Türkiye yi boydan boya dolaşacak TANAP ın toplam uzunluğu 1.850 kilometre ve bunun 19 kilometresi Marmara Deniz inden geçecek. 2018 sonu-2019 başında tamamlanması planlanan ve 10 milyar dolara mal olması beklenen bu boru hattı ile 2020 de Türkiye'ye yılda 6 milyar metreküp, Avrupa'ya ise 10 milyar metreküp, toplam 16 milyar metreküp doğalgaz sağlanacak. Üretim kapasitesinin artmasıyla, TANAP ın, 2023 te 23 milyar metreküp, 2026 da ise 31 milyar metreküp yıllık doğalgaz ihracatı yapması bekleniyor. Kaynak: AlJazeeraTürk, Egeli & Co. 5 Bu hattın Avrupa ya çıkışı Yunanistan üzerinden gerçekleşecek. Hat Arnavutluk ve İtalya üzerinden güney Avrupa ya gaz taşıyacak, ancak aynı zamanda Balkanlara da açılma olanağı sağlıyor. Yılda 7-10 milyar metreküp doğalgazın tüketildiği Karadağ, Bosna-Hersek
Hırvatistan ve Slovenya ya boru hattının bağlanma imkanı olacak. Zaten, 2030 yılında bahsi geçen dört ülkenin toplam doğal gaz tüketiminin 20 milyar metreküpe çıkması bekleniyor ki böylece bu yeni ve gelişen pazarda Türkiye nin önü de açılmış oluyor. TANAP, Türkiye Gürcistan sınırında, Türkgözü köyünden başlayarak Ardahan, Kars, Erzurum, Erzincan, Bayburt, Gümüşhane, Giresun, Sivas, Yozgat, Kırşehir, Kırıkkale, Ankara, Eskişehir, Bilecik, Kütahya, Bursa, Balıkesir, Çanakkale, Tekirdağ ve Edirne olmak üzere 20 ilden geçecek ve Yunanistan sınırında Edirne nin İpsala ilçesinde son bulacak. Bu noktadan, Avrupa ülkelerine doğal gaz aktaracak olan TAP Doğal Gaz Boru Hattı na bağlanacak. enerji kavşağı haline gelerek; AB tamamlanmasıyla, Batı Hattı da için öneminin artacağını kapatılacak. vurgulamaya gerek var mı? 33 trilyon metreküp doğal gaz Rusya her zaman oyun kurucu rezervine sahip Rusya nın yeni ve bu sefer Türkiye de hamlesi olan Türk Akımı yanında tamamlandığında, Karadeniz altından Türkiye ye sağlayacağı Türkiye Rusya dan doğal gaz doğal gazın yıllık kapasitesi 63 alımlarını şu anda iki ana arterden milyar metreküp olacak. Yani yapıyor: Mavi Akım-Gazprom bugün Türkiye nin Rusya dan üzerinden yıllık 16 milyar aldığı gaz miktarının iki katından metreküp ve Ukrayna üzerinden fazla bir miktar. Rus gazına gelen Batı Hattı ndan yıllık 10 bağımlılık AB içinde olduğu kadar, milyar metreküp. Türkiye nin Türkiye içinde de tartışma 2015 için planı, BOTAŞ ve özel konusu. Ancak, uzun süre sektör aracılığı ile Rusya dan 30 düzeleceği öngörülmeyen Rusyamilyar metreküp doğalgaz alımı AB ilişkilerindeki bozulma, şu an yapmak ki, bu da Türkiye nin için Türkiye nin küresel enerji toplan doğalgaz alımları içinde haritasındaki konumunu Rusya nın payını %58 e taşımış güçlendirmekte. oluyor. Türk Akımı nın Grafik 5: Avrupa nın Rusya Doğalgaz Bağımlılığı Türkiye nin stratejik konumuna yapacağı katkı bir yana Güney Gaz Koridoru nun tamamlanması; yani TANAP ın TAP a bağlanmasıyla, AB nin batmasına göz yumup yummama kararı verme aşamasında olduğu Yunanistan ın da bölgede bir Kaynak: Uluslararası Enerji Ajansı, Eurostat, FT, Egeli & Co. 6
İşin bir de AB tarafından izlenen kısmına değinmek gerek. Türk Akımı nı bir süreliğine kenara koyalım. TANAP, esasta Rusya kaynaklı olmayan Azeri doğal gazını, Rusya toprağı olmayan güzergâhlardan Avrupa'ya ulaştıracak olması nedeniyle, 2008 den bu yana AB Avrupa Komisyonu nun önerdiği Güney Gaz Koridoru nun temel unsuru olarak ön plana çıkmakta. Başka bir ifadeyle, özellikle Doğu Avrupa ülkelerinin Rus gazına olan yüksek bağımlılığını azaltmayı hedefleyen AB, ilk Rusya-Ukrayna gerginliğinin yaşandığı 2008 den bu yana doğalgaz tedarikçilerini çeşitlendirme arayışı içinde. TANAP da 2014 te Rusya nın Kırım a el koymasından bu yana bu tartışmaların odak noktası haline gelmiş durumda. Bu durum, bir arz-talep analizi gerektiriyor. Avrupa ve Türkiye'nin enerji arz güvenliği açısından bakıldığında, Avrupa nın (AB + İsviçre ve Türkiye) yıllık doğalgaz tüketiminin 510 milyar metreküp düzeyinde ve 155 milyar metreküple, en büyük tedarikçi %30 payla Rusya. Türkiye de az önce bahsi geçtiği üzere Rus doğal gazına bağımlılığı %58 iken, Bulgaristan, Finlandiya, Letonya, Estonya ve Çek Cumhuriyetinde bu oran %100. Enerji Enformasyon İdaresi (EIA) verilerine göre, OECD üyesi Avrupa ülkelerinin Rus doğalgazına bağımlığı şimdilerde %50 ler düzeyinden, 2020 de % 60 lara çıkacak. Özetle, Rusya yla olan doğal gaz ticaretini asla sıfırlayamayacak ancak azaltmayı özellikle hedefleyen ve durgunluk içinde bulunan AB ekonomisinde bile, talep tarafında sağlam bir ufuk olduğunu söylemek mümkün. Güney Gaz Koridoru na doğal gaz arzının kaynakları nasıl artacak? Bölgesel üreticiler içinde tartışmasız şekilde, Azerbaycan, 1,2 trilyon metreküp doğal gaz kapasitesi ve Türkiye olan iyi ilişikleri yanında mevcut alt yapısıyla da en ön sırada. Ancak TANAP-TAP hattını önümüzdeki on yıllarda doyurmaya tek başına yeterli değil. Doğal gaz deyince, bölgede Türkmenistan tabi hemen akla gelen ikinci ülke. 2007-2015 arasında Türkmenistan ın doğal gaz rezervlerinde inanılmaz ölçekte bir değişim yaşandı ve yaklaşık 2 trilyon metreküpten yeni araştırmalar sonucunda 17,5 metreküpe yükseltildi. Ancak, ABD den gelen desteğe rağmen, Hazar Denizi nin göl mü deniz mi ekseninde uluslararası hukuk açısından sahipliği konusunda, Rusya-İran-Türkmenistan arasında yaşanan ve kısa vadede çözülecek gibi görünmeyen anlaşmazlık; bu gazın Türkiye üzerinden Avrupa ya ulaşmasına şimdilik engel. Türkmenistan da, doğal olarak yüzünü şimdilik tamamen Özbekistan ve Kazakistan üzerinden Çin e dönmüş durumda. 34 trilyon metreküp doğalgaz rezervine sahip olan İran tabi burada Avrupa açısından en önemli ülke. İran ile BM Güvenlik Konseyi'nin daimi üyeleri ve Almanya'dan oluşan P5+1 ülkeleri arasında süren nükleer müzakerelerin şimdi başarıya ulaşmasında tarafların neden bu kadar istekli olduğu bu açıdan bakılınca herhalde bir muamma değil. Potansiyel bir anlaşma 7
sonrasında, İran doğal gazını da, ve Çukurova Holding in patronu Avrupa ya doğru sadece Türkiye Mehmet Emin Karamehmet in üzerinden sokulabilir olduğunu çoğunluk hissesine sahip olduğu eklemeye herhalde gerek yok. Genel Enerji şirketi, iki bölgede gaz çıkarma çalışmalarına Önemli diğer aktörler arasında, başladı. Sırf bu resim içinde 6 trilyon metreküp doğal gaz bile, IŞİD den öteye, bölgede rezervine sahip olduğu barışın sağlanmasının enerji hesaplanan Irak Kürdistanı ticareti açısından önemi çok net kalıyor. Bölgedeki etkin rolünü, anlaşılıyor. Diğer yandan, Erbil Çözüm Süreci ile de ve Bağdat arasında petrol/doğal perçinlemiş görünen Türkiye ile gaz gelirlerinin paylaşımı 2013 yılında Erbil arasında üzerinden devam eden imzalanan anlaşmaya göre, Irak anlaşmazlık da halen Kürdistanı ndan 2017 ye kadar sorunlardan bir tanesi. yılda 4 milyar metreküp; 2020 ye kadar yıllık 10 milyar Doğu Akdeniz de Kıbrıs ve metreküp ve 2020 den sonra da İsrail de doğal gaz çıkarma yıllık 20 milyar metreküp doğal yarışında gaz satışında anlaşıldı. Hatta Anglo-Türk ortaklığında kurulan 2009 da İsrail in Leviathan ve Grafik 6: Doğu Akdeniz-Doğal Gaz Yatakları Tamar sahalarında 950 milyar metreküp doğalgaz bulunmasının ardından 2011 de Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY), tek taraflı ilan ettiği Münhasır Ekonomik Bölgesi ndeki (Exclusive Economic Zone) Afrodit sahasında 147 milyar metreküp doğalgaz potansiyeli keşfetti. Bu da doğal olarak dikkatleri bölge üzerine çevirdi. Bölgede, dünya standartlarında en geniş doğal gaz rezervine sahip olması sayesinde İsrail, belirleyici konumda bulunuyor. Bu nedenle, Güney Kıbrıs-İsrail arasındaki bölgeden doğal gaz çıkarmak için İsrail in mutlaka işin içinde olması beklenmeli. Çıkacak gazın, ya yüksek maliyetle sıvılaştırılmış şekilde gemilerle, ya da boru hatlarıyla Türkiye üzerinden Avrupa ya ulaştırılacak olması, Türkiye nin Güney Kıbrıs ve İsrail ile çok sorunlu ilişkilerinin düzeltilmesi gereğini ortaya çıkarıyor. Burada tabi Güney Kıbrıs ı Türk tarafı ile anlaşma olmaksızın birliğe kabul etmiş olan AB ye, eğer İsrail doğal gazına ulaşmak istiyorsa, önemli rol düşüyor. Kaynak: AlJazeeraTürk, Egeli & Co. 8
Grafik 7: Türkiye Enerji Projelerinin Merkezinde gaz anlaşmalarını derinleştirerek, kendi enerji güvenliğini ön sıraya koyarak doğal gaz alışverişindeki stratejik rolünü artırmaya yönelmiş durumda. Özellikle, Temmuz başında Bruegel Policy Contribution merkezli bir makalenin tamamen bu konuya odaklanarak AB ye bir öneriler listesi sunması dikkat çekiciydi. Bu öneriler listesi içinde öne çıkan iki eksen var. Bunların ilki, TANAP-TAP ın orta ve Kaynak: Uluslararası Enerji Ajansı, Egeli & Co. Türkiye-AB Stratejik Doğal Türkiye den geçen gövdesi Gaz Ortaklığı nasıl TANAP ın adı her geçen gün kurulabilir? daha sıklıkla geçmekte. Politik olarak Avrupa için her Türk Akımı söz konusu daim zor bir rakip olan Rusya, olduğunda, AB tarafından Ukrayna kriziyle beraber, enerji gelen açıklamalar, Türkiye nin güvenliği konusunu en üst sıraya Rusya nın amaçlarına hizmet taşıdı. Tabi, Avrupa enerji edecek Türk Akımı na güvenliği ve doğal gaz tedarik yoğunlaşması yerine; AB ile sürekliliği söz konusu birlikte, Güney Gaz Koridoru na olduğunda, gaz zengini yönelerek Rusya nın doğal gaz Kafkaslar, Ortadoğu ve Doğu piyasasındaki rolünün Akdeniz havzası ile Avrupa azaltılmasına destek olması arasında yer alan Türkiye nin gerektiği yönünde. jeopolitik avantajları bir kez Reel politik gereği değişen daha öne çıkmakta. Bu açıdan dengeleri gözeten Türkiye ise, da, Avrupa kulislerinde Güney şu anda her iki tarafla da doğal Gaz Koridoru ve onun uzun vadede gerçekleşmesi için, Türkiye nin 2023 e kadar ihtiyacı olan yaklaşık 120 milyar dolar tutarındaki büyük enerji sektörü alt yapı yatırımlarına tutarlı bir tempoda destek verilmesi gereği. Bu sermayeyi Türkiye ye çekebilmek için de, Türkiye de elektrik ve doğal gaz sektöründe liberalleşme hızının artırılmasını desteklemek ve enerji piyasasında yönetimi düzeltmek. Elektrik piyasasında yapılan düzenlemelerin benzerini doğal gaz piyasası için önermekte AB ye. Bu tür bir yeniden düzenlemenin, Türkiye nin çok ihtiyacı olan yabancı sermayenin süreklilik arz eder şekilde ülkeye girerek cari işlemler açığının 9
finansmanını kolaylaştıracağı eklenmiş. Aynı zamanda, Güney Gaz Koridoru yla Rusya dışı doğal gaz kaynaklarına ulaşmanın enerji ithalat maliyetini düşürerek, Türkiye de cari açığı da kalıcı şekilde daraltabileceği vurgulanmakta. Hem de nükleer enerji riskini almadan. Diğer öneriler de, diplomasi ile ilgili. AB-Türkiye ve Güney Gaz Koridoru na arz sağlayacak aday ülkeler arasında yürütülecek diplomasi turlarının bir taraftan tıkanan AB-Türkiye ilişkisini tazeleyeceği düşünülmekte. Diğer yandan AB-Türkiye işbirliğinin Türkiye-Azerbaycan; Türkiye-Türkmenistan ilişkilerinin geliştirilmesinde ve Türkiye-İran; Türkiye-İsrail; Türkiye-Güney Kıbrıs ve Türkiye-Irak Kürdistan ı arasındaki ikili ilişkilerin düzeltilmesinde kaldıraç olarak kullanılması öneriliyor. Tüm bu bilgiler ışığında, AB nin Rusya doğal gazına olan bağımlılığını azaltmak için, istikrarlı olarak gördüğü Türkiye ile ilişkilerinde Kıbrıs tıkacı başta olmak üzere, enerji müzakerelerinin önündeki engellerin bir an önce kaldırılmasının bugün artık AB nin gündeminde olduğu söylenebilir. Mevcut durumu, anlatılan bu avantajları Türkiye nin AB ile olan ilişkilerini de yeniden ateşleyecek şekle çevirecek bir hükümetin kurulmasını beklemekten başka, şu an için çare yok. İletişim: Güldem Atabay Şanlı Direktör, Araştırma ve Strateji +90 533 347 82 06 guldem.atabaysanli@egelico.com Bu doküman Egeli & Co. Portföy Yönetim A.S. ( Egeli & Co. ) tarafından hazırlanmıştır. Egeli & Co. SPK düzenlemelerine tabi ve SPK tarafından düzenlenen yetki belgesine sahip, kendine değer yaratmaya adamış bağımsız bir portföy yönetim şirketidir. (Yetki belgeleri: 03.11.2010 PYS./PY. 35/946 ve 03.11.2010 PYS./YD. 15/946). Portföy yönetimi ve yatırım danışmanlığı hizmeti veren Egeli & Co. 2002 yılından bu yana, dürüst ve seçkin yaklaşımı ile yerli ve yabancı kurumsal yatırımcılara, aile şirketlerine ve özel bireysel portföylere hizmet etmektedir. Başarısı, yatırımcıları için yurtiçi ve yurtdışında geliştirdiği finansal ürünler ile değer yaratma becerisinden gelmektedir. Egeli & Co. yu diğerlerinden ayıran fark alternatif varlık sınıflarına ve yatırım temalarına odaklanmasıdır. Egeli & Co. Türk sermaye piyasalarındaki alternatif yatırım temaları alanında bulunan geniş bilgi, tecrübe ve geçmiş performansı ile yatırımcıları için uzun vadeli yatırımlarla önemli getiriler yaratmaktadır. YASAL UYARI: Bu rapor ve yorumlardaki yazılar, bilgiler ve grafikler, ulaşılabilen kaynaklardan iyi niyetle ve doğruluğu, geçerliliği, etkinliği velhasıl her ne şekil, suret ve nam altında olursa olsun herhangi bir karara dayanak oluşturması hususunda herhangi bir teminat, garanti oluşturmadan, yalnızca bilgi edinilmesi amacıyla derlenmiştir. Bu belgedeki bilgilerin doğruluğu, güvenirliliği ve güncelliği hakkında gerekli özeni göstermekle birlikte bu bilgilerin güvenirliliği, doğruluğu, güncelliği ve eksiksizliği hakkında hiçbir garanti vermemektedir. (Varsa) Yürürlükteki herhangi bir yasa veya düzenleme ile sorumluluğun sınırlandırması ölçüde tasarruf olarak, Egeli & Co., yöneticileri, çalışanları, temsilcileri ve ajansları bu belgenin içeriği, hatası veya eksiklerinden ya da bu bilgilere dayanılarak yapılan işlemlerden doğacak her türlü maddi/manevi zararlardan (ihmal olup olmadığı ya da başka bir şekilde olursa da) ve her ne şekilde olursa olsun üçüncü kişilerin uğrayabileceği her türlü zararlardan dolayı sorumlu tutulamaz. Herhangi bir şirket, sektör, hisse veya yatırım için detaylı ve tam bir analiz değildir. Egeli & Co. her an, hiçbir şekil ve surette ön ihbara ve/veya ihtara gerek kalmaksızın söz konusu bilgileri, tavsiyeleri değiştirebilir ve/veya ortadan kaldırabilir. Bu rapor hangi amaçla olursa olsun çoğaltılamaz, dağıtılamaz ve yayınlanamaz. 10