Temyiz İsteminde Bulunan (Davacılar):... Vekili : Av.... Karşı Taraf (Davalı) : Çevre ve Şehircilik Bakanlığı - ANKARA Vekili Davalı Yanında Müdahil : Dr..., 1. Hukuk Müşaviri - Aynı Yerde :... Elektrik Üretim Tic. Ltd. Şti. Vekili : Av.... İstemin Özeti : Trabzon İdare Mahkemesinin 05/04/2013 günlü, E:2012/440, K:2013/412 sayılı kararının; usul ve yasaya uygun olmadığı ileri sürülerek bozulması istenilmektedir. Davalı Savunmasının Özeti : Temyizedilenkarardabozmanedenlerinden hiçbiri bulunmadığındanusulvekanunauygun olan kararın onanması gerektiği savunulmaktadır. Davalı Yanında Müdahil Savunmasının Özeti: Savunma verilmemiştir. Danıştay Tetkik Hakimi :... Düşüncesi : 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu'nun 17. maddesi uyarınca; geçiciyapılanma koşullarının ve koruma amaçlı imar planının öngörülen sürede belirtilen mercilerce yapıldıktan sonraplan uygulamalarınageçileceği,bubağlayıcıkurallaryerine getirilmedikçe imar uygulaması yapılamayacağı anlaşıldığından, bu planlamaya ilişkin prosedür yerine getirilmeksizin sit alanı olaraktespitedilen bölgedehidroelektriksantralinprojesiincelenerekyapılabileceğine ilişkintesis edilen dava konusu işlemde hukuka uyarlık bulunmamaktadır. Bu nedenle,davanınreddiyolundakitemyizekonuidaremahkemesi kararının bozulmasının uygun olacağı düşünülmektedir. TÜRK MİLLETİ ADINA HükümverenDanıştayOndördüncüDairesince, dosyanın tekemmül ettiği görüldüğünden yürütmenin durdurulması istemi hakkında karar verilmeyerek, işin gereği görüşüldü: Dava;Trabzon ili, Çaykara ilçesi, Taşkıran ve Uzungöl belde sınırları içerisinde bulunan, I.ve III.derece doğal sit alanı ilan edilen yerde Uzungöl I Regülatörü ve HES Projesi yapılabileceğine ilişkin Trabzon Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonu'nun 20.01.2012 gün ve 8 nolu kararının iptali istemiyle açılmış,idare Mahkemesince, yerinde yaptırılan keşif ve bilirkişi incelemesi sonucu düzenlenen rapor ile dava dosyasının incelenmesinden; dava konusu HES Projesinin planlandığı yerin tarımsal üretim potansiyeli düşük, otlak alanı olmanın dışında tarımsal 1
değeri bulunmayan bir alanda yer aldığı, proje yapılarının büyük kısmının yer altından geçmesinin öngörüldüğü, dereye bırakılacak minimum su miktarları ile balık geçitleri öngörüldüğü, bölgede sulu tarımın yapılmadığı, proje tesis alanları için ormanlık alan dışının tercih edildiği, katı atık ve toz emisyonları için taahhütlerin yerine getirilmesi halinde katı atık ve atık suların bölgenin flora ve faunasına zarar vermeyeceği, HES iletim hatları yer altından geçeceğinden heyelan ve taşkın tehlikesinin bulunmadığı hususlarının birlikte değerlendirildiğinde; proje taahhütlerinin yerine getirilmesi koşuluyla projenin fiziki, biyolojik ve sosyal çevreye olumsuz etkisi olmayacağı, bu nedenle dava konusu HES Projesinin yapılabileceğine ilişkin dava konusu işlemde kamu yararınaaykırılıkbulunmadığıgerekçesiyledavanınreddine karar verilmiş; bu karar davacılar vekili tarafından temyiz edilmiştir. 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu'nun 1. maddesinde; "Bu Kanunun amacı; korunması gerekli taşınır ve taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları ile ilgili tanımları belirlemek, yapılacak işlem ve faaliyetleri düzenlemek, bu konuda gerekli ilke ve uygulama kararlarını alacak teşkilatın kuruluş ve görevlerini tespit etmektir.", 8. maddesinde, "Yedinci maddeye göre tescil edilen korunması gerekli kültür ve tabiat varlıklarının korunma alanlarının tespiti ve bu alanlar içinde inşaat ve tesisat yapılıp yapılamayacağı konusunda karar alma yetkisi Koruma Kurullarına aittir. Koruma Kurullarının kararına 61'inci maddenin ikinci fıkrasına göre itiraz edilebilir. Korunma alanlarının tespitinde, korunması gerekli kültür ve tabiat varlıklarının korunması, görünümlerinin ve çevreleri ile uyumlarının muhafazası için yeteri kadar korunma alanına sahip olmaları dikkate alınır. Bu hususlarla ilgili esaslar Kültür ve Turizm Bakanlığınca hazırlanacak yönetmelikte belirtileceği, 9. maddesinde, "Koruma Yüksek Kurulunun ilke kararları çerçevesinde koruma bölge kurullarınca alınan kararlara aykırı olarak, korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları ve koruma alanları ile sit alanlarında inşaî ve fizikî müdahalede bulunulamaz, bunlar yeniden kullanıma açılamaz veya kullanımları değiştirilemez. Esaslı onarım, inşaat, tesisat, sondaj, kısmen veya tamamen yıkma, yakma, kazı veya benzeri işler inşaî ve fizikî müdahale sayılır.", 61. maddesinin birinci fıkrasında, "Kamu kurum ve kuruluşları ve belediyeler ile gerçek ve tüzel kişiler, Koruma Yüksek Kurulu ve koruma bölge kurullarının kararlarına uymak zorundadır. Koruma Yüksek Kurulunun ilke kararları Resmî Gazetede yayımlanır.", 648 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile eklenen Ek 4. maddede ise, "Taşınır tabiat varlıkları hariç tabiat varlıkları, doğal sit alanları ve bunlara ilişkin koruma alanları ile ilgili olarak bu Kanunda öngörülen iş, işlem ve kararlar bakımından görevli ve yetkili bakanlık, Çevre ve Şehircilik Bakanlığıdır. Tabiat varlıkları, doğal sit alanları ve bunlara ilişkin koruma alanları ile ilgili hususlarda karar almak ve bu Kanunda öngörülen diğer iş ve işlemlerde Çevre ve Şehircilik Bakanlığına yardımcı olmak üzere; Çevre ve Şehircilik Bakanlığı merkez teşkilatı bünyesinde Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Müsteşarının veya ilgili Müsteşar Yardımcısının başkanlığında, söz konusu varlıkların ve alanların özelliklerine göre konusunda uzmanlaşmış mimar veya şehir plancısı, orman veya çevre mühendisi (1) ve hukukçular ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca uygun görülecek uzmanlardan Tabiat Varlıklarını Koruma Merkez Komisyonu ve taşrada ( )(1) aynı meslek alanlarından yeterli sayıda uzmanın katılması suretiyle yeteri kadar Tabiat Varlıklarını 2
Koruma Bölge Komisyonu teşkil edilir. Bu komisyonların iş, işlem ve kararları konusunda, bu Kanunun Koruma Yüksek Kurulu ve koruma bölge kurulları ile ilgili hükümleri, Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca alınan ilke kararları çerçevesinde kıyasen uygulanır. Kanunda Koruma Yüksek Kurulunca alınması öngörülen kararlar, tabiat varlıkları, doğal sit alanları ve bunlara ilişkin koruma alanları bakımından Koruma Merkez Komisyonunca, koruma bölge kurullarınca alınması öngörülen kararlar koruma bölge komisyonlarınca alınır ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığının onayıyla yürürlüğe konulur. Bu Kanunda ve diğer mevzuatta tabiat varlıkları, doğal sit alanları ve bunlara ilişkin koruma alanları bakımından Koruma Yüksek Kuruluna ve koruma bölge kurullarına yapılan atıflar, ilgisine göre Koruma Merkez Komisyonuna ve koruma bölge komisyonlarına yapılmış sayılır ve ilgili maddelerde geçen Koruma Yüksek Kurulundan Koruma Merkez Komisyonu ve koruma bölge kurullarından koruma bölge komisyonları anlaşılır. (Ek fıkra: 23/8/2011-KHK-653/18 md.)tabiat Varlıklarını Koruma Merkez Komisyonu ile Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonlarında görev alanlara 55 inci maddede belirtilen esaslar çerçevesinde huzur hakkı ödenir. Tabiat varlıkları, doğal sit alanları ve bunlara ilişkin koruma alanları ile ilgili iş, işlem ve kararlara ilişkin usul ve esaslar ile bu konularda görev yapacak komisyonların teşkili, çalışma usul ve esasları Çevre ve Şehircilik Bakanlığı'nca hazırlanan yönetmelikle düzenlenir." kuralına yer verilmiştir. 648 sayılı Kanun Hükmünde Kararname uyarınca yürürlüğe konulan;"tabiat Varlıklarını Koruma Komisyonları Kuruluş ve Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik'in 4. maddesinde; doğal (tabii) sit: : Jeolojik devirlere ait olup, ender bulunmaları nedeniyle olağanüstü özelliklere sahip yer üstünde, yeraltında veya su altında bulunan korunması gerekli alanlar, olarak tanımlanmıştır. 2863 sayılı Kanun'un 17. maddesinin 1. fıkrasındaise; "Bir alanın koruma kurulunca sit alanı olarak ilanı, bu alandaki imar planı uygulamasınıdurdurur. Korumaamaçlıimarplanıyapılıncayakadar, koruma kurulu tarafından bir ay içinde geçiş dönemi yapı şartları belirlenir. İlgili valiliklervebelediyeler anılankorumaamaçlıimarplanınıengeçbiryıliçinde koruma kuruluna değerlendirmek üzere vermek zorundadırlar." hükmüne yer verilmiştir. Öte yandan; 5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun'un 6094 sayılı Kanun'la değişik 8. madddesinin 5. fıkrasında;"milli park, tabiat parkı, tabiat anıtı ile tabiatı koruma alanlarında, muhafaza ormanlarında, yaban hayatı geliştirme sahalarında, özel çevre koruma bölgelerinde ilgili Bakanlığın, doğal sit alanlarında ise ilgili koruma bölge kurulunun olumlu görüşü alınmak kaydıyla yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı elektrik üretim tesislerinin kurulmasına izin verilir." hükmü yer almıştır. İmarplanlarıçeşitlikentselişlevlerarasındavarolan ya da sağlanabilecekolanaklar ölçüsünde en iyi çözüm yollarını bulmak, belde halkına iyi yaşama düzeni ve koşulları sağlamak amacıyla bölgenin kendineözgüyaşayış biçimive karakteri, nüfus, alan, hizmet ve yapı ilişkileri, yörenin 3
çevresi ve çeşitli alanları arasında olan bağlantılar gözönünde bulundurularak hazırlanır. Çevre düzen planları, konut, sanayi, tarım, turizm, ulaşım gibiyerleşme vearazikullanılmasıkararlarınıbelirleyen;nazım imar planları da, varsa bölge veya çevre düzeni planlarına uygunolarakhalihazırharitalarüzerine, yine varsa kadastral durumu işlenmiş olarak çizilen ve arazi parçalarının; genel kullanışbiçimlerini,başlıcabölgetiplerini,bölgelerin gelecekteki nüfus yoğunluklarını, gerektiğindeyapıyoğunluğunu,çeşitliyerleşmealanlarının gelişme yön ve büyüklükleri ile ilkelerini, ulaşımsistemlerinive problemlerinin çözümü gibi hususlarıgöstermekveuygulamaimarplanlarının hazırlanmasınaesasolmaküzeredüzenlenen, detaylı bir raporla açıklanan ve raporuyla beraber bütün olan planlardır. Uygulama imar planlarında ise, nazım imar planınauygunolarakçeşitli bölgelerinyapıadaları,bunlarınyoğunlukvedüzeni,yolları ve uygulama etapları ve diğer bilgiler ayrıntılı olarak gösterilmektedir. Her ölçekteki koruma amaçlı imar planlarınındafonksiyonlarıyukarıda belirtilen planlarda öngörüldüğü üzere, arazi parçalarının kullanım biçimlerini, yapıadalarınınyoğunlukvedüzeni gibi hususlarıbelirleyeceği, bunun yanı sıra koruma ilkelerini de gözönünde bulunduracağıtabiidir.bu hüküm uyarınca bir alanınkorumakuruluncasitalanıolarakilan edilmesidurumundayürürlükteolanimar planının uygulaması duracağından, bu alandaki plan uygulamalarının ne şekilde venasılyapılacağıyukarıdaanılan yasadakesinbirkuralabağlanmıştır.geçiciyapılanma koşulları ve koruma amaçlı imar planı öngörülen sürede belirtilen mercilerce yapıldıktan sonraplan uygulamalarınageçileceği,bubağlayıcıkurallaryerine getirilmedikçe imar uygulaması yapılamayacağı 2863 sayılı Kanun'un yukarıda anılan amir hükmü gereği olduğu kuşkusuzdur. Diğerbirdeyişle biryersitalanıilanedilmiş ise anılan Kanunda belirlenen prosedür, çevre durumu, proje gibi hususlargözönündetutulmadanveidarelereherhangibir takdir yetkisi bırakılmadan yerine getirilmesi zorunluluk arzetmektedir. Dava dosyasının incelenmesinden; Trabzon İli, Çaykara İlçesi, Taşkıran ve Uzungöl belde sınırları içerisinde bulunan vetrabzon Kültür vetabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu'nun 04.12.1998 tarih ve 3332 sayılı kararı ile I. ve III. derece doğal sit alanı olarak ilan edilen alanda bulunan taşınmaz üzerinde "Uzungöl I Regülatörü ve HES Projesi" yapılması amacıyla yüklenici... Elektrik Üretim Tic. Ltd. Şti. tarafından davalı idareye başvurulması üzerine, dava konusu Trabzon Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonu'nun 20.01.2012 gün ve 8 sayılı kararı ile; projenin çevreye duyarlı bir proje olduğu, doğal sit alanlarının yüzey kullanımlarına olumsuz bir etkisinin olmayacağı, projenin peyzaj planlarının uygulanmasıyla zeminin doğal yapısına kavuşturulabileceği, kamu yararının bulunduğu gerekçesiyle verildiği, bu işlemin iptali istemiyle bakılan davanın açıldığı anlaşılmaktadır. Uyuşmazlığa konu; Uzungöl I Regülatörü ve HES Projesi'nin Nihai Çed Raporunun incelenmesinden; söz konusu proje için seçilen konumun ve bu konumun imar planları üzerinde mevcut yerinin belirtildiği ikinci bölümünde, proje sahasını ve yakın çevresini gösteren 1/25.000ölçekli topoğrafik haritanın ekte sunulduğu ancak proje sahasına ilişkin olarak planlama 4
açısından herhangi bir inceleme yapılmadığı anlaşılmaktadır. Bu durumda; Koruma Kurulunca, sit alanı ilanıyla birlikte, bölgede öncelikle geçiciyapılanma koşulları ve koruma amaçlı imar planının öngörülen sürede belirtilen mercilerce yapıldıktan sonraişleme konu HES projesinin yapılıp yapılamayacağı yönünde karar verilmesi gerektiğinden, planlamaya ilişkin bu prosedür yerine getirilmeksizin projeninsitalanlarınaveçevreye zararlı olup olmadığı yönündenincelemeyapılarak yapılabileceğineilişkin olarak tesis edilen dava konusu işlemde hukuka uyarlık, davanın reddi yolundaki İdare Mahkemesi kararında hukuki isabet görülmemiştir. Açıklanan nedenlerle; Trabzon İdare Mahkemesinin 05/04/2013 günlü, E:2012/440, K:2013/412 sayılı kararının BOZULMASINA, dosyanın Mahkemesine gönderilmesine, bu kararın tebliğ tarihini izleyen günden itibaren 15 gün içerisinde kararın düzeltilmesi yolu açık olmak üzere,19.03.2014 tarihinde oybirliği ile karar verildi. 5