OSTİM Organize Sanayi Bölgesinde Endüstriyel Simbiyoz Olanaklarının Belirlenmesi Prof.Dr. Göksel N. Demirer Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü ÇEVRE KONUSUNDA KOSGEB YOL HARİTASININ HAZIRLANMASI PROJESİ ANKARA OSTİM HİZMET MERKEZİ MÜDÜRLÜĞÜ 23 Haziran 2014
SİMBİYOZ: Farklı türden canlıların, belirli koşullar altında bir arada yaşaması olarak tanımlanabilir. Bir arada yaşayan bu türler, birbirlerinin varlığından karşılıklı olarak yarar sağlarlar.
ENDÜSTRİYEL SİMBİYOZ: Doğadaki bu kavramın endüstriyel işletmelere uyarlanmasıdır Diğer bir deyişle endüstriyel işletmelerin karşılıklı fayda sağlayacakları ortaklıklar kurması olarak tanımlanabilir Sadece atıkların değil, diğer kaynakların da (enerji, lojistik, insan gücü, yatırım, su, vd.) ortak kullanımını içerebilir.
ENDÜSTRİYEL SİMBİYOZ YERİNE KULLANILAN DİĞER KAVRAMLAR: Eko-endüstriyel gelişme Endüstriyel ekoloji Yan ürün sinerjisi Bölgesel metabolizma Eko-endüstriyel parklar
Endüstriyel Simbiyoz (Ekoloji) nedir? Doğal ekosistemlerdeki verimliliğin endüstriyel sistemlere uygulanmasıdır. Bir endüstriyel işletmenin çıktısı diğerinin girdisi olarak kullanılır. Endüstriyel sistemlerde maddesel döngünün kapatılmasıdır. Endüstriyel sistemlerde kaynak (madde, enerji, vd.) kullanımının optimize edilmesidir. Endüstriyel Simbiyozun Avantajları Atık ve yan ürünlerin geri kazanılması Kaynak kullanımında azalma Çevresel emisyonların azalması Madde ve enerjinin verimli kullanılması
DOĞRUSAL (TİPİK) ENDÜSTRİYEL ÜRETİM ATIKLAR ARITMA TESİSLERİNE, DEPOLAMA YA DA YAKMA TESİSLERİNE GÖNDERİLİR.. DEĞERLENDİRİLMEZ... ÜRETİM AŞAMASI KULLANIM AŞAMASI Ham madde eldesi Ham madde Rafinasyon/işleme Üretim Tüketim Atık Yönetimi
DÖNGÜSEL ENDÜSTRİYEL ÜRETİM ÜRÜN DIŞINDAKİ TÜM ÇIKTILAR TESİS İÇİ YA DA DIŞINDA (DİĞER TESİSLERDE) DEĞERLENDİRİLİR... ÜRETİM AŞAMASI KULLANIM AŞAMASI Ham madde eldesi Ham madde Rafinasyon/işleme Üretim Tüketim Atık Yönetimi Döngünün Kapatılması Geri Kazanım Yeniden Kullanım ÜRÜNÜN YAŞAM DÖNGÜSÜNÜ TAMAMLAMA AŞAMASI
Firmalar arası atık değişimi dışındaki olası iş birliği alanları... Hammadde/ Malzeme -ortak satın alma -müşteri/ tedarikçi ilişkileri -yan-ürün uygulamaları -yeni hammadde/ malzeme pazarları Üretim Süreçleri -kirlilik önleme -atıkların azaltımı ve yeniden kullanımı -üretim planlama -ortak altyükleniciler -ortak ekipman/ teçhizat kullanımı Ulaşım/ Lojistik -ortak tedarik -ortak sevkiyat -araçların birlikte bakım ve onarımı -alternatif paketleme -saha içi ortak nakliye -entegre lojistik Diğer -ortak pazarlama -ortak eğitim - uzman paylaşımı
DÜNYADA ENDÜSTRİYEL SİMBİYOZ
Endüstriyel Ekoloji (Simbiyoz) salt çevresel bir araç değil, aynı zamanda bir ekonomik kalkınma aracıdır... Örneğin AB kaynakları Endüstriyel Ekoloji (Simbiyoz) girişimlerinin yaygınlaşmasındaki en önemli itici gücün finansal kazanımlar olduğunu belirtmektedir. Kaynak: "Science for Environment Policy": European Commission DG Environment News Alert Service, edited by SCU, The University of the West of England, Bristol. European Commission DG ENV News Alert Issue 269 19 January 2012
Endüstriyel Simbiyoz Uygulamalarını destekleyen Politik, Ekonomik ve Yönetsel Araçlar Danimarka İngiltere Portekiz İsviçre
Avrupa Birliği Çerçeve Atık Direktifi, sırasıyla, 5. ve 6. maddelerinde (Waste Framework Directive) yan ürün (by-product) ve atık olmaktan çıkarılmayı (end-of-waste) tanımlamıştır. Yan Ürün (by-product): Bir üretim prosesinden birincil ürün olarak üretilmeksizin oluşan maddeler bir geri kazanım prosesinden geçerek yan-ürün olarak kabul edilebilirler. Atık Olmaktan Çıkarılma(end-of-waste): Atıklar bu Direktifte tanımlanan koşullara sahip hale getirildikleri koşullarda atık olmaktan çıkarak diğer tesislerde ham madde olarak kullanılabilirler.
İlgili kriterlerin belirlenmesine yönelik perçok çalışma vardır.
Çinli firmaların uluslar arası rekabette yaşadığı en önemli engelin yeşil engeller olduğu, bunların aşılabilmesi için Çinli firmaların ekonomik performanslarına ek olarak çevresel performanslarını da artırmak konusunda önemli çabalar sarf ettikleri bilinmektedir. Son dönemde Eko-Endüstriyel Kalkınma çabalarına hız veren Çin deki firmaların ekonomik ve çevresel performansını paralel olarak geliştirmekte olduğu ve uluslar arası rekabet konusunda önemli bir yeterlilik sağladığı bilinmektedir.
Endüstriyel Ekoloji ve Rekabetcilik Endüstriyel Ekoloji uygulamaları: - kaynak verimliliğini arttıran, - maliyetleri azaltan - üretim süreçlerinde yaratılan katma değeri yukarı çeken inovasyonlara yol açmakta ve dolayısıyla; bu uygulamalarda yer alan firmaların rekabetciliğini geliştirmektedir.
Endüstriyel Simbiyoz ve Eko-Endüstriyel Parklar Eko-Endüstriyel Parklar Endüstriyel Simbiyoz yaklaşımının somut bir uygulamasıdır. Bu uygulamada birbirinden bağımsız ve tercihan birbirine yakın konumlanmış endüstriyel tesisler ortak fayda sağlamaya yönelik olarak ilintilendirilir. Eko-Endüstriyel Parklarda üretim ve hizmet sektöründe yer alan ve çevresel ve ekonomik performanslarını arttırmak isteyen firmalar, bir araya gelerek çevresel ve kaynak (enerji, su, madde, atık, vd.) eldesine ilişkin konuları birlikte yönetmeye yönelik olarak işbirliği yaparlar. Birlikte çalışarak elde edilecek toplam fayda firmaların sadece kendi işleyişlerini optimize ederek elde edecekleri firma bazındaki faydaların toplamından daha fazla olacaktır.
Eko-Endüstriyel Parklar İlgili bilimsel literatürdeki genel kabul maddesel (atık, enerji, su, vd.) değişim içeren simbiyotik ilişkilerin Eko-Endüstriyel Park tanımının olmazsa olmazı olduğu yönündedir. David Gibbs, Pauline Deutz & Amy Proctor (2005): Industrial ecology and eco-industrial development: A potential paradigm for local and regional development?, Regional Studies, 39:2, 171-183 Ancak literatürde maddesel değişim içermeyen Eko-Park larda tanımlanmıştır. Bunlar arasında: Geri-dönüşüm firmaları kümesi Çevre teknolojileri firmalarının bir araya gelmesi Yeşil ürün üreten firmaların bir araya gelmesi Belli bir tematik alanın öne çıkardıldığı Eko-Parklar (örneğin güneş enerjisi) Çevreye duyarlı altyapı ve binaların yer aldığı parklar Endüstriyel, ticari ve evsel alanların birlikte yer aldığı parklar yer almaktadır. Research Triangle Institute (1996) Eco-industrial Parks: A Case Study and Analysis of Economic, Environmental, Technical and Regulatory Issues.
Eko-Endüstriyel Parklarda varolan maddesel (atık, enerji, su, vd.) değişim türleri aşağıda özetlenmiştir. Aynı eko-parkta bunlardan birkaçı paralel olarak yer alabilir. Maddesel Değişim Türü 1. Atıkların Diğer Firma/Kuruluşlara Verilmesi - Firmalar atıklarını bir aracı firma ya da kuruluşa verir. - Tek taraflı ve yaşam döngüsü-sonu odaklıdır. - Yerel Bölgesel Ulusal veya uluslar arası olabilir. - Sadece maddesel değişimi kapsar. Su ve enerji değişimi yoktur. 2. Firma/Organizasyon İçi Değişim - Büyük firmalar birden fazla firmadan oluşan organizasyonlar gibi çalışabildiğinde, özellikle bu tür firmalardaki ES uygulamaları bu modele girer. - Bir firmadaki tüm süreçler (ürün tasarımı, satın alma, vd.) yaşam boyu perspektifi ile göz önüne alındığında, önemli kazanımlar sağlanabilir. 3. Aynı Eko-Parkta Birlikte Yer Alan Firmalar Arasındaki Değişim - Aynı Park ta yer alan firmalar enerji, su ve madde değişimi gerçekleştirir. - İzinlerin alınması, nakliye, pazarlama, vd. alalarda da iş birliğinde bulunulur. - Genelde işbirliği Park içinde gerçekleştirilir ama dışarıdaki firmalarla da işbirliği yapılabilir. 4. Komşu Olmayan Firmalar Arasındaki Değişim - Bu modelin başlangıç noktası bir bölgedeki firmalar arasındaki varolan simbiyotik ilişkilerdir. - Varolan firma «doku»suna uygun diğer firmalarda bu bölgeye yerleşir ve simbiyotik ilişki ağına dahil olur. - Bu model bir Eko-Park olarak tasarlanmamış olmakla birlikte, coğrafi yakınlık (örneğin Kalundborg da 5 km) firmalar arasında simbiyotik ilişki kurulmasına izin vermektedir. Örnek - Atık borsası uygulamaları - Atıkların hurdacılara satılması - Atıkların bir atık yönetimi firmasından hizmet alınarak yönetilmesi - Fujisawa, Japonya - Yale Üniversitesi, ABD - Temiz Üretim ve Eko-Verimlilik Projeleri - Londonderry Eco-Industrial Park, New Hampshire, ABD. - Riverside Eco-Park, Vermont, ABD. - Burnside Industrial Park, Nova Scotia, Kanada. - Kalundborg, Danimarka - AES Corporation, Guayama, Puerto Riko 5. Geniş Bir Bölgede Sanal Olarak Organize Olmuş Firmalar Arasındaki Değişim - Büyük firmaların yer değiştirme maliyetlerinin çok yüksek olması nedeniyle, pek az büyük firma ES amaçlı yer değiştirebilir. - Bu nedenle bu modeldeki firmalar coğrafi yakınlık çerçevesinde değil, sanal bağlantılar ile ilintilendirilir. - Bu ağa dahil olabilecek firma sayısı diğer modellere göre çok daha fazla olduğundan, simbiyotik ilişki olasılığı da fazladır. - Triangle J Council of Governments, Research Triangle Park, North Carolina, ABD - By-Product Synergy, Tampico, Meksika Kaynak: Chertow, M.R., 2000. Industrial Symbiosis : Literature and Taxonomy,Annu. Rev. Energy Environ. 25:313 37
Eko-Endüstriyel Parklarda varolan maddesel (atık, enerji, su, vd.) değişim türleri aşağıda özetlenmiştir. Aynı eko-parkta bunlardan birkaçı paralel olarak yer alabilir. Maddesel Değişim Türü Örnek 1. Atıkların Diğer Firma/Kuruluşlara Verilmesi - Firmalar atıklarını bir aracı firma ya da kuruluşa verir. - Tek taraflı ve yaşam döngüsü-sonu odaklıdır. - Yerel Bölgesel Ulusal veya uluslar arası olabilir. - Sadece maddesel değişimi kapsar. Su ve enerji değişimi yoktur. 2. Firma/Organizasyon İçi Değişim - Büyük firmalar birden fazla firmadan oluşan organizasyonlar gibi çalışabildiğinde, özellikle bu tür firmalardaki ES uygulamaları bu modele girer. - Bir firmadaki tüm süreçler (ürün tasarımı, satın alma, vd.) yaşam boyu perspektifi ile göz önüne alındığında, önemli kazanımlar sağlanabilir. 3. Aynı Eko-Parkta Birlikte Yer Alan Firmalar Arasındaki Değişim - Aynı Park ta yer alan firmalar enerji, su ve madde değişimi gerçekleştirir. - İzinlerin alınması, nakliye, pazarlama, vd. alalarda da iş birliğinde bulunulur. - Genelde işbirliği Park içinde gerçekleştirilir ama dışarıdaki firmalarla da işbirliği yapılabilir. - Atık borsası uygulamaları - Atıkların hurdacılara satılması - Atıkların bir atık yönetimi firmasından hizmet alınarak yönetilmesi OSTİM - Fujisawa, Japonya - Yale Üniversitesi, ABD - Temiz Üretim ve Eko-Verimlilik Projeleri Aynı bölgede birbirine yakın çok sayıda firma.. - Londonderry Eco-Industrial Park, New Hampshire, ABD. - Riverside Eco-Park, Vermont, ABD. - Burnside Industrial Park, Nova Scotia, Kanada. 4. Komşu Olmayan Firmalar Arasındaki Değişim - Bu modelin başlangıç noktası bir bölgedeki firmalar arasındaki varolan simbiyotik ilişkilerdir. - Varolan firma «doku»suna uygun diğer firmalarda bu bölgeye yerleşir ve simbiyotik ilişki ağına dahil olur. - Bu model bir Eko-Park olarak tasarlanmamış olmakla birlikte, coğrafi yakınlık (örneğin Kalundborg da 5 km) firmalar arasında simbiyotik ilişki kurulmasına izin vermektedir. - Kalundborg, Danimarka - AES Corporation, Guayama, Puerto Riko 5. Geniş Bir Bölgede Sanal Olarak Organize Olmuş Firmalar Arasındaki Değişim - Büyük firmaların yer değiştirme maliyetlerinin çok yüksek olması nedeniyle, pek az büyük firma ES amaçlı yer değiştirebilir. - Bu nedenle bu modeldeki firmalar coğrafi yakınlık çerçevesinde değil, sanal bağlantılar ile ilintilendirilir. - Bu ağa dahil olabilecek firma sayısı diğer modellere göre çok daha fazla olduğundan, simbiyotik ilişki olasılığı da fazladır. - Triangle J Council of Governments, Research Triangle Park, North Carolina, ABD - By-Product Synergy, Tampico, Meksika Kaynak: Chertow, M.R., 2000. Industrial Symbiosis : Literature and Taxonomy,Annu. Rev. Energy Environ. 25:313 37
Endüstriyel Simbiyoz Araçları
Endüstriyel Simbiyoz olanaklarının hem doğru hem de hızlı olarak belirlenebilmesi için son yıllarda çok sayıda Endüstriyel Simbiyoz karar destek aracı geliştirilmiştir. Bu tür araçların kullanımı özellikle OSTİM OSB gibi binlerce firmanın yer aldığı çalışmalarda çok daha önemli hale gelmektedir.
Endüstriyel Simbiyoz Karar Destek Araçlarına Örnekler
Endüstriyel Simbiyoz Uygulama Örnekleri
KALUNDBORG ÖRNEĞİ, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
KALUNDBORG DA SAĞLANAN KAZANIMLARDAN BAZILARI 2008 yılına ait veriler doğrultusunda, bölgede sağlanan bazı çevresel ve ekonomik kazanımlar şunlardır: - 265.000 ton/yıl CO2 emisyonunda azaltım - 3 milyon m3/yıl su geri kazanımı - 15 milyon GJ enerji değerinde proses buharı (75.000 evin yıllık elektrik tüketimine denk) - 15 milyon m2/yıl alçı duvarına denk gelen alçı taşı kazanımı - 150.000 ton/yıl biyokütlenin gübreye dönüştürülerek toplam gübre ihtiyacının %60 ının bu şekilde sağlanması - 250 milyon USD den fazla toplam kazanç
NISP Programı, İngiltere
Çin den bir örnek... Atık Melas Alkol Fabrikası Alkol Atığı Gübre Fabrikası Şeker Kamışı Şeker Fabrikası Küspe Kağıt Fabrikası Kağıt Çamuru Çimento Fabrikası
CENEVRE (İSVİÇRE) ÖRNEĞİ
Caguas, Puerto Rico
http://www.endustriyelsimbiyoz.org/wp-content/uploads/2014/02/iskenderun-korfezinde-endustriyel-simbiyozprojesi_2014.02.19.pdf
http://www.endustriyelsimbiyoz.org/wp-content/uploads/2014/02/endustriyel-simbiyoz-projesi-kapsamindaki-ornekprojeler_2014.02.20.pdf
OSTİM Organize Sanayi Bölgesinde Endüstriyel Simbiyoz Olanaklarının Belirlenmesi KOSGEB in yürütmekte olduğu «Çevre Konusunda KOSGEB Yol Haritasının Hazırlanması» projesinin bileşenlerinden bir tanesi Ankara OSTİM Organize Sanayi Bölgesinde Endüstriyel Simbiyoz (ES) Olanaklarının Belirlenmesi ne yönelik bir etüd gerçekleştirilmesidir. ODTÜ tarafından yürütülen bu çalışma OSTİM de ve diğer OSB lerde daha sonra gerçekleştirilecek ES çalışmalarına yönelik bir ön değerlendirme niteliği taşımaktadır.
1 2 Kullanılan Yöntem Endüstriyel Simbiyoz Olanaklarının Belirlenmesi Seçilmiş Endüstriyel Simbiyoz Olanakları için Ön Fizibilite Analizinin Yapılması OSTİM Projesi 3 Öncelikli Endüstriyel Simbiyoz Olanakları için Fizibilite Analizinin Yapılması 4 Uygulama
Aşama 1: Endüstriyel Simbiyoz Olanaklarının Belirlenmesi 1a OSTİM de bulunan firmalara yönelik bilgilerin derlenmesi 1b Bu firmaların endüstriyel sektör (NACE) ve atık (LoW) kodları bazında tasnif edilmesi 1c Bu firmalar arasındaki ES olanaklarının Endüstriyel Simbiyoz Olanak Tarama Aracı (ESOTA ) kullanılarak belirlenmesi 1d ESOTA çıktılarına göre OSTİM de tanımlanan ES olanaklarının tarafı olan firmaların belirlenmesi 1e ESOTA çıktıların ilgili taraflarla değerlendirilerek uygulanabilir olanların belirlenmesine yönelik olarak firmalarla çalıştay(lar) düzenlenmesi 1f Çalıştay(lar)da toplanan bilgilerin yeterli olmaması durumunda, firma ziyaretlerinin gerçekleştirilmesi 1g OSTİM için Endüstriyel Simbiyoz Olanaklarının Belirlenmesi
Aşama 2: Seçilmiş Endüstriyel Simbiyoz Olanakları için Ön Fizibilite Analizinin Yapılması 1. Aşamada toplanan veriler ve bilgiler (ESOTA çıktıları, çalıştayda ve firma ziyaretlerinde toplanan veriler/bilgiler) ve ilgili bilimsel literatürün kullanımı ile seçilmiş ES olanakları için teknoloji, maliyet, çevre, uygulama kolaylığı, ürün kalitesi, vd. bazlı bir ön fizilibite analizi yapılacaktır.
OSTİM OSB Endüstriyel Simbiyoz Olanaklarının Belirlenmesi Projesi İlk bulgular...
ESOTA çıktılarına göre OSTİM Organize Sanayi Bölgesi nde: Atık değişimi bazlı 252 tane Endüstriye Simbiyoz (ES) olanağı mevcuttur. Bu ES olanakları çerçevesinde 84 firmanın birbirleri ile atık değişim potansiyeline sahip olduğu belirlenmiştir. Bu 84 firmanın her biri için 1-9 arası ES olanağı vardır. Ağırlıklı olarak Kimyasallar, Boya, Metal ve Metal İşleme, Plastik ve Kauçuk, Mobilyaları, Gıda, kağıt, vd. sektörlerde faaliyet gösteren bu firmalar 43 farklı NACE koduna dağılmıştır.
Çalıştay(lar) ESOTA çıktılarına göre belirlenen firmaların temsilcileri iki tane Çalıştay gerçekleştirilmesi planlanmıştır. İlk grupdaki firmalar ile yapılan Çalıştay 11 Haziran 2014 de gerçekleştirilmiştir. Bu Çalıştayda firma temsilcilerine: Endüstriyel Simbiyoz kavramı tanıtılmış, «Çevre Konusunda KOSGEB Yol Haritasının Hazırlanması» projesi kapsamında yürütülen Ankara OSTİM Organize Sanayi Bölgesinde Endüstriyel Simbiyoz (ES) Olanaklarının Belirlenmesi çalışması hakkında bilgi verilmiş ve Bir anket uygulanmıştır.
TEŞEKKÜRLER Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi Tel: 210 58 67 Faks: 210 26 46 e.posta: goksel@metu.edu.tr