İçindekiler C. ASİT ve BAZLARIN AŞINDIRICILIĞI... 33 Ölçme ve Değerlendirme... 35 Kazanım Değerlendirme Testi - 2... 36 BÖLÜM 1 : ASİTLERİ ve BAZLARI TANIYALIM... 14 I. BİLEŞİKLERİN SINIFLANDIRILMASI... 14 II. ASİTLER ve BAZLAR... 14 A. ASİTLER ve ÖZELLİKLERİ... 14 B. BAZLAR ve ÖZELLİKLERİ... 15 III. ASİTLER ve BAZLARIN TANINMASI (İNDİKATÖRLER)... 16 IV. ASİTLERİN ve BAZLARIN İYONLAŞMASI... 17 A. ASİTLERİN İYONLAŞMASI... 17 1. Asitlerin Kuvvetleri... 18 2. Asitlerin Değerliği... 19 B. BAZLARIN İYONLAŞMASI... 20 1. Bazların Kuvveti... 20 2. Bazların Değerliği... 21 V. ASİT ve BAZ YAPICI MADDELER (OKSİTLER)... 21 A. METAL OKSİTLERİ ve BAZİK ÖZELLİKLERİ... 22 B. AMETAL OKSİTLERİ ve ASİDİK ÖZELLİKLERİ... 22 Ölçme ve Değerlendirme... 23 Kazanım Değerlendirme Testi - 1... 24 BÖLÜM 2 : ASİTLERİN ve BAZLARIN TEPKİMELERİ... 26 I. NÖTRALLEŞME TEPKİMELERİ... 26 A. NÖTRALLEŞME ve MOL SAYISI... 27 B. ph KAVRAMI... 28 1. Asit ve Bazlarda ph Kavramı... 28 2. ph Değeri ve Asit Baz Kuvveti... 28 C. TİTRASYON, ph DEĞİŞİMİ ve İNDİKATÖRLER... 30 II. METALLERİN ASİTLER ve BAZLAR ile TEPKİMELERİ... 31 A. METAL ASİT TEPKİMELERİ... 32 B. METAL BAZ TEPKİMELERİ... 33 BÖLÜM 3 : HAYATIMIZDA ASİTLER ve BAZLAR... 39 I. GIDA MADDELERİNDEKİ ASİTLER ve BAZLAR... 39 A. ASETİK ASİT (SİRKE ASİDİ CH 3 COOH)... 39 1. Asetik Asidin Günlük Hayatta Kullanımı... 39 2. Asetik Asidin Sanayide Kullanımı... 40 3. Asetik Asidin Özellikleri... 40 B. SİTRİK ASİT (LİMON TUZU)... 40 Sitrik Asidin Günlük Hayatta ve Sanayide Kullanımı... 40 C. KARBONİK ASİT (H 2 )... 40 1. Karbonik Asidin Günlük Hayatta ve Sanayide Kullanımı... 40 2. Vücudumuz ve Karbonik Asit... 40 D. FOSFORİK ASİT (H 3 PO 4 )... 41 Fosforik Asidin Günlük Hayatta ve Sanayide Kullanımı... 41 E. GIDALARDAKİ DİĞER ASİTLER... 41 II. ASİT ve BAZLARIN ENDÜSTRİDEKİ KULLANIM ALANLARI... 42 A. SÜLFÜRİK ASİT (ZAÇ YAĞI H 2 )... 42 Sülfürik Asidin Kullanım Alanları... 42 B. NİTRİK ASİT (KEZZAP HNO 3 )... 43 Nitrik Asidin Kullanım Alanları... 43 C. HİDROKLORİK ASİT (TUZ RUHU HCl)... 43 Hidroklorik Asidin Kullanım Alanları... 43 D. ENDÜSTRİDE KULLANILAN DİĞER BAZI ASİTLER... 44 1. Hidrojen Florür (HF)... 44 2. Hidrojen Sülfür (H 2 S)... 44 E. AMONYAK (NH 3 )... 45 Amonyağın Kullanım Alanları... 45 F. KALSİYUM HİDROKSİT (SÖNMÜŞ KİREÇ Ca(OH) 2 )... 45 Sönmüş Kirecin Kullanım Alanları... 45
İçindekiler G. SODYUM HİDROKSİT... 46 1. Sodyum Hidroksitin Özellikleri ve Eldesi... 46 2. Sodyum Hidroksitin Kullanım Alanları... 46 III. ASİTLERİN BAZLARIN SAĞLIK ve ÇEVRE ÜZERİNE ETKİSİ... 47 A. ASİT YAĞMURLARI ve ÇEVREYE ZARARLI ETKİLERİ... 48 Asit Yağmurlarının Etkileri... 49 B. ASİTLERİN ve BAZLARIN SİNDİRİM SİSTEMİNE ETKİSİ... 50 1. Asitler Bazlar ve Ağızdaki Sindirim... 50 2. Asitler Bazlar ve Midedeki Sindirim... 50 3. Asitler Bazlar ve Bağırsaktaki Sindirim... 50 4. Asitler Bazlar ve Sindirim Sistemi Hastalıkları... 51 IV. TÜKETİM MADDELERİNDEKİ ASİTLİK ve BAZLIK... 52 A. SABUNLAR ve DETERJANLAR... 52 B. ÇAMAŞIR SODASI (Na 2 )... 53 C. ÇAMAŞIR SUYU (NaClO)... 53 D. TUZ RUHU (HCl)... 53 E. LAVABO AÇICI (NaOH)... 54 V. ASİTLERİN ve BAZLARIN KULLANIMINDA GÜVENLİK... 54 A. ASİT BAZ DEPOLAMA... 55 B. ASİT BAZ KULLANIMI... 55 C. İLK YARDIM TEDBİRLERİ... 55 Ölçme ve Değerlendirme... 56 Kazanım Değerlendirme Testi - 3... 57 BÖLÜM 4 : TUZLAR... 59 I. TUZLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ... 59 II. TUZLARIN SINIFLANDIRILMASI... 59 A. NÖTR TUZ... 59 B. ASİDİK TUZ... 60 C. BAZİK TUZ... 60 D. ÇİFT TUZ... 60 E. KOMPLEKS TUZ... 60 III. TUZLARIN KULLANIM ALANLARI... 62 A. SODYUM KLORÜR (YEMEK TUZU NaCl)... 62 Sodyum Klorürün Kullanım Alanları... 62 B. SODYUM SÜLFAT (Na 2 )... 62 Sodyum Sülfatın Kullanım Alanları... 63 C. SODYUM KARBONAT (Na 2 )... 63 Sodyum Karbonatın Kullanım Alanları... 63 D. SODYUM BİKARBONAT (NaH )... 63 Sodyum Bikarbonatın Kullanım Alanları... 63 E. KALSİYUM SÜLFAT (Ca ALÇI TAŞI)... 64 Kalsiyum Sülfatın Kullanım Alanları... 64 F. POTASYUM NİTRAT (KNO 3 )... 64 Potasyum Nitratın Kullanım Alanları... 64 G. KALSİYUM KARBONAT (KİREÇ TAŞI Ca )... 64 Kalsiyum Karbonatın Kullanım Alanları... 65 H. AMONYUM KLORÜR (NH 4 Cl Nişadır)... 65 Amonyum Klorürün Kullanım Alanları... 65 I. AMONYUM FOSFAT ((NH 4 ) 3 PO 4 )... 65 J. AMONYUM NİTRAT (NH 4 NO 3 )... 65 Amonyum Nitratın Kullanım Alanları... 65 K. ALÜMİNYUM SÜLFAT (Al 2 ( ) 3 )... 65 L. ŞAP ve TÜRLERİ... 66 1. Alüminyum Potasyum Sülfat Şapı... 66 2. Alüminyum Amonyum Sülfat Şapı... 66 IV. İNSAN SAĞLIĞI ve TUZLAR... 67 Ölçme ve Değerlendirme... 68 Kazanım Değerlendirme Testi - 4... 69 Ünite Değerlendirme Testi - 1... 71 Ünite Değerlendirme Testi - 2... 73 Ünite Değerlendirme Testi - 3... 75 Ünite Değerlendirme Testi - 4... 77 Ünite Değerlendirme Testi - 5... 79
İçindekiler BÖLÜM 1 : HOMOJEN KARIŞIMLAR... 84 I. KARIŞIM TÜRLERİ... 84 A. HOMOJEN KARIŞIM... 84 B. HETEROJEN KARIŞIM... 85 II. ÇÖZELTİLER ve ÖZELLİKLERİ... 87 III. SIVI ÇÖZELTİLERDE ÇÖZÜCÜ ve ÇÖZÜNEN ARASINDAKİ ETKİLEŞİM.. 88 IV. ÇÖZELTİLER... 89 A. DOYMUŞ ve DOYMAMIŞ ÇÖZELTİ... 90 1. Doymuş Çözelti... 90 2. Doymamış Çözelti... 90 B. SEYRETİK VE DERİŞİM ÇÖZELTİ... 90 1. Seyretik Çözelti... 90 2. Derişik Çözelti... 90 C. ELEKTROLİT OLAN VE OLMAYAN ÇÖZELTİLER... 91 II. ÇÖZÜNÜRLÜK... 91 A. KATI, SIVI VE GAZLARIN SUDAKİ ÇÖZÜNÜRLÜĞÜ... 92 1. Katıların Sudaki Çözünürlüğü... 92 2. Sıvıların Sudaki Çözünürlüğü... 92 3. Gazların Sudaki Çözünürlüğü... 92 B. ÇÖZÜNÜRLÜĞE ETKİ EDEN FAKTÖRLER... 93 1. Sıcaklık... 93 2. Basınç... 95 3. Çözücü Cinsi... 95 C. ÇÖZÜNÜRLÜK VE ÇÖZÜNME HIZI... 95 V. ÇÖZELTİ DERİŞİMLERİ... 96 A. KÜTLECE YÜZDE DERİŞİM (% C)... 96 1. Çözeltinin Yüzde Derişiminin Değişmesi... 97 2. Farklı Yüzde Derişimlerdeki Çözeltilerin Karıştırılması... 97 B. HACİMCE YÜZDE DERİŞİM... 98 C. MİLYONDA BİR KISIM (ppm) VE MİLYARDA BİR KISIM (ppb)... 99 D. GÜNLÜK TÜKETİM MADDELERİNDE VE YAYGIN SULU ÇÖZELTİLERDE DERİŞİM... 100 VI. ÇÖZELTİLERİN DERİŞİME BAĞLI ÖZELLİKLERİ... 101 A. KAYNAMA NOKTASI YÜKSELMESİ... 101 B. DONMA NOKTASI DÜŞMESİ... 102 C. BUZLANMA VE TUZLAMA... 103 VII. OZMOZ... 104 Gündelik Hayatta Ozmoz ve Ters Ozmoz... 104 Ölçme ve Değerlendirme... 106 Kazanım Değerlendirme Testi - 1... 108 Kazanım Değerlendirme Testi - 2... 110 BÖLÜM 2 : HETEROJEN KARIŞIMLAR... 113 I. HETEROJEN KARIŞIMLAR... 113 A. ADİ KARIŞIM... 113 B. SÜSPANSİYON... 113 C. EMÜLSİYON... 113 D. AEROSOL... 113 E. KOLOİTLER... 114 II. HOMOJENİZASYON... 115 III. FAZ AYRIMINI KOLAYLAŞTIRICI FAKTÖRLER... 116 Ölçme ve Değerlendirme... 117 Kazanım Değerlendirme Testi - 3... 118 BÖLÜM 3 : KARIŞIMLARIN AYRILMASI... 120 I. TANECİK BOYUTU FARKI İLE AYIRMA... 120 A. AYIKLAMA İLE AYIRMA... 120 B. ELEME İLE AYIRMA... 120 C. SÜZME İLE AYIRMA... 121 D. DİYALİZ İLE AYIRMA... 121 II. ÖZ KÜTLE FARKI İLE AYIRMA... 122 A. KATI KATI KARIŞIMLARININ ÖZ KÜTLE FARKI İLE AYRILMASI... 122 B. FLOTASYON (YÜZDÜRME)... 122 C. DEKANTASYON (AKTARMA)... 122 D. AYIRMA HUNİSİ İLE AYIRMA... 123
İçindekiler III. ÇÖZÜNÜRLÜK FARKI İLE AYIRMA... 124 A. BUHARLAŞTIRMA VE KRİSTALLENDİRME... 124 B. AYRIMSAL KRİSTALLENDİRME... 125 C. KİMYASAL ÇÖKTÜRME İLE AYIRMA... 125 1. Suyun Sertliğinin Giderilmesi... 125 2. Koagülasyon... 125 3. Özütleme İle Ayırma (Ekstraksiyon)... 126 IV. HÂL DEĞİŞTİRME SICAKLIĞI FARKI İLE AYIRMA... 126 A. KATI KATI KARIŞIMLARIN HÂL DEĞİŞTİRME SICAKLIKLARI FARKI İLE AYIRMA... 127 B. BASİT DAMITMA İLE KATI SIVI ÇÖZELTİLERİNİN AYRILMASI... 127 C. AYRIMSAL DAMITMA İLE SIVI SIVI ÇÖZELTİLERİNİN AYRILMASI Petrolün Damıtılması... 128 V. DİĞER AYIRMA TEKNİKLERİ... 130 A. ELEKTRİKLENME İLE AYIRMA... 130 B. MIKNATIS İLE AYIRMA... 131 Ölçme ve Değerlendirme... 132 Kazanım Değerlendirme Testi - 4... 133 Ünite Değerlendirme Testi - 1... 135 Ünite Değerlendirme Testi - 2... 137 Ünite Değerlendirme Testi - 3... 139 Ünite Değerlendirme Testi - 4... 141 Ünite Değerlendirme Testi - 5... 143 Ünite Değerlendirme Testi - 6... 145 Ünite Değerlendirme Testi - 7... 147 1. Turba... 154 2. Linyit... 155 3. Taş Kömürü... 155 4. Antrasit... 155 B. KÖMÜR ve ÇEVRE... 156 C. KÖMÜRLERİN ÖZGÜL YANMA ISILARI ve VERİMLİLİKLERİ... 158 III. PETROL... 159 A. PETROL OLUŞUMU... 159 B. PETROLÜN YAPISI ve BİLEŞENLERİ... 159 C. HAM PETROLÜN RAFİNASYONU... 160 IV. ORGANİK MADDELER... 161 A. BAZI ATOMLARIN BAĞ YAPMA ÖZELLİKLERİ... 161 1. Karbon Atomunun Bağ Yapma Özellikleri... 161 2. Hidrojen, Oksijen ve Azot Atomlarının Bağ Yapma Özellikleri... 162 B. HİDROKARBONLAR... 162 1. Kapalı ve Açık Formüller... 162 2. Alkanlar... 162 3. Alkenler... 163 4. Alkinler... 163 5. Aromatik Hidrokarbonlar... 164 C. HİDROKARBONLARIN YANMASI ve ENERJİ... 165 D. YAYGIN ORGANİK BİLEŞİKLER... 166 1. Alkoller... 165 2. Karboksilli Asitler... 166 Ölçme ve Değerlendirme... 168 Kazanım Değerlendirme Testi - 1... 169 BÖLÜM 2 : TEMİZ ENERJİ KAYNAKLARI... 172 I. TEMİZ ve YENİLENEBİLİR ENERJİ... 172 BÖLÜM 1 : FOSİL YAKITLAR... 152 I. YAKIT KAYNAKLARI... 152 ORGANİK ve ANORGANİK BİLEŞİKLER... 152 II. KÖMÜR... 153 A. KÖMÜRÜN OLUŞUMU... 154 II. BİTKİSEL KAYNAKLARDAN YAKIT ÜRETİMİ... 172 A. BİYOETANOL... 173 1. Mısır ve Şeker Kamışından Glikoz ve Etanol Eldesi... 174 2. Meyve Şekerlerinden Etanol ve Sirke Eldesi... 174 3. Etanol ve Bazı Basit Alkollerin Yanma Tepkimeleri... 174
İçindekiler B. BİYODİZEL... 175 C. BİYOGAZ... 176 III. TEMİZ ENERJİ KAYNAKLARI... 177 A. GÜNEŞ ENERJİSİ... 177 B. RÜZGAR ENERJİSİ... 177 C. HİDROELEKTRİK ENERJİ... 178 D. JEOTERMAL ENERJİ... 178 E. DALGA VE GEL GİT ENERJİLERİ... 178 Ölçme ve Değerlendirme... 182 Kazanım Değerlendirme Testi - 2... 183 BÖLÜM 3 : CANLILARDA ENERJİ... 185 I. CANLILARIN ENERJİ KAYNAKLARI ve BESİNLERİN ENERJİYE DÖNÜŞÜMÜ... 185 II. SİNDİRİM... 185 A. KARBONHİDRATLAR... 186 1. Monosakkaritler... 186 2. Disakkaritler ve Polisakkaritler... 186 3. Karbonhidratların Sindirimi... 187 4. Kullanılamayan Şekerlerin Vücutta Depolanması... 188 B. PROTEİNLER AMİNOASİTLER... 189 Protein Sindirimi... 189 C. YAĞLAR... 190 Yağların Sindirimi... 191 III. SOLUNUM... 192 A. OKSİJEN TAŞINIMI... 192 B. KARBONDİOKSİTİN ATILMASI... 192 IV. BESİNLERİN ENERJİ DEĞERLERİ... 193 SAĞLIKLI YAŞAM ve BESLENME... 194 Ölçme ve Değerlendirme... 196 Kazanım Değerlendirme Testi - 3... 197 Ünite Değerlendirme Testi - 1... 199 Ünite Değerlendirme Testi - 2... 201 Ünite Değerlendirme Testi - 3... 203 Ünite Değerlendirme Testi - 4... 205 Ünite Değerlendirme Testi - 5... 207 Ünite Değerlendirme Testi - 6... 209 BÖLÜM 1 : SU ve HAYAT... 214 I. SU... 214 II. SU KAYNAKLARI... 214 A. SU DÖNGÜSÜ... 215 B. SU KAYNAKLARININ KORUNMASI... 216 III. SULARIN BİLEŞİMİ... 217 A. SERT SULAR... 217 Sert Suyun Olumsuz Etkileri... 218 B. ŞEHİR ŞEBEKE SULARINDAKİ KİRLETİCİLER... 219 IV. SU ARITIMI... 220 1. Süzme... 220 2. Dinlendirme... 220 3. Sertlik Giderme (Kireç Giderme)... 221 4. Koagülasyon... 221 5. Havalandırma... 221 6. Dezenfeksiyon... 221 A. EVLERDE SU ARITIMI... 222 1. Kaynatma... 222 2. Ters Ozmoz... 222 3. Aktif Karbon Filtresi... 222 4. Seramik Filtreler... 222 5. Ozonlama... 222 B. KAYNAK SUYU VE İŞLENMİŞ SU... 222 C. DENİZ SUYUNDAN TATLI SU ELDESİ... 223 1. Basit Damıtma Yöntemi... 223 2. Ters Ozmoz Yöntemi... 223
İçindekiler Ölçme ve Değerlendirme... 224 Kazanım Değerlendirme Testi - 1... 225 BÖLÜM 2 : EVDE KİMYA... 227 I. HAZIR GIDA... 227 A. GIDA KATKI MADDELERİ... 228 1. Renklendiriciler (Boyalar)... 228 2. Koruyucular... 228 3. Antioksidanlar... 229 4. Emülgatörler ve Stabilazatörler... 229 5. Asitlik Düzenleyiciler (ph Düzenleyiciler)... 229 6. Tatlandırıcılar ve Lezzet Artırıcılar... 229 B. GIDALARI KORUMAK İÇİN YAPILAN ISIL İŞLEMLER... 230 1. Pastörizasyon... 230 2. UHT (Sterilizasyon)... 230 C. GIDA ETİKETLERİ... 231 II. TEMİZLİK MADDELERİ... 232 A. SABUNLAR... 232 B. DETERJANLAR... 232 C. SABUN ve DETERJANLARIN KİRİ TEMİZLEMESİ... 232 D. DETERJANLARIN TEMEL BİLEŞENLERİ... 234 1. Aktif Maddeler... 235 2. Sertlik Gidericiler... 235 3. Kirin Geri Dönüşümünü Önleyiciler... 235 4. Ağartıcılar... 235 5. Dolgu Maddeleri... 236 E. HİJYEN ve TEMİZLİK MADDELERİ... 236 1. Dezenfeksiyon... 237 2. Sterilizasyon... 237 III. POLİMERLER... 239 A. KAUÇUK... 240 B. POLİETİLEN (POLİETEN) (PE)... 240 C. POLİETİLEN TEREFTALAT (PET)... 240 D. POLİVİNİL KLORÜR (PVC)... 241 E. POLİTETRAFLOR ETEN (TEFLON)... 241 F. POLİSTİREN (PS)... 241 G. AKRİLİKLER... 241 H. POLİAMİTLER... 241 1. Naylon 6,6... 242 2. Kevlar... 242 IV. POLİMERLERİN KULLANIMI... 242 A. POLİMERLERİN YANLIŞ KULLANIMININ ETKİLERİ... 243 B. POLİMERLERİN ÇEVREYE ETKİSİ ve GERİ DÖNÜŞÜMÜ... 243 V. KOZMETİKLER... 245 A. KOZMETİK BİLEŞENLERİ... 245 1. Nemlendiriciler... 245 2. Anti mikrobiyal Maddeler (Koruyucular)... 246 3. Parfümler... 246 4. Çözücüler... 246 5. Boyalar... 246 B. SAÇ BOYALARI... 247 C. SAÇ ŞEKİLLENDİRİCİLER... 247 VI. İLAÇLAR... 248 A. İLAÇLARIN ALINMA YOLLARI... 248 B. İLAÇ FORMLARI... 248 1. Katı Formdaki İlaçlar... 248 2. Yarı Katı Formdaki İlaçlar... 249 3. Sıvı Formdaki İlaçlar... 249 C. ENJEKSİYON YOLU İLE ALINAN İLAÇLAR... 249 Ölçme ve Değerlendirme... 250 Kazanım Değerlendirme Testi - 2... 252 Kazanım Değerlendirme Testi - 3... 254 Kazanım Değerlendirme Testi - 4... 256 Kazanım Değerlendirme Testi - 5... 258 BÖLÜM 3 : OKULDA KİMYA... 260 I. YAPIŞTIRICILAR... 260 II. TEBEŞİRLER... 260
İçindekiler III. SİLGİLER... 260 IV. KALEMLER... 261 V. KAĞIT... 262 A. KAĞIDIN YAPISI... 262 B. KAĞIT ÜRETİMİ... 262 C. KAĞITLARIN BOZULMASI... 262 VI. MÜREKKEPLER... 263 Mürekkeplerin Zararları... 264 VII. KIRTASİYE ÜRÜNLERİ ALIRKEN... 264 Ölçme ve Değerlendirme... 265 Kazanım Değerlendirme Testi - 6... 266 BÖLÜM 4 : SANAYİDE KİMYA... 268 I. GÜBRELER... 268 A. MAKRO VE MİKRO BESLEYİCİLER... 268 1. Makro Besleyiciler... 268 2. Mikro Besleyiciler... 269 B. KİMYASAL GÜBRE ÇEŞİTLERİ... 269 1. Amonyum Sülfat ((NH 4 ) 2 ) Gübresi (AS)... 270 2. Diamonyum Fosfat (DAP) Gübresi... 270 C. KİMYASAL GÜBRELERİN ÇEVREYE ZARARLI ETKİLERİ... 271 II. YAPI MALZEMELERİ... 272 A. SÖNMEMİŞ ve SÖNMÜŞ KİREÇ... 272 1. Çimento... 272 2. Harç... 272 B. CAM ve BİLEŞENLERİ... 273 1. Pencere Camı ve Eldesi... 274 2. Diğer Cam Çeşitleri... 274 C. SERAMİK... 275 1. Seramik Üretimi... 275 2. Seramiklerin Kullanım Alanları... 275 3. Porselen... 276 D. BOYALAR ve BİLEŞENLERİ... 277 1. Çözücüler (İncelticiler, Solventler)... 277 2. Bağlayıcılar... 278 3. Örtücü ve Renklendiriciler (Pigmentler)... 278 Ölçme ve Değerlendirme... 279 Kazanım Değerlendirme Testi - 7... 280 Kazanım Değerlendirme Testi - 8... 282 BÖLÜM 5 : ÇEVRE KİMYASI... 284 I. ÇEVRE KİRLİLİĞİ... 284 II. HAVA KİRLİLİĞİ... 284 A. KÜKÜRT DİOKSİT (SO 2 )... 285 B. AZOT OKSİTLERİ (NO x )... 285 C. SERA ETKİSİ... 285 D. OZON TABAKASININ İNCELMESİ... 286 E. HAVA KİRLİLİĞİNİ AZALTMAK İÇİN NELER YAPILABİLİR?... 286 III. SU KİRLİLİĞİ... 287 IV. TOPRAK KİRLİLİĞİ... 287 Ölçme ve Değerlendirme... 289 Kazanım Değerlendirme Testi - 9... 290 Ünite Değerlendirme Testi - 1... 292 Ünite Değerlendirme Testi - 2... 294 Ünite Değerlendirme Testi - 3... 296 Ünite Değerlendirme Testi - 4... 298 Ünite Değerlendirme Testi - 5... 300 Ünite Değerlendirme Testi - 6... 302 CEVAP ANAHTARI... 304
BÖLÜM 1 ASİTLERİ ve BAZLARI TANIYALIM Kazanım 1.1. Asitleri ve bazları gündelik deneyimlerle ve bilinen özellikleri yardımıyla ayırt eder. a. Limon suyu, sirke gibi maddelerin ekşilik ve aşındırma özellikleri, asitlikleriyle ilişkilendirilir. b. Kirecin, sabunun ve diğer deterjanların ciltte oluşturduğu kayganlık hissi baziklikle ilişkilendirilir. c. Asitler ve bazların bazı renkli maddelerin (çay, üzüm suyu, kırmızı lahana, vb.) rengini değiştirmesine dikkat çekilir; indikatör kavramı tanıtılır. II. ASİTLER ve BAZLAR Kimyasal maddeler günlük yaşantımızın ve sanayinin hemen her noktasında kullanılmaktadır. Ev işlerinde yemek yaparken, temizlik yaparken kullandığımız bir çok farklı kimyasal madde vardır. Yine giydiğimiz elbiseden, evlerin inşaatlerinin yapımı sırasında kullanılan bir çok malzemeye kadar bir çok kimyasal madde karşımıza çıkmaktadır. Sanayi tesislerinde yeraltından çıkarılan bir çok madenin işlenmesi sırasında kullanılan kimyasal maddeler olduğu gibi bir çok kimyasal madde de üretilmektedir. Ayrıca soluduğumuz hava, içtiğimiz su, yediğimiz her türlü yiyecek hep kimyasal maddelerden oluşmaktadır. Solunum sırasında gerçekleşen olaylar ve sindirim sırasında gerçekleşen olaylar hep kimyasal olaylar zinciridir. Şimdi günlük hayatta kullandığımız bazı maddeler üzerinden bileşiklerin özelliklerini karşılaştıralım. I. BİLEŞİKLERİN SINIFLANDIRILMASI Farklı element atomlarının kendilerine ait özellikleri kaybedip yeni özellikler kazanarak belirli oranlarda bir araya gelmesi sonucunda bileşikler oluşmaktadır. Elementlerin birleşme oranlarına ve kazandıkları yeni özelliklere göre her bileşiğin kendine has özellikleri vardır. Ancak bileşikler içerdikleri element türlerine göre ya da kimyasal olaylardaki davranışları ve genel fiziksel özellikleri bakımından birbirine benzer özellikler göstermelerine göre sınıflandırılmaktadırlar. Yapısında karbon ve hidrojen elementi içeren bileşikler organik bileşikler olarak adlandırılırken, bu tür bileşiklerin dışında kalanlar ise inorganik bileşikler olarak adlandırılır. Coşku Yayınları A. ASİTLER ve ÖZELLİKLERİ Limon ve greyfurt gibi kış meyvelerinde ekşi bir tat vardır. Aslında bu ekşilik mandalina, portakal ve elma gibi meyvelerin hemen hemen tamamında vardır. Ancak meyvelerdeki şeker bu ekşi tadı bastırmaktadır. Limon ve greyfurtta şeker oranı çok olmadığı için ekşi tadı öne çıkmaktadır. İşte limon gibi meyvelerde ekşiliğe sebep olan bir kimyasal bileşen vardır. Yine limon ve greyfurt gibi meyveleri keserek bir mermer yüzeye ya da metal yüzeye bıraktığımızda bir süre sonra bu yüzeylerde az da olsa bir aşınma olduğunu gözlemleriz. Bu durum bize mermer ve metal yüzeylerdeki kimyasal bileşenlerin limon ve greyfurt gibi meyvelerin suyunda bulunan bileşenler tarafından aşındırıldığını gösterir. Yani limon ve greyfurt gibi meyvelerde bir aşındırıcı etki gösteren bileşen vardır. Ekşiliğe ve aşındırıcılığa neden olan bu bileşen sitrik asit olarak adlandırılan bir bileşiktir. Bileşikler kimyasal olaylardaki davranışları ve genel fiziksel özellikleri bakımından sınıflandırıldıklarında ise, Asitler Bazlar Tuzlar olmak üzere üç sınıfa ayrılır. Asit ve baz olarak sınıflandırılan bileşiklerin genel özellikleri bu bölümde, sonraki ikinci ve üçüncü bölümlerde ise daha geniş olarak işlenecektir. Tuz olarak sınıflandırılan bileşikler ise dördüncü bölümde işlenecektir. Limon suyunun ekşiliği ve aşındırıcılığı içerdiği sitrik asitten kaynaklanır. 14 1. Ünite : Asitler, Bazlar ve Tuzlar / Asitleri ve Bazları Tanıyalım
B. BAZLAR ve ÖZELLİKLERİ Aynı şekilde yemeklerimize ve özellikle salatalara lezzet vermesi için kullandığımız bir sıvı olan sirkede de ekşi bir tat vardır. Ayrıca çaydanlıkların dibinde biriken tortu sirkeli su ile birlikte kaynatıldığında çözünmekte ve temizlenmektedir. Yani sirkede de ekşiliğe ve aşındırma etkisine neden olan bir bileşen vardır. Bu bileşen sirke asidi olarak da bilinen asetik asit bileşiğidir. Sabun ve deterjanlar günlük yaşantımızın vazgeçilemez hâle gelen temizlik maddeleridir. Hepimiz sabunların da deterjanların da ciltte bir kayganlık hissi oluşturduğunu biliyoruz. Sabun ve deterjanların hijyen sağlama özelliği olduğunu yani bazı zararlı mikroorganizmaları yok ettiğini de biliyoruz. Bu durum sabun ve deterjanların bazı maddelere karşı tahriş edici ve aşındırıcı olduğunu gösterir. Ayrıca sabun ve deterjan maddeleri ağızda bir acılık oluşturmaktadır. Yani tatları acıdır. Sirkenin ekşiliği ve aşındırıcılığı içerdiği asetik asitten kaynaklanır. İşte meyvelerin bir çoğunda ve sirkede ekşilik ve aşıdırıcılık gibi etkilere sahip olan bu bileşenler asit adı verilen kimyasal maddelerdir. Sabunların ele kayganlık hissi vermesi ve acı olması içerdiği bazik maddelerdendir. Latince de acidus kelimesi ekşi anlamına gelmektedir. Asit özelliği gösteren maddelerin tatları ekşi olduğundan dolayı bu isim verilmiştir. Asitlerin kimyasal yapılarına bağlı olarak kimyasal ve fiziksel özellikleri vardır. Bu özelliklerden bazıları asitlere özel, bazıları ise başka sınıf maddeler ile ortak özelliklerdir. Suda çözündüklerin+ de H iyonu oluştururlar. Suda az ya da çok iyonlaşırlar. Coşku Yayınları Yine halk arasında kireç (sönmüş kireç) olarak bilinen Ca(OH)2 bileşiği temizlik maddesi değildir. Ancak cilde verdiği kayganlık hissi, tahriş edicilik ve aşındırıcılık gibi özellikleri bakımından sabun ve deterjanlara benzer. Kireç daha çok yapıştırıcı özelliğinden dolayı inşaat malzemesi olarak kullanılan bir kimyasal maddedir. Yukarıdaki özelliklerinden dolayı kireç dezenfektan olarak da kullanılmaktadır. İşte sabun, deterjan ve kireç gibi cilde kayganlık hissi veren, acı bir tadı olan, tahriş edici ve aşındırıcı özellikleri de olan kimyasal maddeler baz olarak adlandırılır. Asidik olan limon suyu mavi turnusol kağıdını kırmızı yapar. Sulu çözeltileri elektriği iletir. Turnusolun rengini kırmızıya çevirirler. Tatları ekşidir. Tahriş edici ve korozif (aşındırıcı) özellik gösterirler. Bazlarla tepkimeye girerek tuz ve su oluştururlar. Bu olaya nötrleşme denir. Asit + Baz Tuz + Su Metallerle tepkimeleri sonucunda H2 gazı açığa çıkar. Ancak asitler Cu, Hg, Ag, Pt ve Au metalleri ile H2 gazı oluşturamaz. Mg + 2HCl MgCl2 + H2 Cu + HCl Tepkime gerçekleşmez. Bazların kimyasal yapılarına bağlı olarak kimyasal ve fiziksel özellikleri vardır. Bu özelliklerden bazıları bazlara özel, bazıları ise başka sınıf maddeler ile ortak özelliklerdir. Suda çözündüklerin de OH iyonu oluştururlar. Suda az ya da çok iyonlaşırlar. Sabun bazik olduğu için kırmızı turnusol kağıdını mavi yapar. Sulu çözeltileri elektriği iletir. Turnusolun rengini maviye çevirirler. Tatları acıdır. Tahriş edici ve korozif (aşındırıcı) özellik gösterirler. Cilde kayganlık hissi verirler. 1. Ünite : Asitler, Bazlar ve Tuzlar / Asitleri ve Bazları Tanıyalım 15
Asitlerle tepkimeye girerek tuz ve su oluştururlar. Bu olaya nötrleşme denir. Asit + Baz Tuz + Su Metallerle reaksiyona girmezler. Ancak Zn ve Al gibi amfoter özellik gösteren metallerle kuvvetli bazlar reaksiyona girerek tuz ve H 2 gazı oluştururlar. Mg + NaOH Reaksiyon gerçekleşmez. ASİT ve BAZLARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ Suda çözündüklerinde az ya da çok iyonlaşırlar. Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. Turnusola etki ederler. Yakıcı, tahriş edici ve aşındırıcı özellikleri vardır. III. ASİTLER ve BAZLARIN TANINMASI (İNDİKATÖRLER) Asit ve bazların özellikleri arasında turnusolun rengine etki ettiklerini belirtmiştik. Turnusol boyası asitlerde kırmızı, bazlarda ise mavi renk almaktadır. Bu madde liken bitkisinden elde edilen bir kimyasaldır ve bir maddenin asit ya da baz olduğunun anlaşılması için kullanılmaktadır. Bu şekilde asidik ve bazik ortamlarda farklı renklere sahip olan bir çok kimyasal madde vardır. Bu tür kimyasal maddeler daha çok bitkisel kaynaklı maddelerdir. Ancak sentetik olarak elde edilen ve aynı şekilde asidik ve bazik ortamlarda farklı renklere sahip olan kimyasal bileşikler ya da karışımlar da vardır. Anahtar Bilgi Örnek 1 Asit ve bazlarla ilgili, I. Sulu çözeltileri elektriği iletir. II. Aşındırıcı ve tahriş edici özellikleri vardır. III. Tatları acıdır. özelliklerinden hangileri ortaktır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III Çözüm Coşku Yayınları Bir çözeltinin asit mi yoksa bazik mi olduğunu anlamak için kullanılan ve asidik ya da bazik ortamlarda farklı renklere sahip olabilen kimyasal maddeler indikatör olarak adlandırılır. Ayıraç ya da belirteç terimleri de indikatörler için kullanılan iki ayrı terimdir. Turnusoldan başka birçok indikatör vardır. Bu maddeler kendilerine ait özelliklere bağlı olarak asidik ya da bazik ortamlarda farklı renklere sahiptirler. Asitler ve bazlar suda çözündüklerinde az ya da çok iyonlarına ayrışırlar. Bu nedenle hem asit hem de bazların sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. I. özellik ortaktır. Hem asitler hem de bazlar temas ettikleri bir çok maddeyi tahriş eder ve aşındırırlar. II. özellik ortaktır. Asitlerin tadı ekşi, bazların tadı ise acıdır. III. özellik ortak değildir. Sıra Sizde - 1 Cevap C I. Turnusol boyası hem asit hem de bazlarda renk değiştirir. II. Asitlerin tamamı cilde kayganlık hissi verir. III. Bazların tamamı metallerle tepkimeye girerek H 2 gazı oluşturur. Yukarıdaki bilgilerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III Turnusol kağıtları Sentetik olarak elde edilen indikatörlerden bazılarının asidik ve bazik ortam renkleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. İndikatör Asidik ortamdaki rengi Bazik ortamdaki rengi Turnusol kırmızı mavi Metil kırmızısı kırmızı sarı Fenolftalein renksiz pembe Metil oranj kırmızı sarı Nar, çay, kuşburnu, çilek, şalgam, böğürtlen, kara üzüm ve patlıcan gibi sebze ve meyvelerin içerdiği bazı kimyasal maddelerin asitlik ve bazlığın belirlenmesinde kullanılabildiği bilinmektedir. Yani bu gıda maddelerinde indikatör olarak kullanılan kimyasallar vardır. Aşağıdaki tabloda bazı meyve ve sebzelerin asidik ve bazik maddelerde gösterdikleri renkler verilmiştir. 16 1. Ünite : Asitler, Bazlar ve Tuzlar / Asitleri ve Bazları Tanıyalım
MADDE SİRKE (Asidik ortam) AMONYAK (Bazik ortam) Sıra Sizde - 2 Nar Pembe Yeşil Kırmızı lahana Pembe Yeşil Meşe palamudu Açık kahverengi Koyu kahverengi Çay Açık Kahverengi Koyu kahverengi Kuşburnu Kırmızımsı Koyu kırmızı Çilek Pembe Açık Yeşil Şalgam Koyu pembe Yeşil Böğürtlen Koyu pembe Yeşil Kara Üzüm Kırmızımsı turuncu Koyu kırmızı Patlıcan Renksiz Yeşilimsi Örnek 2 İndikatör Asidik ortam rengi Bazik ortam rengi Turnusol Kırmızı Mavi Metil oranj Kırmızı Sarı Fenolftalein Renksiz Sarı Yukarıdaki tabloda üç farklı indikatörün asidik ve bazik ortamlarda aldığı renkler verilmiştir. X Y Z Yukarıdaki kaplarda verilen çözeltilerden biri asit diğer ikisi bazdır. Buna göre, I. X çözeltisindeki turnusol mavi ise Y ve Z bazdır. II. Y çözeltisinde metil oranj kırmızı ise X ve Z asittir. III. Z çözeltisinde fenolftalein renksiz ise X ve Y bazdır. Coşku Yayınları I. İndikatörlerin asidik ve bazik ortamlardaki renkleri farklıdır. II. Bazı gıda maddelerinde indikatör olarak kullanılabilen kimyasal bileşenler vardır. III. İndikatörün renk değişimi kimyasaldır. İndikatörler ile ilgili olarak yukarıda verilenlerden bilgilerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III Kazanım 1.2. Maddelerin asitlik ve bazlık özelliklerini moleküler düzeyde açıklar. a. Asitler su ortamında H + iyonu oluşturma, bazlar ise OH iyonu oluşturma özellikleriyle tanıtılarak basit örnekler verilir. b. Su ile etkileşerek asit/baz oluşturan CO 2, SO 2 ve N 2 O 5 gibi maddelerin çözeltilerinin neden asit gibi davrandığı; NH 3 ve CaO gibi maddelerin çözeltilerinin de neden baz gibi davrandığı bu tepkimeler üzerinden açıklanır. c. Farklı asit baz tanımlarına değinilmez. IV. ASİTLERİN ve BAZLARIN İYONLAŞMASI Asitler ve bazlar kimyasal yapıları bakımından polar karakterlidirler. Yani polar olan su içinde çözünme özelliğine sahiptirler. Asit ya da baz suda çözündüğünde kimyasal yapısına bağlı olarak az ya da çok iyonlaşmaktadır. Bu bölümde asitlerin ve bazların iyonlaşmalarına ve iyonlaştıklarında oluşturdukları iyon sayılarına bağlı olarak değişen özelliklerini inceleyeceğiz. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III Çözüm Turnusolun mavi olduğu X çözeltisi bazdır. Buna göre Y ve Z çözeltilerinden biri asit diğeri baz olmalıdır. I. yargı yanlıştır. Metil oranjın kırmızı olduğu Y çözeltisi asittir. Buna göre X ve Z çözeltilerinin ikisi de bazdır. II. yargı yanlıştır. Fenolftaleinin renksiz olduğu Z çözeltisi asittir. Buna göre X ve Y çözeltilerinin ikisi de bazdır. III. yargı doğrudur. Cevap B A. ASİTLERİN İYONLAŞMASI Suda çözündüğünde ortamda H + iyonu oluşturan maddeler asit olarak adlandırılmaktadır. Bu tanıma göre asit bileşikleri H + iyonu ile bir anyon arasında oluşan bileşiklerdir. Suda gerçekleşen çözünme sonucunda H + iyonu ve birleştiği anyon iyon hâlinde suda bulunurlar. Benzer şekilde diğer asitler de suda H + iyonu oluştururlar. Suda HCl H + + Cl Suda HNO 3 H + + NO 3 Suda H 2 2H + 2 + Suda H 2 H + + HCO 3 1. Ünite : Asitler, Bazlar ve Tuzlar / Asitleri ve Bazları Tanıyalım 17
Anahtar Bilgi Asitler, hidrojen atomunun bir ametal iyonu ya da bir kök iyon ile oluşturduğu bileşiklerdir. Hidrojen atomu bir ametal olduğundan oluşan bileşik kovalent bağlıdır. Hidrojen atomu elektron alma yatkınlığı en küçük olan ametaldir. Yani diğer ametaller ile yaptığı bütün bileşiklerinde pozitif (+) değerliğe sahiptir. Bu nedenle bir asit suda çözündüğünde gerçekleşen iyonlaşma sonucunda ortamda H + iyonu oluşur. Ancak H + iyonunda elektron yoktur yani sadece bir protondur. Bu nedenle H + iyonu sulu ortamda yalnız başına kalmaz ve H 2 O moleküllerine bağlanarak ortamda H 3 O + (hidronyum) iyonları şeklinde bulunur. HCl Suda çözünür Hidroklorik asit Anahtar Bilgi Çözeltilerde tamamen iyonlaşarak tüm protonlarını (H + ) veren ya da tamamına yakın değerlerde iyonlaşan asitlere kuvvetli asit denir. Yani kuvvetli asitlerin % 100 iyonlaştığı varsayılır. Çözeltilerde kısmen iyonlaşarak protonlarının (H + ) çok az bir kısmını veren asitlere de zayıf asitler denir. HCl asidi kuvvetli bir asittir. 1 litre suda 0,1 mol HCl asidi çözündüğünde HCl moleküllerinin % 90 ından fazlası iyonlarına ayrılarak ortamda hidronyum ve klor iyonlarını oluşturur. H 3 O + Cl H 3 O + Cl H 3 O + H 3 O + Cl Cl Kuvvetli asit HCl asidi kuvvetli bir asittir. H + Hidrojen iyonu (aq) Su molekülüyle birleþerek bir hidronyum iyonu oluþturur. Cl Klorür iyonu (aq) H 3 O + Hidronyum iyonu (aq) H 3 O + Anahtar Bilgi Bir maddenin asit özelliği gösterdiğini ifade eden iyonlar yalnızca sulu çözeltide bulunduğunda madde asit özelliğini sergileyebilir. Cl H 3 O + Cl + H 3 O Cl Cl H 3 O + HCl asidi suda çözündüğünde oluşan hidrojen iyonu (H + ) ortamda H 3 O + iyonları şeklinde bulunur. 1. Asitlerin Kuvveti Suda çözünen bir asidin moleküllerinin tamamı iyonlaşabildiği gibi çözünmüş moleküllerin bir kısmı da iyonlaşabilmektedir. Hidrojen atomunun asit bileşiği oluşturmak için bağ yaptığı atomik iyon ya da kök iyonun türüne göre sulu çözeltide çözündüğünde iyonlaşan molekül yüzdesi (oranı) farklıdır. Farklı asitlerin sudaki iyonlaşma oranlarının farklılıkları oluşan asit kuvveti kavramının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Coşku Yayınları HCl + H 2 O H 3 O + + Cl Hidroklorik asit Su Hidronyum Klorür iyonu Nitrik asit (HNO 3 ), hidrobromik asit (HBr), hidroiyodik asit (HI) ve sülfürik asit (H 2 ) diğer kuvvetli asitlere örnektir. HCN asidi zayıf bir asittir. 1 litre suda 1 mol HCN asidi çözündüğünde HCN moleküllerinin % 2,2 x 10 3 ü iyonlarına ayrılarak ortamda hidronyum ve siyanür iyonlarını oluşturur. HCN HCN HCN HCN H 3 O + HCN CN H 3 O + HCN HCN HCN HCN HCN HCN HCN HCN HCN CN Anahtar Bilgi Zayýf asit HCN asidi zayýf bir asittir. HCN + H 2 O H 3 O + + CN Hidrosiyanik asit Su Hidronyum Siyanür iyonu Nitröz asit (HNO 2 ), karbonik asit (H 2 ), borik asit (H 3 BO 3 ), hidrojen florür asidi (HF), asetik asit (CH 3 COOH) ve hidrojen siyanür asidi (HCN) zayıf asitlere örnektir. Bir asit çözeltisinin birim hacminde çözünen asit molekülleri sayısı aynı olsa bile iyonlaşma oranları farklı olduğundan oluşan çözeltilerin asitlik özellikleri (asitlik kuvvetleri) farklı olur. Halojenlerin asitleri (F hariç) kuvvetli asittir. HF zayıf asittir. Diğerleri arasında HI > HBr > HCl kuvvet sırası vardır. 18 1. Ünite : Asitler, Bazlar ve Tuzlar / Asitleri ve Bazları Tanıyalım
Bazı yaygın kullanılan kuvvetli asit ve zayıf asitler Asit Kuvveti İyonları Değerliği Kuvvetli asitler Zayıf asitler HCl Kuvvetli H + ve Cl 1 Hidroklorik asit HCl Karbonik asit H 2 H 2 Kuvvetli 2.H + ve 2 2 Sülfürik asit H 2 Asetik asit CH 3 COOH Nitrik asit HNO 3 Fosforik asit H 3 PO 4 HNO 3 Kuvvetli H + ve NO 3 1 CH 3 COOH Zayıf CH 3 COO ve H + 1 Kromik asit H 2 CrO 4 Hidroflorik asit HF H 2 Zayıf 2.H + ve 2 H 3 PO 4 Zayıf 3.H + ve PO 4 3 2 3 Anahtar Bilgi Eşit hacimli sularda eşit mol sayısında asitler çözündüğünde oluşan iyonlaşma yüzdeleri karşılaştırılarak aralarında bir kuvvetlilik karşılaştırılması yapılabilir. Yani farklı asitlerin eşit derişimli çözeltilerindeki iyonlaşma oranı büyük olanlar, küçük olanlara göre daha kuvvetlidir. Bazı kuvvetli ve zayıf asitlerin suda çözündüklerinde oluşturdukları iyonlar ve asitlerin değerlikleri Anahtar Bilgi Asitlerin değerliklerinin, kuvvetiyle bir ilgisi yoktur. Yani değerliği büyük olanın kuvveti de büyük olmak durumunda değildir. ZAYIF ASÝTLER ve İYONLAŞMA ORANLARI (1 mol asit içeren 1 litre çözeltide) Adý Formülü İyonlaşma yüzdesi Fosforik asit H 3 PO 4 8,7 Hidroflorik asit HF 2,5 Formik asit HCOOH 1,3 Coşku Yayınları Örnek 3 I. H 2 ve H 2 asitlerinin kuvvetlilikleri aynıdır. II. HCl asidi, CH 3 COOH asidinden kuvvetlidir. III. Mol sayıları eşit olan asitlerden eşit hacimli sulardaki iyonlaşma yüzdesi büyük olan daha kuvvetli bir asittir. Asitlerin kuvveti ve değerliği ile ilgili olarak yukarıda verilen bilgilerden hangileri doğrudur? Benzoik asit C 6 H 5 COOH 0,8 Asetik asit CH 3 COOH 0,42 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III Karbonik asit H 2 0,06 Hipokloröz asit HClO 0,02 Hipobromöz asit HBrO 4,47 x 10 3 Hidrosiyanik asit HCN 2,2 x 10 3 Hipoiyodöz asit HIO 4,8 x 10 4 2. Asitlerin Değerliği Suda iyonlaşan bir tane asit molekülünün suda oluşturduğu H + ya da H 3 O + iyon sayısı asidin değerliği olarak adlandırılır. Çözüm Asit ve bazların kuvvetleri sudaki iyonlaşma oranlarına göre belirlenir. Eşit mollerdeki asitlerin, hacimleri eşit olan sularda çözünmeleri sonucunda iyonlaşma oranı büyük olan asit, iyonlaşma oranı küçük olan asitten kuvvetli olmaktadır. III. yargı doğrudur. H 2 ve H 2 asitlerinin suda oluşturabilecekleri H + iyon sayıları, H 2 (suda) 2H + 2 + H 2 (suda) 2H + + 2 yukarıdaki iyonlaşma denklemlerinden de anlaşılacağı gibi 2 şer tanedir. 1. Ünite : Asitler, Bazlar ve Tuzlar / Asitleri ve Bazları Tanıyalım 19
Bu sayılar asitlerin değerliğini göstermektedir. Yani H 2 ve H 2 asitlerinin değerlikleri eşittir. Ancak değerlik kavramı kuvvetlilik kavramı ile ilgili değildir. H 2 asidi suda çok büyük bir yüzde ile iyonlarına ayrılırken, H 2 asidi suda çok az iyonlaşmaktadır. Yani H 2 asidi, H 2 asidinden çok kuvvetlidir. I. yargı yanlıştır. HCl asidi suda çok iyonlaşan, CH 3 COOH asidi de suda az iyonlaşan asitlerdir. Yani HCl asidi, CH 3 COOH asidinden kuvvetlidir. II. yargı doğrudur. Sıra Sizde - 3 I. Hidronyum (H 3 O + ) iyonu asitlerin suda iyonlaşması sonucu oluşan H + iyonlarının su molekülüne bağlanması ile oluşur. II. H 3 PO 4 asidi, H 2 asidinden kuvvetlidir. III. Zayıf asitlerin zayıf olmasının nedeni suda az çözünmesidir. Asitlerin iyonlaşması ve kuvveti ile ilgili olarak yukarıda verilen bilgilerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III B. BAZLARIN İYONLAŞMASI Suda çözündüğünde ortamda OH iyonu oluşturan maddeler baz olarak adlandırılmaktadır. Bu tanıma göre baz bileşikleri OH iyonu ile bir katyon arasında oluşan bileşiklerdir. Öyleyse yapısında bir metal katyonu ve hidroksit iyonu bulunan bileşikler bazdır. Bu bileşikler suda çözündüklerinde iyonlarına ayrılırlar. Na + NaOH Çözünür NaOH (k) Na + (suda) + OH (suda) Ca(OH) 2(k) Ca 2+ (suda) + 2OH (suda) AgOH (k) Ag + (suda) + OH (suda) Fe(OH) 3(k) Fe 3+ (suda) + 3OH (suda) OH Hidroksil iyonlarý Sodyum iyonlarý Cevap D OH OH OH Na + Na + Na + Na + Na + OH OH OH Na + Yapısında yani bileşik formülünde OH iyonu olmamasına rağmen baz özelliği gösteren bileşikler de vardır. Bir maddenin baz özelliği göstermesindeki temel neden yapısında OH iyonu olması değildir. Suda çözündüğünde ortamda OH iyonu oluşturmasıdır. Bu tür baz bileşiklerinin en çok bilineni amonyak (NH 3 ) tür. Coşku Yayınları NH 3(g) + H 2 O (s) NH + 4(suda) + OH (suda) NH 3 molekülleri suda çözündüğünde moleküllerinin bir kısmı ortamdaki H 2 O moleküllerinin suda az da olsa oluşturduğu H + (proton) iyonları ile birleşerek NH + 4 iyonunu oluşturmuş ve ortamda OH iyon sayısının artmasına neden olmuştur. Kısacası NH 3 molekülleri H + iyonu alarak ortamda OH iyonlarının oluşmasına sebep olmuş ve NH 3 baz özelliği göstermiştir. 1. Bazların Kuvveti Yukarıda da ifade edildiği üzere bazlar genel anlamda ikiye ayrılmaktadır. İyonik bağlı baz bileşikleri (NaOH, Ca(OH) 2 gibi...) Kovalent bağlı baz bileşikleri (NH 3 gibi) Bu nedenle bazların kuvveti ifade edilirken bu ayrım dikkate alınmalıdır. Bir metal katyonu ve OH iyonundan oluşan baz bileşiklerinin kuvveti metalin metalik özelliğinin OH Na + OH büyüklüğü ile ilgilidir. Na + OH Metalik özellik arttıkça oluşturduğu OH Na + Na+ bazın kuvveti ar- tar. NaOH bazý kuvvetli bir bazdýr. Suda iyi çözünebilen alkali metal bazlarının tümü (NaOH, KOH, LiOH) ve toprak alkali metal bazlarından sadece Ba(OH) 2 kuvvetli bazdır. Bu bazların dışındaki bütün metal hidroksitleri suda az çözünür ve suda az OH iyonu oluştururlar. Bu nedenle diğer metal hidroksitleri zayıf baz olarak sınıflandırılır. Buna göre suda az çözünen Ca(OH) 2, AgOH ve Cu(OH) 2, Fe(OH) 3 bileşikleri zayıf bazlardır. Molekül yapısında OH iyonu içermeyen bazların tamamı kovalent bağlıdır. OH Na + OH OH NH + 3 NH 3 NH 4 Çözünen moleküllerin az bir OH kısmı pro- NH OH 3 NH 3 NH 3 NH 3 Na + ton alarak ortamda NH 3 OH Na + Na+ + az sayıda OH iyonu NH 4 NH NH 3 3 NH 3 oluşmasını sağlar. NaOH bazý Kısacası kuvvetli bir kovalent bazdýr. NH 3 bazý zayýf bir bazdýr. yapılı bazların tamamı zayıf baz olarak sınıflandırılır. Anahtar Bilgi Zayıf bazların kuvvetlerinin karşılaştırılması asitlerdeki gibi iyonlaşma oranlarına göre yapılır. İyonlaşma oranı arttıkça bazın kuvveti de artar. NH 3 ba OH N NH 3 NH + NH 4 N 20 1. Ünite : Asitler, Bazlar ve Tuzlar / Asitleri ve Bazları Tanıyalım