Dr. Meral Çilem Ökcün-Akçamuş
Fiziksel oyunlar oynandığında çocuk; Yetişkine dikkatini yönlendirmeyi, Taklit etmeyi, Sıra almayı, Oyunu başlatmayı, Oyunu sonlandırmayı, Yeni bir oyun başlatmayı öğrenir.
Bu oyunlar sırasında izleyeceğiniz yol: Tekrar et: söylediğiniz ve yaptıklarınızı tekrar edin Fırsat sun: Çocuğa sıra alması için fırsatlar sunun İpucu sun: Sıra çocuğa geldiğinde bunu ipuçları sunarak belirtin Eğlen: Bu etkinlik çocuk ve sizin için eğlenceli olmalı
Tekrar et: söylediğiniz ve yaptıklarınızı tekrar edin Oyunu başlatırken Oyunla ilişkili olan bir ifade/eylemle ya da görsel ipucu ile oyuna başlayın ve bunu değiştirmeyin. Örneğin gıdıklama oyununa gıdı gıdı diyerek ve parmaklarınızla hareketini yaparak başlayabilirsiniz.
Tekrar et: söylediğiniz ve yaptıklarınızı tekrar edin Oyunu oynarken Oyunu oynarken de aynı şeyleri söyleyin/yapın. Böylece çocuk sıranın ne zaman ona geleceğini, sıranın ne zaman sizde olacağını kolaylıkla öğrenecek ve bunu size belirtebilecektir. Yani sıra alabilecektir. Örneğin sıra çocuğa geldiğinde bir, iki, üç diyerek ya da hazır, başla diyerek çocuğun boşluğu doldurması için fırsat sunmuş olursunuz.
Tekrar et: söylediğiniz ve yaptıklarınızı tekrar edin Oyunu sonlandırırken Oyunu sık tekrar edin ve diğer kişilerle de oynamasını sağlayın Oyunu bitirirken de aynı şeyleri söyleyin/yapın. Bunu yapmazsanız çocuk oyundan sıkıldığında ve oynamak istemediğinde bunu göstermek için ağlayabilir. Ancak bunun uygun yollarını oyun bitiminde aynı şeyleri söyleyerek/yaparak çocuğa öğretebilirsiniz. Örneğin kollarınızı kaldırarak yaşasın, bitti diyebilirsiniz. Ayrıca işaretler ya da görsel ipuçları da kullanabilirsiniz. Ayrıca genelleme için oynadığınız oyun farklı kişilerle de oynanmalıdır.
Fırsat sun: Çocuğa sıra alması için fırsatlar sunun Çocuğa ne zaman sıra alması için fırsat sunacağınızı planlayın Çocuğa sıra alması için hiç fırsat vermeden oynadığınızda oyun sırasında hiçbir şey öğrenmeyecektir. Belirli zamanlarda durmalı ve çocuğun sıra alarak iletişim kurmasını sağlamalısınız. Örneğin bacaklarınızda hoplatma oyunu oynarken arada bir durun ve çocuğun hoplatma oyununa devam etmek istediğini belirtmesi için fırsat sunun.
Fırsat sun: Çocuğa sıra alması için fırsatlar sunun Çocuğun hangi sıra alma davranışı göstereceğini planlayın Çocuğun oyuna devam etmeyi nasıl belirteceği bulunduğu iletişim aşamasına dayalı olarak değişir. Bazen bunu da önceden belirlemek gerekebilir. Örneğin kendine yönelik olan aşamadaçocuk bakarak, kıpırdanarak ya da ses çıkararak bunu belirtebilir. Eğer çocuk hiçbir şey yapmıyorsa yetişkin bulunduğu iletişim aşamasına uygun olan bir davranış belirleyip çocuğa model olmalıdır.
Fırsat sun: Çocuğa sıra alması için fırsatlar sunun Çocuk ilerledikçe sıra alması için yeni fırsatlar sunun Oyunu tekrar tekrar oynadığınızda çocuk sıra almayı öğrenecektir. Sıra alma davranışı da gelişim gösterecektir. Onun bu gelişimine yardımcı olmak için oyuna yeni öğeler ekleyin. Oyunu kendisinin başlatması için fırsat sunun.
İpucu sun: Sıra çocuğa geldiğinde bunu ipuçları sunarak belirtin Çocuk sıra almayı bilmiyorsa belirgin ipuçları sunun Çocuk oyuna yeni başladığında ipuçlarını pek çok bilgi içermelidir. Örneğin model olmanız gerekebilir. Model olmadan önce oyunu yavaşlatın ve model olun. Model olmaya ek olarak fiziksel yardım sunmanız da bazı eylemleri öğrenmesine yardımcı olabilir.
İpucu sun: Sıra çocuğa geldiğinde bunu ipuçları sunarak belirtin Çocuk oyuna aşina olduğunda doğal ipuçları sunun Çocuk oyunu öğrenir öğrenmez doğal ipuçları kullanmaya başlayın. Örneğin sıra alması için durun, göz kontağı kurmak için eğilerek beklediğinizi gösterin. Bu ipuçları çocuktan bir şey beklediğinizi gösterir. Çocuk oyuna alıştığında ve özellikle de daha önce model olmuşsanız çocuğun bu boşlukları doldurması kolay olacaktır. Örneğin gıdıklama oyununda parmaklarınızla göstererek bir, iki, üç diye sayarak gıdıklama oyununa başlıyorsanız sayma doğal bir ipucu sayılabilir. Daha sonraki denemelerde siz parmağınızla işaret ederek bir dediğinizde o da sizi taklit edebilir ya da iki parmağını göstererek iki diyerek sıra alabilir.
Eğlen: Bu etkinlik çocuk ve sizin için eğlenceli olmalı Canlı ve enerjik olun Eğer çocuk iyi vakit geçiriyorsa oyunun sürmesini isteyecektir. Ayrıca ne kadar uzun süre oynarsa o kadar çok şey öğrenebilecektir. Tercih ettiği bir oyunun oynanıyor olması bu nedenle önemlidir.
Eğlen: Bu etkinlik çocuk ve sizin için eğlenceli olmalı Etkileşimin uzun sürmesini sağlayın Eğer çocuk hareketi seviyorsa; koşma, kovalama, at binme oyunları, sallanma, zıplama, yastıklara zıplama vb oyunları oynamaktan hoşlanacaktır. Eğer vücudu ya da ellerine baskıdan hoşlanıyorsa; saklanma, cee, sarılma vb oyunları tercih edecektir.
Bazı oyunlar Cee Oyunu: Çocukların ilk oynadıkları sosyal/fiziksel oyundur. Çocuğun üstüne bir battaniye örterek Ali nerede? diye sorabilirsiniz. Daha sonra battaniyeyi açarak onu bulabilirsiniz. Oyunun devam etmesi için çocuğun sıra alacağı yerler, battaniye örtülü iken ya da battaniye açıldıktan sonraolabilir. Cee oyunu-uyarlamalar: Çocuk yerine siz battaniyenin altına saklanabilirsiniz. Bu oyunda üçüncü bir kişi siz battaniye altında saklanırken çocuğun dikkatini sürdürmesineyardımcı olabilir. Battaniye yerine yastıklar kullanabilirsiniz ya da kapının arkası perdenin arkasına saklanılabilir.
Cee oyunu-uyarlamalar: Oyunun ilerleyen aşamalarında yastık mı battaniye mi istediği çocuğa seçim şansı verilerek sorulabilir. Oyuna daha fazla kişi dahil olabilir. Battaniyenin altına kimin saklanacağı sorulabilir. Battaniye açıldığında yetişkin ayağa kalkıp kaçabilir (yorumlama için fırsat sağlayabilir) Oyunu kendisinin başlatması için fırsat yaratılabilir. Oyunda kullanılan battaniye görebileceği bir yere serilebilir. Gerekirse aa bak saklanma battaniyesi diye ipucuverilebilir. Bu oyun sırasında öğrendiği yeni iletişim becerilerini diğer oyunlarda da kullanması sağlanabilir (örn. battaniye açıldığında merhaba diyorsa pencereden bakarken geçen arabalara merhaba demeoyunu oynanabilir) Çocuk oyunu öğrendiğinde diğer kişilerle de oynaması sağlanabilir.
Saklambaç (erken iletişim ve sosyal aşamalarda oynanması uygundur): Bu oyunun öğrenilme aşamasında saklanan kişi çocuk olabilir. Çocuğun saklanmasına yardımcı olun. Saklandıktan sonra yavaşça 10 a kadar sayın ve sonra geliyorum ya da Ali nerede? deyin. Daha sonra çocuğu bulun. Daha sonra çocukla rolleri değiştirebilirsiniz. İlk başlarda bu oyunda sıra alma için üçüncü bir kişinin çocuğa yardımcı olması gerekebilir. Sakla ve Ara Oyunu Uyarlamalar: Siz onu ararken onun daha sonra ararken kullanabileceği sözcükleri seçin. Örneğin Neredesin? Seni görüyorum. Çocuk sizi ararken de üçüncü bir kişi söyleyeceklerine model olabilir. Örneğin Annem nerede? Annem mutfakta mı? gibi Bu kişi saklanırken de çocukla birlikte saklanarak söyleneceklere model olabilir. Örneğin Beni buldun! gibi.
Sakla ve Ara Oyunu Uyarlamalar: Sıra alması için uygun ipuçları verin. Oyunu oynamaya ilk başladığında saklı kalması için fiziksel yardım sunabilirsiniz. Oyuna alıştığında ve öğrendiğinde ipuçlarını azaltın. Boşluk doldurmalara yer verin. Örneğin Anne mutfakta (yok). Soru sorun Anneyi görüyor musun? Çocuk bu oyuna katılabildiğinde oyunu daha da karmaşıklaştırabilirsiniz. Çocuğu başka yerlerde arayın Mutfağa bakıyorum. Ali burada yok. Kapının arkasına bakayım. Burada da yok. Bulduğunuzda Seni görüyorum. Buradasın gibi
Gıdıklama Oyunu: Pek çok küçük çocuk dokunma içeren gıdıklama, hafifçe vurma, çarpma ve sarılma oyunlarında hoşlanır. Bu oyunların oynanması özellikle bu duyulara ilgi gösteren çocuklarda uygundur. Bazı çocuklar ise bu duyulara karşı durgundur, tepkisizdir. Bu oyunda yetişkin elini gıdıklama pozisyonunda tutarak Geliyor! diyebilir. Bu şekilde çocuğa sıra alma fırsatı sunar. Daha sonra geliyor, geliyor geliyor diye oyuna başlayabilir. Yetişkin çocukla göz kontağı kurabileceği pozisyonda olmalıdır. Gıdıklama Oyunu Uyarlamalar: Oyunu sık tekrarladıktan sonra aralarda biraz daha uzun süre bekleyerek çocuğun oyunu başlatması için sıra alma fırsatı sunmuş olursunuz. Çocuk sıra almaya başladığında ipuçları vererek aynı sıra alma davranışını sergilemesini sağlayabilirsiniz. Örneğin eğer sıra almak için elinizi çekiyorsa, tekrar sıra alması için elinizi yakın bir pozisyonda tutarak ipucu sunabilirsiniz.
Gıdıklama Oyunu Uyarlamalar: Sıra alma için daha fazla fırsat sunun. Örneğin bunun için üçe kadar saymanız iyi bir yoldur. Parmaklarınızla da işaret ederek üçe kadar sayın. Daha sonra çocuğun sizi taklit etmesi için bekleyin. İlk başlarda çocuk taklit etmezse bir, iki,. deyin ve fiziksel yardım sunarak parmaklarıyla saymasını sağlayın. Daha sonra bu yardımı silikleştirin. Devam etmek istediğini başka şekillerde bildirmesi için fırsatlar sunun. Örneğin bir daha? deyin ve başınızı evet anlamında sallayın. Gıdıklama oyununu çocuğun başka vücut bölümlerini gıdıklayarak devam ettirin. Örneğin burnunu, kollarının altını, bacaklarını gıdıklayın. Gıdıklamaya başlamadan önce abartılı şekilde vücut bölümünün ismini söyleyin ve bekleyin. Böylece çocuğun gıdıklayacağınız vücut bölümünü size uzatarak sıra alması için fırsat yaratabilirsiniz. Daha sonra vücut bölümleri arasında seçim yapmasını isteyebilirsiniz. Daha sonrasında da ge/gel ya da gıdı/gı dediğinde oyunu devamettirebilirsiniz. İstediği vücut bölümünden farklı bir vücut bölümünü gıdıklayabilirsiniz.
Gıdıklama Oyunu Uyarlamalar: Gıdıklama oyununda sıra almada cümle kullanmaya model olabilirsiniz gıdıklama istiyorum ya da bacağıma gibi. Kocaman bir gıdıklamamı küçücük bir gıdıklama mı? gibi ya da Bir daha ister misin? gibi sorular sorabilirsiniz. Rolleri değiştirebilirsiniz. Oyuna başkalarını dahil edebilirsiniz (baba da gıdıklama istiyor). Oyuncaklarını isimlerini söyleyereksıraylagıdıklayabilirsiniz. Sıra almada daha karmaşık sorular ekleyebilirsiniz. Kim gıdıklanmak istiyor?/ nasıl bir gıdıklama istiyorsun? Nereyi gıdıklamamı istiyorsun? Bu sorulara cevap vermesi için ilk önce cevaba model olabilirsiniz. Çocuğun oyuncaklarıyla gıdıklama oyununu hayali oyun bağlamında oynayabilirsiniz. Oyuncaklar kocaman bir gıdıklama istiyormuş gibi yapabilirsiniz.
Kovalama Oyunu: Oyuna yeni başladığınızda çocuk sıra almayabilir ancak daha sonra sıra alacaktır. Başlangıçta kovalama oyununa seni yakalayacağım diye başlayın. Sonra peşinden koşarak koş, koş, koş deyin. Onu yakalayamıyormuş gibi yapın. Daha sonra ona sarılarak yakalayın ve seni yakaladım deyin. Kısa bir süre bekleyip yüzüne bakın ve kovalama oyununa başlamadan önce yeniden Koş! deyin. Oyunu bu şekilde tekrar edin. Rutin oluştuktan sonra çocuk kaçarken size dönüp bakarak kovalamanızı istediğini gösterecektir. Bunu yapması için oyuna başlamadan önce biraz daha uzun süre bekleyin. Bu sayede oyuna başlamanızı belirtmek için size bakabilir. Kovalama Oyunu Uyarlamalar: Oyunda ilerledikçe kovalama oyununa başlamayı geciktirerek çocuğun size dönüp bakarak gelip gelmediğinizi kontrol etmesini yani sıra almasını bekleyin. Yakalandığında da ondan sizi iterek ya da başka bir şekilde yeniden oyuna başlamayı istediğini belirtmesini bekleyin.
Kovalama Oyunu Uyarlamalar: Çocuk oyuna alıştıkça oyuna başlarken, yakaladığınızda ve yeniden oyunu tekrar ettiğinizde kullandığınız dili değiştirin (Örn., hazır başla!). Nereye doğru kovalayacağınızı Koş! Mutfağa diyerek belirtin. Her seferinde evin farklı bir odasına gidin. Bu oyuna alıştıkça çocuğa seçenek de sunabilirsiniz. Çocuğun kaçacağı yerlere bazı eşyalar (örn., yastık) koyarak yolu kapatabilirsiniz (Aa! Bak bir yastık. ). Böylece çocuk yorumda bulunabilir. Rolleri değiştirin. Başka roller alabilirsiniz. Sevdiği bir kitaptaki ya da çizgi filmdeki kahramanı canlandırarak ve seslerini çıkararak çocuğu kovalayabilirsiniz. Çocuk da yine kitaptan başka bir karaktermiş gibi yapabilirsiniz.
At Binme Oyunu: Bu oyunda çocuk yetişkinin sırtına biner. Yetişkin durduğunda çocuk devam etmesini belirterek sıra alır. Böylece çocuk sizedurmanızı ve dedevam etmenizi belirtebilir. At Binme Oyunu Uyarlamalar: Başlangıçta oyundan keyif alarak katılmayı amaçlayın. At sesi çıkarın. Oyunu tekrarlarken atın hareket etmesi için Yürü deyin. Sonra dur diyerek yürümeyi durdurun. Git gide durduğunuz süreyi arttırarak çocuğun devam etmenizi belirtmesini bekleyin (örneğin, kendi vücudunu hareket ettirerek, ses çıkararak). Çocuk bir şey yapmazsa vücudunuzu çok az hareket ettirerek tekrar durun. Gitgide bu süreyi arttırın ve çocuğun sıra alma şeklini değiştirin (yürü, dur sözcüklerini kullanarak, yavaş-hızlı sürme seçeneklerinden seçim yaparak, evet/hayır sorularını yanıtlayarak). Daha sonra hızlı ya da yavaş/ banyoya ya da mutfağa gitme uyarlamaları yapabilirsiniz. Yola engeller koyarak yorumda bulunabilirsiniz (bak! Bir çit var! Ya da zıpla!) Hayali oyun unsurları katabilirsiniz. Okula gidiyormuş gibi yapabilirsiniz. Atsusamış,yorulmuş gibi yapabilirsiniz.