TURKiYE ODALAR VE BORSALAR BiRLiGi. TURKIYE CUMHURIYETI ANAYASASI ONERisi AN A Y ASA 2000. , 1! j . ~. Nisan 2000, TOBB, Ankara

TURKiYE ODALAR VE BORSALAR BiRLiGi TURKIYE CUMHURIYETI ANAYASASI ONERisi AN A Y ASA 2000, 1! j. ~. Nisan 2000, TOBB, Ankara

TOBB, Yaym No: Genel 357, BOM 58 ISBN TOBB-2000 2000 Adet Basllml trr. Aydogdu Ofset - 3107979-3107703 2

ONs6z 2000'li ylliara girdigirniz bu donemde diinyarrnz bir 9agm degi imine tamk olmaktadlf. Telekomiinikasyon teknolojisindeki ba dondiiriicti geli~me ile ba layan, Soguk Sava m biti i iie hlzlanan ve ktireselle me olgusu olaralc tarumlanan bu degi im stireci, yeni bir dtinya diizeninin ba ladlgml gostermektedir. Bu geli im ve degi im stireci, ho umuza gitse de gitmese de, mevcut dtinya diizeninin bir gerc;egidir. Bu degl im stirecine uyum sagiayan toplumlar ve kurumlar daha da gue;lenerek ve geli erek ayalcta kalular. Degi irne uyum sagiamayanlar ise, ne yazile ki, sonu belirsiz bir bie;imde kendi kaderleri ile ba ba a kaltrlar. Bu degi~mez bir kuraldlf ve durdurmak da mtimktin degildir. Ancak, tilkemizdeki kisli ie; siyasi e;eki meler nedeniyle, bu luzh degi imi yeterince kavrayamadlgmuza inaruyorum. Tlirkiye'nin ie;inde bulundugu kislf dongti kaf lsmda, en yetkili ba bakanlardan siyasi parti liderlerine kadar, siyasilerimiz zaman zaman "bu devlet r;okmu tlir" ya da "bu sistem tilearuru t1f" diye meydanlarda nutuk attyorlarsa da bunun geregini yapmarru lardlf. Ne yazile ki, 17 Agustos 1999 tarihinde ya adlglmlz deprem felaketi r;ok acl bir bie;imde gostermi tir ki, lilkemizde sistem gere;ekten e;okmi.i tlir. Depremde binlerce olii verdikten soma anladile ki, '"koyltile meden ehirle meye" ve "tanm toplumundan sanayi toplumuna" ba~arlll bir gee;i yapamarrn lz., ) Bunun sorumlusu, hie; ku kusuz, bizi klslf bir dongti ie;inde tutan siyasal, ekonomik ve toplumsal sistemimizdir. ~imdi de gee;rni ten hie; ders almadan. bu sisternle "bligi toplumunan uyum saglamaya ve ayakta kalmaya e;abahyoruz. Her ne kadar toplumumuz, terorden, depremden, mezar evler cinnetinden e;ektigi acllari e;abuk unutuyor goztikse de, ashnda insammiz artile devleti de kendi menfaati ie;in kullanan "devlete;i ve merkeziyete;i siyasete" ve onun olu~turdugu sisteme inanmama~tadu. Devletle ekonorninin ie; ie;e girdigi bu sistem, kendi i leyi~indeki aksakhklan gidermek yerine, ayru sorunlan btiytiterek gelecege ertelemektedir. Boylece, olu an hantal yaplsl lie toplumun ve i aleminin ontinti tileamaktadlf. Kamu sektorii, ozel sektortin dinamizmini arkadan izlemek bir yana, dtinya ekonomisi iie btitilnle mesine engel olmaktadu. Bu sistem toplumumuzu lasu bir dongu ie;inde tutarak, birbiri lie zu1a maslfla ve toplumsal gerginligin artmasma neden olmaktadu. Bunun sonucunda da sik sile tikanip mtidahaleye maruz kalmaktadu. Bu sistem, degi imden umudunu kesen gene; ku aklan ve dar gelirli gruplan, e;agdl l sisternier pe inde ko maya ve yikicl-bolilcti faaliyetlerin kucagma itmektedir. Stirekli ayru sorunlan ve engelleri kaf lffilza c;ileanyor ve dl ariya kar l kullanacaglidlz enerjirnizi til."'<:etmektedir. 3

Bu sistem. <;agm dc:gi~imine uygun olarak yeni ufuklar ar;mak yerine, gruplan farkh da olsa. sa dec.:: dar bir siyase[c;i kesiminin devamlihgml ve gtictinli slirdtinnesine hizmet etmek [edir. Bu sistem. sorun ~ozmek yerine, yem sorunlar yararmaktadrr. Yarattlgl ya da ko.r~lla~ngl sorunlann faturaslill da. zam ya da ek vergiler adl aitmda. topiumun ve i~adamlannm online koymaktadll Tilrkiye ir;inde bulundugu sistemin yarattlgl bu kisrr dongliyti kmnak zorundadl!. Dtinyada yeni bir c;agm ac;lldlgl 2000'li Yillarda, ttim tilkeler yeni kalklruna stratejileri ge~tirirken. dunyanm dey firmalan "~irket evliiikleri" yaparak global rekabet gti~lerini artitirken. bilgi otoyollan. bilgi aglan ve elektronik ciearet tuzla yaygml<1.]lp bir "yeni ekonomi" ortaya c;ikarken; bizim bu degi~melere duyarslz kalmanuz ve aym sorunlan tekrar tekrar y~amarruz kaderimiz olamaz. TUrkiye 'nin artlk <;agm geregi olan deg~imleri gef(;ekle~tirmesi ve kendisinden beklenen aulmn yapmasmrn zarnaru gelmi~tir. TUrk insam <;agd~ demokrasinin ve rekabetr;i piyasa ekonomisinin tlim kurum ve kurallan He yerie~tigi, laile bir hukuk devleti duzenini ya da sistemini arzulamaktadl!. Vatanma ve millerine camm ve malffil seve seve feda eden TUrk halla. guvenini yicirdigi bu <?arplk siyasai ve ekonomik sistem ile "bilgi roplumunda" hak ettigi yeri alamaz. Bu sistem degi~melidir. Bu amac;la: 1. Geni~ tabanh bir siyasi uzl~ma saglayarak. yeni bir toplumsal sozle~me, yani Anayasa hazlrlamaliylz. ArtIk vatand~ma gtivenen ve onu on planda tutan bir Anayasa istiyoruz. 2. Siyasi Partiler ve Ser;im KanunlanmlZl bir an once degi~tirip, siyaseti dar bir siyaset~i grubunun tekelinden c;lkartmahylz. Meclisimizi ve milletvekillerimizi gti~lendirmeliyiz. Arnk siyasi parti enflasyonunun Ya'landlgl sec;im ortamlannda, oy verecek bir parti bula mayan geni~ se~men kitleleri oisun istemiyoruz. 3. Yargl sistemimizi yeniden dilzenleyip. tam baglmslz lalmaliylz. ArtIk her Adli Ylhn a<rill~mda; Yargltay Ba~kanlannuzm "dlzdan-vicdan" ve "me~ruiyet" tartl~malanndan. en yerkililerin "ceza evlerine hakim degiliz" ifadelerinden utaruyoruz. 4. Devlet ve hilktimet yaplsl yeniden yapllandmlmahdl!. ili~kili kamu kurulu~ ve birirnlerini birle~tirmek ve gereksiz oianian da kaldlrmak suretiyle. kamu personeli sayislnl mutbka azaltmaliylz..aitlk siyasetc;iye gore devlet bakanhgl. adama gore makam olu turulmaslnl is terci yoruz. 5. Yerel yonetim refonnunu gercfekle tirip, merkeziyet<ri hantal devlet ~arkml etk.inle~tirmeliyiz. Arttk vatanda larumzm en kilr;ilk i~leri it;in. Ankara'ya Kadar gelmesini istemiyoruz. Bunlan genrekle~tirmek ic;in de, ID<;: kimsenin Kendi kafasmdan hayali ve <;agdl1ll dtizenler yarutmasma ya 'da yeni sisternler ke fetmesine gerek yoktur. Yapllacak ~ey gozlerimizin 4

anlindedir ve a<;ik~a bellidir: "Geli~mi~ lilkeler nasll bir sistem kurmu~sa, biz de aym ~eyi yapacaglz". <;Unkti ktireselle~me stirecinde Tlirkiye 'nin hedefi bellidir ve bu hedef de AB liyeligidir. AralIk 1999 Helsinki Zirvesinde adayhglitilz da rescil edilrni~tir. Ku~kusuz. 2000'ii Yillann dlinya siyaseti ve ekonomisi ile btittinle~mek isreyen lil.kemiz ve halk.uruz i~in. bu hedef c;ok dogru bir is[ikamenir. Ancak bunun i~in. AB liyeliginin gereklerini yerine gerirmek zorundaylz. Bunun ol<;li[ti ise, Haziran 1993 Kopenhag Zirvesinde belirlenen kriterlerdir. Hepirnizin bildigi gibi bunlar; demokrasi, hukukun listtinlligti ve ins an haklan konusunda iyile~[irmeleri kapsayan "Siyasi Kriterler", i~leyen bir piyasa ekonomisinin varhgml ve AB 'nin rekabet ortamma uyum saglama kapasitesini ifade eden "Ekollomik Kriterler" He idari ve yarglsal kapasitenin etkinligini belirleyen "Top/uluk IHiiktesebatllla UYllmlu jdari Yapl Kriterleri"' dir. i~[e 21. ytizyll dtinya ekonomisi ve siyaseti ile btittinle~mek i<;in AB tiyesi olmak isteyen Ttirkiye'nin, sisternini yeniden yapilandmnasl amaclyla yapmasl gerekenjer bunlardrr, Bu kriterler ya da ko~ullar sadece bizim i<;in hazlrlanml~ bir re<rere de degildir. Dye olmak i<;in ttim lilkelerden istenen ko~ullardlr. a bunlann geregini yaplp dlinya ile btittinle~ecegiz. ya da i<;imize. kapanlp kislr siyasi <;eki~melerle birbirimizin yakasma yapl~acaglz, Bu noktada belirtmeliyim ki, AB adayhgl somasl ge<;en klsa donemde, Kopenhag Zirvesinill Ekonomik Kriterlerj'ni kar~ilamak i<;in Ttirkiye'de onemli adlmlar atilml~trr. Enflasyonla mticadelede daha i~in b~mda olmamlza ve daha gidecek <;ok yolumuz olmasma ragmen, umut verici politikalar uygulamaya konulmu~tur. Fakat diger kriteder, yani "Demokrasi, Hukukult UstiinlUgii ve illsan Haklan" ile "AB Miiktesebatma Uywn/u idari.j Yap'" konusunda. bugline kadar anlamh hi<rbir ~ey yapamadlk, Sanki, kilitlenip kalml~lz. Aslmda bizim yapmamlz gereken duzenlemeler bunlardrr. <;tinkti "Ekoflomik Kriterler" konusunda silinnlanmiz olsa da, bunlan a~abiliriz. Nitekim TUrk ozel sektorti Gtimrtik Birligi stirecinde ttim slkffitliara mgmen, ezilmeyecegini kanltlaml~ti!. Yeter ki, sistem ve onun yaramgl krsrr siyaset ozel sektortimtiztin onlinti trkamasm. Artrk hepirniz <;ok iyi biliyoruz ki, ontimtizii tikayan <;arplk sistemin ve lasrr siyasetin temel nedenleri de "Demokrasi, Hukukun Ustiinliigii ve insan Hak/an" ile "AB Muktesebatma Uyumlu jdari Yapl" konulanndaki eksikliklerimizdir. Bu konularda sagllkll adunlar attlgrrmz ol<;ude, Ulkemizin ve ekonomimizin anti de a<;lhr. Dtinya siyaseti ve ekonomisi, yani AB ile btitunle~ebiliriz. 0 halde, gtictimtizti bu konularda yogunla~tmp. Mec1isimizi ve Htiklimeti harekete ge<;irmeliyiz. Aruk kislf siyasi <;eki~melerden vazge~ip, gen;ek gundemimize donmeliyiz. Birligirniz her konuda oldugu gibi, bu konularda da gerekli <;ah~malanm yapffil~ ve Bu ama<;la, "Siyasi Kriterler" konusunda Anayasa, Siyasi Partiler ve Se<;irn tarnamlaffil~trr. Kanunlan bnerileri He "AB MUktesebatma Uyum Kriterleri" konusunda da " AB Dyeligi Yolunda idarenin Yeniden Yaptlandmlmasl" konulu proje <rah~mas1nl tamamlami~, Meclise, Hliktimete ve karnuoyuna sunmaya hazrr hale getirmi~tir. Boylece. Kopenlzag Kriterlerinin ternel s:er<;evesi baklmmdan yapllmasl gerekli olan ~ah malan, bir "AB ile Uyum Paketi" 5

bi<;iminde hazlflaffil~trr. Sec;kin bir bilim adarru grubu tarafmdan hazlflanan ve Birligimiz tsri~~lfe ve Ar:l~tlrma Kurulu Koordinat6rltigti rarafmdan derlenen bu c;ah~mahrrdan biri olano Anayasa Onerimizi HAnayasa 2000" adl altmda kamuoyunun degerlendinnelerine" sunmu~ bulunuyoruz. Bu <tah~mamlzm. ttim halklmlzm beklentileri dogrultusunda, 1982 Anayasaslllm degi tirilmesi amaclyla karnuoyunun ol~umuna katklda bu1unmasl ve Meclisimiz tarafllldan bu yonde anlacak adunlara zemin olu~turmasl rek dilegimizdir. Dogruyu, her zaman tartl arak ve uzla~arak bulacaglfniza inaruyorum. 2000'li yillann tam b~mda yeniden yapilanmayl b~latan ve "muasrr medeniyetler" seviyesine ul~mayl kendisine ternel hedef edinen bir TUrkiye dilegi ile sayg.danrnl sunuyorurn. Fuat MIRAS TOBB Yonerirn Kurulu B~karu 6

i <::indekiler ONs6Z GENEL GEREK<;E...3...15 ONERiLEN DEGt~iKLiKLERiN OZEn...18 BA~LANGI<; ANAYASA 2000...24 BiRiNci KISIM Genel Esaslar L Devletin ~ek1i: MAD DE 1...25 II. Cumhurlyetin Nitelikleri: MADDE 2...25 m. Devletin Btittinltigti, Resmi Dili. Bayragl. Milli MaI l ve B~kenti: MADDE 3.25 IV. Degi~tirilemeyecek Hilktimler: MADDE 4....26 V. Devletin Temel Ama~ ve Gorevleri: MADDE 5...,....26 VI. Egemenlik: MADDE 6...26 VII. Yasama Yetkisi: MADDE 7...27 vm. Ytirtitme Yetkisi ve Gorevi: MADDE 8....27 IX. Yargl Yetkisi: MADDE 9...27 X. Kanun Ontinde E itlik: MADDE 10...27 Xl. Anayasanm UstUnlUgU ve BaglaYlclh~: MAD DE 11....28.. ikinci KISIM TEMEL HAKLAR VE ODEVLER Birinci Boliim GENEL HUKUMLER I. Temel Hak ve HUrriyetlerin Niteligi: MADDE 12...,...29 II. Temel Hak ve Htirriyederin Smrrlanmast: MADDE 13....30 m. Temel Hak ve HUrriyetlerin Kottiye Kullamlamamasl: MADDE 14....31 IV. OlaganUstU onetim Usullerinde Temel Hak ve Htirriyetler: MADDE 15...31 V. Temel Hak ve Htirriyerlerin Korunmasl: MADDE ISla....32 VI. Yabancllann Durumu: MADDE 16....32 ikinci Boliim Ki~iNiN HAKLARI VE ODEVLERi L Ki~i Dokunulmazhgl A. Ya~ama Haklo.. fusanm Maddi ve Manevi Varhguun BUtilnlUgU: MADDE 17..33 B. Maddi ve Manevi V arhgmi Geli~tirme HakkI: MADDE 17!b...33 II. Zorla <;ali~trrma Yasagl : MAD DE 18....34 m. Ki i HUrriyeti ve GUvenligi: iviadde 19...34 7

IV. Olel Hayarm Gizliligi ve Korurun:lSl A. Ozel Hayatm Gizlili,gi: ivladde 20...35 B. Konut Dokunulmazhgl: MADDE 21...36 C. Haberle~me HUrriyeri: :VIADDE 22...,... ",.,.,... "..,36 V, Yerle~me 'Ie Seyahar HUrriyeri : MADDE 23..,,,...,.,...37 VI. Vicdan 'Ie Din HUrriyeri: ivladde 24...,...,...37 VII. DU~Unce HUrriyeti: MADDE 25...,...38 VIII. DU~tinceyi A<;lklama ve Yayma Htirriyeti: MADDE 26...39 IX. Bilim ve Sanat Hlirriyeti : MADDE 27....39 X. Basm ve YaYlmla ilgili Htiktimler A. Basm Htirriyeti : MADDE 28....40 B. Stireli ve Stiresiz Yaym Harn : rviadde 29....41 C. Basm Ara~lanmn Korunmasl: MADDE 30...,....41 D. Kitle Haberle~me A.ra~lanndan Yararlaruna Hakk:.l: MADDE 31....42 E. Dtizeltme ve Cevap Hakk! : MADDE 32....42 XI. Toplann Hak ve HUrriyerleri A. Dernek Kurma Htirriyeti: MADDE 33...,....43 B. Toplantl ve Gosteri YtirUyti~U Htirriyeti: MADDE 34....43 XII. MUlkiyet Hakk!: MADDE 35...44 XIII. Haklann Korunmasl ile llgili Htikiimler A. Hale Arama Hiirriyeti: MADDE 36...44 B. Tabii Yargl Yolu: MADDE 37....45 C. Ceza Hukuku Gtivenceleri: MADDE 38....45 XIV. Ispar Hakkt: MADDE 39....46 XV. Temel Hak ve Hiirriyeclerin KOrurunasl: MADDE 40....46 U<;iincii Bolum SOSYAL VE EKONOl\tliK HAKLAR VE ODEVLER L Ailenin KorunmaSl: MADDE 41....47 II. Egitim ve Ogrenim Hakk:.l ve Odevi: MADDE 42....47 III. Kamu Yaran A. Klyllardan Yararlaruna: MADDE 43..,... :....48 B. Topralc Mtilkiyeci: MADDE 44....49 C. Tanm, Hayvanctllk ve Bu Uretim Dallan..'lda <;all~an1ann Korunmasl: YIADDE 45....49 D. Kamula~tInna: :MADDE 46...,....49 E. Devletle~tinne ve Ozelle~tirme: MADDE 47...50 IV. <;all~ma ve Sozle~me Htirriyeti: MAD DE 48...'...50 V. <;ah ma iie Ilgili HUkiimler A. <;ah~ma Halch ve Odevi: MADDE 49....51 B. <;al1~ma ~artlan ve Dinlenme Hakk:.l: MAnDE 50...52 C. Sendika Kurma Halli:.MADDE 51... '...52 D. Sendikal Faaliyet: MADDE 52...53 VI. Toplu i Sozle~mesi ve Grev Harn A. Toplu i~ Sozle~mesi Hak.la: MADDE 53...53 B. Grev Hakkl: NIADDE 54...54 8

... VII. Uerene Adalet Saglanmasl: NIADDE 55 "...55 VIII. SaglIk. <:;evre ve Konut A. Sagllk Hizmerleri ve <:;evrenin KorunmaSI: MADDE 56...55 B. Konut Hakkl: MADDE 57...56 L"X. Gen~lik ve Spor A. Gen~ligin Korunmasl:?vIADDE 58...56 B. Sporun Geli~tirilmesi: MADDE 59...56 X. Sosyal GUvenlik Haklan A. Sosyal GUvenlik Hak.la: NIADDE 60...57 B. Sosyal GUvenlik Bakrrnmdan Ozel Olarak Korunmasl Gerekenler: MAD DE 61..57 C. Yabancl Ulkelerde C;ah an TUrk Vatanda~lan: NIADDE 62...57 XI. Tarih. KliltUr ve Tabiat Varhklarmm Korunmasl: MADDE 63...58 XII. Sanatm ve Sanat~mm Korunmasl:NlADDE 64...58 XIII. Devletin iktisadi ve Sosyal Odevlerinin Smrrlan: MAD DE 65....58 Dordiincii Boliim SiYASi HAKLAR VE ODEVLER L TUrk Vatand~hgl: MAD DE 66...59 II. Sec;me, Sec;ilme ve Siyasi Faaliyette Bulunma Haklan: MADDE 67...59 III. Siyasi Partilerle ilgili HUkUmler A. Pard Kurma, Partilere Girme ve Partilerden Aynlma: MADDE 68....60 B. Siyasi Partilerin Uyacaklan Esaslar: MADDE 69...61 IV. Kamu Hizmetlerine Girme HakkI A. Hizmete Girme: MADDE 70...62 B. Mal Bildirimi: MADDE 71...62 V. Vatan Hizmeti: MADDE 72...62 VI. Vergi Odevi: MADDE 73...62 VII. Dilekc;e Hill1: MAD DE 74...63 O<;DNcO KISIM Cumhuriyetin Temel Organlan, i BiRiNCi BOLUM Yasama I. Tlirkiye BilyUk Millet Meclisi A. Kurulu~u: MADDE 75...64 B. Milletvekili Sec;ilme Yeterliligi: MADDE 76...65 C. Tlirkiye BilyUk Miller Meclisi'nin Sec;im Donemi: MADDE 77...66 D. Tilrkiye BilyUk Millet Meclisi Sec;imlerinin Geriye Brralalmasl ve Bo~alan Uyeliklerin Doldurulmasl: MADDE 78...66 E. Sec;imlerin Genel Yonetim ve Denerim: MADDE 79...67 F. Uyelikle ilgili HUkUmler 1. Milletin Temsili: MADDE 80...68 2. And Ic;me: MADDE 81...68 3. Uyelikle Bagd~mayan I ler: MADDE 82...68 4. Yasama Sorumsuzlugu: M.~DDE 83...69 9

-+/a. Yasama Dokunulmazhgl: MADDE 83/3....69 5. Uyeligin Dli~mesi; MADDE 84...70 6. tpcal istemi: MADDE 85...71 7. Odenek ve Yolluklar: MADDE 86...71 II. Tlirkiye Bliylik Millet Meclisi'nin Gorev ve Yetkileri A. Genel Olarak: MADDE 87...72 B. Kanunlann Teklif Edilrnesi ve Gorli~lilrnesi: NIADDE 88...73 C.Kanunlann Cumhurba kam'nca YaYlmlanmasl: :tviadde 89...73 D.Milletlerarasl Andla~malarl Uygun Bulma: MADDE 90...73 E. Kanun Hlikmlinde Karamame <;tkarma Yetkisi Venne: MADDE 91...74 F. Sava Hali ilam ve Silahl1 Kuvvet Kullarulrnasma izin Venne: :tviadde 92.75 III. Tlirkiye Btiytik Millet Meclisinin Faaliyetleri ile llgili Htiki.imler A. Toplanma ve Tatil: MADDE 93...75 B. Ba kanltk Divaru: MADDE 94...76 C. Ic;ttiztik. Siyasi Parti Gruplan ve Kolluk i~leri: MADDE 95...76 D. Toplanu ve Karar Yeter Say1Sl: MADDE 96...77 E. GOrU melerin AC;lkllgl ',I'! YaYlffilanmasl: MADDE 97...77 IV. Tlirkiye Bliytik Millet Meclisinin Bilgi Edinme ve Denetim Yollan A. Genel Olarak: MADDE 98...78 B. Gensoru: MADDE 99...78 C. Meclis Soru~turmasl: MAD DE 100...79 ikincl BOLUM Ytirtitme L Cumhurb~karu A. Nitelikleri ve TarafsIZlIgl: MADDE 10 1...80 B. Sec;imi: MADDE 102...81 C. Andic;rnesi: MADDE 103...81 D. Gorev ve Yetkileri: MADDE 104...82 E. Sorumsuzlugu: MADDE 1C5............83 E/a. Sorumlulugu: MADDE 1051A...83 F. Cumhurba karuna Vekillik Etrne: MADDE 106...84 G. Cumhurb~karu Genel Sekreterligi: MADDE 107...84 H. Devlet Denetlerne Kurulu: MAD DE 108...84 n. Bakanlar Kurulu A. Kurulu : MADDE 109...84 B. Goreve Ba lama ve Gilvenoyu: :tviadde 110...85 C. Gorev Strasmda Gliven Oyu: NIADDE III...85 D. Gorev ve Siyasl Sorumluluk: MADDE 112...85 E. BakanlIklann.Kurulmasl ve Bakanlar: MADDE 113...86 F. Se~imlerde Gec;ici Bakanlar Kurulu: MADDE 114...86 G. Tliztikler: MADDE 115...87 H. Tlirkiye Bliylik :Nlillet Meclisi Secrimlerinin Cumhurba~kanmca Yenilenmesi: MA..DDE 116...87 10

.. i t Milli Savunma 1. Ba~kornutanhk ve GeneLkurmay Brujkanhgl: MADDE 117...88 2. NIilli Gtivenlik Kurulu: MADDE 118...88 III. OlagantistU Yonecirn Usulleri A. OlagantistU Haller L Tabii Afec ve Agrr Ekonomik Bunalun Sebebiyle OlaganiistU Hal ilam: MADDE 119...89 2. ~iddec Olaylarmm Yaygmlrujrnasl ve Kamu Dtizeninin Ciddi ~ekilde BOZUlrnasl Sebebiyle 01agantistU Hal ilaru: MADDE 120...90 3. OlaganUstti Hallerle tlgili Dtizenlerne: MADDE 121...90 B. Swyonetirn, Seferberlik ve Savruj Hali: MADDE 122...91 IV. idare A. idarenin Esaslarl 1. idarenin BtittinlUgti ve Karnu Ttizelki iligi: MADDE 123...92 2. Yonetmelikler: MADDE 124...92 All. idarenin A~lkhgl: MADDE 124/a...92 B. Yargl Yolu: MADDE 125...93 Bii. Karnu Dene(~ileri Kurulu: MADDE 125/a...93 C. Idarenin Kurulu u 1. Merkezi idare: MADDE 126...94 2. Mahalli idareler: MADDE 127...94 D. Karnu Hizrneti Gorevlileriyle ilgili Hilldirnler 1. Genel ilkeler: MADDE 128...95 2. Gorev ve Sorumluluklan, Disiplin Kovu~turulmasmda Gtivence: MADDE 129...96 E. Yliksekogretim Kururnlan ve Ust Kurulu lan 1. Ytiksekogretim Kururnlan ve Ytiksekogretim Kurulu: MADDE 130...96 2. Ytiksekogrecirn Ust KurulU lan: MADDE 131...98 3. Ytiksekogretim KUI1lI1lkmndan Ozel Htiktirnlere Tabi Olanlar: MADDE 132.98 F. Radyo ve Te1evizyon idaresi ve Kamuyla ili kili Haber Ajanslart: MADDE 133 98 G. Atattirk Ktilttir, Dil ve Tarih Yliksek l(urumu: MADDE 134...98 H. Kamu Kurumu Niteligindeki Meslek Kurul~lan: MADDE 135...99 1. Diyanet i leri Ba kanh~: MADDE 136...99 1. Kanunsuz Emir: MADDE 137...,99 I. Genel Htiktimler D~uncu Bolum YARGI A. Mahkemelerin bagrrnslzhgl: MADDE 138...,. '.'...100 B. Hakimlik ve Savclhk Teminau: MADDE 139...,...,.101 C. Hakirnlik ve Savclhk Meslegi: MADDE 140...101 D. Duru malann a~lk ve kararlann gerek~eli olrnasi: MADDE 141...102 E. Mahkemelerin KurulU u: IVlADDE 142...,...102 11

Devlet GUvenlik ~lahkemeleri: MADDE 143...103 G. Hakim ve Savcllann Denerimi: MADDE 144...103 H. Askeri Yargl: NL.:\DDE 145...103 II. YUksek Mahkemeler A. Anayasa Mahkemesi 1. Kurulu~u: MADDE 146...104 2. Dyeligin Sona ermesi: MADDE 147...105 3. Gorev ve Yetkileri: 1-'LI\DDE 148...105 4. <;ah!?ma ve YargIlama Usulii: NlADDE 149...106 5. Soyut Norm Denetimi: ivli\dde 150...106 6. Dava A<;:ma Sliresi: MADDE 151...107 7. Somut Norm Denetimi: MADDE 152...107 7a. Anayasa ~ikayeti: MADDE 152/a...108. Anayasa Mahkemesinin Kararlan: MADDE 153....109 B. Yargltay: MADDE 154... ;...110 C. Daru~tay: MAD DE 155...110 D. Askeri YargItay: MADDE 156...111 E. Askeri Yilksek: idare Mahkemesi: MADDE 157...111 F. Uyu~maz1.Ik Mahkemesi: MADDE 158...112 III. Hakimler ve Savctlar YUksek Kurulu: MADDE 159...112 IV. SaYl~tay: MADDE 160...113 DORDUNCO KISIM: Mali ve Ekonornik Hiikiirnler SiRiNCi SOLUM Mali HiikiirnJer I. BUtr;e A. Biitr;enin Hazrrlanmasl ve Uygulanmasl: MADDE 161...115 B. Biltr;enin G6ril~illmesi: MADDE 162...115 C. Biltcrelerde Degi~ik:lik YapIlabilme Esaslan: MADDE 163...116 D. Kesinhesap: MADDE 164...116 E. Kamu iktisadi Te~ebbilslerinin Denetimi: MADDE 165...116 tk!nct BOL(]}Yf Ekonornik HiikiimJer L Planlama: MADDE 166...117 II. Piyasalann Denetimi ve Dl~ Ticaretin Dlizenlenmesi: NlADDE 167...117 III. Tabii Servetlerin ve Kaynaklarm AranmasI ve i~letilmesi: MADDE 168...117 IV. Ormanlar ve Orman K6yliisti: M..':\DDE 169...118 B. Onnan Koylilsiiniln Korunmasl: MADDE 170....118 V. Kooperatifrriligin Geli~tirilmesi: MADDE 171...118 VI. Tliketiciler ve Esnaf ve Sanatkarlarm Korunmasl A. Tiiketicilerin Korunmasl: MADDE 172...'...118 B. Esnaf ve Sanatkarlann Korunmasl: MADDE 173...119 12

BE~iNCI KISIM <;e~ith Hiikiimler r. inkllap Kanunlannm Korunmasl: MADDE 174...119 ALTINCI KISIM Ge~ici Hiikiim]er YEDINCi KISIM Son Hiikiimler 1. Anayasanm Degi~tiri1rnesi: MAD DE l75...120 II. Ba~langl~ ve Kenar Ba~hklan: MADDE 176...120 HI. Anayasarun Ytirtirltige Girrnesi: MADDE 177...120 13

GENEL GEREK(:E Anayasalann genel olarak toplumsal-siyasal ya~amm hukuki <;er~evesini ~izdigi soylenir. Ancak bu, toplumsal ve siyasal ya~ail1ln ttimtiyle anayasa tarafmdan belirlendigi anlail1lna gelmez. Anayasarun bir tilkedeki somut gerr;ekliklerden kopuk bir bi~imde ele almmasl ve anayasal kurallar yoluyla tilke sorunlannm <;oztilebilecegini sanmak dogru olmaz. Ama anayasalann. varolan toplumsal siyasal ili~kileri etkileyici bir gticli de vardu. <;tinkti anayasa ile olu~rurulan hukuki yapl. mevcut toplumsal/siyasal ili~ki bi~imlerini ~an "me~ru" bir duzeni ifade eder. DolaYlslyla anayasalar. <;ok zaman "tilke ger~ekleri" diye adlandmlan mevcut durumun otesinde. "olmasl gerekeni" belinen ve devlet gerr;ekliginin olu~rugu alarn eckileme savlfu i<;eren metinlerdir. Ancak boyle bir etkinin olu~abilmesi, "olan" ile "Olmasl gereken" arasmdaki "temasm" kopanlmamasma baglidu. Oyleyse, anayasa ile yapdabileceklerin smln iyi bilinmeli, bulunan r;oztirnler, "tilke gerr;ekleri" ile Ttirk toplumunun ir;inde ya~amak istedigi toplumsal/ekonomik ve siyasal dtizenine ula~masml "kolayla~tmcl", yolu ar;lcl, te~vik edici r;oztimler olarak bir;imlenmelidir. Yeni bir Anayasa olu~tunna baklmmdan astl agrrllgm toplumumuzdaki degi~melerin nitelik ve dogrulrusunun ve insanlarlil1lzm ozlemlerinin dogru te~his edilmesine verilmesi gerektigi kanlsmdaylz. Yine de, halen ytirtirliikte bulunan 1982 Anayasasuun 1995 degi~iklikleri sonrasmda da, TUrkiye toplumunun ikiytiz y11a yakla~an ve <;e~itli ~amalardan ger;~rek r;ok partie bir rejime ul~an ve demokratikle~me olarak belirginle~en geli~me r;izgisinden bir saprna gosterdigini soylemeden ger;mek zordur. 1980 oncesi yaygm ~iddet olaylarmdan kaynaklanan "travma"nm etkisiyle ve uluslararasl konjonktiirun de katiaslyla, devleti yticeltirken, sanki devletin dogai du~maruyrnl~ gibi bireyi arka plana atan, otoriter egilimli bir anayasa olarak bir;irnlenen 1982 Anayasasl, en b~mdan beri toplurnun hir; bir kesimince ar;tkr;a sahip ~Iktlmamakla birlikte, genr; bir (opium ir;in Ulun sayllabilecek bir sure boyunca ana <;err;evesi ve felsefesi itibariyle muhafaza edilmi~tir. Ancak, bu slire ir;inde bu Anayasanm Ttirkiye'nin toplumsal. siyasal ve hatta ekonomik ar;lhmmm ontinu tlkayan niteligi daha r;ok anla?llrr olrnu~ ve tilkemizde "anayasa degi~ikligi" talepleri "geli~me", "deg~im" ve "demokratikle~me"nin b~lica ifade bir;irni haline gelmi~tir. Bir b~ka deyi~le, yeni girilen ytizytlda A vrupa Birligi 'ne aday olan bir tilke ir;in yurtirltikteki Anayasanm "dar bir elbise" oldugu artlk herkesin katlldlgl bir saptama olm~tur. Anayasa r;al.i~masmda bazl ternel kabullerden hareket edi1mi~tir. Bunlarm b~mda fir; ku~kusuz TUrkiye'nin siyasal rejirn bakmundan ternel tercihinin ozgtirltik~u ve r;ogulcu demokrasi Olmasl gerektigi yolundaki TUrk vatand~larmda egemen olduguna inarulan ortak inanr; ve talep gelmektedir. Gerr;ekten de, en radikal dtizen aieyhlarlan dahil, TUrk vatanda~lannm, iran, Suriye ya da Irak'taki gibi bir rejim altmda degil, uygar dtinyayl olu~turan tilkelerdeki gibi, Almanya, Fransa ya da Isvecr'teki gibi bir rejim altmda y~amak istedi.klerine ku~ku yokrur. Bu ka.bultin beraberinde pek <;ok oge getirdigini gormemek rntimkun degildir. <;tinkti gilntimtizde, dernokratik siyasal sisternlerin ozellikleri genel bir "kod" niteligi kazanmi~, uygar ve demokratik dunyada ozellikle insan haklan baknrundan uluslararasl standartlar temel de 15

gerler olarak kabul edilrni~tir. Bu standartlar ve degerlerin ger~ekle~tirilmesi, Avrupa Birligi'ne girme hedefine yonelen bir iilke iqin nesnel bir zorunluluktur. Bu nedenle, Tlirkiye ic;in yeni bir Anayasa qah~masmm hareket eksenini. evrensel kabul goren demokrasi anlayl~mm gereklerine uygun bir sistemin hukuki gerc;evesini oturtma qabasl olu~tunnahdrr. Ancak, boyle bir c;:ah~mada iilkemizin gec;:mi~ deneyimini tamamen gozardl eden bir egilim ic;:inde de olmamalldrr. Bunun ba~hca iki nedeni oldugu soylenebilir. Bunlardan bir tanesi hiq ku~kusuz, bir toplumun gec;mi~ deneyimlerinden Ctimtiyle kopmasmm mtimklin olamayacagl. boyle bir yakla~lmm ba~anslz kalma riskini yiikseltecegi gen;egidir, ikincisi ve belki de daha onemlisi ise, Ttirkiye'nin uzunca sayllabilecek bir Anayasa. demokrasi ve hukuk devleti tarihinin olmasi ve buttin eksiklik ve gediklerine kar m bu tarihin getirdigi birikimlerin ihmal edilemeyecegi gere;:egidir. Gerc;:ekten de, 160 seneyi a~an bir stire once hukuk devletini olu~turma e;:abalanna giri~en, 124 Ylh bulan bir yazdi anayasa gelenegi buiunan, bundan 76 Yll once modem ulusal devletini olu~turan ve kesintili de olsa 50 yildrr e;:ok panili bir rejimi i~letmeye c;:ah~an bir toplumun, pek c;:ok b~ka iilke ile klyaslamrsa, hie;: de klic;:umsenmemesi gereken bir deneyimin mirase;:lsl old1.l.gunu unutmamak gerekir, Olumsuz ogeleri de ic;:eren bu deneyimi, Ttirkiye'nin demokrasi, insan haklarl, hukuk devleti gibi konularda ileri gidebilmesinin bir kaldrraci olarak degerlendirmek en dogru yontem olacaktrr. Bu ba.k.undan yeni Anayasarun, gec;:mi~i iyi bilerek, ama toplumun geli~mesine ve kendini stirekli olarak yenilemesine ac;:lk bir metin olarak kurgulanmasl temel hedef olarak saptaruru~trr. Bu saptamalar c;:erc;:evesinde, yeni Anayasa onerisi huzularken hepsi birbiriyle bagianull amac;:lar oncelikle goz onllnde tutulmu tur: a~agldaki -. 1,j.j - Temel hak ve ozgiirliiklerin uluslararasl insan haklan hukukunun c;:izdigi e;:ere;:eve ve Avrupa insan Haklan Mahkemesi ic;:tihatlan dikkate ahnarak ve devlet-birey ili~kisinde bireyin on plana s:lkartllarak giic;:lendirilmesi: - Gozlemlenen aksamalar goz oniinde Utularak, Hukuk devletinin ve bunun temel kaldl-. raci olan yargl bagrrnslzligmm takviye edilmesi ve ins an haklarml koruma mekanizmalarmm gtic;:lendirilmesi; - Demokratik ve c;:ogulcu kauhnu te~vik edici kurallarm ve bu arada yerel yonetim kurulu~lanmn geli~tirilmesi: - idarenin saydambgmm saglanmasl yoluyla vatand~m de viet kar~lsmdaki ezikliginin a~llmasl..~.' Pozitif anayasa hukukunda htikiimet sistemleri baklmmdan farkw~manm temelini olu~turan yasama-ytirtitme ili~kileri a<;lsmdan, Tiirkiye'nin 1876 anayasasmdan bu yana izledigi r;izginin ve geli~tirdigi pratiklerin gosterdigi yonii yansttan "parlamenter sis rem" tercihinin yapllmasmda his: tereddtit edilrnemi~tir. B~kanhk sistemi ya da yan ba~kanllk sisteminin TUrkiye i<;in sonu belli olmayan bir "macera" oldugu dti~lincesi ve her sistemin kendine OZgti bir manngl oldugu noktasmdan hareketle, yeni anayasayl parlamenter sistemin genel kurallarma gore dtizenleme, dolaylslyla 1982 Anayasasmm bu a<;ldan yaratml~ oldugu "bulanlkligl" ortadan kaldrrma amac;:lanrm~trr. Bu ise. Cumhurb~karumn anayasal statilsiintin 16

192-1- ve 1961 anayasalarmda oldugu glbi. par!amenter sistemlere ozgti bir konuma getirilme ~i demektir. Boylece. ytirtirme orgam i<;inde stirtti~me potansiyelini ir;eren bir "iki kutupluluk" tehlikesi onlenecektir. Bu bazen samldlgl gibi. ytirtitme orgammn zayifl:mlmasl de gil. t~lm tcrsine gti~lti bir yasama orgamnm <;ogunluguna dayanan Bakanlar Kurulu ve Ba~bakan :J.raclilglyla hlzh qa1l1ubilen bir yurtirmenin ternellerini peki~tirecekrir. Bu ~ah~mada ytirtirltikteki Anayasa esas almrru~ur. Bir bakuna kac;li1l.lmaz olan bu durumun temel nedeni. i\nayasa dtizenindeki aksakh.k ve yamlgllanil 1982 AnayasaslfU madde madde gozden :.;e<;iren bir <;ah!?mayla ortaya 9lkarmarun daha kolay ve verimli olmasldrr. Bu yolla. Anayasa ile getirilmi~ olan kurul ve kurumlann Ttirkiye'nin ihtiya~lanna kar~lh.k verir nitelikte olup,olmadlgml [ek tek tart~mak ve gerekle~tirmek miirnlctin 01acaktrr. Boylece sistemde ne gibi degi~iklikler onerildigini, hangi hilklimlerin ne bi<;ime blirtindligtinti, sisternin hangi noktalarda siirdilrtildtiglinii metni okuyanlann ve karnuoyunun algllayabilmesi kolayl~rru!? olacaktrr. 1982 Anayasasmm metniyle onerilen metin arasmda sistemati.k bolliruneleri ve madde numaralan oldugu gibi sakll tutma tercih edilmi~tir. Bu tercih sadece kaqll~tmnalan kolayla~tlrmak amacma dayanmaktadrr. Yine ayru nedenle, bazl kurum ve kurallarm anayasadan tiimtiyle ~l.kartildlgl durumlarda, madde numaralanndaki slralamada bir degi~iklige gidilmemi~, yeni maddeler ise "rntikerrer madde" olarak yazlliru~tlr. Bu c;alr~mada dikkati c;ekecek bir husus da, "aynntlll dtizenleme" yonteminin kullamlffi1~ oimasldir. Hemen belinmek gerekir ki. bu durum gonlillli bir tercihe dayanrnamakta, tilkemiz anayasa geleneginde 1961 'den bu yana egemen alan bu ozelligin bir baklma "zorunluluk" 01 masrndan kaynaklanmaktadlr. Gen;ekten de, ornegin insan haklanna saygmm kurumla~madigl bir tilkede, genel ilkelerle yetinmek ve alarun dtizenlenmesini yasalara brrakmak mtirnkiln olmamaktadir. Aym durum, yasama ve ylirtitmeye ili~kin kurallar ile yargl bak1mmdan da ge~erlidir. Yasama ve yilrtitmenin i~leyi~inde kokle~mi~ siyasal geleneklerin azhgl ve slk slk onaya ~lkan "suni" sayllabilecek sorunlar ve yargl bagrrnslzhgmm ger~ekle~mesinde ortaya ~lkan aksakhklar, bu alanlann da aynntlh anayasal dlizenlemeye bagli lalmmasml zorunlu kllmaktadli. Son olarak da, 1961 ve 1982 Anayasalarmda aynnuh olarak ele ahrum~ bir alanrn dlizenlenmesinin yasalara brralalmasmm. yapilan 9all~ma yalmzca Anayasayla smlih olduguna gore, yeni anayasa onerisiyle 0 alanda "ne yapllmak istendiginin" anlaulamamasl sonucunu verecek olmasl da, bu yonternin izienmesini gerekli lalnu~tli. Mevcut anayasamn dili iizerinde onemli bir yenile meye gitmekten ka<tlllllml tli. Bunun nedeni, yeni kavram ve terimlerin kullamlmasl durumunda, bunlann igerikieri bularrundan yeni tarti~malarm ortaya <tlkacagl kayglsldli. Buna kar lhk. mevcut anayasanm bol mi.ktarda telcrar ve gereksiz tamlama ve ibarelerle stishi "agdah" dilini basitle~tirme ve anla llir kilma baklmmdan onemli bir ~aba sarfetme de ihmal edilmi~ degildir. Boylece Anayasanm aynen korunan maddelerinde dahi onemli saytlabilecek dtizeltmeler yapllml~tlf. Son olarak: belirtilmesi gereken nokta, Anayasanm ilk tic; maddesi bakurundan yine Anayasada ongortilen "degi~tirme yasagt" ile bagh sayllmarru~ oldugudur Kaldl ki, ilgili maddelere baklldlgl zaman, onerilen dtizeltmelerin, ikinci maddede yer alan Cumhuriyerin niteliklerini etkilemedigi gortilecektir. 17

ONERILEN DEGiSiKLiKLERiN QZETi Yukanda ifade edilen genel gerek~e ~erc;evesi ic;inde, 1982 Anayasaslnl esas alarak yeni bir anayasa dilzenlemesi getiren ve gerek~eleri ilgili maddelerde aynca verilmi~ olan ba~bca degi~iklikler ve yeni c;oziimler ~oyle ozetlenebilir: 1. Ba langu; ve Genel Esaslar Anayasanlll bu boliimiinde, Tiirk toplumunun genel tercihive geleceginin nesnel istemlerini olu~turan ilkeler korunarak klsmi dtizeltmelere gidilmesi dti iiniilm~tiir. a. B~langlC; Boliimti. Tiirk Halkmm yeni bin Ylla bak1 ac;lsldl yansltmak ie;in yeniden yazilrru ur; b. Tiirkiye Cumhuriyetinin niteliklerini sayan 2.madde htikmti anlamlandmlmasl zor kavramlardan ayiklanrru~, 1961 Anayasasl esas al111arak ve "Atattirk Milliyet~iligine bagilh.k" ibaresinin yerine "Atattirk devrimlerine bagltltk" ibaresi konularak yeruden diizenlenmi~tir; C. "Devletin Temel Amae; ve Gorevleri" b~ltkh 5.madde, ikinci ctimlesi 12. maddeye aktanlarak Anayasa metninden C;tkartllrru~nr. d. "Egemenlik" b~ltkh 6.maddeye Tilrkiye'nin ulusaltistii kurulu~larla (Avrupa Birligi ile) geli tirecegi ili~kiler bakmnndan ortaya c;tkabilecek anayasal engelleri kaldliillak amaclyla bir flkra eklenmi~tir. 2.Temel HakJar ve Odevler, ) Temel HakIar ve Odevler Klsml, tiimiiyle yeniden e1e ah~ ve insan haklarlnl devlete ve topluma kaql koruma ekseninde kapsamli bir bie;imde degi~tirilmi~tir. Bu degi~ikliklerden b~l1calan ~unlardlf. A. Genel Hiikiimler ve Ki~inin Hak ve OdevJeri Boliimii: a. Devlet ve topium ya~ammlll yon verici bir ana ilkesi olarak "insan onuruna saygl" 12.maddeye eklenmi~tir; b. Temel hak ve ozgiirliiklerin smrrianmasmda yeni bir sisteme gec;ilmi~, genel smrrlama maddesi genel bir koruma maddesi haline donii~ttiriilmti~ttir, c. Temel hak ve ozgtirltiklerin smlflanmasmda ancak ilgili maddede sayllan slilli'lama nedenlerinin kullarulabilecegi hiikme baglanrru~tu; d. Boliimtin 13.maddesine eklenen iki fikra araciliglyia, Ttirkiye'de insan haklanrun yorumlanmasl bakmundan uluslararasl insan haklan denetim organlannm kararlarmlll Tiirk hukukuna daha giic;lii bir etki yapmasl ongoriilmii ttir; l8

c. Olaganiistti yonetim usuilerinde remei hakjar ve ozgiirliikler yoniinden adeta anayasa dl~l bir rejime olanak veren ls.madde htikmii yeniden diizenlenmi~tir: f. blum cezasmm kaldmldlgl htikmii Anayasaya eklenmi tir; g. Yabancllar i<;in 16.maddede Allis paralelinde dtizenleme yapllml~tli; h. "KapsaYlcl ozgiirltik" anlammda yorumlanan "maddi ve mane vi varilgml geli~tirme hai<.kl" ayn bir madde (17/a) olarak dtizenlennll tir; i. "Ki~i htirriyeti ve gtivenligi" ek gtivencelerle rakviye edilrni~tir ve Allis 'ne gore yeniden gozden ge~irilmi tir; j. "Vicdan ve din hilrriyeti" maddesinde "vicdan, dini inan9 ve kanaar ozgtirlilgilniln" mutbk.hgl korunmu~, bir 90cugun baktm ve terbiye sorumiulugunu ilstlenen kirnselerin devletirt gozerim ve denetiminde 90cuga kendi dini ve felsefi gorti~lerine uygun egitirn verilmesini isterne hilli ve laikligi tak.viye amaclyla "din killttirti ve ahlak. egitirninin yalmzca lise ve dengi k.ururniarda" ve "istege bagh olarak" verilmesi ongortilmti~ttir. k. "Dil~tince". "dil~tinceyi :l9iklama ve yayma", '4bilim ve sanat" ozgtirliikleri ve basm ve yayunla ilgili ozgtirltiklerin gtivenceleri geii~tirilmi~tir;. L uhak arama htirriyeti" (m. 36.) U~ ayn ek flkra ile tak.viye edilmi~tir. rn. 38. madde uceza hukuku gtivenceleri" b~ligl altmda yeniden dtizenlenmi~tir. B. Sosyal ve Ekonomik HakJar Boliimii: a. 41. maddede ailenin "e~ler arasmda e~itlige" dayanacagl belinilmi~tir, b. 42. maddenin Ttirk~e'nin resmi dil olmasl anlamml ~an 9. fikra htikmti yasal dtizenleme konusu oldugundan anayasadan 9Ikart11ffil~tIr, c. Kamula~tmnayla ilgili 47. madde "gerr;ek kar l1ik" ibaresiyle mtilkiyet hakki gti~lendirilerek dtizenlenmi~tir, d. 49. maddede i~sizlik sigonasma anayasal zernin sagl~ ve A vrupa Birligi tiyesi tilkelerde gortilen asgari i~ gtivencesini saglaytci onlernierin yasayla a1inmasi htikme baglanml~tir; e. Sendika kurma hakklyla ilgili 50. madde gereksiz aynnulardan ayooailii1l. ve sendika kurma hakkl ttim 9ailljanlara geniljlerilrnilj, i 9i nireligi ta~unayan kamu humeri gorevlilerinin hakianmn kapsam.uun yasayla dtizenlenmesi ongortilmti~ttir; f. Toplu i~ sozle mesi hakkl ttim 9a11~anlara geni~letilmi~, i~9i niteligi t~unayan kamu hizrneri gorevlilerinin bu alandaki haklaiulln kapsaffil.: istisna ve slflltlarmlfl yasayla diizenlenmesi ongortilmti~ttir; t9

g. Grev hakkl Anayasada yer almusl gerekmeyen aynntilardan temizlenmi~ ve ttim ~ah ~anlar baklmmdan guvence alrma alimrken, i~9i niteligi ta~lmayan kamu hizrneti gorevlilerinin haklannm bpsaml, istisna ve smulanmn yasayla duzenlenmesi ongortilmti~ttir; h. BannakslZ insanlann korunmusl anayasa kapsamma almffi1~tli: A vrupa Sosyal ~artmm 12. maddesi paralelinde herkesi kapsamma alacak bir sosyal guvenlik dtizeninin kurulmasl ongorillmti~ttir; C. Siyasi Haklar ve Odevler B6ltimti: il. 66. maddede yer alan ve TUrk ulusunun bir tiyesi olmayl vatand~hk ko~uluna baglayan htiktimde. aym aniaml i<;ermekle birlikte daha ba~anh bir ifadelendirrne olan 1924 Anayasa 51 formtiltine geri dontilmti~ttir; b. Ceza infaz kurumlanndaki htiktimltilerin oy kullanmaslfll yasaklayan htiktim (m.67) metinden ~:lkartilffi1~tlf; c. Siyasi partilerle ilgili 68. madde htiktimleri klsalulml~ ve basitle~tirilmi~tir. 3. Yasama Daha once de belirtildigi gibi, parlamenter sistem tercihinde bulunuldugu i~in, alanmda bu <;en;eveye uygun dtizenlemeler ongortilmektedir. yasama a. TBMM tiye sayisl 550 olarak muhafaza edilmi~, ancak bu tiyelerden 100 tanesinin tilke se9im <;evresinden se9ilmesi ongortilm~ttir, b. Milletvekili se~ilme y~l 25'e dti~tirtilmti~. milletvekili se<;i1meye engel suyiarm "siyasi" kabul edilebilecek olanlan anayasa metninden ylkartllml~tlr,..' c. TBMM'nin se<;im donemi don ylla indirilmi~tir; d. Ara se9irn kaldli1lml~, bo~alan tiyeliklerin iilke seyirn <;evresinden doldurulmasl esasl kabul edilrni~tir; e. Milletvekillerinin and metni sadele~tirilerek gereksiz ibare ve tamlamalardan armdmlml~[ii; f, Yasama dokunulmazligl (m.83) sidlilandlillrnl~[ii; g. Milletvekili Odenek ve yolluklmyla ilgili 86. madde degi~tirilerek, TBMM'yi Ylpratan "ma~" sorununa kesin bir 90ztim getirilmek istemni~tir; h. Curnhurb~karurun Anayasa degi~ikliklerini geriye gonderme yetkisinin kaldmlmasl ongortilmti~ttir; i. Gensoru stirecinde verilecek gtivensiz!ik onergesinde yeni kurulaca..lc htiktimetin ba~babn adaymm da belirtilmesi geregi 99. maddeye eklemni~tir; 20