ORİJİNAL ARAŞTIRMA Çocuklarda Bilgisayar Oyunu Bağımlılığı ile Sosyal Anksiyete Arasındaki İlişki ve Etkileyen Faktörler Esra YILDIZ, a Fatma GÜDÜCÜ TÜFEKCİ, b Elif AKSU c a Hemşirelik Bölümü, Halk Sağlığı Hemşireliği AD, b Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği AD, Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Erzurum c Mehmet Akif Ersoy İlköğretim Okulu (Öğretmen), Artvin Bu çalışma, Uluslararası Oyun Oyuncak Kongresi (7-8 Mayıs 2015, Erzurum) nde sözlü olarak sunulmuştur. Yazışma Adresi/Correspondence: Esra YILDIZ Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Hemşirelik Bölümü, Halk Sağlığı Hemşireliği AD, Erzurum, TÜRKİYE esra.yildiz@atauni.edu.tr ÖZET Amaç: Tanımlayıcı nitelikteki bu çalışmada çocuklarda, bilgisayar oyunu bağımlılığı ile sosyal anksiyete arasındaki ilişkiyi değerlendirmek ve etkileyen faktörleri incelemek amaçlandı. Gereç ve Yöntemler: Araştırma, Artvin de, bir ilköğretim okulundaki 3., 4. ve 5. sınıf öğrencileri ile yürütüldü. Araştırma, örnekleme yapılmadan, katılmayı kabul eden 132 çocuk ile tamamlandı. Araştırma verilerinin toplanmasında, Soru Formu, Çocuklar İçin Bilgisayar Bağımlılığı Ölçeği ve Çocuklar için Sosyal Anksiyete Ölçeği kullanıldı. Veriler, yüzdelik, ortalama, varyans ve korelasyon analizleri ile değerlendirildi. Araştırmada, etik ilkelere uyuldu. Bulgular: Çocuklarda, bilgisayar bağımlılığının riskli kullanıcı düzeyinde (48.12±16.46) ve sosyal anksiyete nin orta düzeyde (46.06±14.35), bilgisayar oyunu bağımlılığı ile sosyal anksiyete arasında pozitif yönde güçlü bir ilişki olduğu saptandı. Yaş ve cinsiyetin bilgisayar oyun bağımlılığı ve sosyal anksiyete üzerinde önemli düzeyde etkili olduğu saptandı (p<0.05). Sonuç: Çocuklar ve ebeveynler için bilgisayar oyunu bağımlılığını engellemeye yönelik müdahale çalışmalarına gereksinim vardır. Anahtar Kelimeler: Anksiyete; bağımlılık (psikoloji); bilgisayarlara tutum ABSTRACT Objective: This is a descriptive study which was intended to examine the relation between the addiction to computer games and social anxiety in children, and to analyze the factors that affect this relationship. Material and Methods: The study was carried out with1st, 2nd, and 3rd grade students elementary school in Artvin. It was studied with 132 childrenwho agreed to participate in the study without sampling. In the collection of the data, questionnaire, Computer Addiction Scale and Social Anxiety Scale for Children was used. The data were evaluated with percentage, mean, variance and correlation analysis. In the study, ethical principles were complied. Results: It was detected that computer addiction was on the level of risky user (48.12±16.46), social anxiety was moderate level (46.06±14.35), and there was a strong positive relationship between computer game addiction and social anxiety in children. It was found that age and sex was effective significantly on computer game addiction and social anxiety (p<0.05). Conclusion: It is necessary to conduct interventional studies aimed at preventing the addiction to computer games in children and adults. Key Words: Anxiety; dependency (psychology); attitude to computers :54-60 Copyright 2016 by Türkiye Klinikleri yunlar, çocukluk döneminde önemli gelişim araçlarıdır. Oyunlar, fiziksel, psikolojik, sosyal ve kültürel olarak çocukların gelişimine katkı sağlamaktadır. Çocuklar ark. ile birlikte oynadığı oyunlarla iletişim becerileri geliştirme, kendini ifade etme ve arkadaşlık ilişkileri kurma gibi sosyal beceriler kazanırlar. Günümüzde, pek çok ailenin evinde bilgisayar ve internet mobil telefonlar, tablet ve bilgisayarlar yetişkinler tarafından sağlanmıştır. Bu durumda, çocuklar da 54
bilgisayar oyunlarına daha kolay ulaşma fırsatına kavuşmuştur. Bilgisayar oyunlarının internet aracılığı ile birlikte oynanabilir olması, çocukların ark. ile yüz yüze iletişimden uzaklaşmasına, sosyal becerilerin sınırlanmasına ve sosyal anksiyeteye sebep olabilmektedir. Halk sağlığı perspektifinden bakıldığında bilgisayar oyun bağımlılığının tanılanması ve etkilerinin ortaya konmasının gerekliliği için pek çok sebep vardır. Bunlardan ilki, bilgisayar bağımlılığından muzdarip olan kişilerin profesyonel yardıma ihtiyaçları olduğunun belirtilerinin tespit edilebilmesidir. Bir diğer sebep ise toplumun bilgisayar oyun bağımlılığına bakış açısının değerlendirilerek, bakıma engel olabilecek faktörlerin belirlenmesidir. 1 Yapılan çalışmalar, çocuk ve adölesanlarda ebeveyn denetiminin eksikliğinin, ev çevresindeki sınırlılıkların, fiziksel aktivitelere katılımın veya erişiminde getirilen sınırlılıkların bilgisayar/internet/video oyun bağımlılığı için etkili faktörler olduğunu göstermiştir.. Bu hazırlayıcı faktörler, çocuklarda, depresyon, düşük benlik saygısı ve anksiyete gibi bilgisayar oyun bağımlılığını arttırıcı risk faktörleri ile de ilişkilidir. 2 Sosyal anksiyete sosyal durumların yoğun ve devamlı korkusudur. 3 Sosyal anksiyete, diğer insanlar tarafından olumsuz değerlendirilme korkusu ile karakterizedir. Bilgisayar oyun bağımlılığı, oyuncunun oyunu bırakamaması, sürekli olarak oyunu düşünmesi ve sürekli oyunla ilgilenmesi olarak tanımlanabilir. 4 Horzum ve ark. ilköğretim öğrencilerinde yaptıkları çalışmalarında, erkek öğrencilerin, üst sosyoekonomik düzeyde olanların ve 4. sınıf öğrencilerin bilgisayar oyun bağımlılık düzeyleri yüksek bulmuşlardır. Şahin ve ark. ilköğretim öğrencilerinde yaptıkları araştırma sonucunda, erkek cinsiyetin, evde bilgisayara sahip olmanın ve anne eğitim düzeyinin düşük olmasının öğrencilerin bilgisayar oyunu bağımlılık puanlarına etki ettiği sonucuna ulaşmışlardır. 5 Ayrıca, Erboy ve Vural, bilgisayarda oyun oynamaktan vazgeçememe ve engellendiğinde rahatsız olma ile sosyal soyutlanma arasında ilişki olduğunu ve 5. sınıf öğrencilerinin bilgisayar bağımlılığı ölçek puanlarının 4. sınıflara göre ve erkek öğrencilerin kız öğrencilere göre daha fazla bağımlı olduğu sonucuna ulaşmışlardır. 6 Sosyal anksiyete, özellikle, kişilerarası iletişimde sınırlı sunum becerileri ile ilişkilidir. Sosyal anksiyetesi olan kişiler, anksiyetelerini azaltmak için sosyal ilişkilerinde düşük riskle karşılaşma yolunu tercih ederler. 7, 8 Çocuklar da bu nedenden dolayı oyunlarını bilgisayarda oynamayı tercih ederler. Epidemiyolojik çalışmalar, sosyal anksiyete bozukluğu ve bilgisayar oyun bağımlılığı arasında ilişki olduğunu ortaya koymuştur. 9,10 Ancak, yapılan çalışmalar, genellikle, adölesanlar üzerinde olup, daha küçük çocuklarda da bu ilişkinin araştırılması ve düzeyinin tanımlanması gerekmektedir. Bilgisayar oyun bağımlılığı, tüm dünya çapında yaygınlığı artmakta olan bir sağlık problemidir. Bu sağlık problemi, hem sosyal anksiyetenin bir sonucu olarak hem de sebebi olarak değerlendirilebilir. Ayrıca, çocukların bilgisayar oyun bağımlılığı düzeyleri ve buna etki eden faktörlerin incelenmesi gelecekte bağımlılığa eğilimleri hakkında bilgi verecektir. 9 Bunun yan1nda, bilgisayar oyun bağımlılığı, uykusuz kalma, okula güçlükle gitme, aile programlarına güçlükle katılma ve okul spor takımından ayrılma gibi olumsuz sonuçlarla kendini gösterebilmektedir. 11 Zboralski ve ark. aşırı bilgisayar ve internet kullanımının yüksek düzeyde saldırganlık ve anksiyete ile ilişkili olduğunu ortaya koymuşlardır. 12 Okul sağlığı hemşireleri çocukların hem bağımlılık durumlarının hem de oyun oynama, sosyal etkileşim durumlarının farkına vararak erken tanı ve müdahaleyi sağlayabilecek konumdadır. Okul çağındaki çocukların bilgisayar oyun bağımlılığı ve sosyal anksiyete düzeyleri arasındaki ilişkinin ortaya konması gerekli müdahale araştırmalarının yapılabilmesi için gereklidir. Çocukların sosyal anksiyeteleri ve bilgisayar oyun bağımlılığı düzeylerinin incelenmesi amacıyla tanımlayıcı tipteki bu araştırma yapıldı. Araştırmanın Amacı: Bu araştırma, çocuklarda bilgisayar oyunu bağımlılığı ile sosyal anksiyete arasındaki ilişkiyi ve etkileyen faktörleri incelemek amacıyla yapıldı. Araştırmanın tipi: Bu araştırma tanımlayıcı tiptedir. GEREÇ VE YÖNTEMLER Araştırmanın yeri: Araştırma, Artvin in Borçka ilçesinde Mehmet Akif Ersoy İlk-Ortaöğretim Okulu nda gerçekleştirildi. Araştırmanın evreni ve örneklemi: Araştırma, belirtilen okulda, eğitim gören tüm öğrenciler ile yürütüldü. Araştırmada örnekleme seçimine gidilmeden katılmayı kabul eden tüm çocuklar ile çalışıldı. Veri toplama araçları: Araştırma verilerinin toplanmasında, Soru Formu, Çocuklar İçin Bilgisayar Bağımlılığı Ölçeği, Sosyal Anksiyete Ölçeği kullanıldı. Veri toplama araçları araştırmacılar tarafından uygulandı. 55
Anket Formu: Anket, çocukların sosyo-demografik özelliklerini belirleyen 10 sorudan oluştu. Çocuklar İçin Bilgisayar Bağımlılığı Ölçeği: Horzum ve ark. tarafından 2008 yılında geliştirilen ölçek toplam 21 maddeden oluşmaktadır. Ölçeğin 4 faktörlü yapısı vardır. İlk faktör olan bilgisayar oyununu bırakmama toplam 10 maddeden, 2. Faktör bilgisayar oyunun gerçek hayatla ilişkilendirme 4 maddeden, 3. Faktör 3 maddeden oluşmakta ve bilgisayar oyunu oynamaktan dolayı görevleri aksatma adını taşımaktadır. Ölçeğin bilgisayar oyunu oynamayı başka etkinliklere tercih etme adını taşıyan son faktörü 3 maddeden oluşmaktadır. Ölçeğin güvenilirlik kat sayısı.85 tir. Ölçeğin tamamı olumlu maddelerden oluşmaktadır. Alınabilecek en düşük puan 21, en yüksek puan 105 tir. 13 Bu çalışmada, ölçeğin güvenilirlik katsayısı.81 olarak saptandı. Çocuklar için Sosyal Anksiyete Ölçeği-Yenilenmiş Biçim (ÇSAÖ-Y) (SocialAnxietyScaleforChildren-Revised): 1988 yılında La Greca ve ark. tarafından geliştirilen öz bildirime dayalı bir ölçektir. 10 sorudan oluşan bu ölçek 1993 de gözden geçirilmiş ve 18 soruluk yeni bir ölçek haline getirilmiştir. 14 Yazarlar, maddelerin hazırlanmasında sosyal anksiyetenin iki bileşenini göz önünde tuttuklarını bildirmektedirler: Olumsuz deerlendirilme korkusu ve sosyal ortamlarda duyulan s ıkıntı/rahatsızlık. Ölçeğin 10 soruluk ilk biçimindeki tüm sorular ikincide de yer almaktadır. İlk biçim üç seçenekte yanıtlanmaktadır. İkinci biçimde beşli likert tipi tercih edilmiştir. Ölçekten alınabilecek puanlar 18-90 arasındadır. Ölçeğin güvenilirlik kat sayısı.81 dir. 15 Bu çalışmada ölçeğin güvenilirlik kat sayısı.86 olarak tespit edildi. Verilerin değerlendirilmesi: Veriler SPSS paket programında değerlendirilerek yüzde, ortalama, bağımsız gruplarda t testi, ANOVA ve korelasyon analizi kullanıldı. ARAŞTIRMANIN DEĞİŞKENLERİ Araştırmanın bağımlı değişkenini: Bilgisayar bağımlığı ve sosyal anksiyete düzeyidir. Araştırmanın bağımsız değişkenleri: Çocukların yaşı geliri, anne-baba mesleği, anne-baba eğitim durumu, aile tipi ve evde bilgisayar bulunma ve internet erişimidir. Araştırma Etiği: Araştırmanın yapılması için Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Etik Kurulundan ve Artvin-Borçka İlçe Milli Eğitim Müdürlüğünden yazılı izin alındı. Çocukların velilerinden bilgilendirilmiş olur formu alınıp, araştırmaya katılımda çocukların sözlü onamları ile gönüllülük esas alındı. BULGULAR Araştırmaya katılan çocukların %53 ü erkek, %32.6 sı 9 yaşında, %73,5 inin evinde bilgisayar ve %61 inin evinde internet olduğu belirlendi. Çocukların %81,1 inin bilgisayar/tablet/telefonda oyun oynadığını, %59,8 inin anne babasının oyunlarına müdahale ettikleri ve %58,3 ünün bilgisayarda oyun oynamayı oyuncaklarla ve evin dışında oynamaya tercih ettikleri bulundu (Tablo 1). Anne babası bilgisayarda oyun oynamaya müdahale eden çocukların bilgisayar oyun bağımlılığı ölçeği toplam puan ve bilgisayar oyunun oynamaktan vazgeçememe alt boyut puan ortalamalarının müdahale etmeyen çocukların puan ortalamalarına göre daha yüksek olduğu ve aradaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptandı (p<0,05, p<0,01) Yaş açısından bilgisayar oyun bağımlılığı ve sosyal anksiyete puan ortalamalarındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu (p<0,05), cinsiyet açısından bilgisayar oyunu oynamaktan dolayı görevleri aksatma alt boyutu (p<0,01) ve bilgisayar oyunu oynamayı başka etkinliklere tercih etme alt boyutları puan ortalamaları arasındaki farkın istatiksel olarak anlamlı bulundu (p<0,05). Anne babanın eğitimi ve mesleğinin aile tipinin evde bilgisayar ve internet erişiminin olmasının bilgisayar oyun bağımlılığı toplam ve alt boyut toplam ortalamaları arasındaki farkın istatistiksel olarak anlamsız olduğu saptandı (Tablo 2). Çocuklar için bilgisayar bağımlılığı ölçeği toplam puan ortalaması 48,12±16,46, bilgisayarda oyun oynamaktan vazgeçememe ve engellendiğinde rahatsız olma alt boyutu puan ortalaması 24,14±10,09, bilgisayar oyununu hayalinde yaşatma ve gerçek hayatıyla ilişkilendirme alt boyutu puan ortalaması 9,30±3,93, bilgisayar oyunu oynamaktan dolayı görevleri aksatma alt boyutu puan ortalaması 4,76±2,52, bilgisayar oyunu oynamayı başka etkinliklere tercih etme alt boyutunun puan ortalaması 9,90±4,24 çocuklar için sosyal anksiyete ölçeği puan ortalaması 46,06±14,35 olarak bulundu. Yapılan korelasyon analizi ile çocuklar için bilgisayar oyunu bağımlılığı ölçeği toplam puan (r=0,365, p<0,01) ve bilgisayarda oyun oynamaktan vazgeçememe ve engellendiğinde rahatsız olma alt boyutu (r=327, p<0,01), bilgisayar oyununu hayalinde ya- 56
TABLO 1: Çocukların özellikleri ile ÇSAÖ-Y düzeylerinin karşılaştırılması. Çocuklar İçin Vazgeçememe ve Hayalinde yaşatma ve Başka etkinliklere Özellikler S % ÇSAÖ-Y Bilgisayar Bağımlılığı Ölçeği: engellendiğinde rahatsız olma gerçek hayatıyla ilişkilendirme Görevleri aksatma tercih etme Cinsiyet t:1,852, p>,05 t: 1,392, p>,05 t:,328, p>,05 t:,997, p>,05 t:2,70, p<,05 t:2,158, p<,05 Kız 62 47,0 43,76±13,28 50,01±15,84 24,42±8,80 9,62±3,59 5,31±2,93 4,52±0,54 Erkek 70 53,0 48,47±15,13 45,98±17,01 23,83±11,44 8,93±4,28 4,14±1,78 3,75±0,48 Yaş (9,81±,98) f:15,98, p<,01 f:6,61, p<,05 f:6,818, p<,01 f: 3,351, p>,05 f: 3,162, p>,05 f:,924, p>,05 7-9 52 39,4 51,80±15,17 52,64±19,88 26,96±12,60 10,07±4,10 5,25±2,66 10,35±4,74 10-12 80 60,6 41,97±12,28 45,20±13,15 22,32±7,62 8,79±3,75 4,45±2,39 9,62±3,89 Evde Bilgisayar Bulunma t:,252, p>,05 t:1,315, p>,05 t:1,334, p>,05 t:,496, p>,05 p>0,05 t:1,298 t:1,407, p>,05 Evet 98 74,3 46,37±15,63 49,16±17,60 24,73±10,73 9,26±4,030 4,94±2,74 10,21±4,42, Hayır 33 25,0 45,63±1021 44,75±12,31 22,00±7,54 9,46±3,69 4,28±1,67 9,00±3,62 Evde İnternete Erişimi t:,099, p>,05 t:1,802, p>,05 t:2,030, p>,05 t:,274, p>,05 t:1,323, p>,05 t:1,123, p>,05 Evet 82 61,8 45,96±15,64 50,16±17,18 25,55±11,00 9,37±3,79 5,00±2,70 10,23±4,22 Hayır 50 38,2 46,22±12,31 44,8614,82 21,90±8,04 9,18±4,17 4,40±2,18 9,38±4,25 Anne baba müdahale t:,841 p>,05 t:2,17, p<,05 t:2,91, p<,01 t:,42, p>,05 t:,65, p>,05 t:,77, p>,05 Evet 80 59,8 46,94±14,47 50,60±16,94 26,16±10,95 9,41±3,85 4,88±2,51 10,13±4,13 Hayır 52 40,2 44,74±14,20 44,27±15,06 21,01±7,69 9,11±4,07 4,58±2,55 9,54±4,42 Oyun oynama f:7,30 p<,001 f:,67 p>,05 f:,70, p>,05 f:,68, p>,05 f:,65, p>,05 f:1,21, p>,05 Bilgisayar 77 58,3 42,05±12,72 49,51±16,40 24,77±10,78 9,58±4,14 4,96±2,73 10,19±3,94 Oyuncak 11 8,3 51,90±14,90 46,27±17,15 21,00±7,00 9,54±4,56 4,81±2,13 10,90±5,35 Evin dışı 44 33,3 51,40±14,89 46,04±16,54 23,80±9,46 8,71±3,34 4,76±2,52 9,11±4,43 Toplam 132 100 46,06±14,35, 48,12±16,46 24,14±10,09 9,30±3,93 4,76±2,52 9,90±4,24 şatma ve gerçek hayatıyla ilişkilendirme alt boyutu (r=0,337, p<0,01), Bilgisayar oyunu oynamaktan dolayı görevleri aksatma alt boyutu (r=0,211, p<0,05), bilgisayar oyunu oynamayı başka etkinliklere tercih etme alt boyutu (r=0,200, p<0,05) puan ortalamaları ile çocuklar için sosyal anksiyete ölçeği puan ortalamaları arasında pozitif yönde ve istatistiksel olarak anlamlı bulundu (Tablo 3). TARTIŞMA Çalışmamızda çocuklarda bilgisayar oyun bağımlılığı ile sosyal anksiyete arasında ilişki olduğunu saptadık. Erkek cinsiyet görevleri aksatma ve bilgisayar oyunu oynamayı başka etkinliklere tercih etme alt boyut puan ortalamaları kız cinsiyete göre daha yüksekti ve aradaki fark istatistiksel olarak anlamlıydı (p<0,05). Horzum ve ark., Şahin ve ark. Erboy ve ark. ilköğretim öğrencilerinin bilgisayar oyun bağımlılığı düzeylerini inceledikleri çalışmalarında, erkek öğrencilerin bilgisayar oyun bağımlılığı düzeylerinin kız öğrencilere göre daha yüksek olduğunu saptamışlardır. Bu bulgu bizim bulgumuzu destekler niteliktedir. Bunun sebebi, erkek çocuklarının görevlerini aksatmasına kız çocuklarına göre ailelerinin daha fazla müsamaha göstermesi ve kız çocuklarından ev içinde yerine getirmeleri gereken görevlerinin erkek çocuklarına göre daha fazla olması olabilir. 4-6 Sosyal anksiyete, bilgisayar oyun bağımlılığı ve bilgisayar oyun bağımlılığı alt boyutu olan vazgeçememe ve engellendiğinde rahatsız olma alt boyutu ile 57
TABLO 2: Çocukların ailelerinin özellikleri ile ÇSAÖ-Y düzeylerinin karşılaştırılması. Çocuklar İçin Vazgeçememe ve Hayalinde yaşatma ve Başka etkinliklere Özellikler S % ÇSAÖ-Y Bilgisayar Bağımlılığı Ölçeği: engellendiğinde rahatsız olma gerçek hayatıyla ilişkilendirme Görevleri aksatma tercih etme Anne Eğitim Düzeyi f:1,901, p>,05 f:,204, p>,05 f:,360, p>,05 f:,227, p>,05 f: 1,232, p>,05 f:,122, p>,05 İlkokul 61 46,2 50,08±14,15 49,76±18,16 25,44±12,18 9,57±4,02 4,82±2,31 9,91±4,69 Ortaokul 26 19,7 44,00±13,01 46,84±16,32 23,61±9,55 9,38±4,08 4,34±2,33 9,50±3,59 Lise 28 21,2 43,00±16,22 48,14±14,21 23,03±7,05 9,29±4,00 5,59±3,30 10,22±4,51 Üniversite 17 12,9 43,05±16,02 47,23±18,14 24,29±10,74 8,64±3,74 4,41±2,37 9,88±4,27 Baba Eğitim Düzeyi f:,559, p>,05 f:,421, p>,05 f:,664, p>,05 f:,150, p>,05 f:,852, p>,05 f:,632, p>,05 İlkokul 43 32,6 47,73±13,70 50,66±17,05 25,59±9,96 9,66±4,13 5,14±2,59 10,25±4,08 Ortaokul 20 15,2 46,21±14,90 47,40±15,76 22,15±8,43 9,60±3,91 5,10±2,84 10,55±4,27 Lise 41 31,1 47,02±15,66 47,50±15,84 23,35±8,71 9,12±4,27 4,85±2,86 10,17±4,47 Üniversite 28 21,2 43,00±14,73 46,17±12,69 23,85±7,27 9,14±3,45 4,14±1,93 9,03±4,27 Aile Tipi f:2,252, p>,05 f:,309, p>,05 f:,404, p>,05 f:,948, p>,05 f:1,153, p>,05 f:1,057, p>,05 Çekirdek 71 53,8 46,70±14,83 46,91±16,94 23,47±10,85 9,02±3,99 4,70±2,31 9,71±4,04 Geniş 49 37,1 43,70±13,33 49,43±16,61 24,97±9,66 9,54±13,94 4,56±2,42 10,35±4,63 Koruyucu 7 5,3 58,14±16,70 51,28±16,34 26,57±8,99 11,28±3,77 5,71±3,49 7,71±2,62 Boşanmış 5 3,8 43,40±4,61 48,00±9,08 22,20±2,38 8,00±2,91 6,40±4,50 11,40±4,56 Toplam 132 100 46,06±14,35, 48,12±16,46 24,14±10,09 9,30±3,93 4,76±2,52 9,90±4,24 yaş arasında ilişki olduğu saptandı (p<0,01, p<0,5, p<0,01). Yaş aralığı 7-9 olan çocukların ölçek puan ortalamaları 10-12 yaş aralığındaki çocuklara göre daha yüksekti. Bu bulgu küçük çocukların iletişim becerilerinin kendilerinden daha büyük çocuklara göre daha az gelişmiş olabileceği bundan dolayı sosyal anksiyetelerinin fazla olmasına, hem de sosyal anksiyetelerinin yüksek olmasından dolayı bilgisayar oyunlarına daha fazla bağlanmalarına sebep olduğunu düşündürmektedir. Bunun yanı sıra vazgeçememe alt boyutu puanlarındaki anlamlılık yaşı küçük çocukların kendini kontrollerinin daha az gelişmiş olduklarından dolayı oyun bağımlılığına daha meyilli olabilirler. Araştırmamızdaki diğer değişkenlerden anne-babanın eğitim ve mesleğinin aile tipinin ne bilgisayar oyun bağımlılığı ölçeği puan ortalamalarına ne de çocuklar için anksiyete ölçeği puan ortalamalarına etki etmediği bulgusunu elde ettik. Şahin ve ark. çalışmalarında, baba eğitim düzeyinin çocukların bilgisayar oyun bağımlılığı düzeyine etki etmediği bulgusuna ulaşmıştır. Bu bulgu bizim araştırmamızı destekler niteliktedir. Bunun sebebi çocuk yetiştirme de ve çocukla iletişimde babadan çok annenin daha aktif olması olabilir. Ancak, aynı araştırmada anne eğitim düzeyinin bilgisayar oyun bağımlılığı düzeyine etkisinin istatistiksel olarak anlamlı olduğuna, anne eğitim düzeyi arttıkça çocukların bilgisayar oyun bağımlılığı düzeylerinin arttığına, annenin çalışıyor olması ile evin dışında vakit geçiriyor olması bilgisayar oyun bağımlılığına neden olabileceğini vurgulamışlardır. Bizim elde ettiğimiz bulgunun sebebi bizim araştırmamızda annelerin çoğunun ilkokul mezunu ve ev hanımı olması olabilir. Çocukların evde bilgisayara sahip olmaları ve evde internet erişiminin olması çocukların bilgisayar bağımlılığı puan ortalamalarına ve çocuklar için sosyal anksiyete ölçeği puan ortalamalarına etki etmediği sonucuna ulaştık. Erboy ve ark.nın yaptıkları çalışmada ise bilgisayar oyun bağımlılığı ölçeğinin Bilgisayarda oyun oynamaktan vazgeçememe ve engellendiğinde rahatsız olma ve Bilgisayar oyununu hayalinde yaşatma ve gerçek hayatıyla ilişki- 58
TABLO 3: Çocukların ÇSAÖ-Y ve çocuklar için bilgisayar oyun bağımlılığı ölçeği puan ortalamaları arasındaki korelasyon analizi. Çocuklar için bilgisayar oyun Vazgeçememe ve Hayalinde yaşatma ve Görevleri Başka etkinliklere Ölçek bağımlılığı ölçeği toplam engellendiğinde rahatsız olma gerçek hayatıyla ilişkilendirme aksatma tercih etme ÇSAÖ-Y 0,365** 0,327** 0,337 0,211* 0,200* *.05 seviyesinde önemli **01 seviyesinde önemli. lendirme alt boyutları puan ortalamalarına evde bilgisayara sahip olmanın etki etmediği ancak ölçeğin Bilgisayar oyunu oynamaktan dolayı görevleri aksatma ve Bilgisayar oyunu oynamayı başka etkinliklere tercih etme alt boyutlarının puan ortalamalarının evinde kendine ait bilgisayarı olmayanların puan ortalamalarının; evinde kendine ait bilgisayarı olanların puan ortalamalarından daha yüksek olduğu sonucuna ulaşmıştır. 6 Şahin ve Tuğrul ise evde bilgisayarının olması çocukların bilgisayar oyun bağımlılığına etki etmiş olduğuna, oyunu bırakamama, oyundan dolayı görevlerini aksatma, alt boyut puan ortalamalarının da evinde bilgisayar olmayanlara göre daha yüksek olduğunu saptamıştır. 5 Horzum yaptığı çalışmasında evde bilgisayarın bulunmasının çocukların bilgisayar oyun bağımlılığı düzeylerine etki etmediği sonucuna ulaşmıştır. 4 Bu bulgu bizim çalışmamızı desteklemektedir. Bu bulgular ışığında, evde bilgisayara sahip olmanın değil bilgisayarda oyun oynayabilme imkânına sahip olma ve bilgisayar oyunu için fazla zaman harcamanın oyun bağımlılığına neden olacağı şeklinde yorumlanabilir. Bizim araştırmamızdaki çocukların yaş ortalaması diğer araştırmacıların örneklem grubundaki çocukların yaş ortalamasından daha düşüktür. Bu da anne babaların çocuklarına daha fazla söz geçirmelerine yani bilgisayar da kendilerinden daha büyük çocuklara göre daha az vakit geçirmelerine ve bağımlılık düzeylerine etki etmesine neden olmuş olabilir. Zaten bizim araştırmamızda da yaşı arttıkça bilgisayar oyun bağımlılık düzeyleri artmaktadır. Evde olmasa bile internet kafe de oyun oynama nispeten yaş arttıkça görülebilir. Ev dışında bilgisayarla oyun oynama anne babanın denetiminden uzaktır. Bu nedenle evde bilgisayara sahip olma bilgisayar oyun bağımlılığına etki etmemiş olabilir. Çocukların yaşları arttıkça bilgisayar oyun oynama süreleri de artacağından bilgisayar oyun bağımlılığı ölçeği puan ortalamaları yaşla birlikte arttığı sonucuna ulaşılabilir. Araştırmamızda, bilgisayar oyun bağımlılığı ölçeği toplam puan ortalamaları ve alt boyut puan ortalamaları ile çocuklar için sosyal anksiyete ölçeği puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak pozitif yönde ve anlamalı ilişki olduğunu saptadık. Bu bulgu Weinstein ve arkadaşları tarafından yapılan araştırma sonuçları ile benzerlik göstermektedir. 8 Bununla birlikte Mehroof ve Griffiths üniversite öğrencilerinde yaptıkları çalışmalarında gençlerin artan anksiyeteleri ile aşırı bilgisayar oyunu oynama ve agresyonları arasında pozitif yönde ilişki bulmuştur. 10 Bu sonuç bilgisayar oyunlarının çocuk ve gençler için stres ve anksiyeteden bir kaçış yolu olarak ta kullanılıyor olabileceğini düşündürmektedir. Bilgisayar oyun bağımlılığı anksiyete bozukluğu için risk faktörüdür. Sosyal ilişkilerde başarı iletişim becerilerinin gelişmesi ile sağlanabilir. Sosyal ilişkilerin kısıtlanması sosyal ortamlara girmeyi azaltacak ve iletişim becerilerinin gelişimine engel olacaktır. Bunun sonucunda, çocuk kendini sanal bir vakit geçirme ve iletişim ortamında daha güvende hissederek bu ortamda vakit geçirmeyi daha uygun bulacaktır. SONUÇ VE ÖNERİLER Çocuklarda bilgisayar oyunu bağımlılığı ile sosyal anksiyete arasında pozitif yönde ilişki saptandı. Yaşın bilgisayar oyun bağımlılığı ve sosyal anksiyete üzerinde, cinsiyetin görevleri aksatma ve tercih etme alt boyutlarında etkili olduğu bulundu. Çocuklarda bilgisayar oyunu bağımlılığına ilişkin kapsamlı eğitim programı tasarlanması, çocuk ve ailelere uygulanarak etkinliğinin değerlendirilmesi ve sosyal anksiyetenin çocuklara etkilerinin incelenmesi önerilmektedir. 59
1. Kuss DJ. Internet gaming addiction: current perspectives. Psychology Research and Behavior Management 2013;6:125. 2. King DL, Delfabbro PH, Griffiths MD. Recent innovations in video game addiction research and theory. Global Media Journal: Australian Edition 2010;4(1):1-13. 3. Öz F. Anksiyete problemleri, psikososyal hemşirelik, genel hasta bakımı için. Psikososyal Hemşirelik Genel Hasta Bakımı İçin. In: Öz F, Demiralp M, editörler. Ankara: Akademisyen Tıp Kitabevi; 2014. p.57. 4. Horzum M. İlköğretim öğrencilerinin bilgisayar oyunu bağımlılık düzeylerinin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. Eğitim ve Bilim 2011;68:36, 56, 159. 5. Şahin C, Tuğrul VM. İlköğretim öğrencilerinin bilgisayar oyunu bağımlılık düzeylerinin incelenmesi. Journal of World of Turks 2012; 4(3):115-30. KAYNAKLAR 6. Erboy E, Vural RA. İlköğretim 4 ve 5 sınıf öğrencilerinin bilgisayar oyun bağımlılığını etkileyen faktörler. Ege Eğitim Dergisi 2010; 11(1). 7. Lo SK, Wang CC, Fang W. Physical interpersonal relationships and social anxiety among online game players. CyberPsychology & Behavior 2005;8(1):15-20. 8. Weinstein A, Dorani D, Elhadif R, Bukovza Y, Yarmulnik A, Dannon P. Internet addiction is associated with social anxiety in young adults. Annals of Clinical Psychiatry 2015;27(1):3. 9. Kuss DJ, Griffiths MD. Online gaming addiction in children and adolescents: a review of empirical research. Journal of Behavioral Addictions 2012;1(1):3-22. 10. Mehroof M, Griffiths MD. Online gaming addiction: the role of sensation seeking, self-control, neuroticism, aggression, state anxiety, and trait anxiety. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking 2010;13(3):313-6. 11. Lemos IL, Abreu CN, Sougey EB. Internet and video game addictions: a cognitive behavioral approach. Revista de Psiquiatria Clínica 2014;41(3):82-8. 12. ZboralskiAC, OrzechowskaDE, TalarowskaDE, et al. The prevalence of computer and internet addiction among pupils. Postepy Hig Med Dosw (online) 2009;63:8-12. 13. Horzum MB, Tuncay A, Balta ÖÇ. Çocuklar için bilgisayar oyun bağımlılığı ölçeği. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi 2008;3(30):76-88. 14. La Greca AM, Stone WL. Social anxiety scale for children-revised: factor structure and concurrent validity. Journal of Clinical Child Psychology 1993;22(1):17-27. 15. Demir T, Eralp Demir D, Türksoy N, Özmen E, Uysal Ö. Çocuklar için sosyal anksiyete ölçeğinin geçerlilik ve güvenilirliği. Sapanca: Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Kongresi; 1998. 60