Dr. Mehmet PENSE S.Ü. Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu

Dr. Mehmet PENSE S.Ü. Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu

İnsan ve hayvan organizması temel olarak; organik, inorganik maddelerden kuruludur. Organik Yapıyı: Karbonhidrat, Lipit, Protein, Hormon İnorganik Yapıyı: Su, Mineral maddeler oluşturmaktadır.

Canlılarda yaşamın devamı; Büyüme, Üreme vb. fonksiyonların yapılabilmesi için gıdalarla; Karbonhidrat, Lipit, Protein, Vitamin İnorganik maddelerin de alınması gerekmektedir.

İnsan vücudunun yaklaşık olarak % 96 sını 4 element oluştururken; Oksijen (O 2 ) Hidrojen (H), Karbon (C), Azot (N). Bu elementlerin % 50 den fazlasını da (O 2 ), Su (H 2 O) dur.

Kalan % 4 ünü ise; Makro elementler, Mikro elementler oluşturmaktadır. Bu elementlerin % 50 ye yakınını; Kalsiyum (Ca), ¼ ünü ise; Fosfor (P) oluşturmaktadır.

Dokularda kilogramda gram olarak bulunan elementlere; Makro (majör) elementler, Dokularda kilogramda miligram olarak bulunan elementlere; Mikro (iz) elementler denilmektedir.

Kalsiyum (Ca), Fosfor (P), Magnezyum (Mg), Sodyum (Na), Potasyum (K), Klor (Cl),

Demir (Fe), Çinko (Zn), İyot (I), Selenyum (Se), Bakır (Cu), Mangan (Mn), Flor (F), Krom (Cr), Molibden (Mo).

Çeşitli hayvansal ve bitkisel dokularda değişik oranlarda mineraller bulunur. Bu dokular yüksek sıcaklıktaki fırında 650 0 C ye kadar ısıtılırsa organik öğeler yanıp Karbondioksit, Su oluşturur. Geriye kalan beyaz öğe mineral olarak adlandırılmaktadır. Buna kül de denilmektedir.

Minerallerin vücudumuzun çalışmasında önemli işlevleri vardır. Minerallerin bazıları vücudun kemik ve diş gibi sert dokuların yapı taşı olarak görev yaparlarken, Minerallerin çoğu hücrelerin çalışmasında görev yaparlar. Vücudun sağlıklı olarak büyümesi, gelişmesi ve yaşamını sürdürebilmesi için bu mineraller elzemdir.

Elzem minerallerin başında; Makro Elzem Mineraller; Kalsiyum (Ca), Fosfor (P), Magnezyum (Mg), Sodyum (Na), Potasyum (K), Mikro Elzem Mineraller; Demir (Fe), Klor (Cl), Çinko (Zn), İyot (I), Selenyum (Se), Bakır (Cu), Manganez (Mn), Diğerleri; Flor (F), Krom (Cr), Molibden (Mo), Kükürt (S), Slikon gelmektedir.

Elzem makro mineraller (günde 100 mg dan fazla gereksinirler ve vücutta 5 gr dan daha fazla miktarlarda bulunurlar. Elzem mikro mineraller ( günde birkaç mg dan fazla gereksinmezler ve vücutta 5 gr dan daha az miktarda bulunurlar)

Krom ve flor haricinde hepsi bir enzim ya da hormon sisteminin parçasıdır. En çok eksikliği çinkodur. görülenler demir, iyot ve Diğer eser element yetersizlikleri nispeten nadir olup daha çok prematüre bebeklerde, protein enerji malnütrisyonunda ve uzun süre parenteral beslenenlerde ortaya çıkar.

Vücut dokularının yapısal öğeleridir. Ca,P ve Mg kemik ve dişlerin yapıtaşıdır. Kükürt, sistin ve metionin gibi aminoasitleri içeren proteinlerin yapısındadır. Kalsiyum, B12 vitamininin elzem öğesidir. Demir, Hb ve miyoglobin, Demir ve Bakır, sitokrom oksidaz gibi metalloenzimlerin yapısındadır. İyot, tiroid hormonu tiroksinin yapısındadır.

-Sıvı dengesinin sağlanması, -Asit baz dengesinin sağlanması, -Sinir kas çalışmasında, elektro kimyasal uyarıları sinir boyunda taşıyarak kas kasılmasının sağlanması, -Hücre geçirgenliğinde, Na-K pompası ile maddelerin hücre membranından geçişlerini sağlaması.

Vücuttaki sodyum % 30 kemik kristallerinin yüzeyinde bulunur ve gerektiğinde hızla çözünerek kana karışır. Na eksikliği, K fazlalalığı oluşur. Bu şekilde ortaya çıkan bozukluğa adison hastalığı denir.

Kusma, Zihin bulanıklığı, Kas yorgunluğu, Ağrı ve kramp, İştah azalması, Solunum yetersizliği görülür. Vücutta Na birikiminde ise, Ödem, Kan basıncının artması ortaya çıkar.

Sofra tuzu,kabartma tozu ve yemek sodası, Soya sosu, İşlenmiş besinler (Na alımının % 75 ini oluşturur), Salamura besinler (zeytin, turşu, peynir), Doğal olarak; yumurta, et, süt, dereotu, ıspanak, pancar, yeşil yapraklı sebzeler, havuç,kereviz, enginar, kuşkonmaz

Kalp kasının için serum K düzeyinin normal sınırlarda olmasının yaşamsal önemi vardır. Bazı böbrek hastalıklarında Na atımı azalırken K atımı artabilir. Diyare, kusma, protein enerji malnütrisyonunda (PEM) K atımı artabilir.

-Sıvı elektrolit dengesinin sağlanması, -Asit baz dengesinin sağlanması, -Kas aktivitesi, -Glikojen oluşumu, -Protein sentezi.

Dehidratasyon, Aritmi(kalp atışında bozulma), Glikojen deposunun azalmasına bağlı kas yorgunluğu ve zayıflığı, Paraliz (felç), Solunum yetersizliği, Konfüzyon (zihin karışıklığı) a neden olabilir.

Kahve, Kurubaklagiller, Yeşil yapraklı sebzeler, Diğer sebze ve meyveler, Yağlı tohumlar, Et, Süt,

-Su elektrolit dengesine, -Asit baz dengesine, -Mide HCl salgısı içinde yer alarak sindirime yardımcı olur.

İnsan vücudunda en çok bulunan mineraldir, Vücut ağırlığının %1.5-2.0 sini oluşturur, Total vücut minerallerinin %39 unu oluşturur, Bunun %99 u kemik ve dişlerdedir, Kalan %1 i ise, vücut sıvılarındadır, Kemik dinamik bir dokudur, Devamlı yapım ve yıkım söz konusudur, Her gün 500 mg Ca kemiklere girmekte ve kemiği ter ketmektedir.

Kemik ve diş yapımı, Kan pıhtılaşması, Sinir iletimi, sinir uyarılarının taşınmasında görev alır, Kas kasılmasını sağlar, Hücre zarı geçirgenliğini etkileyerek membran sıvı geçişini kontrol eder, Enzim aktivasyonu, 3-Raşitizm ve osteomalasia.

D vitamini ve hormon tedavisi yararlıdır, Küçük yaşlardan itibaren yeterli Ca tüketimi önemlidir, C vitamini kollajen sentezinde görev alır, Aşırı protein, kafein, tuz, alkol ve sigara Ca atımını arttırır, Stres Ca atımını arttırır.

EN İYİ KAYNAKLAR Süt ve Süt ürünleri, İYİ KAYNAKLAR Pekmez, yağlı tohumlar, yeşil yapraklı sebzeler, kurubaklagiller, kuru meyveler. ORTA DERECE KAYNAKLAR Yeşil sebzeler, yumurta, portakal, limon, çilek, incir, karadut. ZAYIF KAYNAKLAR Tahıllar, diğer meyve ve sebzeler.

Emilimi etkileyen etmenler ile idrarla Ca atımını arttıran etmenler göz önünde bulundurulmalıdır. Aşırı protein, Na, Alkol, Kafein,

Kalsiyumun metabolik ikizi olarak adlandırılmıştır. Kalsiyumdan sonra vücutta en çok bulunan mineraldir. Ca gibi kemik yapımında görevlidir. Her ikisinin de emilimi ve atımı, metabolik regülasyonu D vitamini ve Parat Hormon ile ilişkilidir. He ikisi de sütte eşit miktarda bulunurlar.

1-Kemik ve diş oluşumu, 2-Fosfolipit bileşiminde hücre zarının temel bileşeni, 3-ATP oluşumu, 4-Nükleik asitlerin temel bileşeni, 5-Fosforilasyon reaksiyonları, 6-Yağ asitlerinin transportu, 7-Asit-baz dengesinin sağlanması, 8-Vitamin Co enzimlerinin oluşumu. 9-Bazı proteinlerin bileşeni

1-Kemik ve diş yapımı, 2-Sıvı ve elektrolit dengesi, 3-Asit-baz dengesi, 4-Sinir-kas çalışması, 5-Enzim çalışması, 6-Bazı hormonların çalışması için, 7-Kan basıncının düzenlenmesinde yardımcıdır, 8-Yaşlılarda glikoz toleransını düzeltici etki yaptığı belirlenmiştir.

Süt, Peynir, Et, Su ürünleri, Tahıl, kuru baklagiller, yağlı tohumlar, Koyu yeşil yapraklı sebzeler, Çikolata ve kakao.

-Proteinin yapısal devamlılığını sağlar, -Enzim aktivitesi, -Enerji metabolizması, -Detoksifikasyon.

Et, Yumurta, Süt, Peynir.

İnsan vücudunda 3-5 g Fe bulunur. Kırmızı kan hücrelerinde yüzlerce hemoglobin vardır. Hemoglobinlerin yapısında da Fe bulunur.

Günde birkaç mg dan fazla gereksinmezler. Vücutta 5 gr dan daha az miktarda bulunurlar.

1-Başlıca işlevi O2 taşımasıdır. 2-Enzim çalışması

Demir normal immün sistem (savunma sistemi) fonksiyonları için gereklidir.yetersizliği ve fazlalığı immün yanıtı etkiler. Yetersizliğinde T-lenfosit sayısı,doğal öldürücü hücre aktivitesi azalır ve mitogenik yanıt bozulur. Fazlalığında ise demire gereksinmesi olan bakterilerin artması sonucu enfeksiyon riski artar.

Demir bilişsel performans için gereklidir.orta düzeyde yetersizliği bile bilişsel performansı etkilemektedir. Çocukların ögrenmesi ve okul başarılarını olumsuz etkilemektedir.

1 -Hem fe (Hb,myoglobin) et, balık, tavuğun içerdiği demirin yarısı (%50-60) hem demir,kalanı hem olmayan demirdir. 2-Non hem demir (hem olmayan demir) bitkisel kaynaklardaki demir

Miktar ve emilim yönünden en iyi demir kaynagı kırmızı ettir. Tavuk eti (özellikle but eti) Balık eti Yumurta Pekmez Kurubaklagiller Kuru meyve Yeşil yapraklı sebzeler Yağlı tohumlar

Yetişkinlerde 20-30 mg Iyod bulunur. %75 tiroid bezi %25 kan ve diğer dokularda

En iyi kayanak deniz ürünleridir. 100gr balıkta ortalama 30 mcg iyod bulunur Toprak ve sudaki Iyod miktarına göre besinlerin I miktarı değişmektedir. İyodlu tuz kullanılmalıdır.

Cücelik Cinsiyet organlarının gelişememesi Karaciğer ve dalak büyümesi Tat algılamada bozukluk Sinir ve sindirim sistemi bozuklukları Çinko ile tedavi sonucu olumlu değişmeler görülür.

Florid yoğunluğu düşük suları içenlerde diş çürükleri yüksek Florid yoğunluğu yüksek suları içenlerde ise diş çürükleri düşüktür. Florid dişlerin çürümeye karşı dayanıklılığını arttırmaktadır. Florid kemik mineral kristallaerini arttırmakta,genişletmekte ve sertleştirmektedir.

Floridin esas kaynagı sudur. Sudan sonra en zengin kaynak deniz ürünleri ve çaydır. Günlük gereksinme 3-4 mg

Yetişkin vücudunda 12-20 mg bulunur. Bazı enzimlerin çalışması için gereklidir. Bu enzimler ; Bağ dokusunun oluşumu Büyüme Lipid ve CHO metabolizması için gereklidir. Antioksidan etkilidir.

Tam tahıl ürünleri Kurubaklagiller Sert kabuklu meyveler Sebzeler Çay

İnsan vücudunda 0.02-0.64 mg/kg krom bulunur Çogunluğu karaciğerde bulunur

Organeller Tahıl embriyosu Baharatlar Sularda krom vardır.

Enzim çalışmasında etkilidir. Toksik maddelerin etkisizleştirilmesini sağlar

Sinir sisteminde bozukluk Böbreklerde ksantin taşları Dişlerde çürüme Aşırı alımı gut hastalığına sindirim sisteminde ve kemiklerde bozulmaya neden olur

Organ etleri Kurubaklagiller Tahıllar Maya

İnsan vücudunda 1.1 mg kobalt bulunur. %43 ü kaslarda %44 ü diğer dokularda %13 ü kemiklerde bulunur.

Kükürtlü aa lerin metabolizmasında Demirin kullanılmasında Tiroid hormonunun sentezinde Hipertansiyonda etkisi vardır Co, B12 vitamini içeren besinler yoluyla alınır. Yetersizlik belirtilerine pek rastlanmaz.

Se antioksidandır (kanser,kalp damar hastalıklarından koruyucu) E vitamini yetersizliğinde oluşan bazı hastalıların iyileşmesinde etkindir.

Deniz ürünleri Sakatatlar Diğer etler