Annelerin Bebek Beslenmesi ve Emzirmeye Ýliþkin Bilgi ve Uygulamalarý The Knowledge and Practices Mothers to Related of Baby Feeding and Breastfeeding Aslý Eker*, Mine Yurdakul* Öz Bu çalýþma hastanede doðum yapan annelerin bebek beslenmesi ve emzirmeye iliþkin bilgi ve uygulamalarýný belirlemek amacýyla yapýlmýþtýr. Araþtýrma Mersin Devlet Hastanesi ve Toros Devlet Hastanesi Doðum Servislerinde 15.02.2005 ve 15.04.2005 tarihleri arasýnda yapýldý. Araþtýrmanýn örneklemini belirtilen tarihlerde doðum yapan ve araþtýrmaya katýlmayý kabul eden 92 anne oluþturdu.veri toplama aracý olarak anket formu kullanýldý. Veriler kadýnlarla yüz yüze görüþülerek toplandý ve SPSS programýnda yüzdelik ve Ki-kare testi kullanýlarak deðerlendirildi. Annelerin %82.6'sýnýn en az üç gebeliði olduðu, %41.3'ünün son gebeliðinde saðlýk problemi yaþadýðý belirlenmiþtir. Annelerin %95.7'sinin bebeðini emzirdiði ve çoðunluðunun doðru emzirme kurallarýna uyduðu saptanmýþtýr. Doðumdan sonra ilk 1 saat içinde emzirenlerin oraný %69.6'dýr. Geleneksel uygulamalardan en çok emzirmeden önce ve sonra þekerli su verme, emzirdikten sonra su vermenin bilindiði ve uygulandýðý belirlenmiþtir. %68.5'i hastanede bulunduðu süre içerisinde emzirme konusunda bilgi aldýklarýný ifade etmiþlerdir. Annelerin yarýsýndan çoðu geleneksel yöntemler, mama kullanmanýn sakýncalarý ve bebekle tensel temasýn önemi hakkýnda ise hiç bilgi almamýþlardýr. Annelere doðum öncesinde ve postpartum dönemde bebek beslenmesi, anne sütü ve emzirmeye yönelik bilgi verilmeli, geleneksel uygulamalar açýkça belirtilip yanlýþ uygulamalar önlenmelidir. Anahtar sözcükler: Emzirme, anne sütü, bebek beslenmesi, geleneksel uygulamalar. Abstract The aim of this study was to determine the level of knowledge and practicies of mothers related to baby feeding and breastfeeding at postpartum period. The study was performed during February 15- April 15, 2005; the study sample was 92 women who had given birth in Mersin and Toros Govermental Hospitals, and those who accepted to participate in this study. A questionaire was used to collect data. A face to face interview was carried out with mothers and percentage and Chi-square tests of signifiance were used in data analysis. 82.6% of mothers had at least 3 pregnancies, 41.3% had a health problem during their last pregnancy. It has been determined that 95.7% of mothers were breastfeeding and most of them followed correct breastfeeding rules. The rate of mothers breastfeeding within the first hour after delivery is 69.6%. The traditional practices that were applied most were giving sugared water before and after breastfeeding the giving water after breastfeeding. 68.5% of women were informed about breastfeeding after delivery at the hospital. More than half of the mothers had not obtained any information about traditional practices and the risk of baby foods and the importance of touching. Knowledge about baby feeding, breast milk and breastfeeding should be given to mothers during antepartum and postpartum periods; facts about traditional practices should be stated clearly and misapplications shoul be prevented. Key words: Breastfeeding, breast milk, baby feeding, traditional practices. I. Giriþ Yeni doðan bebeðin saðlýklý bir biçimde büyüyüp geliþmesinde baþarýlý beslenmenin payý büyüktür. Dünyanýn birçok ülkesinde bebekler sosyal, ekonomik ve kültürel nedenlerle beslenme yetersizliklerine maruz kalmaktadýr. Yetersiz ve dengesiz beslenme çocuklarda büyüme geliþme gerilikleri ile ölümlere neden olmaktadýr (1). Dünya Saðlýk Örgütü raporlarýna göre, geliþmekte olan ülkelerde bebek ölümlerine neden olan hastalýklarýn baþýnda ishal, pnömoni ve bronþit gibi enfeksiyon hastalýklarýnýn geldiði, bu enfeksiyonlarý önlemenin en kolay yollarýndan birinin anne sütü ile beslenme olduðu belirtilmektedir (2,3). Anne sütü yenidoðanýn geliþimini destekleyecek özelliklere sahiptir ve besin deðeri bakýmýndan tüm yapay besinlerden üstündür. Anne sütü bebekle anne arasýndaki duygusal baðý artýrýr, bebeðin beyin geliþimi için gerekli olan esansiyel yað asitleri ve A vitaminini içerir, bebeðin immün sistemini güçlendirir (4, 5, 6). Ayrýca anne sütünün *Mersin Ü. Saðlýk Yüksekokulu, Mersin 2006 cilt 15 sayý 9 158
fizyolojik sarýlýðý daha çabuk iyileþtirdiði ve demir eksikliði anemisini önlediði belirtilmektedir. Erken dönemde emzirmenin yalnýzca bebek saðlýðý deðil anne saðlýðý üzerinde de olumlu etkileri vardýr. Erken dönemde emzirmeye baþlayan annelerde doðum sonu kanama riski azalýr (5,7). Meme kanseri, over kanseri ve idrar yolu enfeksiyonuna yakalanma riskinin daha az olduðu bildirilmektedir (7). Tüm bunlara ek olarak emzirmek oldukça ekonomiktir. 2003 Türkiye Nufus ve Saðlýk Araþtýrmasý sonuçlarý, çocuklarýn yüzde 97'sinin bir süre emzirildiðini, yüzde 54'ünün doðumdan sonraki ilk bir saat içinde emzirilmeye baþlandýðýný ve yüzde 16'sýnýn doðumdan sonraki ilk 24 saat hiç emzirilmediðini göstermektedir (8). Bu veriler ülkemizde anne sütü ile beslenmenin yaygýn olduðunu, ancak emzirmeye baþlamanýn oldukça geç olduðunu göstermektedir. Emzirmenin düþük oranda olmasýný ve geç emzirmeye baþlamayý, anne sütünün yeterli gelmeyeceði kaygýsý, erken, hazýrlýksýz doðum ve emzirme konusundaki yanlýþ inanç ve uygulamalar etkilemektedir (9). Ülkemizde de annelerin birçoðunun anne sütünün yeterli gelmeyeceðine inanmalarý ya da emzirme ile ilgili uyguladýklarý birçok geleneksel yöntemler nedeniyle bebekler yeterli beslenememekte ve birçok saðlýk sorunu ile karþý karþýya kalmaktadýr (10). Annelerin bebeklerini yeterli ve etkili emzirmesi için anne sütünün önemini kavramanýn yanýnda, etkin emzirmeyi, emzirme tekniklerini, emzirme sýklýðýný, süresini ve emzirme sýrasýný bilmeleri ve erken postpartum dönemde desteklenmeleri önemlidir. Eðitimde önemli fonksiyonu olan ebe / hemþire tarafýndan anneye verilen eðitimin; emzirmenin sürdürülmesinde, meme komplikasyonlarýnýn önlenmesinde, emzirme baþarýsýnda büyük rolü olduðu belirtilmektedir (11). Annenin doðum sonu dönemde düzenli izleminin yapýlmasý, emzirme konusunda verilen eðitimlerin uygulamaya geçip geçmediðinin kontrolü ve annenin sorularýnýn yanýtlanmasý oldukça önemlidir. Bu yaklaþým doðrultusunda çalýþmamýz hastanede doðum yapan annelerin bebek beslenmesi ve emzirmeye iliþkin bilgi ve uygulamalarýný belirlemek amacý ile tanýmlayýcý olarak yapýlmýþtýr. Gereç ve Yöntem Araþtýrma Mersin Devlet Hastanesi (MDH) ve Toros Devlet Hastanesi (TDH) Doðum servislerinde 15.02.2005 ve 15.04.2005 tarihleri arasýnda yapýlmýþtýr. MDH doðum servisinde toplam 30 yatak bulunmaktadýr ve 12 ebe görev yapmaktadýr. TDH doðum servisinde toplam 48 yatak bulunmakta ve 10 ebe görev yapmaktadýr. Her iki hastanede gündüz þiftinde bir bebek hemþiresi/ebesi bulunmakta ve postpartum dönemdeki tüm annelere anne sütü ve emzirme hakkýnda eðitim yapmaktadýr. Her iki hastanede de normal vajinal doðum yapan anneler doðumdan 24 saat sonra, sezaryenle doðum yapan anneler ise 48 saat sonra taburcu edilmektedir. Ayný zamanda hastaneler WHO/ UNÝCEF'in emzirmenin özendirilmesi ve desteklenmesinde doðum hizmetlerinin rolüne iliþkin on öneriyi kabul etmiþ Bebek Dostu hastanelerdir. Çalýþma grubumuzu 92 anne oluþturmaktadýr. Bebeði ölen, bebeði ya da kendisi yoðun bakýmda olan anneler araþtýrma kapsamýna alýnmamýþtýr. Veriler araþtýrmacýlar tarafýndan geliþtirilen veri toplama formunun araþtýrmaya katýlmayý kabul eden 92 anneye uygulanmasýyla elde edilmiþtir. Veri toplama formu doðum sonu servislerinde anneler taburcu olmadan önce araþtýrmacýlar tarafýndan yüz yüze görüþülerek doldurulmuþtur. Araþtýrma yapýlan kurumlardan yazýlý izin, araþtýrmaya katýlan annelerden sözlü olarak izin alýnmýþtýr. Çalýþmaya katýlmayý kabul etmeyen anne bulunmamaktadýr. Elde edilen veriler SPSS programýnda yüzdelik ve Ki-kare testi kullanýlarak deðerlendirilmiþtir. Bulgular Araþtýrma kapsamýna alýnan annelerin %39'u 20-25 yaþ grubunda, %89'u ev hanýmý ve %65.2'si ilköðretim mezunudur. Annelerin çoðunluðunun (%69.6) gelir düzeylerini orta olarak ifade ettikleri, %79.3'nün çekirdek aileye sahip olduðu ve %85.9'unun 3 çocuk sahibi olduklarý belirlenmiþtir. Annelerin son gebeliklere iliþkin özellikleri incelendiðinde, %91.3'ünün gebeliði istediði, tamamýnýn en az bir kez doðum öncesi bakým aldýðý, bu izlemlerde bebek beslenmesi ve emzirme konusunda bilgi alanlarýn oranýnýn %55.4 olduðu, postpartum dönemde emzirme konusunda bilgi alma durumlarýna bakýldýðýnda ise yalnýzca %68.5'inin bilgi aldýðý 2006 cilt 15 sayý 9 159
Tablo 1. Annelerin emzirme davranýþlarýna iliþkin bazý verilerin daðýlýmý n % Emzirmeye Ýliþkin veriler Emzirme Durumu Emziriyor 88 95.7 Emzirmiyor 4 4.3 Ýlk emzirme zamaný Ýlk 1 saat içinde 64 69.6 Ýlk gün 20 21.8 Ýkinci gün ve daha sonra 4 4.3 Emzirme sýklýðý Yarým saatte bir 7 7.6 Her saat baþý 7 7.6 Aðladýkça 60 65.2 2 saatte bir 14 15.3 Emzirme tekniði Bebeðin duruþ pozisyonuna dikkat etme durumu Dikkat eden 77 83.7 Dikkat etmeyen 11 12.0 En son býraktýðý göðüsten baþlayan ve her iki göðsü emziren Evet 59 64.1 Hayýr 29 31.6 Emzirmeden önce ve sonra göðüs temizliðine dikkat eden Dikkat eden 72 78.3 Dikkat etmeyen 16 17.4 Areolanýn tamamýna yakýnýn bebeðin aðzýnýn içine girmesine dikkat eden Dikkat eden 69 75.0 Dikkat etmeyen 19 20.7 Ne zamana kadar emzirmeyi düþündüðü Emdiði sürece 48 52.2 1 yaþýna kadar 18 19.6 2 yaþýna kadar 13 14.1 Süt oldukça 9 9.8 Geleneksel uygulama Üç ezan bekleme Bekleyen 3 3.2 Beklemeyen 89 96.8 Ýlk aðýz sütünü boþaltma Boþaltan 4 4.3 Boþaltmayan 88 95.7 Emzirmeden önce þekerli su verme Veren 9 9.8 Vermeyen 83 89.2 Her emzirmeden sonra su verme Veren 9 9.8 Vermeyen 83 89.2 2006 cilt 15 sayý 9 160
Tablo 2. Annelerin öðrenim düzeylerine göre emzirme teknikleri konusunda bilgi alma durumlarýnýn daðýlýmý Emzirme teknikleri konusunda bilgi alma durumu Bilgi aldým Bilgi almadým Toplam n % n % n % Okuma-yazma yok 6 100.0 0 0 6 100.0 Ýlköðretim 34 56.7 26 43.3 60 100.0 Lise 15 75.0 5 25.0 20 100.0 Üniversite 3 50.0 3 50.0 6 100.0 Toplam 58 63.0 34 37.0 92 100.0 Tablo 3. Annelerin doðum biçimleri ve emzirme durumlarý arasýndaki iliþki Emzirme teknikleri konusunda bilgi alma durumu Bilgi aldým Bilgi almadým Toplam n % n % n % Vajinal doðum 23 95.8 1 4.2 24 100.0 Sezaryen 65 95.6 3 4.4 68 100.0 Toplam 88 95.7 4 4.3 92 100.0 ve %41'inin gebeliðinde saðlýk sorunu yaþadýðý, en çok yaþanan saðlýk sorununun enfeksiyon hastalýklarý olduðu belirlenmiþtir. Çalýþma grubumuzdaki annelerin %73.9'u sezaryenle, %26.1'i ise normal doðum yapmýþtýr. Tablo 1'de annelerin %95.7'sinin bebeðini emzirdiði, doðumdan sonra ilk bir saat içinde emzirenlerin oranýn ise %69.9 olduðu, %65.2'sinin aðladýkça emzirdiði ve %52.2'sinin bebek emdiði sürece emzirmeyi düþündüðü görülmektedir. Ayrýca anneler doðru emzirme tekniklerini uygulamalarý yönünden deðerlendirildiðinde, çoðunluðunun uygun emzirme tekniklerini uyguladýðý görülmektedir. Emzirmeye yönelik üç ezan bekleme, þekerli su verme, su verme gibi geleneksel uygulamalarýn tüm anneler tarafýndan bilindiði ve düþük oranda uygulandýðý belirlenmiþtir. Tabloda gösterilmemekle birlikte, annelerin %22.8'i doðum sonu dönemde saðlýk sorunu yaþadýðýný ifade etmiþ, en sýk yaþanan saðlýk sorununun ise epizyo ve insizyon yerinde aðrý olduðu saptanmýþtýr. Araþtýrma kapsamýna alýnan annelerin öðrenim düzeyleri ile emzirme teknikleri konusunda bilgi alma durumlarý arasýnda anlamlý bir iliþki bulunmuþtur ve lise mezunu annelerin %75'i emzirme teknikleri konusunda bilgi almýþtýr. Tabloda vajinal doðum ya da sezaryenle doðum yapmanýn annenin bebeðini emzirmesi üzerinde etkisinin olmadýðý görülmektedir. Tartýþma Anne sütü yenidoðan için en uygun besin maddesidir. WHO ve UNÝCEF bebeklerin ilk altý ay boyunca yalnýzca anne sütü almalarýný yedinci aydan itibaren ek gýdalara baþlanmasýný, ek gýdalarla birlikte emzirmeye iki yaþýna kadar devam edilmesini önermektedir (3,8). Çalýþmamýzda emzirme oraný oldukça yüksek (%95.7) bulunmuþtur. Ancak, ilk bir saat içinde emzirme oraný %69.9, ilk 24 saat içinde emzirme oraný %21.7'dir. Postpartum dönemde bebeðin emme refleksinin uyarýlmasý, laktasyon ve involüsyon sürecinin baþlamasý için bebeðin ilk 30 dakika içinde emzirilmesi gerekmektedir. 2003 Türkiye Nüfus ve Saðlýk Araþtýrmasýnda Akdeniz Bölgesi için doðumdan sonra ilk bir saat içinde emzirme oraný %50'dir. Çalýþma grubumuzda ilk bir saat içinde emzirme oraný Türkiye ve Akdeniz bölgesindeki ilk bir saat içinde emzirme oranýndan yüksek bulunmuþtur. Bu durumun araþtýrmayý yaptýðýmýz hastanelerin bebek dostu hastane olmasý ve emzirme eðitimini üstlenen ve anneleri emzirmede destekleyen bir ebe/hemþire olmasýndan kaynaklanmýþ olabileceði düþünülmektedir. Doðumdan sonra ilk bir saat içinde emzirme oranýný Özenç (12) %55.4, Taþ (13) %44, Yiðitbaþ ve arkadaþlarý (14) ise %58.9 olarak belirlemiþlerdir. Araþtýrmamýzda annelerin çoðunluðunun emzirme tekniklerini doðru olarak kullandýklarý belirlenmiþtir. Ergin ve arkadaþlarýnýn yaptýðý çalýþmada da annelerin %68'inin emzirme tekniðini uygun kullanmadýðý saptanmýþtýr (15). Bu sonuçlar araþtýrma sonuçlarýmýzla paralellik göstermektedir. Doðum eylemi fizyolojik bir süreçtir, ama anne ve fetusun saðlýðý tehlikeye girdiði durumlarda sezaryen operasyonu tercih edilmektedir. Sezaryen doðumu, maternal ya da fetal riskleri olmayan, tehlikesiz bir operasyon deðildir, ancak son yýllarda sezaryen oranlarýnda belirgin artýþlar olmaktadýr. 1998 TNSA'sýnda (21), sezaryen operasyonu ile yapýlan doðumlarýn oraný %14 iken, 2003 TNSA'sýnda (8) bu veri %21'e yükselmiþtir. Çalýþmamýzda annelerin sezaryen ile doðum yapma oranýnýn yüksek (%73.9) 2006 cilt 15 sayý 9 161
olmasý dikkat çekicidir. Sezaryen olan annelerin %95.6'sý emzirmektedir. Doðum þeklinin emzirme durumlarýný etkilemediði görülmüþtür. Annelerin doðum þekli ile emzirme zamanlarý arasýndaki iliþkiye bakýldýðýnda; normal doðum yapan annelerin %77.3'ü, sezaryenle doðum yapan annelerin ise %67.6'sý ilk 1 saat içinde emzirmiþtir. Erbil ve Oral'ýn (16) çalýþmasýnda ise, normal doðum yapan annelerin %41.1'i 30 dakikadan daha kýsa sürede, sezaryen ile doðum yapan annelerin ise %62.5'u 61 dakika ve üzerinde ilk emzirmeyi yapmýþtýr. Annelerin doðum sayýlarý ile emzirme zamanlarý ve emzirme durumlarý arasýnda anlamlý bir fark bulunamamýþtýr (p>0.05). Saðlýk sorunu yaþayan annelerin emzirme durumlarýna bakýldýðýnda, %95.7'sinin emzirdiði belirlenmiþtir. Bebeklerin %58.7'si erkek, %41.3'ü kýzdýr. Erkeklerin %64.8'i, kýzlarýn ise %76.3'ü ilk 1 saat içinde emzirilmiþlerdir. Bebeklerin cinsiyeti ile emzirilme zamanlarý arasýnda anlamlý bir fark bulunamamýþtýr (p>0.05). Anduse ve arkadaþlarýnýn (17) yaptýðý çalýþmada emzirmeye baþlama zamaný ile bebeklerin cinsiyeti arasýnda anlamlý fark bulunmuþtur (p<0.05). Ebelerden emzirme konusunda eðitim alan annelerin, bebeklerini daha uzun süre yalnýz anne sütü ile besledikleri belirlenmiþtir (18). Araþtýrmaya katýlan annelerin yalnýzca %55.4'ü gebelikleri süresince bebek beslenmesi ve emzirme konusunda bilgi aldýklarýný ve bu bilgiyi %47.8'lik oranla ebe/hemþirelerden aldýklarýný söylemiþlerdir. Annelerin tamamýnýn en az bir kez doðum öncesi bakým aldýðý düþünülürse, bu oranýn oldukça düþük olduðu görülmektedir. Araþtýrma kapsamýna alýnan annelerin %52.2'si bebeði emdiði sürece emzirmeyi düþündüðünü, %17.4'ü ise 6-12 ay emzirmeyi düþündüðünü belirtmiþtir. Son verilere göre Türkiye'de ortanca emzirme süresi 14 ay, Özcebe'nin çalýþmasýnda ortanca emzirme süresi 13.7 ay olarak bulunmuþtur (8,19). Bu bulgular bizim sonuçlarýmýzla uyumludur. Annelerin postpartum dönemde emzirme konusunda bilgi alma durumlarýna bakýldýðýnda, yalnýzca %68.5'inin bilgi aldýðý saptanmýþtýr. Bebek dostu ünvaný almýþ olan hastanelerimizde hizmet alan annelerin emzirme konusunda bilgi alma durumlarýnýn daha yüksek olmasý ve ilk 30 dakika içinde tüm bebeklerin emzirilmiþ olmasý beklenmektedir. Ayrýca annelerin mama ve geleneksel yöntemleri kullanmanýn sakýncalarý ve bebeðin tensel temasýnýn önemi hakkýnda yeterince bilgi almadýklarý anlaþýlmaktadýr. Annelerin tamamýna yakýnýnýn geleneksel uygulamalarý bildiði, ancak bu uygulamalarýn düþük oranda gerçekleþtirildiði belirlenmiþtir. En fazla uygulanan geleneksel uygulama; %9.8 oranla emzirmeden sonra þekerli su ve her emzirmeden sonra su verilmesidir. Þahinöz ve arkadaþlarýnýn yaptýðý çalýþmada 0-59 aylýk çocuklara doðumdan sonra ilk verilen gýda incelendiðinde; %34.7 þekerli su, %9.0 diðer gýdalarýn verildiði görülmektedir (20). Hastanede bulunduðu süre içerisinde okuma yazmasý olmayan annelerin %83.3'ü, üniversite mezunu annelerin ise %33.3'ü emzirme konusunda bilgi almak için istemde bulunmuþtur. Annelerin öðrenim düzeyi ile emzirme teknikleri konusunda bilgi alma durumlarý arasýnda anlamlý bir iliþki bulunmuþtur. Eðitim düzeyi yükseldikçe bilgi alma istemi düzeyi düþmüþ olup, en çok bilgi isteyen grubun %100 oranla okuma yazma bilmeyenler olduðu anlaþýlmýþtýr. Okuma yazma bilmeyen annelerin bilgi almak için kullanacaklarý en önemli bilgi kaynaðý ebe/hemþirelerdir. Ebe/hemþireler annelerin bu bilgi isteðini karþýlayamazlarsa, anneler, eþdost, akrabalar..vb diðer bilgi kaynaklarýný kullanmalarý ve yanlýþ bilgi edinmeleri kaçýnýlmaz olacaktýr. Annelerin hastanede bulunduðu sürenin etkin bir biçimde kullanýlmasý, gereksinim duyduðu eðitimlerin verilmesi ve uygulamada desteklenmesi oldukça önemlidir. Sonuçlar ve Öneriler Bebek dostu olan bu iki hastanede yaptýðýmýz çalýþmada annelerin %95.7'si emzirmektedir. Ancak emzirme zamaný, sýklýðý ve emzirme tekniklerine iliþkin yanlýþ uygulamalarýn olduðu belirlenmiþtir. Ayrýca annelerin bebek beslenmesine yönelik geleneksel uygulamalarýn sakýncalarý ve emzirmenin anne bebek iliþkisini saðlama ve sürdürmedeki önemi, anne saðlýðýna olan etkileri hakkýnda yeterince bilgi almadýklarý, bilgi almak istedikleri anlaþýlmýþtýr. Bu sonuçlar doðrultusunda doðum öncesi dönemden baþlayarak, tüm gebelere eðitim düzeyleri ve bireysel farklýlýklarý gözetilerek anne sütü ve 2006 cilt 15 sayý 9 162
bebek beslenmesi konusunda bilgi verilmesi, doðum sonu dönemde bu eðitimlerin yinelenmesi ve erken dönemde emzirmenin desteklenmesi önerilmektedir. Ayrýca eðitimlerin geleneksel uygulamalar ve sakýncalarý, mama kullanýmý ve sakýncalarý vb. konularý da içermesi, anne sütü ve emzirmenin önemine iliþkin hizmet içi eðitimlerin doðum salonunda, doðum sonu servislerde, poliklinikte çalýþan ebe ve hemþirelere verilmesi, benzer çalýþmalarýn evde doðum yapan annelerde de yapýlmasý önerilmektedir. Ýletiþim: Aslý Eker E-posta: aslieker@mersin.edu.tr Kaynaklar 1- Arlotti J.P, Catrell BH, Curtin JJ et.all. Breast Feeding Among Low-Ýncome Women With And Without Peer Support. Journal Of Community Health Nursing, 1998; 15:3, 163-168. 2- Metin B, Akýn A, Güngör Ý. Dünya Saðlýk Raporu 1998. TC Saðlýk Bakanlýðý Dýþ Ýliþkiler Dairesi Baþkanlýðý,Ankara 1998. 3- WHO/UNÝCEF. 2000'li Yýllarda Bebeklerin Anne Sütü ile Beslenmesi. Ankara: UNÝCEF Türkiye Temsilciliði, 2000. 4- Beksaç S, Demir N, Koç A ve ark. Emzirme. Obstetrik;Maternal-Fetal Týp Ve Perinatoloji Ders Kitabý. MN Medikal & Nobel. 2001. s.1399-1411. 5- Öztürk H, Demir Ü. Erken Devrede Emzirmenin Anne-Bebek Saðlýðý Açýsýndan Yararlarý.Atatürk Üniversitesi Hemþirelik Yüksekokulu Dergisi. 2001. 4:2, 58-62. 6- Taþkýn L. Anne Sütünün Yararlarý. Doðum Ve Kadýn Saðlýðý Hemþireliði. Ankara: Sistem Ofset. 2002. s.385-386. 7- Nathan L, Decherney A. Current Obstetrik & Gynecologýc Diagnosis & Treatment. Ninth Edititon. McGraw-Hill Companies. 2003. 8- Türkiye Nüfus ve Saðlýk Araþtýrmasý TNSA. Emzirme Ve Ek Gýda.Hacettepe Nüfus Etütleri Enstitüsü. T.C. Saðlýk Bakanlýðý. Ana Çocuk Saðlýðý ve Aile Planlamasý Genel Müdürlüðü. 2003. 9- Hounsell D, Robinson E, Tai A ve ark. Uptake Of Postnatal Services For Mothers Of Newborn Babies Up To Eight Weeks Of Age. 07, 2005, at http:// www. nlm.nih.gov/ pubmed. 10-Özatay B. Ankara Ýli Aktepe Gecekondu Bölgesinde 1991 Yýlýnda Doðum Yapan Annelerin Anne Sütü Konusunda Bilgi Ve Davranýþlarýnýn Ýncelenmesi. Halk Saðlýðý Bilim Uzmanlýðý Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Saðlýk Bilimleri Enstitüsü. 1994. 11-Tunçel E, Dündar C, Peþken Y. Ebelerin Anne Sütü Ýle Ýlgili Bilgi Ve Uygulamalarýnýn Deðerlendirilmesi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Týp Dergisi. 2005; 6: 43-48 12-Özenç Ö. Balýkesir Ýlinde 0-12 Aylýk Çocuðu Olan Annelerin Süt Çocuðu Beslenmesi Ýle Ýlgili Bilgi Ve Davranýþlarýnýn Belirlenmesi. 13.Ulusal Neonatoloji ve Yenidoðan Hemþireliði Kongresi. Kongre Kitabý. 2005. s/516. 13-Taþ F, Erdem H. Konya Merkez 15 Nolu Saðlýk Ocaðý Bölgesindeki Bebeklerin Emzirilme Durumlarý. 13.Ulusal Neonatoloji ve Yenidoðan Hemþireliði Kongresi. Kongre Kitabý. 2005. s/506. 14-Yiðitbaþ Ç, Kahriman Ý, Yeþilçiçek K ve ark. Trabzon Ýl Merkezindeki Hastanelerde Doðum Yapan Annelerin Emzirme Tutumlarýnýn Deðerlendirilmesi. 13.Ulusal Neonatoloji ve Yenidoðan Hemþireliði Kongresi. Kongre Kitabý. 2005. s/483. 15-Ergin M, Yýlmaz T,Gökdemirel S ve ark. Doðum Kliniðinde Emzirme Durumu ve Desteklenmesi. 3.Uluslararasý Üreme Saðlýðý ve Aile Planlamasý Kongresi. Bayt Yayýncýlýk. Anakara. 2003. s/247. 16-Erbil N, Oral D. Doðum Þeklinin Emzirme Tutumu Üzerine Etkisi. IV. Ulusal Hemþirelik Öðrencileri Kongresi 19 Mayýs Üniversitesi Ordu Saðlýk Yüksekokulu. Kök Yayýncýlýk. Ankara. 2005. s/255. 17-Anduse D, Bahçekapýlý H, Keleþ G ve ark. Trabzon Ýl Merkezindeki Annelerin Bebek Beslenmesine Ýliþkin Bilgi,Tutum ve Davranýþlarý. IV. Ulusal Hemþirelik Öðrencileri Kongresi 19 Mayýs Üniversitesi Ordu Saðlýk Yüksekokulu. Kök Yayýncýlýk. Ankara. 2005. s/255. 18-Turan M, Çoþkun A, Gökçay G, Doðum Sonrasý Erken Dönemde, Doðru Teknik Ýle Emzirmenin Tek Baþýna Anne Sütü Ýle Beslenme Süresine Etkisi, Ýst. Týp Fakültesi Mecmuasý. 2000;63:3, 19-Özcebe H. Türkiye'de Çocuk Saðlýðýnýn Durumu. 06, 2005, at http://www.medinfo. hacettepe. edu.tr/ders/tr/d3/7/3091.doc. 20-Þahinöz S, Özçýrpýcý B, Bozkurt A ve ark. Gap Bölgesi'nde Çocuk Beslenmesine Ýliþkin Uygulamalarýn Durumu. 06, 2005, at http://www.dicle.edu.tr/~halks/m10.6.htm. 21-Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Türkiye Nüfus ve Saðlýk Araþtýrmasý 1998. Ankara: 1998. 2006 cilt 15 sayý 9 163