ANKARA ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ BAHÇE BİTKİLERİ BÖLÜMÜ ÖZEL BAĞCILIK DERSİ ASMALARDA ÇİÇEK ve ÇİÇEKLENME MORFOLOJİSİ Dersin sorumluları: Prof. Dr.Birhan Kunter Araş.Gör. Hande Tahmaz Hazırlayanlar: Hande Kurşun Murat Morsünbül Caner Vatansever- Orhan Yılmazer Onur Özdemir
ASMALARDA ÇİÇEK ve ÇİÇEKLENMENİN MORFOLOJİSİ Çiçek asmanın eşey (üreme) organıdır. Asma çiçeği küçük ve yeşil renkli çiçeklerden oluşmuş bir salkım şeklindedir. Asma çiçeği gözle kolay fark edilemeyecek kadar küçüktür. Boyları 2-7 mm arasında değişmekle beraber, genel olarak 4-5 mm dir.
ASMALARDA ÇİÇEK ve ÇİÇEKLENMENİN MORFOLOJİSİ Asmalarda çiçekler bir araya gelerek salkımları oluştururlar ve çiçek salkımı (infloresens) adını alırlar. Tane tutumundan sonra bunlara üzüm salkımı adı verilir. Çiçek salkımları, sülükler gibi yaprakların karşısında ve boğumların üzerinde bulunmaktadır. Salkımın dala bağlanmasını sağlayan ve salkım ekseni üzerinde ilk dallanmanın olduğu yere kadar olan kısma salkım sapı denir.
Çiçek salkımları; Çiçek salkımları yaz sürgünü üzerinde bulundukları yer ve kökenleri bakımından sülüklere homologdurlar. Salkımın ana ekseni salkım ana dalı olarak isimlendirilmektedir. Salkım ana dalının yaz sürgününe bağlandığı noktadan, bir brakte ile ilk dallandığı kısma kadar olan bölümüne çiçek sapı= hipoklad adı verilmektedir. Braktenin bulunduğu noktadan ayrılan iç ve dış eksen (kol) olarak önce 2 dalcığa ayrılmakta; daha sonra bunlar da daha küçük dalcıklara (yan dallar=çitlimler) ayrılmaktadır. Dalcıklar, tek tek çiçekleri oluşturan çiçek sapları( pedisel) ile sonuçlanmaktadır.
ÇİÇEK MORFOLOJİSİ Asma çiçeği çeşitlere ve türlere göre değişmekle beraber çok küçüktür. Ortalama çapı 2 mm ve uzunluğu 3-5 mm dir. Ancak, V. berlandieri nin uzunluğu 2mm iken, V. labrusca türünde bu değer 6-7 mm ye kadar çıkabilmektedir. Çiçek rengi yeşil olup tür ve çeşitlere göre parlak veya mat olabilmektedir. Çiçek, çiçek sapı ile birlikte çiçek salkımına tutunmaktadır. Vitis labrusca
Vitis riparia
ÇİÇEK MORFOLOJİSİ Asma çiçeği tipik olarak beşli yapıdadır. Ancak az olmakla beraber İnflorenses in bazı çiçekleri altılı, çok nadir olarak da yedili ya da dörtlü olabilmektedir. Kusursuz bir asma çiçeği periant ve bunun içindeki çanak yaprakları, taç yaprakları, erkek organları, dişi organ ve nektar bezlerinden oluşmaktadır. 1. Çiçek sapı (pedisel) 2. Çanak (kaliks) 3. Balözü (nektar) 4. Yumurtalık (ovaryum) 5. Boyuncuk (stilus) 6.Tepecik (stigma) 7. İpçik (filament) 8. Başçık (Anter) 9. Taç yapraklar (korolla) Kusursuz bir asma çiçeğinin görünüşü
Periant (Çiçek Örtüsü) Çiçek örtüsü olarak tanımlanan periant, içinde bulunan generatif organları korumak amacı ile metamorfoza uğramış yapraklardır. Periant, genellikle iki tip yapraktan oluşmuş iç içe iki halka halindedir. Dış halkadaki yapraklar yeşil renkli olup kaliks=çanak adını almaktadır. Kaliks in her bir yaprağına sepal= çanak yaprak denilmektedir. Asmada her bir sepal birleşmek suretiyle çanak halkasını oluşturmaktadır. Salkımlarını görünmesinden hemen sonra sepallerin büyümesi durmaktadır. İç halkadaki yapraklara korolla=taç adı verilmektedir. Korola nın her bir yaprağına petal=taç yaprak denilmektedir. Kaliptra adı da verilen korolla genellikle beş (bazı anormal hallerde 3-9) adet petalden meydana gelmiştir. Petaller tepe kısımlarından sıkıca birleşmişlerdir; bu nedenle çiçeklerin çoğunlukla kural olmasına rağmen, asma çiçekleri tepe kısmından açmazlar. Asmanın taç yaprakları da çanak yapraklar gibi yeşil renklidir.
Çiçek Tipleri Vitis cinsi içerisinde birçok tür dioik (iki evcikli) yapıda olup erkek ve dişi çiçekler ayrı ayrı bitkiler üzerinde bulunmaktadır. Ancak, geniş çapta ticari yetiştiriciliği olan Vitis vinifera L. türü üzüm çeşitlerinde genel olarak hermafrodit çiçeklere rastlanmaktadır. Bunlarda, aynı çiçek üzerinde iyi gelişmiş erkek ve dişi organların bulunduğu kusursuz çiçeklere sahip çeşitlerin oranı %95 in üzerindedir. Nadiren de olsa erkek veya dişi organlı çiçeklere rastlanmaktadır. Erdişi çiçek Açmamış çiçek Açmakta olan çiçek Açmış çiçek Çiçeğin boyuna kesiti
Çiçek Tipleri Amerikan kökenli asmalarda kusurlu çiçekler yaygındır ve bu nedenle de ıslah çalışmalarında Amerikan asmaları büyük öneme sahiptirler. Ekonomik önemi olan asma çeşitlerinden Rotundifolia türüne girenler iki evciklidir. Böyle çeşitlerin yetiştirilmesinde erkek ve dişi asmaların birlikte dikilmesi zorunludur. Bununla beraber bu türde ıslah yoluyla hemen hemen kusursuz çiçeklere sahip çeşitler geliştirilmiştir.
Çiçek Tipleri Agnel ve Galet, asma çiçeklerini morfolojik olarak dört grup altında toplamaktadır. 1.Erkek çiçekler: Daima kısırdır. ÖR:Rupestris 2.Görünüşüte erdişi, fizyolojik erkek çiçek: Çok küçük ve körelmiş bir dişi organa sahip çiçek tipidir. Çok nadiren meyve vermektedir. ÖR:3309 C, 99R, 110R 3. Hermafrodit çiçek: Daima verimli, erkek ve dişi organları tam ve kusursuz olan çiçek tipidir. ÖR:V.vinifera, 1202C 93-5C 4.Fonksiyonel dişi çiçek: Erkek organlar kıvrık olarak aşağıya doğru sarkan ve çiçek tozları kesinlikle çimlenme yeteneğinde olmayan çiçek tipidir. ÖR: Çavuş, Karagevrek, Tahannebi, Hönüsü, Arifpaşa, Fesleğen, Beyazerolan, Kocaboğan
Çiçek Tipleri Erkek çiçek Görünüşte erdişi fizyolojik erkek çiçek Hermafrodit çiçek Fonksiyonel dişi çiçek Asmalarda rastlanılan dört temel çiçek tipinin morfolojik olarak görünüşleri.
Çiçek Tipleri a-b: Erkek çiçek c: Görünüşte erdişi, fizyolojik erkek çiçek d: Hermafrodit çiçek e: Fonksiyonel dişi çiçek Asmalarda rastlanılan 4 temel çiçek tipinin morfolojik olarak görünüşleri
Levadoux, bu dört grubu üç ana grup altında toplamakta ve bunlar arasında da geçit formlara rastlandığını belirtmektedir. 2. Dişi Çiçekler Teorik olarak dişi çiçekler aşağıda verilen şekillere göre tanımlanmaktadır. Fonksiyonel dişi çiçek
3. Hermafrodit Çiçekler Hermafrodit çiçeklerin hem erkek organları, hem de dişi organı fonksiyoneldir. Vitis vinifera türüne giren çeşitlerin çok büyük bir bölümü hermafrodit karakterli çiçek tipine sahiptirler.
Polen Morfolojisi Hermafrodit çiçekler ile erkek ve morfolojik erdişi fizyolojik erkek çiçeklerin polenleri çimlenme ve dölleme yeteneği yeterlidir. Polen dişicik tepesine ulaştığı zaman ortamdaki sıvıyı bünyesine adsorbe ederek çimlenme yeteneğini harekete geçirmekte; kısa bir süre sonra bu porlardan birisinden çim borusu oluşmaya başlamaktadır. Fonksiyonel dişi karakterli çiçeklerin polenleri çimlenme ve döllenme yeteneğine sahip değildirler. Üzerlerinde hiçbir por bulunmamaktadır.
Polen Morfolojisi Çimlenme yeteneğindeki asma poleninin görünüşü Çimlenme yeteneğinde olmayan asma poleninin görünüşü
Çiçeklerin Açılması (Çiçeklenme) Doğal koşullarda gözlerin sürmesi ile çiçeklenme arasında geçen süre genellikle 8 hafta olarak kabul edilmektedir. Bu süre hava koşullarına, özellikle sıcaklığa bağlı olarak 6-9 hafta, bazen daha fazla olabilmektedir. Asmada çiçekler açılmak için uygun bir devreye geldikten sonra açılma zamanını kontrol eden tek faktör sıcaklık olmaktadır. Pratikte 15 C çiçek açmanın minimum sınırı olarak kabul edilmektedir. Normal koşullarda çiçeklenme 8-10 gün sürmektedir. İlk olarak salkımın dip kısmındaki çiçekler açmaya başlamakta; tek bir salkımın çiçeklerinin açımı 1-2 günde tamamlanmaktadır. Bir omcanın salkımlarının tümü aynı zamanda çiçeklenme için uygun gelişme dönemine ulaşamazlar.