EYLÜL 2015
DÜNYA EKONOMİSİ Eylül ayında da küresel ekonominin en önemli gündem maddesi, geçtiğimiz aylarda olduğu gibi, FED in faiz artırımı sürecine yönelik beklentiler olmuştur. Eylül ayı içerisinde açıklanan perakende satışlar verisi, ABD de hanehalkının harcamalarında yükselişin sürdüğüne işaret ederken, istikrarlı bir görünüm sergileyen istihdam piyasası ile düşük düzeydeki enerji fiyatlarının, tüketim harcamalarını olumlu etkilemeye devam ettiği görülmüştür. FED, talepteki olumlu görünümün de etkisiyle faizi Eylül ayında arttıracağı yönündeki beklentilerinin had safhaya ulaşmasına karşın, 17 Eylül de yaptığı toplantıda sıfıra yakın olan faiz oranında herhangi bir değişikliğe gitmemiştir. Bu karar, gelişmekte olan piyasalar tarafından olumlu karşılansa da, FED in faiz kararına yönelik beklentilerin bir müddet daha küresel piyasalar üzerinde baskı ve belirsizlik unsuru oluşturmaya devam edeceği anlamına gelmektedir. FED in artık faizleri sabit tutması bile başlı başına bir olumsuzluk olarak değerlendirilmelidir. Ekonomi her şekilde kendi normalini yakalar, fakat bu belirsizlik durumu ekonomiyi normaller arasında sürüklemekte ve bu sürüklenme piyasayı başlı başına güvensizliğe itmektedir. Bu bağlamda; gelişen ekonomilerde görülen bu salınmanın boşuna olmadığını söyleyebiliriz. Lehman ın çözülmesinden sonraki süreçte öncelikle Anglosakson dünya, ardından Avrupa krize sürüklendiği görülmektedir. Şimdilerde ise kriz, gelişen ekonomilerin kapısında bekliyor. Dünya bankasının yoksulluk sınırını 1,25 dolardan 1,90 dolara çıkarması ile birlikte, 148 milyon kişi daha yoksulluk sınırının altına itilmiş oldu. Her ne kadar, BM Genel Sekreteri nin ifadesiyle, bu revizyon satınalma gücü paritesindeki değişikliğin getirdiği bir zorunlulukla yapılmış olsa da milyonların daha yoksulluk sınırının altına itilmesi sadece istatistiki bir yaklaşımın sonucu olarak değerlendirilmemelidir. OECD, Eylül ayı içerisinde yayımladığı Ekonomik Görünüm Raporu nda; küresel ekonomi için belirsizlik ve risk vurgusu yaptı. Raporda; gelişmiş ülkelerdeki ekonomik büyümenin sürdüğü, gelişmekte olan ülkelerin büyüme performansının ise küresel ticaretteki küçülme ve finansal piyasalar- 2
daki bozulmadan olumsuz etkilediği ifade edilirken, Avro Bölgesi ve gelişmekte olan ülke ekonomileri için belirsizlik ve risklerin arttığı ifade edildi. Avro Bölgesi nde ise, petrol fiyatlarındaki düşük seviyelerin sürmesinin yanı sıra Euro nun güçlü seyri, deflasyon riskinin henüz uzaklaşmadığına işaret etmektedir. Bununla birlikte Ağustos ayında enflasyon, yıllık bazda %0,2 ile beklentilerden hızlı bir artış kaydetmiştir. Küresel ekonomide artan belirsizliklerin tüketici güveninde bozulmaya neden olduğu Avro Bölgesi nde, 2015 yılının ikinci çeyreğine ait büyüme oranı çeyreklik bazda %0,3 ten %0,4 e 2015 yılı için büyüme tahmini %1,5 ten %1,4 e, enflasyon tahmini de %0,3 ten %0,1 e revize edildi. Bu gelişmeler ışığında; Avro Bölgesi nde de makroekonomik göstergelerin dalgalı bir seyir izlediğini dile getirebiliriz. TÜRKİYE EKONOMİSİ 2015 yılının ikinci çeyreğinde %3,8 büyüyerek, pozitif büyüme performansını 23 çeyreğe çıkaran Türkiye ekonomisi, böylece yılın ilk yarısında bir önceki yılın aynı dönemine göre 3,1 puanlık bir büyüme kaydetmeyi başarmıştır. OECD ve IMF gibi uluslararası kuruluşların, küresel ekonomik büyümeye yönelik tahminlerini aşağı yönlü revize ettikleri bir konjonktürde, Türkiye ekonomisinin %3,8 büyüme kaydetmesi, yılın üçüncü ve dördüncü çeyreği için pozitif bir tablo sunmaktadır. Zira mevcut öncü makroekonomik göstergeler de Türkiye ekonomisinin yılın üçüncü çeyreğinde pozitif büyüme performansının süreceğine işaret etmektedir. Bununla birlikte; ekonomik istikrarın sürdürülebilirliği ve daha yüksek büyüme oranlarının yakalanabilmesi adına, siyasi istikrar ve güvenin yeniden tesis edilmesi bir önkoşul olarak karşımıza çıkmaktadır. FED in faiz artırımı sürecine yönelik beklentilerin artış gösterdiği, Avro Bölgesi ndeki ekonomik durgunluğun sürdüğü, Çin kaynaklı finansal piyasa kırılganlıklarının ortaya çıktığı bir küresel ekonomik düzlemde; Türkiye nin, yeniden güçlü bir siyasi irade ortaya koyabilmesi gerekmektedir. Eylül ayının bir diğer önemli gelişmesi ise T.C. Merkez Bankası nın merakla beklenen faiz kararıydı. Geçtiğimiz aylarda, faiz konusunda önemli bir adım atmak için FED in faiz artırım sürecini başlatmasını bekleyeceğini dile getiren TCMB; FED in Eylül ayında faizi değiştirmemesi üzerine, beklendiği gibi faize dokunmadı. Merkez Bankası, Eylül ayı Para Politikası Kurulu toplantısı sonrası yaptığı açıklamada; yılın ilk yarısında zayıf bir seyir izleyen dış talebin, Avrupa Birliği ülkelerinin talebindeki artışın da katkısıyla, önümüzdeki dönemde artış kaydedeceğini dile getirdi. Büyüme: Türkiye ekonomisi 2015 yılının ikinci çeyreğinde %3,8 büyüyerek büyüme performansını 23 çeyrektir aralıksız sürdürmeyi başarmıştır. Küresel ekonomideki belirsizliklerin artış gösterdiği, jeopolitik risklerin devam ettiği ve iç politik havanın seçim süreciyle hareketlendiği bir ortamda, ekonominin %3,8 büyümüş olması yılsonu büyüme oranları için pozitif bir tablo oluşturmuştur. 2014 yılını genelinde zayıf bir görünüm arz ederek, büyümeye katkısı sınırlı bir düzeyde gerçekleşen hanehalkı tüketimi; 2015 yılı ilk çeyreğinde olduğu gibi, ikinci çeyrekte de iç talepten güç alan bir grafik sergilemiştir. En önemli ihracat pazarlarımızdan olan Avro Bölgesi, Rusya ve Irak 3
gibi bölgelerde yaşanan jeopolitik ve ekonomik problemler başta olmak üzere, euro/dolar paritesindeki düşüş ve diğer dış ekonomik konjonktürden kaynaklanan sıkıntıların etkisiyle yılın ilk iki çeyreğinde gözle görülür bir daralma yaşayan dış talebin ekonomik büyümeye etkisinin negatif olduğu bu dönemde, iç talepte gözlenen bu canlanma iç piyasada ekonomik aktivitenin canlılığını sürdürdüğüne işaret etmiştir. Yatırım harcamaları; yılın ikinci çeyreğinde, bir önceki yılın aynı çeyreğine göre %9,7 artış kaydetmiştir. Bu dönemde; kamu yatırımları %1,0 artış kaydederek büyümeye sınırlı bir katkı yapabilirken, özel sektör yatırım harcamaları %11,4 artmış ve sağlanan yatırım artışının lokomotifi olmuştur. FED in faiz artırımı sürecine dair belirsizlikler ile şekillenen küresel ekonomik belirsizliklerin artış göstermesine ve genel seçim süreciyle hareketlenen bir iç siyasi atmosferin varlığına rağmen; özel sektör yatırımlarında gözlenen bu artış, özel sektörün ekonomiye olan güveninin sürdüğünü göstermektedir. Dış Ticaret: Dış ticaret verileri; 2015 yılı Temmuz döneminde euro/dolar paritesinin düşük seyrinden olumsuz etkilenmeye devam etmiştir. Bu bağlamda Temmuz ayında ihracat, 2014 yılının aynı ayına göre %16,2 azalarak 11,2 dolar, ithalat ise %8,7 azalarak 18,2 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. İhracatın ithalattan daha hızlı bir düşüş kaydetmesiyle dış ticaret açığı %6,5 artarak 6,6 milyar dolardan 7 milyar dolara yükseldi. 2015 yılının Ocak-Temmuz döneminde ise; bir önceki yılın aynı dönemine göre, ihracat %9,4 azalarak 84,6 milyar dolar, ithalat %10,6 azalarak 125 milyar dolar olarak gerçekleşmiş ve böylece bu dönemde dış ticaret açığı %13,0 azalarak 40,3 milyar dolar olmuştur. Küresel petrol fiyatlarındaki düşük seyrin sürmesi, Temmuz ayında da Türkiye nin ithalattaki enerji faturasını olumlu etkilemeye devam etmiştir. En büyük ithalat faslımızı oluşturan mineral yakıtlar ve yağların ithalatı Temmuz ayında %38,3 yılın ilk 7 ayında ise %26,7 düşmüştür. 4
Sanayi Üretim Endeksi Son dönemde artış gösteren jeopolitik riskler, Türkiye nin dış ticaret performansı açısından önemli bir belirsizlik unsuru teşkil etmeye devam etmektedir. Siyasi konjonktürün etkisi ile büyük bir azalış gösteren Irak a olan ihracatımızdaki kayıp, yılın ilk 7 ayında, önceki senenin aynı dönemine göre %20 yi bulmuştur. Benzer şekilde Rusya ya olan ihracatımızda da düşüş sürmektedir. Rusya ya olan ihracatımız, Temmuz ayında %47,8, Ocak-Temmuz döneminde ise yaklaşık %40 azalmıştır. Bu bağlamda; paritedeki düşük seyir de göz önüne alındığında, dış talebin yılın geri kalan bölümünde de zayıf bir görünüm arz edeceği tahmin edilmektedir. Cari Açık: Temmuz ayında cari işlemler açığı, yıllık bazda %32,2 genişlemesine karşın, beklentilerin altında kalarak 3,2 milyar dolar seviyesinde gerçekleşmiştir. Ocak-Temmuz dönemine ait cari işlemler açığı ise, geçen yılın aynı dönemine göre %5,6 azalarak 25,4 milyar$ olmuştur. Ödemeler dengesi tablosundaki dış ticaret açığının Ocak-Temmuz döneminde, geçtiğimiz yılın aynı dönemine göre yaklaşık 3,4 milyar$ azalarak 30,8 milyar dolar seviyesine düşmesi, bu dönemde cari açığın azalmasında etkili olmuştur. Parasal olmayan altın ticareti, 2014 Ocak-Temmuz döneminde 212 milyon$ net açık vermişken, 2015 yılının aynı döneminde 3,6 milyar$ fazla vermiştir. Böylece parasal olmayan altın ticaretinin 2015 yılı Ocak-Temmuz döneminde cari açığının kapanmasına katkısı, yaklaşık 3,8 milyar$ düzeyinde olmuştur. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafından açıklanan geçici dış ticaret verileri, Ağustos ayında ihracattaki düşüşün bir miktar yavaşlayacağına işaret etmektedir. Yurt içindeki güvenlik endişeleri ve siyasi belirsizlikler de dikkate alındığında, Türkiye ye yönelik sermaye hareketlerinin önümüzdeki dönemde de zayıf seyrini sürdüreceği tahmin edilmektedir. Sanayi Üretimi: Temmuz 2015 döneminde; mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış sanayi üretimi bir önceki aya göre %1,5 azalırken, takvim etkisinden arındırılmış sanayi üretimi bir önceki yılın aynı ayına göre %0,3 arttı. Takvim etkisinden arındırılmış endekste gerçekleşen bu %0,3 lük bu artış, yılın en düşük artışı olarak kayıtlara geçmiştir. Yılın ikinci çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre %3,9 artış gösteren takvim etkisinden arındırılmış sanayi üretimi, böylece yılın üçüncü çeyreğine de artışla başlamıştır. Bu veriler; yurt içi iktisadi faaliyetin daha olumlu görünümünü sürdürdüğüne işaret etmektedir. Bununla birlikte takvim etkisinden arındırılmış endekste gözlenen 0,3 puanlık bu artış, sanayi üretiminde gözle görünür bir hız kaybına işaret etmektedir. İşsizlik: Mayıs, Haziran ve Temmuz aylarının ortalaması alınarak tahmin edilen Haziran 2015 dönemi işsizlik oranı %9,6 seviyesinde gerçekleşti. Böylece; işsiz sayısı 2015 yılı Haziran döneminde geçen yılın aynı dönemine göre 226 bin kişi artarak 2 milyon 880 bin kişi oldu. Bu dönemde istihdam edilenlerin sayısı, bir önceki yılın aynı dönemine göre 675 bin kişi artarak 27 milyon 261 bin kişi, istihdam oranı ise 0,4 puanlık artış ile %47,1 oldu. Bu dönemde, tarım sektöründe çalışan sayısı 61 bin kişi, tarım dışı sektörlerde çalışan sayısı ise 613 bin kişi arttı. İstihdam edilenlerin %22 si tarım, %19,7 si sanayi, %7,3 ü inşaat, %51 i ise hizmetler sektörün- 5
İşsizlik de yer aldı. Haziran 2015 döneminde, bir önceki yılın aynı ayına göre işgücünde 901 bin artış gerçekleşmesine karşın istihdamın 675 bin kişi artış göstermesi; bu dönemde toplam işsiz sayısının 226 bin artmasına neden olmuştur. Enflasyon: Temmuz ayında %6,81 olarak gerçekleşerek son 26 ayın en düşük oranını test eden yıllık enflasyon; Ağustos ayında, iki aylık azalış trendini sonlandırmış ve beklentilerin üzerinde bir şekilde %7,14 e yükselmiştir. Bir önceki yılın aynı ayına göre en çok fiyat artışının gerçekleştiği grup %14,26 ile lokanta ve oteller olurken, bunu %9,71 ile gıda ve %8,60 ile ev eşyası grubu izledi. Konut fiyatlarındaki %8,19 luk yıllık artış işe, Ağustos ayı enflasyon tablosunun dikkat çekici bir diğer unsuru olmuştur. Ağustos ayında gerçekleşen bu artış ile OVP de belirlenen %6,3 lük yıllık enflasyon hedefinin üzerine çıkılmıştır. Eylül aylarındaki fiyat artışlarının genelde yüksek seviyede gerçekleşmesi (2014 Eylül de %0,14 2003-2014 ortalaması ise %0,9), önümüzdeki aydan itibariyle yıllık enflasyonun tırmanışa geçebileceğine dair sinyaller vermektedir. SAMEKS Takvim etkisinden arındırılmış SAMEKS Bileşik Endeksi; 2015 yılı Eylül ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre 6,2 puan artmış ve 58,6 seviyesinde gerçeklemiştir. Endekste gözlenen bu artışta; bir önceki senenin aynı ayına göre sanayi sektörünün 4,3 puan, hizmet sektörünün ise 7,0 puan hız kazanması etkili olmuştur. Arındırılmamış SAMEKS Bileşik Endeksi ise; 2015 yılı Eylül ayında, bir önceki aya göre 0,6 puan artarak 53,4 puana yükselmiştir. Endekste gözlenen bu artışta; önceki aya göre, sanayi sektörünün 2,8 puan artış kaydetmesi etkili olurken, hizmet sektörü ise Enflasyon 6
bir önceki aya göre 0,3 puan hız kaybetmiştir. Böylece; arındırılmış ve arındırılmamış SAMEKS Bileşik Endeksi nin Eylül ayında 50 baz puanının üzerinde yer alması, ekonomik aktivitenin canlılığına işaret etmektedir. Sanayi Sektörü SAMEKS Endeksi Takvim etkisinden arındırılmış SAMEKS Sanayi endeksi; Eylül ayında, bir önceki senenin aynı ayına göre 4,3 puan artış göstererek 60,8 değerine yükselmiştir. Tedarikçilerin teslimat süresi alt endeksinde görülen 8,7 ve nihai mal stoku alt endeksinde görülen 9,6 puanlık artışlar, sanayi sektöründe gözlenen hızlanmanın en önemli belirleyicisi olurken, satın alım (4,1 puan), üretim (3,6 puan) ve istihdam (2,5 puan) alt endekslerinde de artış gözlemlenmiştir. Arındırılmamış SAMEKS Sanayi Endeksi ise; bir önceki aya göre 2,8 puan artarak 55,6 seviyesine yükselmiştir. Yeni sipariş alt endeksinde gerçekleşen 5,5 ve üretim alt endeksinde gözlenen 3,5 puanlık yükseliş; sanayi sektöründe gerçekleşen hızlanmanın en önemli belirleyicisi olmuştur. Hizmet Sektörü SAMEKS Endeksi Takvim etkisinden arındırılmış SAMEKS Hizmet Endeksi; Eylül ayında, bir önceki senenin aynı ayına göre 7,0 puan artarak 57,6 puana yükselmiştir. Tedarikçilerin teslimat süresi alt endeksindeki 14,0 ve satın alım alt endeksindeki 11,0 puanlık artışlar, hizmet sektörünün hız kazanmasındaki en önemli etken olurken, istihdam (7,8 puan) ve nihai mal stoku (3,8 puan) alt endekslerinde de artış gözlenmiştir. Arındırılmamış SAMEKS Hizmet Endeksi ise; bir önceki aya göre 0,3 puan azalarak 52,5 değerine gerilemiştir. Nihai mal stoku ve iş hacmi alt endekslerinde gerçekleşen 1,2 ve 1,6 puanlık azalışlar, hizmet sektöründe gerçekleşen hız kaybının en önemli belirleyicisi olmuştur. Satın alım alt endeksi ise geçtiğimiz aya göre 1,8 puan artış kaydederek hizmet sektöründeki düşüşü sınırlamıştır. 7