YARGICIN DAVRANIfi LKELER

Doç. Dr. Sibel NCEO LU stanbul Bilgi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ö retim Üyesi YARGI BAĞIMSIZLIĞI VE YARGIYA GÜVEN EKSENİNDE YARGICIN DAVRANIfi LKELER STANBUL-2008

II S BEL NCEO LU Yay n No : 2072 Hukuk Dizisi: 970 1. Bask Kas m 2008 STANBUL ISBN 978-975 - 295-969 - 9 Copyright Bu kitab n bu bas s için Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da - t m A.fi. ye aittir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve paragraf k smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Bas m A.fi. Bask - Cilt : Kahraman Neflriyat Ofset San. Tic. Ltd. fiti. (Sertifika No: 12084) Yüzy l Mah. Matbaac lar Cad. Atahan No: 34 K: 4 Ba c lar/ stanbul (0-212) 629 00 01 Kapak Tasar m : Gülgonca Çarp k Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No. 13-15 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 www.betayayincilik.com

S BEL NCEO LU III Sevgili Annem Fatma Hatun nceo lu na...

IV S BEL NCEO LU

S BEL NCEO LU V ÖNSÖZ Kitab n haz rlanmas üç y la yak n bir süreyi kapsam flt r. Yarg c n davran fl ilkeleri üzerinde çal flma fikri, stanbul Bilgi Üniversitesi nsan Haklar Merkezi taraf ndan düzenlenen yi Yönetiflim için Yarg Reformu isimli bir atölye çal flmas (Kas m 2004) için kaynak bulmaya çal fl rken, ortaya ç km flt r. Bu atölye çal flmas çerçevesinde benden yarg c n hesap verebilirli i üzerine bir tür uygulamal çal flma metni haz rlamam istenmiflti. Türkiye de yarg ç ve savc lara yönelik disiplin sistemini örnek bir vaka ile çözümlemenin yararl olabilece ini düflündüm. Fakat, bu konuda yaz lm fl detayl bir akademik kayna a ulaflamad m gibi, örnek vakay bulmaya kalk flt mda aflamayaca m engeller oldu unu da anlad m. Konunun üzerinde düflünmek için ay rmam gereken zamandan çok daha fazlas n, neredeyse tamam na yak - n n kaynak bulmaya ay rd m fark edince, bu konuda derinlemesine bir çal flma yapma zorunlulu u oldu u gün yüzüne ç kt. Kitab n haz rlanmas s ras nda, yarg ba ms zl na inanmakla kalmay p, bu konuda mücadele veren YARSAV üyelerinin, özellikle Yarg tay Cumhuriyet Savc s Ömer Faruk Emina ao lu nun ve Anayasa Mahkemesi Raportörü Ali R za Ayd n n katk lar, kitab n derinleflmesini sa lam flt r. Kendilerine gönülden teflekkürlerimi sunar m. Kitab n Türkiye bölümünün içeri ini olufltururken, çeflitli tarihlerde görüflmeler yapt m, meslekten ayr lmak zorunda kalm fl veya halen görevde olan baz yarg ç ve savc lar sahip olduklar bilgi, belge ve deneyimlerini bana aktarmaktan kaç nmam fllard r. Kendilerine flükranlar m sunmay bir borç bilirim. Özellikle kitab n ismini belirlerken, insan haklar ve yarg konusundaki derin birikimini paylaflmaktan kaç nmayan stanbul Bilgi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dekan Prof.Dr. Turgut Tarhanl n n de erli katk - lar olmufltur. Kendisine içten teflekkür ederim.

VI ÖNSÖZ Kitab n Fransa ile ilgili k sm n haz rlarken ve nsan Haklar Mahkemesinin Frans zca kararlar ndan yararlan rken, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ö retim Görevlisi Dr. Oya Boyar, çevirileriyle bana yard mc olmakla kalmam fl, kitab n önemli bir k sm n yay ndan önce okuma özverisinde bulunarak zaman n vermifl ve bilgisini benimle paylaflm flt r. stanbul Bilgi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Araflt rma Görevlisi Ulafl Karan da, yay ndan önce kitab n bütününü okuyarak, düflüncelerini benimle paylaflarak kitab n olgunlaflmas na yard mc olmufltur. stanbul Bilgi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ö retim Görevlisi Dr. Bertan Tokuzlu talyanca kaynaklar bulma konusunda katk sunmufltur. Ay rd klar zaman ve emek için kendilerine içtenlikle teflekkür ederim. Ablam Sümer Köksal da, kitab n tashihi için saatlerce benimle birlikte çal flm flt r. Kendisini sevgiyle kucakl yorum. Sibel nceo lu 23 Kas m 2008

Ç NDEK LER VII Ç NDEK LER KISALTMALAR............................................ XIII G R fi..................................................... 1 BÖLÜM I ULUSAL UYGULAMALARDAN ÖRNEKLERLE ULUSLARARASI BELGELERDE YARGICIN DAVRANIfi LKELER I- ULUSLARARASI BELGELER N TEMEL ÖZELL KLER VE AMACI..... 9 II- YARGISAL GÖREV N CRASINDA DAVRANIfi LKELER........... 15 A) BA IMSIZLIK........................................ 15 1) Ba ms zl n sa lanmas nda yap sal unsurlar............... 17 a) Yarg çlar n atanma ve kariyerlerine iliflkin güvence......... 18 b) Yarg çlar n görev süresi ve flartlar güvencesi.............. 21 c) Yarg çlar n mali güvencesi........................... 23 d) Yarg n n iç iflleyiflindeki ba ms zl k.................... 24 e) Yarg çlar n meslektafllar na karfl ba ms zl............. 26 f) Mahkemenin ba ms z görünümü...................... 27 2) Ba ms zl n sa lanmas nda yarg ca düflen sorumluluk....... 28 B) TARAFSIZLIK......................................... 33 1) Taraflara yönelik davran fllar........................... 36 2) Yarg c n çekinmesi................................... 40 C) DÜRÜSTLÜK......................................... 48 D) MESLE E YARAfiIRLIK................................. 54 E) Efi TL K............................................. 58 F) EHL YET VE ÖZEN..................................... 62 1) Ehliyet ve özenin sa lanmas nda yap sal unsurlar............ 63 2) Ehliyet ve özenin sa lanmas nda yarg ya düflen sorumluluk..... 65 a) Ehliyet......................................... 65 b) Özen........................................... 69

VIII Ç NDEK LER III- YARGISAL GÖREV N CRASI DIfiINDA DAVRANIfi LKELER....... 75 A) BA IMSIZLIK........................................ 75 1) Siyasi faaliyetler, yasama ve yürütme erkleriyle iliflkiler........ 77 2) Yarg c n sosyal iliflkilerinde ba ms zl k.................... 80 3) Ba ms zl n savunucusu olarak yarg ç................... 82 B) TARAFSIZLIK......................................... 83 1) Devam etmekte olan davan n taraflar yla özel iletiflim......... 84 2) Devam etmekte olan bir dava veya soruflturma hakk nda yorum. 84 3) Yarg c n reddine neden olabilecek sosyal iliflkiler............. 87 C) DÜRÜSTLÜK......................................... 88 1) Hukuka sayg...................................... 88 2) Özel yaflamda dürüstlük.............................. 91 D) MESLE E YARAfiIRLIK................................. 95 1) Yarg çl k makam n n prestijinin kötüye kullan lmamas........ 95 2) Yarg ç davran fl ve hediye, ba fl, kredi, yard mlar............ 98 3) Yarg çl kla uyuflan ve uyuflmayan ifl ve faaliyetler........... 103 4) Yarg c n özel ve sosyal iliflkilerinde mesle e yarafl rl k......... 107 5) Yarg c n elefltiriler karfl s ndaki davran fl.................. 111 6) Yarg c n fade özgürlü ü ve s n rlar..................... 113 a) fade özgürlü ünün kullan m biçimleri................. 114 b) fade özgürlü ünün s n rlar......................... 117 aa) Partizanca tart fl lan konular..................... 117 bb) Ayr mc ifadeler............................... 122 7) Yarg c n örgütlenme özgürlü ü......................... 123 a) Yarg çlar n ba ms zl klar n, menfaat ve haklar n korumak için oluflturduklar örgütler......................... 123 b) Gizlilik içinde faaliyet gösteren örgütler................. 125 c) Ayr mc l k yapan örgütler........................... 127 d) Di er örgütler................................... 128 E) Efi TL K............................................ 130 F) EHL YET VE ÖZEN.................................... 132 1) Mahkemenin iflleyifli ile ilgili sorumluluklar................ 132 2) E itim faaliyetleri................................... 135

Ç NDEK LER IX BÖLÜM II YARGICIN DAVRANIfi LKELER NE UYGUNLU UNUN SA LANMASINDA D S PL N S STEMLER I- GENEL ÖZELL KLER.................................... 141 II- AMER KA B RLEfi K DEVLETLER.......................... 148 A) FEDERAL YÖNET M DÜZEY............................ 148 1) Impeachment..................................... 148 2) Di er yapt r mlara iliflkin disiplin yöntemi................. 151 a) Disiplin kurullar n n yetkileri ve usul.................. 151 b) Disiplin sürecinde gizlilik derecesi..................... 154 B) FEDERE YÖNET MLER DÜZEY.......................... 159 1) Impeachment ve di er görevden almayla sonuçlanan yöntemler. 159 2) Yarg sal Davran fl Organizasyonlar...................... 164 a) Yarg sal Davran fl Organizasyonlar n n yap s ve yetkileri.... 166 b) Yapt r m gerektiren davran fllar ve yapt r m türleri......... 168 c) Usul.......................................... 170 d) Yarg sal Davran fl Organizasyonlar nda gizlilik derecesi..... 172 3) Yarg sal Davran fl Organizasyonlar n n yetkileri karfl s nda seçilmifl yarg çlar................................... 175 III- NG LTERE........................................... 178 A) TAR HSEL GEL fi M................................... 178 B) ANAYASAL REFORM YASASI LE KURULAN S STEM........... 182 IV- TALYA.............................................. 194 A) D S PL N YAPTIRIMI UYGULAYAN MAKAMIN YAPISI............ 194 B) D S PL N SÜREC NDE ZLENEN USUL..................... 196 C) YAPTIRIM GEREKT REN DAVRANIfiLAR VE YAPTIRIM TÜRLER... 201 V- FRANSA.............................................. 207 A) D S PL N YAPTIRIMI UYGULAYAN MAKAMIN YAPISI............ 207 B) D S PL N SÜREC NDE ZLENEN USUL..................... 211 C) YAPTIRIM GEREKT REN DAVRANIfiLAR VE YAPTIRIM TÜRLER... 214

X Ç NDEK LER BÖLÜM III TÜRK YE I- D S PL N YAPTIRIMI GEREKT REN DAVRANIfiLAR VE YAPTIRIM TÜRLER..................................... 219 A) UYARMA CEZASI..................................... 225 1) Görevde kay ts zl k ve düzensizlik, görev saatlerine uymamak, ifli zaman nda yapmamak............................. 225 2) K r c davran fllar................................... 230 3) Nitelik ve a rl klar itibariyle benzer eylemler.............. 232 B) AYLIKTAN KESME CEZASI.............................. 236 C) KINAMA CEZASI...................................... 237 1) Hizmet içinde ve d fl nda resmi s fat n gerektirdi i sayg nl k ve güveni sarsacak davran fllar........................... 237 a) Savc K vakas................................... 244 b) Yarg ç fi vakas.................................. 246 2) K l k k yafet....................................... 249 3) Devlete ait araç ve gereçleri özel ifllerde kullanmak.......... 252 4) Efllerinin, reflit olmayan veya k s tlanm fl çocuklar n n kazanç getiren faaliyetlerini bildirmemek....................... 253 5) Kötü muamele..................................... 254 6) Adalet Bakanl n n talimat n yerine getirmemek, Büro ve Kalemlerin denetimini ihmal etmek...................... 255 7) Görevin iflbirli i ve uyum içerisinde yap lmas n engelleyici tutum ve davran fllar................................ 258 8) zinsiz veya mazeretsiz olarak kesintisiz üç gün göreve gelmemek........................................ 258 D) KADEME LERLEMES N DURDURMA CEZASI............... 259 1) Mazeretsiz olarak göreve geç gelmeyi veya erken ayr lmay al flkanl k haline getirmek, izinsiz veya mazeretsiz kesintisiz 4 9 gün göreve gelmemek........................... 259 2) Borçlar n ödeyemez duruma düflmek, borcunu kasten ödememek........................................ 260 3) Mal beyan nda bulunmamak.......................... 262 E) DERECE YÜKSELMES N DURDURMA CEZASI............... 262 1) Bir y l içinde toplam on befl gün izinsiz ve mazeretsiz göreve gelmemek........................................ 262 2) Kazanç getirici faaliyetler............................. 263

Ç NDEK LER XI a) Yay n, konferans, ders............................. 263 b) Resmi ve özel görev alma yasa...................... 266 c) Kâr amaçl olmayan örgütlere kat lma.................. 274 F) YER DE fit RME CEZASI.............................. 278 1) Mesle in fleref ve nüfuzunu veya flahsi onur ve sayg nl n yitirmek......................................... 279 2) Görevini do ru ve tarafs z yapamayaca kan s n uyand rmak.. 285 a) Savc E ve yarg ç S vakalar......................... 288 b) Yarg ç Albayrak vakas............................. 289 3) Hat r ve gönüle bakarak veya kiflisel duygulara kap larak görev yapt kan s n uyand rmak........................... 293 4) Meslektafllar yla geçimsiz ve dirliksiz olmak................ 296 5) Rüflvet ald veya irtikapta bulundu u kan s n uyand rmak, hediye ve ifl sahiplerinden borç istemek, almak............. 297 G) MESLEKTEN ÇIKARMA CEZASI.......................... 301 1) Savc T vakas..................................... 305 2) Savc K vakas..................................... 309 3) Savc Ö vakas..................................... 318 a) Birinci soruflturma dosyas.......................... 318 b) kinci soruflturma dosyas.......................... 321 4) Di er soruflturmalardan örnekler....................... 326 II- D S PL N SORUfiTURMASI VE YAPTIRIM UYGULANMASINDA USUL 329 A) SORUfiTURMA AfiAMASINA L fik N ANAL Z: NESNELL K....... 329 B) HSYK ÖNÜNDEK AfiAMANIN ANAL Z : AD L YARGILANMA HAKKI. 335 C) HSYK KARARLARINA ULAfiILAB L RL N ANAL Z : GEREKÇEL KARAR-fiEFFAFLIK.......................... 343 SONUÇ.................................................. 353 EK: BANGALOR YARGISAL DAVRANIfi LKELER.................. 357 KAYNAKÇA............................................... 367

XII S BEL NCEO LU

KISALTMALAR XIII KISALTMALAR ABB : Amerikan Barolar Birli i AY : Anayasa b. : Bas BEDK : Bilgi Edinme De erlendirme Kurulu Bkz. : Bak n z BM : Birleflmifl Milletler CEPEJ : European Commission for the Efficiency of Justice CMK : Ceza Muhakemesi Kanunu CMUK : Ceza Muhakemesi Usul Kanunu C. : Cilt Çev. : Çeviren DGM : Devlet Güvenlik Mahkemesi Ed. : Editör Yrd. Ed. : Yard mc Editör fkr. : f kra HSYK : Hakimler ve Savc lar Yüksek Kurulu HAM : nsan Haklar Avrupa Mahkemesi HAS : nsan Haklar Avrupa Sözleflmesi in : içinde KHK : Kanun Hükmünde Kararname md : madde MGK : Milli Güvenlik Konseyi MSHUS : Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararas Sözleflmesi Para. : paragraf Publ. : Publication Rev. : Review S. : Say

XIV KISALTMALAR s. : sayfa SDK : Savc Disiplin Komisyonu TBMM : Türkiye Büyük Millet Meclisi TCK : Türk Ceza Kanunu TESEV : Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakf TSK : Türk Silahl Kuvvetleri v. : versus vd. : ve devam Vol. : Volume YARSAV : Yarg çlar ve Savc lar Birli i Yay. : Yay n YDO : Yarg sal Davran fl Organizasyonlar YfiO : Yarg sal fiikayetler Ofisi YYK : Yarg Yüksek Kurulu