ABD DE MALİ UÇURUM A İLİŞKİN DEĞERLENDİRME İktisadi Araştırmalar Bölümü Ocak 2013 Gamze CAN Uzman Yardımcısı Bütün yayınlarımıza http://ekonomi.isbank.com.tr adresinden erişebilirsiniz.
ABD DE MALİ UÇURUM A İLİŞKİN DEĞERLENDİRME 1 ABD de Mali Uçurum a Kavramsal Bakış 2012 yılının özellikle son aylarında 2013 yılında ABD de maliye politikası uygulamasının nasıl şekilleneceği konusu küresel piyasaların odak noktasını oluşturmuştur. Bu süreçte, 1 Ocak 2013 itibarıyla ABD de; 2001 yılından bu yana yürürlükte olan orta ve yüksek gelirlilere yönelik vergi indirimlerinin 1, 2010 yılında hayata geçirilen istihdam yaratma amaçlı vergi indirimlerinin ve sosyal güvenlik sistemi kapsamında çalışanların ücretlerinden kesilen vergilerde 2 uygulanan indirimlerin geçerlilik süresinin dolacak olması, Haziran 2012 de Yüksek Mahkeme tarafından onaylanan ve ekonomide vergi artırımı etkisi yaratması beklenen sigortasız bireylerin para cezasına tabi tutulmasını öngören Hasta Koruma ve Ekonomik Bakım Yasası nın (Patient Protection and Affordable Care Act) işlerlik kazanacak olması ve 2011 Yılı Bütçe Kontrol Yasası uyarınca otomatik harcama kesintilerinin devreye girecek olması ABD ekonomisinin yanı sıra küresel ekonominin de 2013 yılındaki seyrine ilişkin endişelere neden olmuştur. Bu dönemde ekonomi çevrelerinde yapılan değerlendirmelerde, mali uçurum olarak adlandırılan ve kamu gelir ve harcama kalemlerinde önemli değişikliklere yol açması beklenen yukarıda belirtilmiş maliye politikası uygulamalarının ABD ekonomisi üzerinde daraltıcı yönde bir etkiye neden olacağı dile getirilmiştir. Yapılan değerlendirmelere göre, söz konusu daraltıcı etkinin milli gelirin %2,9 una (290 baz puana) ulaşabileceği hesaplanmıştır. 2012 Yılında Geçerli Olan Kanunlara Göre Ocak 2013 te Devreye Girmesi Öngörülen Uygulamalar ve Etkileri Kaynak: IIF (*)Alternatif Asgari Gelir Vergisi, ABD gelir vergisi sisteminin önemli bir kalemidir. Vergi mükellefleri, indirim ve istisnalara göre ödemeleri gereken vergi ile Alternatif Asgari Gelir Vergisi ni ayrı ayrı hesaplayarak, yüksek olana göre ödemesini yapmaktadır. Bu uygulama ile mükelleflerin istisnalara yönelerek gelir vergisi ödemesinden kaçınmalarının önüne geçilmesi amaçlanmaktadır. 1969 da yürürlüğe giren bu uygulamanın orta ve düşük gelir gruplarını etkilememesi için her yıl bir sonraki yılı kapsayan bir muafiyet kanunu çıkarılmaktadır. Ancak, 2012 yılında söz konusu muafiyetin de diğer indirimlerle birlikte değerlendirilmesi kararlaştırılmıştır. (**)Geçerlilik süresi dolacak olan Bush dönemi vergi indirimleri 1 Herhangi bir önlem alınmaması durumunda 2013 yılı başında gelir vergisi oranları artan gelir dilimlerine göre sırasıyla %10, %15, %25, %28, %33, %35 düzeyinden %15, %28, %31, %36, %39,6 düzeyine geri yükseltilecektir. 2 2010 yılında sosyal güvenlik sistemi kapsamında çalışanların ödediği vergi oranları %6,2 den %4,2 ye çekilmişti.
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 ABD DE MALİ UÇURUM A İLİŞKİN DEĞERLENDİRME 2 ABD ekonomisinde kaydedilen toparlanmanın zayıf görünümü dikkate alındığında, vergi indirimlerinin süresinin dolması tüketim harcamalarını sınırlandıracak bir unsur olarak öne çıkarken, kamu harcamalarının kısılması ekonomiye ilişkin kırılganlıkları artırarak ekonomide resesyon riskini güçlendirecek bir gelişme olarak değerlendirilmiştir. Bununla birlikte, kontrolsüz bir biçimde artan bütçe açığı ve kamu borç stokunun, orta ve uzun vadede ekonomiyi faiz oranları ve enflasyon kanalıyla olumsuz yönde etkileme riski de bulunmaktadır. Özellikle, ABD de 2011 yılının Ağustos ayında olduğu gibi 2013 yılının ilk çeyreğinde de kamu borç stokunda ABD Kongresi tarafından belirlenmiş üst limite ulaşılması bir diğer önemli risk unsuru olarak öne çıkmaktadır. Bu çerçevede, ABD de bir taraftan mali uçuruma ilişkin endişeler önem arz ederken diğer taraftan da borç üst sınırının artırılması konusu önemli ekonomik ve siyasi tartışmalara yol açmaktadır. ABD de Bütçe Açığı ve Kamu Borç Stoku milyar $ %120 2,000 %102.9 %107.2 %98.6 %100 %89.7 1,600 %76.1 1,413 1,294 1,300 %80 1,128 1,200 %60 800 %40 459 400 %20 ABD de Kamu Borcu ve Borç Üst Sınırı trilyon $ 18 16 Kamu Borç Stoku Borç Üst Sınırı 14 12 10 8 6 %0 2008 2009 2010 2011 2012 (T) 0 4 Bütçe Açığı (milyar $) (sağ eksen) Toplam Kamu Borç Stoku/GSYH (%) Kaynak: IMF, Macrobond Halen ABD Kongresi tarafından belirlenmiş kamu borç stoku üst sınırı 16,4 trilyon USD seviyesinde olup 2012 sonu itibarıyla kamu borçlanmasında söz konusu üst sınıra ulaşılmıştır. 2012 sonu itibarıyla toplam kamu borç stokunun milli gelire oranının %107,2, bütçe açığının ise 1,1 trilyon USD düzeyinde gerçekleştiği tahmin edilmektedir. Bu kapsamda, mali uçuruma düşülmemesi için gündeme gelen/gelecek olan düzenlemelerin kamu borç stoku üst sınırı ile birlikte değerlendirilmesi önem arz etmektedir. ABD Ekonomisini Mali Uçurum un Eşiğine Getiren Gelişmeler 1998-2001 arasında fazla veren ABD bütçesi, ekonomide yaşanan durgunluğun 11 Eylül terörist saldırıları ile derinleşmesi sonucunda Başkan Bush yönetimi tarafından yapılan vergi indirimleri ve artan kamu harcamaları paralelinde 2002 yılında açık vermeye başlamıştır. 2003 yılında da benzer sürecin devam etmesi bütçe açığındaki bozulmayı artırmıştır. 2004-2006 döneminde alınan önlemlerin etkisiyle ekonomik aktivitede kaydedilen toparlanma paralelinde bütçe açığı bir miktar daralırken, 2007-2008 döneminde küresel ölçekte etkili olan finansal krizle birlikte ABD ekonomisi Büyük Buhran dan bu yana tarihinin en büyük kriziyle karşı karşıya kalmıştır.
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 ABD DE MALİ UÇURUM A İLİŞKİN DEĞERLENDİRME 3 (%) 24 22 ABD'de Bütçe Gelirleri ve Harcamaları Bütçe Gelirleri/GSYH Bütçe Harcamaları/GSYH 20 18 16 14 12 Kaynak: Macrobond Bu dönemde, finansal krizin etkilerini en aza indirmek için ABD de ekonomiyi destekleyici yönde politikalar uygulanmaya başlanmıştır. ABD Merkez Bankası (Fed) tarafından politika faizleri tarihi düşük seviyelere indirilirken para politikasının ekonomik aktivite üzerinde etkisini artırabilmek için niceliksel genişleme politikaları izlenmiştir. ABD de ekonomik aktivite, para politikasının yanı sıra maliye politikası tarafından da desteklenmiştir. Bu çerçevede, vergi oranlarında yeni ayarlamalar yapılırken, bütçe harcamaları artırılmıştır. Tüm bunların sonucunda bütçe açığındaki genişleme hızlanmıştır. 2007 yılından itibaren bütçe disiplinindeki bozulmaya bağlı olarak ABD de kamu borç stoku da hızlı bir artış kaydetmiştir. Bu artış paralelinde 2011 yılının ortalarında Kongre tarafından belirlenmiş olan borç stoku üst sınırına yaklaşılması, ABD nin mali durumunu küresel ekonominin başlıca gündem maddesi haline getirmiş ve ABD deki maliye politikası uygulaması izleyen dönemde küresel risk algılamasının seyrinde etkili olmuştur. Nitekim, bütçe açığına uzun vadeli çözüm getirmek yerine Kongre tarafından Ağustos 2011 de borç üst sınırının yükseltilmesi üzerine kredi derecelendirme kuruluşu Standard&Poor s ABD nin kredi notunu tarihinde ilk kez düşürerek (AAA) dan (AA-) ye indirmiştir. Bu gelişme, küresel piyasalarda risk algılamasını önemli ölçüde bozarken, borsa endekslerinde hızlı düşüşler yaşanmış ve oluşan volatilite finansal piyasaları uzun bir süre etkisi altına almıştır. Mali Uçurum Konusunda Son Gelişmeler ABD de Kasım 2012 de yapılan başkanlık seçimlerinin ardından küresel piyasalar mali uçurum a ilişkin alınacak kararlara odaklanmıştır. 2013 yılının başında devlet harcamalarının kısılmasının ve vergi oranlarının artmasının etkisiyle ABD ekonomisinin karşılaşacağı resesyon tehlikesi, konuyu ABD nin bir numaralı gündem maddesi haline getirmiştir. Kongre Bütçe Ofisi tarafından yapılan analize göre, mali uçurum senaryosunun gerçekleşmesi durumunda mali sıkılaşma kapsamında 2013 yılı içinde ülke ekonomisinden 600 milyar USD civarında bir tutarın çekileceği ve GSYH nın 2013 te yıllık bazda %0,5 civarında daralacağı öngörülmüştür. 3 Mali uçurumun daraltıcı etkisinin 290 baz puan olarak hesaplandığı dikkate alındığında, mali uçurumun engellenmesi halinde ABD ekonomisinin 2013 yılında %2,4 civarında bir büyüme performansına sahip olabileceği anlaşılmaktadır. Benzer şekilde, mali uçurumun küresel ekonomik aktivitenin 2013 yılındaki seyrinde etkili olabileceği yönünde endişeler de gündeme gelmiştir. Ekim 2012 tarihli Dünya Ekonomik Görünüm raporunda, ABD yetkililerinin gerekli önlemleri alacağı varsayımı ile tahminlerini oluşturan IMF, mali uçuruma düşülmesi durumunda ise söz konusu gelişmenin küresel büyüme üzerindeki etkisinin 40 baz puan düşürücü yönde olabileceğini tahmin etmiştir. 3 Kaynak: An Update to the Budget and Economic Outlook: Fiscal Years 2012 to 2022, Congressional Budget Office (CBO).
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 ABD DE MALİ UÇURUM A İLİŞKİN DEĞERLENDİRME 4 Öte yandan, vergi artırımlarının ertelenmesinin, ABD ekonomisindeki yapısal sorunların çözümünün ötelenmesi ve sorunun gelecek dönemlerde daha ciddi boyutlara taşınması anlamına gelebileceği yönündeki görüşler de endişelere neden olmuştur. Nitekim, 2012 ile birlikte art arda dördüncü yılında da 1 trilyon USD nin üstünde bütçe açığı veren ABD de bütçe açığının bu düzeylerinin sürdürülebilir olmadığı düşünülmektedir. 2012 yılının son aylarında mali uçurum riskine karşı izlenecek olası politikalara ilişkin piyasalarda 3 farklı senaryo ağırlık kazanmıştır. Senaryo I Görüşmelerden çıkabilecek kararlardan ilki, mevcut yasaların geçerlilik sürelerinin uzatılması olarak değerlendirilmiştir. Bu senaryonun gerçekleşmesiyle 1 Ocak 2013 te süresi dolan teşviklerin sürdürülmesinin ABD de borçlanma tavanında yüksek bir artırım gerçekleştirilmesi ihtiyacını da beraberinde getireceği ifade edilmiştir. Öte yandan, küresel kriz sonrası dönemde yüksek kamu borç stoklarına rağmen harcama eğilimi devam eden Avrupa ülkelerinin yaşadığı sorunlar dikkate alındığında bu tarz bir ertelemenin tercih edilmesi oldukça düşük bir olasılık olarak değerlendirilmiştir. (%) 24.0 ABD'de Bütçe Gelirleri ve Harcamaları* Bütçe Gelirleri/GSYH Projeksiyon Bütçe Harcamaları/GSYH 22.0 20.0 18.0 16.0 14.0 Kaynak: Congressional Budget Office (*)Mali uçurumun engellenmesi durumunda Senaryo II Gündeme gelen bir diğer seçenek ise, ABD de mali uçurum senaryosunun gerçekleşmesi ve böylece ülkede borç stokunun azaltılması için gereken maliyetin çok geç olmadan ödenmesi olmuştur. Bu senaryo çerçevesinde, yeni vergi düzeylerinin uygulamaya konması ve harcamaların kısılması paralelinde ülkenin kamu borç stokunun düşüş sergilemesinin, ABD ekonomisinin sürdürülebilir büyüme için güç kazanmasına katkıda bulunacağı düşünülmüştür. Ayrıca, bu mali değişikliklerin uçurum tabirini hak etmediği ve endişe yaratan boyutlarda bir değişime işaret etmediği yönünde görüşler de gündemde yer almıştır. Öte yandan, mali uçurumun gerçekleşmesi durumunda istihdam üzerindeki yansımalarının ağır sonuçlar doğuracağı hesaplanmıştır. Nitekim, Kongre Bütçe Ofisi tahminlerine göre mali uçurum senaryosuyla 2013 yılının ikinci yarısında işsizlik oranının %9 a yükseleceği öngörülmüştür. 4 ABD yönetiminin son dönemlerde istihdama atfettiği birincil öncelik dikkate alındığında mali uçuruma düşülmesine imkan verilmesinin ülkenin uzun vadeli ekonomi politikalarıyla örtüşmeyeceği düşünülmüştür. Dolayısıyla, siyasi olarak da bu tür bir senaryonun gerçekleşme olasılığı düşük olarak kabul edilmiştir. 4 ABD de açıklanan en son verilere göre Aralık ayı işsizlik oranı %7,8 seviyesinde bulunmaktadır.
ABD DE MALİ UÇURUM A İLİŞKİN DEĞERLENDİRME 5 Senaryo III I ve II numaralı senaryolara bir ara çözüm olarak üretilen üçüncü senaryoda ise, mali uçurum görüşmelerinin devam ettiği süreçte mevcut vergi uygulamalarının en azından bir bölümünün geçerlilik süresinin uzatılması ve/veya harcama kesintilerinin bir kısmının ertelenmesi ABD yönetiminin önündeki diğer bir seçenek olarak değerlendirilmiştir. Bu senaryoya göre mali uçurum sorununun kısmi çözümü ile borç stokunda yüksek oranlı artışların önüne geçilmesi öngörülürken, vergi artışı ve harcama kesintilerinin ekonomik büyüme üzerindeki olumsuz etkilerinin de sınırlandırılması amaçlanmıştır. Bu senaryonun karşısındaki en büyük sorun ise partilerarası uzlaşmanın sağlanması konusunda karşılaşılması muhtemel güçlükler olmuştur. Nitekim, ara çözüm niteliğindeki bu senaryoya ilişkin partilerarası görüşmelerin 2013 yılının ilk günlerine kadar devam etmesi söz konusu güçlüğü teyit etmiştir. Bu üç senaryo çerçevesindeki tartışmalarla 2012 yılı herhangi bir uzlaşıya varılamadan geride bırakılırken, yeni yılın ilk saatlerinde Demokratların kontrolündeki Senato nun Başkan Obama nın belirlediği öncelikler doğrultusunda hazırlanan bütçe tasarısını onaylamasıyla ABD ekonomisi mali uçuruma düşmekten son anda kurtulmuştur. Bu onayı izleyen günün akşam saatlerinde de Cumhuriyetçilerin çoğunlukta olduğu Temsilciler Meclisi bu bütçe tasarısını kabul ederek küresel piyasaların yılbaşını izleyen ilk iş gününe belirsizlik ortamında girmesini önlemiştir. Alınan kararlar, sorunun çözümünün üçüncü senaryoya yakın gerçekleştiğine işaret etmektedir. Nitekim, kabul edilen bütçe tasarısının kısmi vergi artışlarını içerdiği görülmektedir. 2013 yılı başında ABD de alınan kararların genel olarak yüksek gelir grubuna yönelik olduğu dikkat çekmektedir. Bütçe kanununun en çok yankı uyandıran maddesini, Başkan Obama nın da önemli seçim vaatlerinden biri olan yüksek gelirlilerden alınacak vergilerde 2001 yılından bu yana uygulanan indirimlerin kaldırılması oluşturmuştur. Bu maddeye göre yıllık geliri 400.000 USD nin üzerinde olan kişiler ve 450.000 USD nin üzerinde olan aileler 2013 yılından itibaren vergi indirimi uygulamasından faydalanamayacaklardır. Ayrıca, sözkonusu gelir grubuna mensup kişilerin sermaye kazançlarına yönelik vergi oranları %15 ten %20 ye yükseltilmiştir. Diğer gelir gruplarında ise, vergi indirimlerinin geçerlilik süresinin uzatılması yerine bu indirimler yasalaştırılarak uygulama kalıcı hale getirilmiştir. Aynı zamanda yine yüksek gelirlileri hedef alan alternatif asgari gelir vergisinin orta ve düşük gelir gruplarını etkilememesi için her yılın başında çıkarılan muafiyet kanunu da kalıcılaştırılmıştır. Uzun süreli işsizlerin aldığı işsizlik maaşı ödemeleri bir yıl uzatılırken, sosyal güvenlik sistemi kapsamında çalışanların ücretlerinden kesilen ve 2010 yılından geçerli olmak üzere geçici olarak %6,2 den %4,2 ye indirilen vergiler yeniden önceki seviyesine yükseltilmiştir. Ayrıca, ABD ekonomisinin büyüme performansı üzerinde oldukça yüksek etkisi olması beklenen otomatik harcama kesintilerinin ise 2013 yılı harcama planlarını netleştirmek ve tekrar düzenlemek amacıyla iki ay ertelenmesi kararlaştırılmıştır. Bununla birlikte, kabul edilen bütçe tasarısı kamu borç stoku üst sınırının aşılması endişesini hafifletememiştir. Kongre Bütçe Ofisi ne göre alınan kararların önümüzdeki on yıllık süre içerisinde bütçe açığını 3,6 trilyon USD artırıcı yönde etkileyeceği ifade edilmektedir. Söz konusu uzun vadeli etkiden daha da önemli olmak üzere 2012 yılı sonu itibarıyla yeni borçlanma imkanı kalmayan ABD Hazinesi nin bütçe gelirleri ile ancak Şubat ayı ortalarına kadar mevcut kamu harcamalarını finanse edebileceği dikkate alındığında, Başkan Obama nın savunma ve yurt içi harcamalarda gerçekleştirilmesini planladığı 110 milyar USD lik kesinti planına karşılık, Cumhuriyetçilerin önümüzdeki dönemde borç üst sınırının aşılmasının yarattığı baskıyla birlikte sağlık harcamalarının çoğunluğunu oluşturduğu ve sosyal hak harcamaları olarak adlandırılan harcama kaleminde kesintiye gidilmesi konusunda ısrarcı olacağı düşünülmektedir. Dolayısıyla, bir süredir küresel piyasalarda gündemi yoğun bir şekilde meşgul eden mali uçurum endişesi alınan kararlarla birlikte sona ermiş gibi görünse de borç üst sınırının aşılması sorununa uzun vadeli bir çözüm bulunamaması, ABD bütçesine ilişkin gelişmelerin önümüzdeki dönemde de piyasaların odağında yer almaya devam edeceğine işaret etmektedir. Bu çerçevede, alınan kararların ABD ekonomisi ve dolayısıyla küresel
ABD DE MALİ UÇURUM A İLİŞKİN DEĞERLENDİRME 6 ekonomi açısından büyüme performansına ilişkin endişeleri kısmen ortadan kaldırsa da, Mart 2013 başlarında kesinleştirilmesi beklenen harcama kesintilerinin ne boyutta gerçekleşeceği belli olmadan yeni maliye politikası uygulamalarının ekonomik aktivite üzerindeki net etkileri tam olarak öngörülememektedir.
YASAL UYARI Bu rapor Bankamız uzmanları tarafından güvenilir olduğuna inanılan kamuya açık kaynaklardan elde edilen bilgiler kullanılmak suretiyle, sadece bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır ve hiçbir şekilde finansal enstrümanların alım veya satımı konusunda tavsiy e veya finansal danışmanlık hizmeti sağlanması olarak yorumlanmamalıdır. Bu raporda yer verilen görüş ve değerlendirmeler, hiçbir şekilde Tür kiye İş Bankası A.Ş. nin kurumsal yaklaşımını yansıtmamakta olup, raporu kaleme alan uzmanların kişisel görüş ve değerlendirmeleridir. Türkiye İş Bankası A.Ş. bu raporda yer alan bilgi, görüş ve değerlendirmelerin doğru, değişmez ve eksiksiz olması konusunda herhangi bir şekilde garanti vermemektedir. Türkiye İş Bankası A.Ş. bu raporda yer alan bilgilerde herhangi bir bildirimde bulunmaksızın değişiklik yapma hakkına sahiptir. Bu rapor ve içindeki bilgilerin kullanılması nedeniyle doğrudan veya dolaylı olarak oluşacak zararlardan Tü rkiye İş Bankası A.Ş. hiçbir şekilde sorumluluk kabul etmemektedir. İşbu rapor üzerinde Bankamızın telif hakkı olup, Bankamızın yazılı izni alınmaksızın herhangi bir kişi tarafından, herhangi bir amaçla, kısmen veya tamamen çoğaltılamaz, dağıtılamaz veya yayımlanamaz. Tüm haklarımız saklıdır.