Ekoloji Cilt: 12 Sayý: 48 26-31, 2003 Narman Peri Bacalarýnýn Tabiat Anýtý Kriterlerine Göre Deðerlendirilmesi Sevgi YILMAZ, Serkan ÖZER Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Peyzaj Mimarlýðý Bölümü, ERZURUM Özet Dünya'da olduðu gibi ülkemizde de özel alanlar deðiþik statülerde korunmaktadýr. Narman Peri Bacalarý, rüzgar ve su erozyonunun milyonlarca yýl topraklarý aþýndýrmasý sonucu oluþmuþtur. El deðmemiþ peyzaj deðerleri ile rekreasyonel ve doða turizmi etkinliklerinin gerçekleþtirebileceði ayrýcalýklý potansiyel alanlardan birisidir. Bu çalýþma ile Doðu Anadolu Bölgesinin unutulan doðal güzelliklerinden biri olan Narman Peri Bacalarýnýn tabiat anýtý kriterleri yönünden incelenerek; korunmasý ve halka tanýtýlmasý amaçlanmýþtýr. Anahtar Kelimeler: Narman tabiat anýtý, peri bacasý. Evaluation of Narman Earth Pillars as a Natural Monument Abstract Special areas in terms of natural potential beauty etc. in Turkey are conserved in different status as is in all around the world. Narman Earth Pillars have been formed as a consequence of severe wind and water erosion over long period. Its untouched landscape values is one of the distinguished potential areas where recreational and nature toursm activities can be carried out. Study area which is found in the NE section of Erzurum, NE part of Anatolia was investigated in regard to natural monument criteria. The objectives of this study were to evaluate Narman Earth Pillars, one of the most beautiful places of the Eastern Anatolia Region, based on the natural monument criteria, and to develop conservation plans and introduce for public consideration. Keywords: Narman natural monument, earth pillar. GÝRÝÞ Tarihte bilinen ilk koruma kavramý, MÖ. 252 yýlýnda Hindistan imparatoru Asoka'nýn; hayvanlarýn, balýklarýn, ormanlarýn korunmasý için bir ferman çýkarmasýyla baþlamýþtýr. 1084'de ise Ýngiliz Kralý William-I, koruma amacýna yönelik bir arazi etüdünün yapýlmasýný emretmiþtir. "Domesday Book" adýyla yayýnlanan bu kitap, Büyük Britanya'da; ormanlar, balýkçýlýk, tarým alanlarý, av rezervleri, verimli topraklarýn evrimini içeren, ülkenin yönetimi ve geliþmesi için gerçekçi planlar hazýrlamaya temel oluþturmuþtur. Yine bundan 2000 yýl önce Roma'da meyve aðaçlarýnýn korunmasý için önlemler alýnmýþtýr. Almanya'nýn Dortmunt kentinde 1343 tarým alanlarýnýn ve otlak-larýn aðaçlandýrýlmasý belirli yasalara baðlanmýþtýr (Ant ve Stipproweit 1985, MacKinnon 1986, Yücel 1995). Dünyada ilk olarak ABD'de, 1872 yýlýnda 8670 km 2 'lik alan Yellowstone Milli Parký ilan edilmiþtir. Bunu daha sonra diðerleri izlemiþtir. Dünyada tabiatý koruma çalýþmalarýna en fazla önemi Almanya'nýn vermiþ olduðu ve 1921 yýlýnda ilk tabiatý koruma alanýný ilan ettikleri belirtilmektedir (Çolak 2001). Rothman (2001), doðal güzellikleri vahþi yaban hayatý nedeniyle dikkat çeken ve turizm potansiyeli olan Bandelier Tabiat Anýtý'nýn mevcut durumunu deðerlendirmiþtir. 1986'da koruma altýna alýnan 23267 ha alanýn rekreasyonel açýdan en uygun kullaným olanaklarý üzerinde durmuþtur. Türkiye'de 9.8.1983 tarihinde kabul edilen 2873 sayýlý "Milli Parklar Kanunu" 18132 sayýlý Resmi Gazetede yayýnlandýktan sonra yürürlüðe girmiþtir. Bu kanuna göre; "Tabiat Anýtý, tabiat ve tabiat olaylarýnýn meydana getirdiði özelliklere ve bilimsel deðere sahip ve milli park esaslarý dahilinde korunan tabiat parçalarýdýr". Türkiye'de ilk tabiat anýtý, 10 ha'lýk bir alanda ilginç jeolojik özellikleri, anýt aðaçlarýn yer aldýðý "Samandere" (Düzce) ilan edilmiþtir (Yücel 1995). Ülkemizde ilk koruma alaný 1958 yýlýnda ilan edilen Yozgat Çamlýðý Milli Parkýdýr. Tablo1'de Türkiye'de bulunan tabiatý koruma alanlarý ve kapladýklarý alanlar verilmiþtir. Tabiat parký, tabiat anýtý ve tabiatý koruma alaný olarak tespit edilmiþ yerler için hazýrlanacak planlar; milli park planlama usul ve teknikleriyle, uygulanan statünün amaçlarý, kriterleri, genel politika ve ilkeler ile uyumlu olarak ve planlanan sahanýn kaynak deðerleri ve özellikleri göz önünde Tablo1. Türkiye'de Tabiatý Koruma Alanlarý ve kapladýklarý alanlar (Anonim 2002). 26 Temmuz - Aðustos - Eylül 2003, Sayý: 48
Narman Peri Bacalarýnýn Tabiat Anýtý Kriterlerine Göre Deðerlendirilmesi Ekoloji bulundurularak, Kültür ve Turizm Bakanlýðý'nýn görüþü alýnarak hazýrlanýr ve Orman Bakanlýðýnca onaylanarak yürürlüðe konur. Tabiat anýtý planlamasýnda yapýlacak ilk çalýþma, alanýn bütün özelliklerini bir arada toplayan ve rapor halinde hazýrlanan "Ön Etüd"dür (Karakurum 1986). Tabiat anýtlarýnýn planlanmasý doða koruma alanlarýna göre daha esnektir. Özellikle alanýn rekreasyonel kullaným potansiyeli ve alanýn yerleþim yerleri ile olan iliþkisi ve alanda bulunabilecek tesisler daha yoðun bir þekilde ele alýnmaktadýr. Bir alaný korumak için, onu koruma alaný ilan etmek yeterli deðildir. Yurt dýþý literatürlerine bakýldýðý zaman büyük bir çoðunluðunda koruma altýna alýnan alanlarýn en ideal þekilde nasýl yürütüleceði konularý üzerinde durulmaktadýr. Örneði, yapýlan bir araþtýrmada 3000 yaþýndan daha fazla Sequoia aðacýnýn bulunduðu National Park'da bu aðaçlarýn çevreden en az etkilenmesi için nelerin yapýlabileceði ve aðaçlarýn daha fazla yaþamasý için nelerin yapýlmasý gerektiði üzerinde durulmaktadýr. Milli park ve benzeri koruma alanlarýnýn ilan aþamasýndan baþlamak üzere, planlama, uygulama ve alan yönetimine mahalli halkýn katýlýmý saðlanarak, yöre halkýyla barýþýk koruma alanlarý tesisi, bu alanlarýn korunmasý, geliþtirilmesi ve devamlýlýklarýnýn saðlanmasý bakýmýndan gerekli görülmektedir (Gülez 1984, Baþara 1998). Su ve rüzgar erozyonu sonucunda oluþan (Mayer ve ark. 1987) ve yapýsýyla Ürgüp Peri Bacalarý'ný anýmsatan Narman Peri Bacalarý, sahip olduðu güzelliðe raðmen bölge insaný tarafýndan fazla bilinmemektedir. Yapýlan çalýþmada, el deðmemiþ bu alanýn tabiat anýtý olarak koruma altýna alýnmasý ve alanýn tanýtýmý yapýlarak ülke ve bölge turizmine, gerekli planlama ve alt yapý çalýþmalarýndan sonra, açýlmasý amaçlanmýþtýr. Çalýþma sonucunda elde edilen veriler ilgili kurum ve kuruluþlara verilerek, bu alan hakkýnda bilgilendirilmeleri saðlanacaktýr. MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Narman ilçesi Erzurum'a 90 km uzaklýkta olup, ilin kuzeydoðusunda yer almaktadýr (Þekil 1). Coðrafi bakýmdan Doðu Karadeniz Bölgesinde yer alan ilçenin yüzölçümü 1275 km 2 olup, kuzeyden Oltu, kuzeydoðudan Þenkaya, doðudan Sarýkamýþ, güneydoðudan Horasan, güneyden Pasinler ve batýdan ise Tortum ilçeleri ile çevrelenmiþtir (Özav 1987). Çalýþmanýn ana materyalini oluþturan Narman Peri Bacalarý ilçenin 7 km güneydoðusunda bulunmakta ve 6300 hektarlýk bir alan kaplamaktadýr. Yanýktaþ Köyü'nün yanýnda olan çalýþma alaný, Narman-Pasinler karayolunun hemen üzerindedir. Þekil 1. Narman Ýlçesinin coðrafik konumu. Yöntem Araþtýrma üç aþamada gerçekleþtirilmiþtir. Ýlk olarak, çalýþma sahasý olan Narman ilçesi ve Peri Bacalarý üzerine daha önce yapýlmýþ olan çalýþmalar, kiþi ve kuruluþlar tespit edilip bunlardan yararlanýlmýþtýr. Ayrýca, araþtýrma alaný ile ilgili deðiþik haritalardan da yararlanýlmýþtýr. Araþtýrmada ikinci olarak, araziye gidilerek araþtýrma ve gözlemler yapýlmýþtýr. Gözlemler fotoðraf ve slaytlarla desteklenmiþtir. Üçüncü aþamasýnda ise arazi çalýþmasýndan elde edilen araþtýrma sonuçlarý, doðal, kültürel ve rekreasyonel yönden deðerlendirilmiþtir. Bu deðerlendirme sonucunda elde edilen veriler aþaðýda belirtilen tabiat anýtý kriterleri ile karþýlaþtýrýlmýþtýr (Forster 1973, Zafer 1991, Anonim 1994). BULGULAR Çalýþma Alanýnýn Sosyo-Ekonomik Yapýsý Doðu Anadolu Bölgesindeki bir çok ilçe merkezinde olduðu gibi Narman ilçesinde de köylerden ilçeye, ilçeden de Erzurum ve diðer kentlere olan göç hareketi yaþanmaktadýr. 1985 sayýmýnda 5254 kiþi olan ilçe nüfusu bu yýldan sonra hýzlý bir yükseliþ göstermiþ ve 2000 yýlýndaki nüfus sayýmýnda 9025 çýkmýþtýr. Sanayi sektörünün yok denilecek kadar az olmasý nedeniyle ilçe nüfusunun büyük kýsmý tarýmla uðraþmakta, geri kalan kýsmý ise devlete baðlý kamu kurum ve kuruluþlarýnda çalýþmaktadýr. Özav (1987)'ýn yaptýðý anket çalýþmasýnýn sonucuna göre, halkýn %80,5 'i tarýmda, %17,6'sý hizmetlerde, %1,1'i sanayide Temmuz - Aðustos - Eylül 2003, Sayý: 48 27
Ekoloji çalýþmakta, %0,8'si ise belli bir iþi olmayan kiþilerden oluþmaktadýr. Çalýþma Alanýnýn Doðal Yapýsý Ýdari olarak Doðu Anadolu Bölgesinde olan Narman ilçesi, coðrafik açýdan ise Doðu Karadeniz Bölümü'nde bulunmakta ve bu bölümün özelliklerini kýsmen taþýmaktadýr. Karadeniz ardýndaki depresyon alanlarý, Doðu Karadeniz Bölümü'nün 1000 m'ye kadar olan kesimleri ve Aras havzasýnýn doðu bölümünü teþkil eden yer, Havza dahilinde Neojen'e ait genellikle kýrmýzýmsý yatay ve yataya yakýn tabakalaþma gösteren kumtaþý, miltaþý ve marn tabakalarý bulunmaktadýr. Havzanýn tabaný Narman doðrultusunda 1600 m civarýndan baþlayarak, güneye doðru 2000 m'ye ulaþmaktadýr. Bu havza da Narman suyu ve kollarý tarafýndan parçalanmýþtýr. Özellikle havzanýn orta bölümü, derin oyuntu ve küçük kanyon vadilerle son derece parçalanmýþ bulunmaktadýr. Bu þiddetli parçalanma sonucunda doðal dengesini kaybeden arazi üzerinde geniþ çapta heyelan baþ göstermiþtir. Fazla parçalanmýþ killi ve marnlý depolarýn yeraldýðý Yanýktaþ Köyü'nün batý kesiminde, Kamýþözü Köyü'nün bulunduðu vadi boyunca ve kuzeyde Büyükçay'ýn güney kesiminde geniþ heyelan alanlarý görülmektedir. Bu alanda Neojen arazi üzerinde tipik "yatay bünye" topoðrafyasý gelmiþtir. Marn ve killer arasýnda bulunan kumtaþý ve konglomera tabakalarý, kanyon vadiler boyunca korniþler halinde uzanmaktadýr (Atalay 1982). Çalýþma alanýnýn olgun topraklarý, 1700-2000 m seviyeleri arasýnda uzanan Neojen killi, marnlý çökellerin düz ve düze yakýn ve hafif eðimli yüzeyleri üzerinde geliþmiþtir. Bu alanlarýn büyük bir bölümünde hububat tarýmý yapýlmakta veya mera olarak kullanýlmaktadýr. Narman Havzasý'nýn klimatik toprak tipi kestane renkli topraklardýr. Yani sisteme göre Mollisol ordosuna giren bu topraðýn A horizonu (0-30 cm), kuru iken koyu kahve, yaþ iken koyu kýrmýzýmsý kahverenginde, yaþ iken yapýþkan, kuru iken ise zor ufalanan; granüler strüktürde, killi tekstürdedir. B horizonu (30-100 cm) kuru iken grimsi açýk kahve ve kahverengi, yaþ iken kýrmýzýmsý kahve, horizonun altýna doðru renk açýlarak açýk kahverengimsi olmaktadýr. Islak iken plastik ve aðýr bünyeli, kuru iken zor daðýlan bir yapýya sahiptir. C horizonu (100-120 cm), pek fazla ayrýþma göstermeyen, çok plastik killi, açýk renkli Neojen deposu halindedir (Atalay ve ark. 1985). Narman'da Meteoroloji Ýstasyonunun kuruluþunun çok yeni olmasý ve sadece yaðýþ rasatlarý nedeniyle, sýnýr ilçe olan ve benzer özellikler gösteren Tortum ilçesinin verileri kullanýlmýþtýr. Bölgenin yýllýk sýcaklýk ortalamasý S. YILMAZ - S. ÖZER 8,3 o C, maksimum sýcaklýk ortalamasý 14,5 o C, minimum sýcaklýk ortalamasý 2,6 o C olarak belirlenmiþtir. En düþük sýcaklýk -20,8 o C' dir. Yýllýk ortalama sýcaklýk 22,4 o C olarak belirlenmiþtir. Bölge, ülkemizin soðuk bölgelerinin birinde yer almasý dolayýsýyla kýþ mevsiminde don olaylarý devam etmektedir (Don olayýnýn olduðu ortalama gün sayýsý 65 gündür). Ortalama olarak 435 mm yaðýþ alan ilçede, bulutlulu ortalamasý 5,1, nisbi nem ortalamasý %61 dir. Karla örtülü gün sayýsý 68 olan bölgede kar kalýnlýðý en fazla 50 olarak ölçülmüþtür. Rüzgar hýzý 1,2 m/sn ve hakim rüzgar yönü ise güneydir. 5 cm lik seviyede toprak sýcaklýðý ortalama olarak 11,7 o C iken 100 cm'lik toprak derinliðinde ortalama sýcaklýk 12,7 o C' dir (Anonim 2001). Bölge aðaç ve çalý açýsýndan oldukça fakirdir. Doðal bitki örtüsünde genel olarak Salix nigra (Kara söðüt), Populus nigra (Kara kavak) ve Hippophea rhamnoides (Yalancý iðde), Rosa canina (Kuþburnu) bulunan bölgede aðaçlýk alanlar en çok Büyükçay, Bulanýk ve Kamýþözü derelerinin kenarlarý boyunca yer almaktadýr. Araþtýrma alaný içinde meyve aðacý olarak, Prunus cerasus (Viþne), Prunus avium (Kiraz) ile Malus communis (Elma) aðaçlarýna da rastlanmaktadýr. Karasal iklim þartlarýna sahip olan bölgede tarým alanlarý dýþýnda step formasyonu oldukça yaygýndýr. Otsu bitkilerden oluþan bu formasyonda, Astragallus delbesii (Geven), Artemisia sp. (Yavaþan otu), Verbascum oriantale (Sýðýrkuyruðu), Acantholimon sp. (Kirpi dikeni), Thymus sp. (Kekik), Artemisia sp. (Kýlýçotu), Centaurea aspera (Çakýr dikeni), Papaver laevigatum (Gelincik), Salvia cryptantha (Adaçayý) bitkilerine yaygýn olarak rastlanmaktadýr (Atalay 1997). Çalýþma alanýnýn çok yakýnýnda Yanýktaþ köyü bulunmaktadýr. Nüfusu 300 (kiþi) dolayýnda olan bu köyün geçim kaynaðý tarým ve hayvancýlýða dayanmaktadýr (Anonim 2000). Narman Peri Bacalarý, Yanýktaþ köy yerleþimi ile bütünleþmiþ durumdadýr (Resim 1). Ýlçe merkezinin 7 km güneydoðusunda Narman- Pasinler ilçe karayolunun hemen yanýnda bulunan Narman Peri Bacalarýna, bu karayolu üzerinde olmasýndan dolayý oldukça kolay ulaþýlmaktadýr (Resim 2). Alana ait bazý görüntüler Resim 3'te verilmiþtir. Narman ilçesindeki "Yukarý Narman Havzasý" hidrografik alaný yaklaþýk 6300 hektarlýk alaný kaplamaktadýr. Doða harikasý bu peri bacalarý, öncelikle alandaki ana materyalin su erozyonundan dolayý aþýnmasý sonucu ortaya çýkmýþtýr. Ortaya çýkan oyuntular üzerinde rüzgar erozyonun da 28 Temmuz - Aðustos - Eylül 2003, Sayý: 48
Narman Peri Bacalarýnýn Tabiat Anýtý Kriterlerine Göre Deðerlendirilmesi Ekoloji Resim 1. Yanýktaþ Köyü ile bütünleþmiþ olan Narman Peri Bacalarý. Resim 2. Narman-Pasinler yolu kenarýnda bulunan Peri Bacalarý ve aðaçlýk alan. Resim 3. Narman Peri Bacalarýndan görüntüler. Resim 4. Peri Bacalarýndan bir görünüm. etkisi ile deðiþik desenler oluþmuþtur (Resim 4). Narman'ýn güney kesiminde Narman havzasýný dolduran yatay ve yataya yakýn tabakalý Neojen (Üst Miyosen) kumtaþý, çakýltaþý ve miltaþý tabakalarý ve bu arazi üzerinde açýlmýþ kanyon vadiler mevcuttur. Kýrmýzýmsý miltaþý ve kiltaþý tabakalarý, sýcak iklim þartlarý altýnda çökelen eveporit tortullar lateritleri andýrmaktadýr. Tortullardaki kýrmýzý renk demirin Fe 2 O 3 þeklinde oksitlenmesinden ileri gelmektedir (Atalay ve ark. 1985). Çalýþma Alanýnýn Tabiat Anýtý Kriterleri Yönünden Ýncelenmesi Narman Peri Bacalarý bozulmamýþ yapýsý, doðal güzelliði ile tabiat anýtý olarak korunmaya deðer özellik taþýmaktadýr. Çalýþma alaný, tabiat anýtý kriterlerine göre þöyle deðerlendirilebilir; 1. Alanýmýz doðal olaylarýn meydana getirdiði nadir ve nadir olma özelliði yönüyle bilimsel ve estetik deðere sahip birkaç jeolojik ve jeomorfolojik özelliðe sahiptir. Yukarýda da bahsedildiði gibi çalýþma alaný, su ve rüzgar olaylarýnýn oluþturduðu ve benzer örneðine Ürgüp'te rastlanýlan alan gerek rengi gerekse þekli itibari ile estetik bir jeolojik oluþumdur. 2. Çalýþma alaný ve yakýn çevresinde doðallýðýn bozulacaðý herhangi bir faaliyettin olmamasý nedeniyle, hemen hemen hiç zarar görmemiþtir. Bu nedenle alan, kritelerde mevcut olan zarar görmemiþlik niteliðini de tam olarak taþýmaktadýr. 3. Çalýþma alaný, büyüklük olarak, 6300 hektarlýk bir alaný kaplamaktadýr. Bu alanýn en az 1500 hektarlýk bir kýsmý tabiat anýtý olarak deðerlendirilebilir. 1500 hektarlýk bir alan koruma yönünden bütünlüðü saðlayacak yeterliliktedir. 4. Alanýn koruma alaný olarak düþünülen 1500 hektarlýk olan kýsmýnýn tamamý devlet mülkiyetinde olup, burada köylülere veya baþkasýna ait arazi bulunmamaktadýr. TARTIÞMA VE SONUÇ Ülkemizde doða koruma çalýþmalarý ilk olarak 1958 yýlýnda Yozgat Çamlýðý'nýn milli park olarak ilan edilmesiyle baþlamýþ ve daha sonra diðer koruma statüleri ile müstesna alanlar korunmaya baþlanmýþtýr. Ülkemizde tabiat anýtý olarak korunan alan sayýsý 90' a yakýn olmasýna raðmen, koruma altýna alýnmamýþ çok sayýda korunacak alan bulunmaktadýr. Resmi statüde korunan alanlarýn daðýlýmý incelendiðinde, Doðu Anadolu Bölgesinin bu bakýmdan çok fakir bir bölge olduðu görülmektedir. Bunun sebebi bölgede korunacak deðere sahip alanlarýn sayýsýnýn az olmasýndan kaynaklanmayýp daha çok bu alanlarýn yeterince Temmuz - Aðustos - Eylül 2003, Sayý: 48 29
Ekoloji araþtýrýlmayýþý ve tanýnmamasýndan kaynaklanmaktadýr. Ülkemizde hem etkin bir þekilde doða koruma planlamasýný gerçekleþtirebilmek, hem de mevcut alanlarý koruyabilmek ve gelecek nesillere saðlýklý bir miras býrakabilmek için aþaðýdaki önlemlerin dikkate alýnmasý gerekmektedir. Bu alanlara bir örnek olarak Narman Peri Bacalarý verilebilir. Narman ilçesinin 7 km güneydoðusunda, Narman-Pasinler karayolu üzerinde bulunan Narman Peri Bacalarýnýn bulunduðu alan, Neojen çökellerin su ve rüzgar erozyonun milyonlarca yýl boyunca iþlemesiyle ortaya çýkmýþ doðal güzelliklerimizden biridir (Doðanay 1999). Ülkemizde tabiat anýtlarýnýn kýrsal alan planlamasý bakýmýndan, Bölge planlarý ve fiziksel planlarda bir kabul noktasý olarak ele alýnmalý ve bu konuda Turizm, Bayýndýrlýk, Çevre Bakanlýðý ile iþbirliði saðlanmalý, ancak yetki ve sorumluluk tek bakanlýkta toplanmalýdýr. Bu alanýn resmi statüde tabiat anýtý olarak korumaya alýnýp, tanýtýmýnýn yapýlmasý bölge için öncelik taþýmaktadýr. Bu amaçla çalýþma sonucu Orman Bölge Müdürlüðüne verilecektir. Bu statüde korumaya alýnýp, ayný zamanda iyi bir tanýtýmýnýn yapýlmasý ile insanlarýn ilgisini daha fazla çekecek ve ziyaretçi sayýsýný artýracaktýr. Bunun için alandaki rekreasyonel deðerler tespit edilerek, optimal alan kullaným ilkelerine göre planlamasý yapýlmalýdýr. Çalýþma alaný ve yakýn çevresi taþýdýðý doðal kaynak deðerleri ve henüz el deðmemiþ doðal görünümü ile rekreasyonel ve turistik etkinliklerin gerçekleþtirilebileceði ayrýcalýklý potansiyel alanlardan birisidir. Avrupa Ulusal Parklar ve Tabiat Parklarý S. YILMAZ - S. ÖZER Federasyonu "FNNPE" önümüzdeki yýllarda doðayla dost turizm anlayýþýnýn geleceðini, kültür ve eðitim turizmine yönelik doða ve açýk hava etkinliklerine olan talebin artacaðýný belirtmektedir (Müderrisoðlu 2000). Bu alanýn kýrsal yapýsýný bozmadan gerçekleþtirilecek rekreasyon planlamasý hem alanýn turistik deðerini artýracak hem de saðlayacaðý ekonomik katký ile bölgenin kalkýnmasýnda önemli bir rol oynayacaktýr. Ýyi bir planlama ve denetleme mekanizmasý ile turizm ve çevre korumasý beraber yürütülebilmektedir. Böylece alan doðal özelliklerini de kaybetmeden veya bozulmadan gelecek kuþaklara aktarmak mümkün olacaktýr. Narman Peri Bacalarýnýn hemen yanýndan geçen karayolu, alana ulaþýmý kolaylaþtýrýrken gelecek ziyaretçilerin günübirlik ve uzun süreli konaklama ihtiyaçlarý için 7 km yakýnýnda bulunan Narman ilçesinden ve 90 km uzaklýkta olan Erzurum kentinden de yararlanýlabilir. Uzun süreli kalacaklar için bungalov tipi evler yapýlabilir. Ayrýca, yol kenarýndaki dere ve yakýn çevresi rekreasyonel eylemlerin çeþitlendirilmesinde kullanýlabilir. Ülkemizde, yanlýþ alan kullanýmlarýndan kaynaklanan sorunlar, doðal kaynaklarý olumsuz yönde etkilemekte veya yok etmektedir. Doðal kaynaklarýn sürdürülebilir kullanýmý hükümet politikasý olmayýp devlet politikasý haline getirilmelidir. Milyonlarca yýlda oluþan Narman Peri Bacalarý'nýn kýsa sürede yok olabileceði düþünülerek resmi statüde korumaya alýnmasý ve gerekli planlamanýn yapýlmasý ile bu alan, hem bölge hem de ülkemiz için kazandýrýlmýþ bir deðer olacaktýr. KAYNAKLAR Anonim (1994) Guidelines for Protected Area Management Categories. CNPPA with the assistance of WCMC, IUCN (World Conservation Union), Gland. Anonim (2000) Genel Nüfus Sayýmý Sonuçlarý. T.C. Devlet Ýstatistik Enstitüsü Yayýnlarý, Yayýn No: 2514, Ankara. Anonim (2001) Uzun Yýllar Ortalamasý Rasat Verileri Raporu. Devlet Meteoroloji Ýþleri Bölge Müdürlüðü, Erzurum. Anonim (2002) Orman Bölge Müdürlüðü. Milli Parklar ve Av-Yaban Hayatý Müdürlüðü, Erzurum. Ant H, Stipproweit A (1985) Natur-und Umweltschunds- ein uraltes Problem. LÖFLL-Mitteilungen, 10, Heft 3, Landwirtschaftsverlag GmbH, Münster- Hiltrub, 24-26. Atalay Ý (1982) Oltu Çayý Havzasýnýn Fiziki Coðrafyasý ve Amebajmaný. Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Fakültesi Yay. No: 11, Ýzmir. Atalay Ý, Mehmet T, Yýlmaz Ö (1985) Oltu Çayý Havzasýnýn Fiziki Coðrafyasý ve Amenajmaný. Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayýnlarý, Teknik Bülten Serisi No: 141, Ankara. Atalay Ý (1997) Türkiye Coðrafyasý. Ege Üniversitesi Basýmevi, Ýzmir. Baþara H (1998) Milli Parklar ve Korunan Alanlarýn Yönetimi ve Karþýlaþýlan Problemler. Tabiat ve Ýnsan 3, 24-28. Çolak AH (2001) Ormanda Doða Koruma. Milli Parklar ve Av-Yaban Hayatý Genel Müdürlüðü Yayýný, Ankara. Doðanay H (1999) Narman. Sosyal-Kültür Sanat Dergisi 1, 1, 6-11. Forster RR (1973) Planning for Man and Nature in National Parks. IUCN, Morges, Switzerland. Gülez S (1984) Trabzon-Meryemana ve Yöresinin Ulusal ve Uluslararasý Ulusal Park Ölçütlerinde Ýncelenmesi Üzerine Araþtýrmalar. Karadeniz Teknik Üni. Peyzaj Mim. Bilim Dalý, Trabzon. Karakurum E (1986) Tabiat ve Tabiat Kaynaklarýnýn Önemi, Tabiatý Koruma Alanlarý ve Biyogenetik Rezervleri. Milli Parklar ve Yaban Hayatý Semineri, 28 Nisan - 2 Mayýs 1986, Çeliþim Matbaasý 51-75. MacKinnon KJ (1986) Managing Protected Areas in the Tropics. International Union for Conservation of Nature and Natural Resources and the United Nations Environment Programme, Gland, Switzerland. 30 Temmuz - Aðustos - Eylül 2003, Sayý: 48
Narman Peri Bacalarýnýn Tabiat Anýtý Kriterlerine Göre Deðerlendirilmesi Ekoloji Mayer AL, Shipley HT, Winter LE (1987) Orta Avustralya'da 500 Milyon Yýldan (Kambriyen) Günümüze Deðin Korunan Akarsu Þekilleri. Çeviren; F. S. Ozaner. Jeomorfoloji Dergisi 5, 107-109. Müderrisoðlu H (2000) Doða-Turizm Ýliþkileri. Peyzaj Mimarlýðý Kongresi, 19-21 Ekim 2000, 157-162, Ankara. Özav L (1987) Narman Ýlçe Merkezinin Geliþmesini Güçleþtiren Baþlýca Coðrafi Faktörler. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Erzurum. Rothman H (2001) Bandelier National Monument: An Administiative History. National Park Service, Division of History Southwest Cultural Resources Center Santa Fe, No: 14, New Mexico. Yücel M (1995) Doða Koruma Alanlarý ve Planlamasý Çukurova Üniv. Ziraat Fak. Yayýnlarý No: 9, Adana. Zafer B (1991) Türkiye'de Doða Koruma Alanlarý ve Doðal Sitlerin Belirleme ve Sýnýflandýrýlmasýnda Kullanýlacak Kriterlerin Saptanmasý Amacýyla Ýzmir/Kemalpaþa Örneklemesine Dayalý Yöntem Araþtýrmasý. Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlýðý Anabilim Dalý, Doktora Tezi, Ýzmir. Temmuz - Aðustos - Eylül 2003, Sayý: 48 31