PERYÖN & Towers Watson İş Güvenliği ve İşçi Sağlığı Araştırması 2012
İş Güvenliği nin Etkisi Her yıl tüm dünyada milyonlarca çalışan iş yerindeki kazalar sonucu yaralanmakta, binlercesi ise hayatını kaybetmekte. İş sağlığı ve güvenliğinin etkisi, şirketin başarısı ama daha da önemlisi çalışanlar ve aileleri tarafından acı bir şekilde hissedilmekte. Yapılan araştırmalara göre, işyeri kazalarındaki yaralanmalarının maliyetinin dünyadaki gayrisafi milli hasılanın %4 ü olduğu tahmin edilmektedir 1. Türkiye de ise bu rakamların daha çarpıcı olduğu aşikardır. Dünya çapındaki iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili istatistikler, durumun ciddiyetini gözler önüne sermektedir. Her yıl yaklaşık 2.2 milyon iş kaynaklı ölüm meydana gelmektedir. Her gün küresel işgücünün yaklaşık %5 i iş kaynaklı yaralanmalar sebebiyle işe gidememektedir. Towers Watson iş güvenliği araştırmaları ve birçok farklı kaynağa göre iş güvenliğine verilen önemin, organizasyonel performansı pek çok farklı alanda olumlu etkilediği görülmüştür. Üretim maliyetinin azaltılması, innovasyon gibi operasyonel alanların yanı sıra şirket imajı, çalışan bağlılığı ve morali gibi duygusal alanları da doğrudan etkilediği görülmektedir. 1 Takala, Dr.J., 2005, Introductory Report: Decent Work Safe Work, prepared for World Congress on Safety and Health at Work, p.13 2
Temel Bulgular
Türkiye deki İş Sağlığı ve Güvenliği Uygulamaları Katılımcı şirketlerin çoğunluğunun iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili tanımlı prosedürleri ve uygulamaları olduğu görülmüştür. İşe uyumun belirlenmesi amacıyla sağlık muayenelerinin yapılması İş sağlığı ve güvenliğinden sorumlu kişilerin bulunması 88% 88% Çalışanlara mesleki riskler ve tedbirler hakkında eğitimler verilmesi 85% İş sağlığı ve güvenliğine yönelik prosedürlerin olması İş ekipmanı ve kullanımına yönelik iş güvenliği hakkında talimatlar verilmesi 80% 82% İş sağlığı ve güvenliği kurulu İş kazası durumunda uygulanması gereken prosedürler İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili denetimler İş kazalarını raporlamaya ve arşivlemeye yönelik prosedürler 78% 76% 74% 74% Peryön ve yönetim danışmanlık şirketi Towers Watson tarafından Mayıs ayında iş sağlığı ve güvenliğine yönelik uygulamalara ilişkin yapılan araştırmaya ağırlıkla imalat, hizmet, inşaat, gıda sektörleri olmak üzere, toplam 104 şirket katılmıştır. 4
İş Güvenliği Uygulamalarının İletişimi Şirketler iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili uygulamaları çoğunlukla tek taraflı bir iletişim ile çalışanlarına aktarıyor. Şirketlerin %29 unda bu uygulamalar çalışanlara seminerler ve çalıştaylar, %22 sinde panolara asılan duyurular, %17 sinde e-posta, %9 unda ise hazırlanan kitapçık ve broşürler aracılığıyla duyuruluyor. Şirketlerin %13 ü ise iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili önemler ile ilgili çalışanlarla iletişimde bulunmuyor. İşletmede iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hangi yöntemlerle çalışanlara duyuruluyor? Panolara Duyuru 22% Seminer ve Çalıştaylar 29% E-posta Aracılığıyla 17% Kitapçık ve Broşür 9% Diğer 10% Duyurulmuyor 13% 5
İş Güvenliğini Prosedürlerinin Hedefler ile Desteklenmesi İş güvenliği ile ilgili metrikler şirket genelinde veya departmanlar bazında performans hedeflerine yansıtılmıyor. Şirketlerde iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin uygulamaların var olduğu görülse de, bu uygulamalar şirketlerin %54 ünde işletme genelinde veya departman bazında hedeflerle ilişkilendirilmemektedir. İş sağlığına yönelik metriklerin performans hedefleriyle ilişkilendirilmemesi, sözkonusu uygulamaların sadece birer prosedür olarak algılanmasından öteye geçememektedir. Mavi yaka çalışan ağırlıklı işgücüne sahip organizasyonlar da ise iş güvenliği ve sağlıgına ilişkin uygulamaların kıyasla daha yaygın bir şekilde işletme veya departman bazında hedeflerle ilişkilendiği tespit edilmiştir. İşletme geneline veya departmanlara iş sağlığı ve güvenliği açısından hedefler veriliyor mu? Evet 54% Hayır 46% 6
İş Güvenliği Mevzuatları konusundaki Bilgi Kaynakları İş güvenliği ile ilgili mevzuatlardan nasıl bilgi sahibi oluyorsunuz? İnternet, görsel, yazılı basın 34% Danışman kuruluşlar 20% Resmi Gazete 13% Dernekler, mesleki örgütler, odalar 13% Üyesi olduğum STK'lar 11% Paneller, seminerler 2% Diğer 8% 7
Detaylı Analizler Sektör, Ciro, Çalışan Sayısı, Mavi Yaka Oranı
Sektörel Farklılaşmalar İş güvenliği ile ilgili önleyici uygulamaların sektörlere göre yaygınlığı değerlendirildiğinde; İmalat ve gıda sektöründe neredeyse araştırmaya katılan tüm şirketlerde yüksek oranda uygulandığı, Buna karşın iş güvenliğinin önem kazandığı inşaat sektöründe ise daha düşük bir seviyede yaygınlık gösterdiği gözlenmiştir. Gıda 0% 20% 40% 60% 80% 100% İş güvenliğini önleyici uygulamalar İş güvenliğine yönelik prosedürlerin olması İş sağlığı ve güvenliği kurulu Hizmet İmalat İnşaat Çalışanlara mesleki riskler ve tedbirler hakkında eğitimler verilmesi İş ekipmanı ve kullanımına yönelik iş güvenliği hakkında talimatlar verilmesi İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili denetimler İşletme genelinde iş güvenliği ile ilgili hedefler 9
Ciroya göre Farklılaşmalar Özellikle 50 milyon TL den düşük ciroya sahip şirketlerde iş güvenliğine yönelik prosedürlerin daha az yaygın olduğu görülmüştür. Şirketlerin ciro dağılımı 500 milyon TL ve üzeri 0% 20% 40% 60% 80% 100% İş güvenliğini önleyici uygulamalar İş güvenliğine yönelik prosedürlerin olması İş sağlığı ve güvenliği kurulu 150-500 milyon TL Çalışanlara mesleki riskler ve tedbirler hakkında eğitimler verilmesi 50-150 milyon TL İş ekipmanı ve kullanımına yönelik iş güvenliği hakkında talimatlar verilmesi İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili denetimler 50 milyon TL'den az İşletme genelinde iş güvenliği ile ilgili hedefler 10
Çalışan Sayısına göre Farklılaşmalar Çalışan sayısı arttıkça iş güvenliğine yönelik önleyici prosedürlerin uygulanma oranı da artmaktadır. Özellikle1000 ve üzeri çalışanı olan şirketlerde iş güvenliğine yönelik prosedürler daha yaygındır. Çalışan Sayısı 1000 ve üzeri 0% 20% 40% 60% 80% 100% İş güvenliğini önleyici uygulamalar İş güvenliğine yönelik prosedürlerin olması İş sağlığı ve güvenliği kurulu 251-1000 Çalışanlara mesleki riskler ve tedbirler hakkında eğitimler verilmesi İş ekipmanı ve kullanımına yönelik iş güvenliği hakkında talimatlar verilmesi 250 ve altı İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili denetimler İşletme genelinde iş güvenliği ile ilgili hedefler 11
Mavi Yaka Oranına göre Farklılaşmalar Mavi Yakalı çalışanların bulunduğu şirketlerde iş kazalarını önleyici prosedürlerin yaygınlığının daha fazla olduğu tespit edilmiştir. Mavi Yaka Oranı %81 ve üzeri %61-80 %41-60 %21-40 %1-20 Mavi Yaka bulunmuyor 0% 20% 40% 60% 80% 100% İş güvenliğini önleyici uygulamalar İş güvenliğine yönelik prosedürlerin olması İş sağlığı ve güvenliği kurulu Çalışanlara mesleki riskler ve tedbirler hakkında eğitimler verilmesi İş ekipmanı ve kullanımına yönelik iş güvenliği hakkında talimatlar verilmesi İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili denetimler İşletme genelinde iş güvenliği ile ilgili hedefler 12
Kurumlardaki Güvenlik Kültürü
Kurumlarda Güvenlik Kültürü Oluşturmak Peryön ve Towers Watson ın Türkiye de yaptığı araştırmanın da gösterdiği üzere, çoğu şirket işyerindeki güvenliği arttırmak için çeşitli prosedürler ve eğitimler düzenleyerek, sorumlu personel atamaları gerçekleştirse de, iş sağlığı ve güvenliği açısından istenen performansa ulaşamamaktadır. İş sağlığı ve güvenliği standartlarının istenilen seviyelere ulaşılamamasının altında ise çoğu zaman iş güvenliğini destekleyici kurum kültürünün oluşmamış olması yatar. Türkiye de olduğu gibi dünya genelindeki uygulamalara bakıldığında en çok odaklanılan önemler arasında; teknik altyapı anlamında daha güvenli çalışma ortamının oluşturulması, çalışanlara fiziksel çalışma ortamı ile ilgili eğitimlerin verilmesi ve çalışanların regulasyonlara uygun şekilde iş yapmasını sağlayacak prosedürlerin oluşturulmasının yer aldığı görülmektedir. Ancak alınan bu önlemler belirli seviyede bir etki oluşturmakla birlikte tam bir çözüm sağlayamamaktadır. 14
Kurumlarda Güvenlik Kültürü Oluşturmak Towers Watson ın gerçekleştirdiği güvenlik kültürü araştırmaları, iş güvenliği ile güvenlik kültürü oluşturmuş kurumlar arasındaki ilişkinin üç temel faktörle ilişkisine işaret etmektedir. Amir Çalışan İlişkisi: Çalışanların, amir / çalışan ilişkisini olumlu olarak yorumladığı şirketlerde iş kazalarının daha seyrek görüldüğü saptanmıştır. Daha belirgin olarak, bu işyerlerinde çalışanlar amirlerinin değişim önerilerine daha açık, teknik olarak yetkin ve takdir sistemlerini kullanan yöneticiler olduğunu düşünmektedirler. Yetki: Towers Watson kurum kültürü araştırmalarına göre, iş kazası oranının düşük olduğu işyerlerinin; çalışanlar ile daha fazla bilgi paylaşımında bulunduğu, çalışanlara daha fazla yetki verdiği ve çalışanlarının işle ilgili yenlikçi çözüm önerileri geliştirmelerini destekleyen bir kurum kültürüne sahip olduğu görülmüştür. İşbirliği ve Takım Çalışması: İşbirliğinin ve takım çalışmasının desteklendiği kurumlarda iş güvenliği performansının daha yüksek seviyelere ulaştığı saptanmıştır. Bu bulgu özellikle iş yükünün daha ağır olduğu kurumlarda daha belirleyicidir. 15
Katılımcı Şirketlerin Profili
Katılımcı Şirketlerin Profili Sektörler Ciro Dağılımı İmalat Hizmet 29% 38% 22% 26% 500 milyon TL ve üzeri 150-500 milyon TL Diğer 22% 50-150 milyon TL Gıda 7% 22% 20% 50 milyon TL'den az İnşaat 5% Çalışan Sayısı Mavi Yaka Oranı 1-49 9% %1-20 13% 50-99 9% %21-40 12% 100-249 24% %41-60 13% 250-499 18% %61-80 22% 500-999 13% %81 ve üzeri 23% 1000 ve 24% Mavi Yakalı çalışan 15% 17