İştahsız Bebek Doç. Dr. Coşkun Çeltik Şifa Üniversitesi Tıp Fakültesi
Konu akışı İştahın tanımı İştah fizyolojisi İştahsızlık epidemiyolojisi İştahsızlık sebepleri Risk faktörleri Nasıl tanınır? Tedavi ve önlemler
İştah nedir? Bebeğin aç olduğu anda kendine sunulan besinleri yemek için büyük bir istek duymasıdır.
İştahın vücut tarafından dengelenmesi gerekir Aksi Takdirde: Aşırı iştahsızlık (anorexia) Malnütrisyon Aşırı iştah durumu Obezite
İştah fizyolojisi İştah üzerine olumlu etki Midenin kontraksiyonu ve boşalması Grelin İnsülinin hipoglisemik etkisi Anti-serotoninerjik ve antidopeminerjik etki Alfa adrenerjik reseptörlerin uyarılması Nöropeptid-Y Agouti gen peptid İştah üzerine olumsuz etki Midenin dolu olması ve dilatasyonu Kolesistokinin Leptin Bazı yağ mediatörleri (adiponektin, rezistin, TNF-alfa) Seratonin Kataşolaminler Beta adrenerjik ve dopaminerjik reseptörlerin uyarılması Melanosit stimulan hormon Proopiomelanocortin Glukagon benzeri peptid, peptid YY
İştahsızlık nedir? Bebeğin, annesinin isteğine uygun beslenmemesi midir? Tokken zorla yedirilmeye çalışıldığında yemeyi ret etmesi midir? Sevmediği ve kendisine rahatsızlık veren gıdaları yeteri kadar almak istememesi midir? Bebeğin giderek zayıflaması mıdır? Yoksa iştahsızlık sadece annelerin uydurması mıdır?
İştahsızlık nedir? Gerçek iştahsızlık, bebeğin yeterli büyüme ve gelişmesi için alması gereken temel gıdaları bile, değişik sebeplerden dolayı ret etmesidir.
İştahsızlık Epidemiyoloji İştahsızlık pediatri polikliniklerinde sık karşılaşılan bir sorundur. Nöromotor gelişimi normal olan çocuklarda %25, gelişme geriliği olan çocuklarda ise %80 lere varan yüksek oranlarda görüldüğü bildirilmiştir. Görülme yaşı, en sık yeni besinlerle tanışma dönemi olan 6-36 ay arasında pik yapar.
Epidemiyoloji İştahsız bebeklerin çoğunda sebep besleme hataları olsa da olguların %1-2 sinde ciddi iştahsızlık nedenleri mevcuttur. Ciddi iştahsızlık saptanan olgularda; psikolojik kökenli infantil anorexia ve organik sebepler çok önemlidir. Bebeklik döneminde görülen ciddi iştahsızlık problemleri çözülmediği taktirde, adolesan döneminde bile devam edebildiği gözlenmiştir.
Risk Faktörleri Prematüre doğum öyküsü, Birinci çocuk olma, Nöromotor veya anatomik problemlerin olması Uzun süre parenteral veya tüple beslenme Çalışan anne-baba, Deneyimsiz bakıcı, Dengesiz ve düzensiz beslenme, Aile içinde psikolojik stres faktörleri yüksek olması
İştahsızlık nasıl tanınır? Çok detaylı bir anamnez ve fizik muayene şarttır. Anamnez ile bebeğin kim tarafından, nasıl, ne kadar, ne sıklıkta beslendiği, neler verildiği, altta yatan bir hastalığın olup olmadığı ve aile ortamı sorgulanır. Fizik muayeneyle kronik hastalık bulguları ve malnütrisyon durumu araştırılır. Çocuğun büyüme çizelgesi Son üç günlük beslenme listesi Mümkünse bebeğin beslenmesi gözlemlenir. Organik sebepler düşünülüyorsa destekleyici radyolojik ve laboratuvar testler kullanılabilir.
Tanı işlemleri sonucunda İştahsızlığın gerçek olup olmadığı, Gerçekten iştah azlığı durumu varsa; İştahsızlığın beslenme hatalarından mı, yoksa organik veya psikolojik nedenlerden mi kaynaklandığı anlaşılır. Bebeğin beslenme durumu değerlendirilir. Ayrıca çocuğun karakter yapısı analiz edilir.
Yeme reddi İştahsızlıkta klinik bulgular Gastrointestinal belirtiler Gözlendiği takdirde organik nedenleri düşündürebilir, ancak bebeğin zorla yedirilince de bulantı, kusma, karın ağrısı gibi semptomlar gelişmesi nedeniyle kesin ayırıcı değildir. Büyüme geriliği ve malnütrisyon önemli bulgulardır, ancak bu durumların olması her zaman organik nedenleri göstermez. Beslenme hatalarıyla uzun süreli beslenemeyen bebekler ve infantil anoreksiyada da büyüme geriliği gelişebilir.
Obezite İştahsızlık klinik bulgular Zıt bir bulgu olarak bazı iştahsız bebeklerde obezite de tanımlanmıştır. Besleyen kişilerin zorla yüksek enerjili ve yoğun gıda verme konusunda geliştirdikleri değişik beceriler sayesinde beklenenin aksine obezite de gelişebilir.
İŞTAHSIZLIK SEBEPLERİ Organik Besleme hataları Psikojenik (Otizm, hiperaktivite, infantil anoreksiya)
İnfantil anoreksiya Chatoor ve Eagen 1983 Bebeğin kronik iştahsızlığı; kendisine yeterli miktarda yiyecek verilmesine rağmen bunu, en az bir ay süredir reddetmesi Gıda reddinin üç yaştan önce başlaması. Çocuğun açlık duymaması ve yiyecekten kaçmasına rağmen bakıcısına aşırı bağımlılığı Belirgin büyüme geriliğinin gözlenmesi Gıda reddinin posttravmatik gastroenterolojik durumlardan kaynaklanmamış olması Altta yatan organik hastalıklara bağlı besin reddinin bulunmaması Bu çocuklar genel olarak bağımlı bir kişi yapısına sahiptir. Hem bebek hem de annede anksiyete ve mutsuzluk durumu vardır. Anne yemek konusunda aşırı ödüllendirici ve zorlayıcıdır. Besleyen kişi ile bebek arasında yemek sırasında sürekli bir çatışma mevcuttur. Chatoor et al. 1998; J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 1998 Sep;37(9):959-67.
Organik sebepler Bebeğin gıda almasını ve yutmasını engelleyen sebepler Mental ve/veya motor retardasyonla hastalıklar: Genetik, nörolojik, kas hastalıkları Anotomik bozukluklar: Oral kavite, burun, diş ve bağırsaklarla ilgili anatomik bozukluklar Çoklu diş çürükleri Katabolizan sebepler (sitokin etkisi): Kronik enfeksiyonlar (özellikle Tbc, immun yetmezlikler), Kronik organ hastalıkları: akciğer, karaciğer, böbrek, kalp, bağırsak hastalıkları, kollojen ve bağ doku hastalıkları, otoimmun hastalıklar Gastrointestinal şikayetlere yol açan hastalıklar özellikle disfaji, bulantı, kusma, karın ağrısı, ishal, vs Enfeksiyonlar, Gastrointestinal hastalıklar: GÖR hastalığı, özofajit, gastrit, duodenit, peptik ülserler, gastroenteropatiler, kronik ishal nedenleri, malabsorpsiyonlar (çölyak, vs), gıda reaksiyonları, kronik kabızlık, fonksiyonel barsak hastalıkları, parazitozlar
Organik sebepler Nutrisyonel eksiklikler Ağır malnütrisyon (vitamin ve mineral eksiklikleri) Demir eksikliği anemisi Diğer vitamin ve mineral eksiklikleri Maligniteler: Lösemi, lenfoma, vs Metabolizmayı bozan sebepler Metabolik hastalıklar: Herediter fruktoz intoleransı, üre siklüs defektleri, organik asidemiler, vs. Uzun süreli enteral veya paranteral beslenme Anoreksijenik ilaç kullanımı
İştahsızlığa neden olan dört cephe Anne veya bakıcı Çocuk Çevre Besinler
Anne veya bakıcı yönü Annelerin kaygıları, zorlayıcı olmaları Özellikle normal gelişim sürecinde bebeğin büyürken ilk aylar kadar kilo almadığı gerçeğinin anne tarafından bilinmiyor olması bu kaygıyı arttırır. Yediren kişinin beslemeyi bir iş olarak görmesi, sabırsızlığı veya vurdum duymazlığı, Zamanından önce katı gıdaların başlanması veya tersine sürekli püre veya bulamaç verilmesi, sürekli meyve ve sebzeye zorlanması Beslenme sırasında bebeğin ağzının rahatsız edici bir şekilde sürekli silinmesi Çocuğun isteklerine aldırış edilmemesi, aşırı ödül veya cezalandırıcı tutuma girilmesi
Çocuk yönü Bebeğin henüz ek beslenme açısından nöromotor gelişimini tamamlamaması Çocuğun kişilik yapısının normal dışı, çok hareketli veya tam tersine içine kapanık olması, dikkat eksikliğinin bulunması Çocuk ile besleyen kişi arasında bir sevgi bağının yerine çatışmanın olması Gıda neofobisi adı verilen ve bebeklik döneminde yeni gıdalara karşı doğal bir tepki olarak bildirilen durumun aşırı bir şekilde olması Travmatik besleme girişimleri sonrası gelişebilen kaşık korkusu ve posttravmatik beslenme bozuklukları Çocukta iştahsızlığa neden olan herhangi bir kronik hastalığın olması
Çocuğun kişilik yapısı Normal kişilik yapısına sahip bir çocuk Genelde iştahsızlık beklenmez. Bu çocukları acıktıklarında beslemek daha kolaydır. Bu çocuklarda iştahsızlık saptanırsa ya bir hastalık durumu ya da beslenme hataları mevcuttur. Yaramaz ve hareketli çocuk Oyunu yemeye tercih ederler. Bu çocuklar günde 1-2 kez çok iyi yerler veya sık aralarla az miktarda beslenirler. İçine kapanık çocuk Genelde nazlıdırlar. Sadece sevdikleri ve alışık oldukları kişilerin beslemesine izin verirler sık ve az yemeyi tercih ederler, gıda konusunda oldukça seçicidirler Dikkat eksikliği olan çocuk Bunlar sessiz ve sakin ortamlarda yemeyi tercih ederler.
Çevre faktörleri Çevre ve Besin Yönü Sevgiden yoksun, düzensiz aile ortamı Sofra adabının bulunmaması Beslenme ortamında dikkat dağıtıcı nesnelerin bulunması (TV, oyuncaklar, gürültülü ortam) Besinsel faktörler Sunulan besinlerin aşırı tatlı veya tuzlu olması Ekşi veya çok baharatlı olması Kötü kokulu olması Estetikten yoksun bir şekilde sunulması Sürekli kuru gıda verilmesi
Uygunsuz besleme araçları Çocuğun ağzından büyük yemek kaşıkları Çocuğun başından büyük kase veya tabaklar Çatal gibi batıcı aletler Uygunsuz biberon ve kaplar
ÖNLEMLER VE TEDAVI
Önemli noktalar Kaşıkla ek besin başlanmadan önce bebek nöromotor açıdan olgunlaşmış olmalıdır. Oturma, baş tutma ve yutma fonksiyonlarının tam olması, gıdayı diliyle itme refleksinin kaybolmuş olması gereklidir. Bebeği kaşıkla tanıştırırken kasığın öncelikle üst dudağın altına değdirilmesi ve bebeğin gıdayı bu yolla alması sağlanmalıdır. Ek besinin aylara göre günlük verilme miktarı, kıvamı, verilme zamanı ve sunumu çok önemlidir. Besleyen kişi ile bebek arasında uyumlu ve sevgi dolu bir ilişki olmalıdır. Besleyen kişi sabırlı ve hoşgörülü olmalı, özendirici ve teşvik edici olmalıdır.
Önemli noktalar Bir yaşından sonra bebeğin kendi kendine yemesi teşvik edilmelidir. Bebeğin sevdiği ağız tadına uygun, çeşitli gıdalar verilmelidir. Katı gıdalara geçiş döneminde, kolay yutulabilmesi için katı gıdaların yanında sıvı içecekler verilmelidir.
Bebeklik döneminde ek gıda miktarı Anne sütü veya mama alan bir bebekte verilmesi gereken enerji miktarları Yaş (ay) Enerji (kcal/gün) 6-8 270 (75-465) 9-11 450 (230-675) 12-23 750 (490-1000)
Ek besinin kıvamı çok önemlidir 6 ay 6-8 ay 8-9 ay 9-12 ay >12 ay
Gıda neofobisi veya yemek seçme durumunda yaklaşım Kesinlikle zorlayıcı olmamak gerekir Almadığı bir gıda ertelenir, sevdiği gıdalar verilir. Yemesini istediğimiz gıda, 10-15 gün süreyle, bebek aç iken, her gün sabırla az miktarlarda denenir. Bu sürenin sonunda bebeklerin çoğunda o gıdaya alıştığı ve o gıdayı almaya başladığı görülür.
Fiziksel aktivite Düzenli fiziksel aktivitenin çocuğun iştahını olumlu yönde etkilediği gösterilmiştir. Bu fiziksel aktivite bebek için, ev, park ve bahçe oyunları şeklindedir. Moore MS, Appetite. 2004; 43: 1 27. King NA, Int J Obesity. 2007; 31 : 334.
Vitamin ve mineral desteği Sağlıklı çocuklarda multivitamin ve mineral desteğinin iştahı etkilediğini gösteren kesin bir çalışma yoktur. Üstelik gereksiz yere verilmelerinin kan düzeylerinde artışa ve toksik etkilere yol açabildiği gösterilmiştir. Multivitamin ve mineral desteği, ancak eksikliği olan çocuklarda önerilmelidir. Az sayıdaki çalışmada niasin veya folik asit verilmesinin iştahı artırdığı vurgulanmıştır. Ancak bu etkilerin ilaç kesildiğinde yok olduğu görülmüştür. Akarsu S. J Pediatr Hematol Oncol 2007;29:384. Güven P. Endocr J 2007;54:985 Zn supplementationandstuntedinfantsin Ethiopia, a randomisedcontrolledtrial. TheLancet2000; 355: 2021-5
Chronic niacin overload may be involved in the increased prevalence of obesity in US children Da Li, Wu-Ping Sun, Yi-Ming Zhou, Qi-Gui Liu, Shi-Sheng Zhou, Ning Luo, Fu-Ning Bian, Zhi-Gang Zhao, Ming Guo Online Submissions: http://www.wjgnet.com/1007-9327office wjg@wjgnet.com doi:10.3748/wjg.v16.i19.2378 World J Gastroenterol 2010 May 21; 16(19): 2378-2387 ISSN 1007-9327 (print) 2010 Baishideng. All rights reserve Niasin verilmesinin glukoz toleransını bozarak hiperinsülinemi ve postprandial hipoglisemiye yol açtığı ve uzun süreli kullanımının Tip 2 DM ve obeziteye sebep olduğu belirtilmiştir.
Demir ve Çinko tedavisi Demir eksikliği olan çocuklarda grelin düzeyinin düşük olduğu ve demir tedavisinin serum grelin düzeyini artırarak etkili olduğu gösterilmiş. Çinko verilmesinin tat duyusunu geliştirdiği, iştah merkezindeki iştah açıcı nörotransmiterleri uyardığını, diğer yandan enfeksiyonları önlemesiyle iştah açısından olumlu etkilerinin olduğu bildirilmiş.
İştah açıcı ilaçlar Cyproheptadine hydrochloride Kistik fibroz, Kanser kaşeksisi Megestrol asetat Kanser kaşekşisi, Kronik böbrek hastaları, HIV li hastalar Hydrazine sulfat Kanser kaşekşisi, Anabolizan hormonlar Kanser kaşekşisi, Kronik katabolizan hastalıklar Büyüme hormonu SGA lı bebekler Cannabinoidler (Hint keneviri/dranabinol) Kanser kaşekşisi, Omega 3 Kanser kaşekşisi, Prokinetikler (Trimebutin, domperidon,vs) Yeme bozuklukları, inmotilite sendromları, dispepsi H.pylori enfeksiyonun tedavisi Dispeptik hastalar
İştah açıcı bitkisel seçenekler Anason veya ada çayı, Kırmızı biber, karabiber, Soğan, sarımsak, Çemen otu, yaban mersini, nane, tarçın, kimyon
ÖZET Her çocukta iştahsızlığın gerçek mi olduğu; bakıcı, çocuk, çevre ve besin faktörleri gözetilerek değerlendirilmeli Organik ve Psikolojik nedenler dışlandıktan sonra beslenme hataları düzeltilmeli, Çocuk aç olduğu anda, büyük bir sabır ve sevgiyle, kabul ettiği gıdalarla, özendirici yöntemlerle, çocuğun kişilik yapısına uygun bir şekilde beslenmeli Fazla ödüllendirici ve cezalandırıcı olmamalı Organik ve psikolojik kökenli sebepler dışında; öncelikle davranış tedavisi ve destekleyici tedaviler kullanılmalı, iştah açıcı ilaçlar önerilmemelidir
İŞTAHINIZIN DENGELİ VE BOL OLMASI DİLEĞİYLE DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM