DR. SERHAN KARABULUT DOÇ.DR. EBRU V. ÖCALIR AKÜNAL LPG TAŞIMA TANKERLERİ İÇİN COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ TABANLI RİSK ANALİZİ
Takdim Planı Çalışmanın Amacı Problemin Tanımlanması Tehlikeli Madde Taşımacılığında Risk Çevresel Risk Analiz Modeli Geliştirme Uygulama Alanının Tanımlanması Model Uygulamaları Sonuç
Çalışmanın amacı, CBS yardımıyla belirlenen karayolu ağında LPG taşımacılığı için risk analizini yapmak, Tehlikeli maddelerin çevresel risk faktörlerini belirleyerek çevresel risk analiz modeli geliştirmek, LPG taşımacılığında rota planlaması için alternatif karar destek sistemi önermek.
Güzergah 1 Dağıtım Noktası Risk Faktörü Depolama Tesisi Dağıtım Noktası Üretim Tesisi Güzergah 2 Dağıtım Noktası Taşımanın yapılacağı çıkış noktası ile varış noktası arasında izlenebilecek birçok farklı güzergâh bulunabilir. İki nokta arasında istenilen kriterlere göre en uygun güzergâhı seçme problemi ile karşı karşıya kalınmaktadır.
Çok aktörlü çok amaçlı problem, Tehlikeli madde taşımacılığı farklı öncelikleri ve bakış açıları olan çeşitli aktörler içeren tipik bir çok amaçlı problemdir. Tehlikeli madde taşımacılığında asıl problem, Ekonomik, çevresel ve bölgede yaşayan insanların maruz kaldıkları riskin çeşitli faktörler göz önüne alınarak nasıl ölçüleceğidir. Çalışmada sunulan problem, Tehlikeli madde taşımacılığına bağlı çevresel riskin ne şekilde ölçüleceği ve sayısal değerlerle ortaya konması problemidir.
Tehlikeli madde taşımacılığında risk; istenmeyen olumsuz bir olayın meydana gelme olasılığı, olumsuz olayın sonuçları Risk Modeli Matematiksel İfade 1 En Kısa Yol 2 Nüfusa Etki Risk Modeli 3 Olaylı Kaza Olma Olasılığı rr CC ss,mm = ss=11 rr dd ss RR iiii = ll ss pp ss ss=11 22ll ss λλ mm + ππλλ mm 22 4 Toplumsal Risk Modeli RR ssss = rr ll ss pp ss dd ss ππλλ mm 22 ss=11 5 Çevresel Risk Analiz Modeli ÇRR = kk ss KK nn kk kk=11 nn ff ww kk ww kkkk AA ss,mm kk ff =11
Çevresel Risk Analiz Modeli RİSK KAYNAĞI ANALİZİ: Taşınan tehlikeli madde türü (LPG otogaz) AMAÇ KRİTER ALT KRİTER Su Ortamı (A) Akarsu (A1) Baraj (A2) Deniz (A3) Göl (A4) Sulama Alanları (A5) Çevresel Risk Analizi Risk kaynaklarından olumsuz etkilenen çevresel öğelerin belirlenerek analiz edilmesi Toprak Ortamı (B) Özellikli Alanlar (C) Orman Alanları (B1) Tarım Alanları (B2) Sit Alanları (B3) Doğa Koruma Alanları (C1) Özel Çevre Koruma Bölgeleri (C2) Turizm Bölgeleri (C3)
Çevresel Risk Analiz Modeli Huang ve ark. Puanlama Modeli nn cc GGüzzzzzzzzzzz MMMMMMMMMMMMMMMM (RR) = cc=1 nn cccc ww cc ww cccc ss cccc cccc=1 (Kümülatif ağırlık ve puanlama modeli) Çevresel Risk Analiz Modeli ÇRR = kk ss KK nn kk kk=1 nn ff ww kk kk ff =1 ww kkkk AA ss,mm Kaza olma olasılığı Çevrede meydana gelen zarar k s : s yol kesiminde meydana gelen kaza sayısı K : toplam kaza sayısı kk kkkkkkkkkkkk nn kk kkkkkkkkkkkk ssssssssssss ww kk : kriter ağırlığı AA ss,mm tehlike alanı içinde bulunan çevresel faktörler alanı
Faktörlerin Öncelik Ağırlıklarının Bulunması Öncelik ağırlıklarının bulunması için Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP) uygulanmıştır. İkili karşılaştırma matrisleri oluşturulurken Uzman Görüşleri alınmıştır. Uzman Görüş Formu vasıtasıyla uzman görüşleri alınmıştır. Çevre ve Şehircilik Bak. / Orman Bak. / Ulaştırma Bak. ndan ilgili uzman personel Konuyla ilgili akademisyenler Görüşleri alınan uzman kişilerin yargıları birleştirilerek tutarlı ikili karşılaştırma matrisleri elde edebilmek için geometrik ortalama yöntemi kullanılmıştır. Super Decisions 2.2.6
Uygulama Alanı İzmir, Manisa, Aydın, Muğla, Denizli karayolu ağı Mevcut karayolu ağı; 183 yol kesiminden oluşmaktadır. 16 otoyol kesimi, 57 devlet yolu, 110 il yolu kesimi bulunmaktadır.
Dikili Limanı Aliağa Limanı Nemrut Limanı Uygulama alanının analizinde; Yerleşim birimleri, Ulaşım hatları, Tüneller, Akarsular, göller, barajlar, Arazi kullanım verileri, Doğa koruma alanları, özel çevre koruma ve turizm bölgeleri. İzmir Limanı EGE DENİZİ Su Ortamı Güllük Limanı Toprak Ortamı Özellikli Alanlar
Bir çıkış-varış noktası (o-d) çiftine ait en kısa yol ve en düşük riskli yol bulunmaya çalışılmıştır. Risk analizinin yapılması için çalışmada belirlenen amaçlar; En kısa yol, Minimum nüfusa etki, Minimum kaza olasılığı, Minimum toplumsal risk, Minimum çevresel risk. Model Uygulamaları Belirlenen çıkış-varış noktaları için LPG taşımaları için ayrı ayrı risk analizleri yapılmıştır. LPG taşımaları için örnek olarak Aydın-Bergama çıkış-varış noktaları seçilerek risk analiz modelleri uygulanmıştır
AYDIN BERGAMA LPG Taşıması En Kısa Yol Minimum Nüfusa Etki Minimum Olaylı Kaza 207 km 324 km 296 km Minimum Toplumsal Risk Minimum Çevresel Risk Güzergah Uzunlukları En Kısa Yol Min. Nüfusa Etki Min. Olaylı Kaza Min. Toplumsal Risk Min. Çevresel Risk : 207 km : 324 km : 296 km : 476 km : 306 km 476 km 306 km Çıkış noktası Varış noktası
AYDIN BERGAMA LPG Taşıması Risk Değerleri Uzaklık (km) Nüfus Risk Kaza Risk Toplumsal Risk Çevresel Risk En Kısa Yol 207 278 057 50,647 2 608 517 28,193 Min. Nüfusa Etki 324 69 353 42,258 1 395 244 23,484 Min. Olaylı Kaza 296 145 809 1,193 539 624 28,818 Min. Toplumsal Risk 476 109 208 1,888 186 688 33,188 Min. Çevresel Risk 306 161 210 3,962 798 779 22,228 Normalize Edilmiş Risk Değerleri Uzaklık (km) Nüfus Risk Kaza Risk Toplumsal Risk Çevresel Risk En Kısa Yol 1 4,00 42,45 13,97 1,26 Min. Nüfusa Etki 1,56 1 35,42 7,47 1,05 Min. Olaylı Kaza 1,42 2,10 1 2,89 1,29 Min. Toplumsal Risk 2,29 1,57 1,58 1 1,49 Min. Çevresel Risk 1,47 2,32 3,32 4,27 1
AYDIN BERGAMA LPG Taşıması AYDIN-BERGAMA LPG TAŞIMASI 500 400 300 200 100 0 207 km 324 km 296 km 476 km 306 km En kısa yol Min. nüfusa etki Min. toplumsal risk Min. olaylı kaza Çıkış nok. Min. çevresel risk Varış nok.
Sonuç Risk analizi sonucunda seçilen bir çıkış-varış noktası çifti için belirlenen amaçlar doğrultusunda ortaya çıkan güzergâhlar birbirinden farklıdır. Uygulamalar sonucunda, maliyeti en aza indiren güzergâhın yani en kısa yolun aynı zamanda riski en aza indiren güzergâh olmadığı açıkça ortaya çıkmıştır. Herhangi bir çıkış-varış noktası çifti arasındaki minimum riski veren güzergâh belirlenen amaç ve tehlikeli madde türü için bulunabilir. Tehlikeli madde taşımacılığı için CBS destekli risk analizinin güvenilir bir şekilde yapılması elde edilen verilere bağlıdır. Risk analiz modelleri ihtiyaç duyulan tüm veriler olduğu takdirde farklı ya da daha geniş bölgeye tatbik edilebilir. Geliştirilen çevresel risk analiz modeli büyük ölçekli uygulamalarda alternatif güzergâhlar üreterek çevrenin zarar görme riskini azaltmaya yarayan alternatif bir karar destek sistemi olarak kullanılabilir.
Teşekkürler