ADÜ Tıp Fakültesi Dergisi 5; 6() : - 5 Klinik Araştırma AYDIN İLİ KENT MERKEZİNDE HAVA KİRLİLİĞİ / 997-4 * Pelin BAŞAR,Pınar OKYAY, Filiz ERGİN, Süheyla COŞAN, Adnan YILDIZ ÖZET Amaç: Çalışmanın amacı, 997-4 yılları arasında Aydın ili kent merkezindeki hava kirliliğini değerlendirmektir. Yöntem: Bu kesitsel çalışmada, 997-4 yılları arasında Aydın merkezindeki kükürtdioksit ve partikül madde düzeyleri incelenmiştir. Veriler, Aydın İl Sağlık Müdürlüğü Çevre Sağlığı Şubesi'nden elde edilmiştir. Ölçümler sürekli örnekleme yapan yarı otomatik kükürtdioksit ve duman ölçer cihazı (Burch-Bulap -8, 876) ile Halk Sağlığı Laboratuarınca yapılmıştır. Ölçümler kent merkezindeki 4 farklı bölgeden, sabah (8.-9.) ve akşam (6.-7.) olmak üzere iki kez yapılmıştır. 997- yılları arasında elde edilen ölçümlerin ortalama değerleri aylara/yıllara göre karşılaştırılmıştır. Ölçümler Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği değerleri ile karşılaştırılmıştır. Bulgular: Yedi yıllık süreçte kükürtdioksit ve partikül madde değerleri incelendiğinde yıllara göre hava kirliliği düzeylerinde herhangi bir farklılık tespit edilmemiştir (kükürtdioksit ve partikül madde için sırasıyla: p=,56, p=,8). Yedi yıllık ortalama kükürtdioksit düzeyi 4,6±4,86 μgr/m ; partikül madde düzeyi de 7,66±6, μgr/m olarak tespit edilmiştir. Aylara göre hava kirliliği düzeyleri karşılaştırıldığında en yüksek değerler kış aylarında, özellikle Ocak ayındadır (p=,). Sonuç: Aydın'da hava kirliliği ölçümleri, Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği'nin öngördüğü uzun/kısa vadeli sınır değerleri aşmamıştır. 997- yılları arasında kükürtdioksit ve partikül madde değerleri bakımından yıllara göre herhangi bir farklılık tespit edilmemiştir. Bunda, Sağlık Müdürlüğü Çevre Sağlık Şubesinin düzenli çalışmasının rolü büyüktür. Her ne kadar sınır değerler aşılmasa da kış aylarında meteorolojik koşullar nedeniyle hava kirliliği parametrelerinde belirgin artışlar saptanmıştır. Mevzuat değişikliği nedeniyle son bir yıldır ölçüm yapılamamakta, hava kirliliği verilerine ulaşılamamaktadır. Kirlilik kontrolü ile ilgili olarak alınan önlemler yeterince uygulanmazsa, hava kirliliği parametrelerinde yükselmeler görülebilir. Özellikle kış aylarında kirlilik düzeylerinde ani yükselmeler olabileceği için ölçüm ve izlemlerin sürekli yapılması gerekmektedir. Anahtar sözcükler: çevre sağlığı, halk sağlığı laboratuarı, hava kirliliği, SO partikül madde SUMMARY Air Pollution in Aydin City Between 997-4 Objective: The objective of this study is to evaluate air pollution inaydın city between 997-4. Method: In this cross sectional study, the levels of particulates and sulfur dioxide in the city ofaydın have been examined between 997 and 4. The data have been acquired from the Environmental Health Division of the Health Directorate ofaydın province. Samples were continuously measured by a semi automatic sulphur dioxide and exhaust sampler (Burch-Bulap -8, 876) at the Public Health Laboratory. Measurements of 4 different areas of the city were made twice daily: in the morning (8.-9.) and in the evening (6.-7.). Montly and yearly comparisons were made using the average values of measurements taken between 997- with the standards of theair Quality Protection Regulations. Findings: During the seven year period of monitorization, differences in levels of sulfur dioxide, particulates and the level of air pollution were insignificant (for the level of sulphur dioxide and particulates, p=,56, p=,8 respectively). The seven year average of the level of sulfur dioxide was 4,6±4,86 μgr/m ; while the particulate matter was 7,66±6, μgr/m. In winter months, especially January air pollution levels were the highest (p=,). Conclusion: The air pollution measurements do not exceed the Air Quality Protection Regulation, suggested long/short term standards. As for the levels of sulphur dioxide and particulates, there has been no change between the years 997-. The organized projects of the Environmental Health Division of the Health Directorate of Aydın Province has played a significant role concerning these results. Even though the limits have not been exceeded, due to meterological conditions during the winter months, the air pollution parameters show an obvious increase in the air pollution. Because of several regulatory changes, air measurements have not been obtained for the last year, and so no current data are available. If adequate air pollution control measures are not taken, there may be a rise in air pollution parameters. Especially during the winter months, the air pollution levels should be continually monitored as sudden increases may occur. Key words: environmental health, public health laboratory, air pollution, SO particulate matter,, * Bu çalışma 9. Ulusal Halk Sağlığı Günlerinde poster olarak sunulacaktır. Adnan Menderes Üniversitesi, Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, AYDIN Aydın İl Sağlık Müdürlüğü, Gıda ve Çevre Gıda Kontrol Şube Müdürlüğü, AYDIN
Aydın ili kent merkezinde hava kirliliği Hava kirliliği gelişmiş ve gelişmekte olan tüm ülkeleri etkileyen önemli bir çevre sağlığı sorunudur. Her yıl tahminen milyondan fazla kişi hava kirliliği nedeniyle hayatını kaybetmektedir. Hava kirliliği atmosferde toz, gaz, duman, koku, su buharışeklinde bulunabilecek olan kirleticilerin insan ve diğer canlılar ile eşyaya zarar verici miktara yükselmesi olarak tanımlanabilir. Bunun yanı sıra, çeşitli kimyasal süreçlerle ortaya çıkan gaz yada parçacık halindeki maddelerin özellikle yakıt artıklarının da yoğun miktarlara erişmesi sonucu canlıların sağlığını ve hayatını tehlikeye sokan hava durumu da bu tanım içinde yer almaktadır. Hava kirliliği ile ilgili ilk belirlemelerin 'lü yıllara kadar uzandığı belirtilmektedir. Pensilvanya ve Londra'da, 948 ve 95 yıllarında akut hava kirliliğinin kitlesel tarzda pek çok kişinin hastalanmasına ve ölümüne neden olduğu, bilinmektedir. Hızlı kentleşme, sanayileşme, motorlu araç sayısının artması, meteorolojik koşullar, ısınmada kullanılan yakıtlar, endüstriyel kuruluşlar ve termik santrallerin yaygınlaşması hava kirliliğinin,4 artmasında önemli rol oynamaktadır. Özellikle kentsel alanlarda önemli bir sorun teşkil eden hava kirliliğinin insan sağlığına pek çok olumsuz etkisi bulunmaktadır. Yapılan pek çok çalışmada, dış ortam hava kirliliğinin solunum yolu hastalıklarına neden olduğu saptanmış, hava kirliliğinin yüksek olduğu dönemlerde hastaneye bu hastalıklara bağlı 5- başvuruların arttığı tespit edilmiştir. Ayrıca hava kirliliğinin gözlerde akut irritasyona, kalp damar sistemi hastalıklarında artışa, sinir sistemi gelişiminde anormalliklere, kanser gelişimine ve ölümlere neden olduğu bilinmektedir. İnsan sağlığına etkilerinin yanı sıra bitki ve hayvan yaşamını tehdit etmekte ve suların kontaminasyonuna neden olabilmektedir. Kentlerde hava kirliliği büyük ölçüde ısınmadan kaynaklanmaktadır. Fosil yakıtların, yani petrol ve maden kömürlerinin yanması kirletici birçok etkenin havaya karışmasına neden olmaktadır. Kömür ve petrolün yanma ürünleri arasında en tehlikeli gazlardan birisi kükürtdioksittir (SO ). Kükürtdioksit, havadaki su ile birleşerek sülfüroz asit 4 ve daha sonra sülfirik asit oluşturur. Bu bileşiklerin yağmur damlaları ile yeryüzüne dönmesi sonucu, açık yapı ve eserlerde korozyona neden olarak ülke ekonomisine zarar verdiği, sera etkisi göstererek yerküre sıcaklığının artmasına neden olduğu,4 bilinmektedir. Ülkemizde 955 yılından başlayarak özelikle Ankara başta olmak üzere büyük kentlerimiz için hava kirliliği üzerinde durulmaya başlanmıştır. Bu amaçla hava kirliliğinin azaltılması için yönetmeliklerde çeşitli değişiklikler yapılmış, son olarak da, Çevre Kanununa dayanarak 986 yılında 87 sayılı Hava Kalitesinin Kontrolü Yönetmeliği, (HKKY) hazırlanmıştır. Aydın'da dış ortam hava kirliliğine yol açan en önemli faktörler; ısınma ve ulaşım amaçlı kullanılan maddelerdir. Bu amaçla kömür ve petrol ürünlerinin kullanılması yanında, şehrin zeytincilikle uğraşması nedeniyle pirina adı verilen zeytin küspesinin evlerde ısınma aracı olarak kullanılması da yaygındır. Ayrıca Aydın'ın coğrafik konumu da hava kirliliği için risk oluşturmaktadır. Şehrin dağlarla çevrili olması nedeniyle, hava sirkülasyonu gerçekleşemediğinden kirli hava özellikle kış aylarında şehrin üzerine çökmektedir. Günümüze kadar, Aydın'da gelişmiş bir sanayi olmaması, ekonominin tarıma dayanması hava kirliliği açısından koruyucu bir özellik göstermektedir. Ancak son yıllarda Aydın'da sanayi geliştirme çalışmaları hız kazanmıştır. Tüm bu nedenlerle, Aydın'da hava kirliliğinin boyutunun bilinmesi önemlidir. Bu çalışmanın amacı, 997-4 yılları arasında Aydın ili kent merkezindeki hava kirliliği düzeyini değerlendirmektir. GEREÇ-YÖNTEM Araştırma, 997-4 yılları arasındaki hava kirliliğinin değerlendirildiği kesitsel tipte bir çalışmadır. Kirlilik düzeyinin tespitinde SO ve partikül madde () değerleri kullanılmıştır. Ülkemizde de SO ve değerleri hava kirliliği parametreleri olarak kullanılmaktadır. Veriler, Aydın İl Sağlık Müdürlüğü Çevre Sağlığı Şubesinden elde edilmiştir. Ölçümler sürekli örnekleme yapan yarı otomatik SO ve duman ölçer cihazı (Burch-Bulap -8, 876) ile Aydın Sağlık Müdürlüğü Halk Sağlığı Laboratuarınca yapılmıştır. Ölçümler kent merkezindeki 4 farklı bölgeden, sabah (8.- 9.) ve akşam (6.-7.) olmak üzere iki kez yapılmıştır. 997- yılları arasında elde edilen ölçümlerin ortalama değerleri aylara ve yıllara göre karşılaştırılmıştır. Mevzuat değişikliği nedeniyle 4 yılına ait 4 aylık veri elde edilebilmiş; bu veriler bir önceki yılın aynı dönemi ile karşılaştırılabilmiştir. Elde edilen ölçümler HKKY ölçüm değerleri ile karşılaştırılmıştır. Buna göre, Uzun Vadeli Sınır Değer (UVS), bir yıllık sürede aşılmaması gereken ve tüm ölçüm sonuçlarının ortalaması olan değerleri; Kısa Vadeli Sınır Değer (KVS), maksimum ortalama günlük değer veya istatistiksel olarak bütün ölçüm sonuçları sayısal değerlere göre dizildiğinde ölçüm sonuçlarının % 95'ini aşmaması gereken değerleri; Kış Dönemi Ortalaması Sınır Değer (KDOS), Ekim-Mart aylarını kapsayan kış döneminde yerleşim bölgelerinde yapılan ölçümlerin ortalamalarını aşmaması gereken değerleri; Hedef Sınır Değerler ise hava kalitesi sınır değerlerini zaman içinde daha sıkı sınırlara çekerek daha temiz hava kalitelerine ulaşmak için hedeflenen değerleri ifade etmektedir. Çalışmanın istatistiksel analizleri SPSS,5 paket programında yapılmıştır. Verilerin ortalama,
Başar ve Ark. standart sapma ve maksimum değerleri hesaplanmış; analizde Kruskal Wallis varyans analizi, Mann Whitney-U testi ve Pearson korelasyon analizi kullanılmıştır. Tablo I: Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği'nin öngördüğü uzun ve kısa vadeli sınır değerler Değer tipi So (μgr/m (μgr/m Uzun Vadeli 5 5 Sınır Değer Kısa Vadeli Sınır Değer Kış Dönemi 5 Ortalaması Sınır Değer Yıllık ortalama hedef sınır değeri Kış sezonu ortalaması hedef sınır değerleri BULGULAR Aydın ili kent merkezinde 997- yılları arasındaki SO ve değerleri Tablo II'de verilmiştir. ) ) Yedi yıl (997-) için ortalama SO düzeyi 4,6±4,86 μgr/m ; düzeyi de 7,66±6, μgr/m olarak tespit edilmiştir. Yedi yıllık süreçte SO ve değerleri incelendiğinde yıllara göre hava kirliliği düzeylerinde herhangi bir farklılık tespit edilmemiştir (SO ve için sırasıyla: p=,56, p=,8). Aylara göre hava kirliliği düzeyleri karşılaştırıldığında en yüksek değerlerin kış aylarında, özellikle Ocak ayında görüldüğü tespit edilmiştir (p=,). Ocak ayı ortalama SO düzeyi 8,4±5,5 μgr/m ; ortalama düzeyi 55,9±7,7 μgr/m iken, kış dönemi olan Ekim-Mart ayları arasında ortalama SO düzeyi 59,6±,47 μgr/m ; ortalama düzeyi,55±,45 μgr/m bulunmuştur. Aydın il merkezinde 997- yılları arasındaki aylara göre SO ve düzeyleri Tablo III'de verilmiştir. Yedi yıllık süreçte kış dönemi ortalama SO ve düzeyleri karşılaştırıldığında herhangi bir farklılık tespit edilmemiştir (SO ve için sırasıyla: p=,64, p=,99). Ancak 997 ile yılı kış dönemi ortalama SO düzeyleri karşılaştırıldığında, yedi yıllık sürede bu parametrenin %,6 artış gösterdiği, kış dönemi ortalama düzeyleri Tablo II: Aydın ili kent merkezinde 997- yılları arasındaki SO ve düzeyleri ) ) Yıllar SO (μgr/m (μgr/m 997,9 9,67 54.,9 4,6 59. 998 4,4,59 86. 8,4 4,9 56. 999 47,75,8 86. 8,8 4, 58. 46,8 6,5 89. 8, 4,96 55. 8,8 5,9 84. 5,9 9, 68., 6, 96. 8,,7 68. 4,5, 89. 5,75 9, 5. *ortalama **standart sapma Maks:Maksimum Tablo III: Aydın ili kent merkezinde 997- yılları arasındaki aylara göre SO ve düzeyleri Aylar SO Ocak 8,4 5,5 96 55,9 7,7 68 Şubat 68,57,9 89 44,7 7,56 5 Mart 5,57 6,97 7,,4 9 Nisan 5,4,68 48,7 9,7 9 Mayıs 5,4 7,9 6 5,57 4, Haziran 7,7 4,9 5,9 4,7 6 Temmuz 8,4 4,6,9,68 7 Ağustos 8,57 4,5 4,57,5 5 Eylül 7,9, 48 5,86 7,58 Ekim,, 5 4,,8 7 Kasım 5,8 7,54 76 8,5 4,9 44 Aralık 76,8,7 86 5,,7 68 *ortalama **standart sapma Maks: Maksimum
Aydın ili kent merkezinde hava kirliliği bakımından ise % 5,9 azalma gösterdiği kurullarının büyük rol oynadığı saptanmıştır. 99'lı kaydedilmiştir (SO ve için sırasıyla p=,6; p=,688). Aydın il merkezinde 997- yılları yıllarda hava kirliliğinin önemli bir sorun olduğu Malatya ilinde de Valilikçe alınan özel önlemler ve arasındaki kış dönemi ortalama SO ve düzeyleri mahalli çevre kurullarında alınan kararların Tablo IV'de verilmiştir. aksatılmadan uygulanması sayesinde 99-997 4 yılı 4 aylık (Ocak-Nisan) veri sonuçlarına yılları arasında hava kirliliği parametrelerinin düşme 4 göre ortalama SO düzeyi 59,5±,87; ortalama eğilimi gösterdiği saptanmıştır. düzeyi 4,5±9,95'dir. Bir önceki yılın kış dönemi Devlet İstatistik Enstitüsü tarafından ülkemizde ortalama değerleri ile karşılaştırıldığında bu ölçümler çeşitli illerde yapılan ölçümlere bakıldığında, - bakımından herhangi bir fark bulunmamıştır kış sezonunda SO konsantrasyonunun en (p=,95; p=,). Aydın ili kent merkezinde 997-4 yılları yüksek bulunduğu il merkezleri kirlilik sırasına göre; Kütahya, Erzurum, Elazığ, Edirne ve Samsun'dur. arasında ölçülen SO ve düzeyleri arasında pozitif Aynı dönemde konsantrasyonunun en yüksek yönde, güçlü, anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir bulunduğu il merkezlerinin ise kirlilik sırasına göre; (r=,88, p=,). Kütahya, Kayseri, Diyarbakır, Zonguldak ve Isparta olduğu belirtilmektedir. Aynı dönemde Aydın'da SO TARTIŞMA konsantrasyonu 4,5 μgr/m iken, 5,75 μgr/m ; Aydın'a komşu bir il olan Denizli'de ise bu değerler Aydın ili kent merkezinde 997- yıllarında elde edilen tüm hava kirliliği ölçüm değerleri incelendiğinde, hiçbir ölçümün Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği'nin öngördüğü uzun ve kısa vadeli sınır değerleri aşmadığı; ancak son yıllarda sırasıyla μgr/m ve 96 μgr/m dolaylarındadır. Denizli ilindeki bu yüksek ortalamalar, şehirde sanayi 5 merkezlerinin yoğun bulunmasına bağlanabilir. Aydın'da hava kirliliği önemli bir çevre sorunu olarak görülmemektedir. Bunda Aydın İl Sağlık gerek SO için, gerekse için yıllık hedef sınır Müdürlüğü Çevre Sağlık Şubesinin düzenli değerlerin aşıldığı görülmüştür. Ayrıca, HKKY'ne göre aylara göre KDOS ve kış sezonu ortalaması hedef sınır değerleri de aşılmamıştır. Her ne kadar çalışmalarının rolü büyüktür. Kirliliğin yoğun olduğu bölgelerde trafik akışının tek taraflı hale getirilmesi, gerekirse trafiğe kapatılması, kış aylarında ısınma sınır değerler aşılmasa da kış aylarında (Ekim-Mart) kaynaklarının kanunda öngördüğü şekilde özellikle Ocak ayında meteorolojik koşullar nedeni ile hava kirliliği parametrelerinde belirgin artışlar saptanmıştır. Malatya ilinde yapılmış bir çalışmada da, meteorolojik koşulların hava kirliliğini etkilediği uygulanması ile HKKY'nin öngördüğü uzun ve kısa vadeli sınır değerlerini aşmaması sağlanmıştır. Ancak, Aydın'da son yıllarda hava kirliliği parametrelerinde görülen artışlar hava kirliliğinin özellikle kış aylarında kirliliğin arttığı tespit ileriki dönemlerde tehlike yaratabileceğini edilmiştir. göstermektedir. Mevzuat değişikliği nedeniyle Aydın ili kent merkezinde 997- yılları Aydın'da son bir yıldır ölçüm yapılamamakta, bu arasında hava kirliliği göstergelerinden SO ve nedenle de hava kirliliğ i verilerine değerleri bakımından yıllara göre herhangi bir ulaşılamamaktadır. Özellikle kış aylarında kirlilik farklılık tespit edilmemiştir. Ancak 997 yılı ile düzeylerinde ani yükselmeler olabileceği için ölçüm yılı arasında SO düzeyi bakımından %,6'lık bir ve izlemlerin sürekli yapılması gerekmektedir. artış saptanmıştır. Bunda ısınma amaçlı kullanılan Kirlilik kontrolü ile ilgili olarak alınan önlemler yakıtların rolü büyüktür. Trabzon'da yapılmış bir yeterince uygulanmazsa, hava kirliliğ i çalışmada, 994- yılları arasında SO ve parametrelerinde yükselmeler görülebilir. Bu düzeylerinin % 46, ve % 45,6 oranlarında azalma sorunun kontrolünde multidisipliner bir yaklaşım son gösterdiği tespit edilmiştir. Bu iyileşmede, Valilik derece önemlidir. bünyesinde oluşturulmuş olan mahalli çevre Tablo IV: Aydın ili kent merkezinde 997- yılları arasındaki yıllara göre kış dönemi ortalama SO ve düzeyleri (..997-..) ) ) Yıllar SO (μgr/m (μgr/m 997 46,,46 54. 4,7, 59. 998 57,5,7 86. 9,5,86 56. 999 65,5 8,58 86. 8,7,4 58. 67,5,69 89.,,87 55. 58,8,66 84.,7 8,5 68. 6,,7 96. 46, 7,45 68. 6,5,8 89. 9,67 6, 5. *ortalama **standart sapma Maks: Maksimum 4
Başar ve Ark. 8 Grafik : Kış dönemi ortalama SO ve düzeylerinin yıllar içinde değişimi (..997-..) 7 5 997 997-998 998-999 999- - - - Grafik : HKKY yıllık ortalama hedef sınır değerlerine göre Aydın ili kent merkezinde 997- yılları arasındaki So düzeyleri 7 5 997 997-998- 999- - - - 998 999 997 997-998 998-999 KAYNAKLAR 999- - - -. World Health Day, Press Releases, Air Pollution http://w.whosea.org/en/section/ Section484/Section487_786.htm. Ulaşım tarihi: 5Ağustos 5.. Çobanoğlu Z. Hava kirliliği. Ankara: Özkan Matbaacılık, :-54.. Topbaş M, Çan G, Kapucu M. Effects of local decisions on air polution in Trabzon, Turkey during 994-. Turk J Public Health 4;:8-84. 4. Güler Ç. Çevre sağlığı. In: Bertan M, Güler Ç (eds). Halk Sağlığı Temel Bilgiler Kitabı, Ankara: Özışık Ofset. 997: 5-6. 5. Koç Y, Karagöz N, Seven AS. Hava kirliliğinin SO HKKY Aydın HKKY Aydın Grafik : HKKY yıllık ortalama hedef sınır değerlerine göre Aydın ili kent merkezinde 997- yılları arasındaki düzeyleri Sivas Göğüs Hastalıkları Hastanesine yatışlar üzerine etkisi. Kartal Devlet Hastanesi Tıp Dergisi ; :75-78. 6. Ergenoğlu T, Hazar M, Beydağı H, Bozkurt Aİ, Mendeş B. Hava kirliliğinin aerobik kapasite ve solunum fonksiyonlarına etkisi. Türkiye Klinikleri Tıp Bilimleri Dergisi ; :9-95. 7. Berktaş BM, Bircan A. Ankara'da, Atmosferik sülfür dioksit ve partiküler madde konsantrasyonlarının astım nedenli acil servis başvurularına etkisi. Tüberküloz ve Toraks ; 5:-8. 8. Ünsal A, Metintaş S, Öner S, İnan OÇ. Eskişehir'de hava kirliliği ve bazı hastalıklar nedeniyle acil başvuruların incelenmesi. Tüberküloz ve Toraks 999; 47:449-455. 9. Özüer MZ, Günhan Ö, Cura O. Değişik klimatolojik ve hava kirliliği değerlerinin nazal rezistansa etkisi. Kulak Burun Boğaz ve Baş Boyun Cerrahisi Dergisi 999; 7:9-95.. Lubinski W, Toczyska I, Chcialowski A, Plusa T. Influence of air pollution on pulmonary function in healthy young men from different regions of Poland. AnnAgric Environ Med 5; :-4.. Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği, Kası m 986 (sayı : 969), http://www.rshm.saglik.gov.tr/indextr.html. Ulaşım tarihi: 6Ağustos 5.. Aydın İl Sağlık Müdürlüğü Çevre ve Gıda Kontrol Şubesi Faaliyet Raporu, 997-4.. Eğri M. 996-997 kış döneminde Malatya il merkezi hava kirliliği parametrelerine meteorolojik koşulların etkisi. İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 997; 4:65-69. 4. Eğri M, Güneş G, Pehlivan E, Genç M. Son beş yıllık dönemde Malatya il merkezinde hava kirliliği eğiliminin incelenmesi. İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 997; 4:75-79. 5. Devlet İstatistik Enstitüsü Başkanlığı, - Kış sezonu hava kirliliği istatistikleri. Http://www.die.gov.tr/TURKISH/SONIST/CEV RE/95.html. Ulaşım tarihi: 6 Ağustos 5 YAZIŞMAADRESİ Dr. Pelin BAŞAR Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD, AYDIN Tel : -56-5 66/ Faks : -56-69 E-Posta : pelinbasar4@yahoo.com Geliş Tarihi :.9.5 Kabul Tarihi : 5..6 5