KIRIKKALE-İL ÇEVRE DURUM RAPORU-2005

Mustafa Kemal ATATÜRK 2

ULUSAL ÇEVRE ANDI Şimdiki ve Gelecek Kuşakların Temiz ve Sağlıklı Bir Çevrede Yaşama Hakkı Olduğu, Gerçeğinden Hareketle Çevreye Duyarlı Bir Kalkınman Yana Olduğunu Vurgulayarak; Doğal Kaynakların Ekonomik Kalkınmanın Hem Kaynağını Hem Sınırını Oluşturduğunu Bilerek, Çevrenin Korunması ve Geliştirilmesinden Bireysel Katkı ve Katılımın Gereğine ve Önemine İnanarak; Çevresel Değerlere Sahip Çıkıp Zarar Verenleri Uyaracağıma Doğal Kaynaklardan Faydalanırken Tutumlu Davranacağıma, Sürdürülebilir Kalkınma İlkeleri Doğrultusunda Hareket Edeceğime, Bu Yönde İşbirliği ve Dayanışma Anlayışı İçerisinde Hareket Ederek, Çevre Konusunda Herkese Örnek Olacağıma Söz Veririm.

HAZIRLAYANLAR Adı Soyadı Bayram GÜNDOĞDU Işın SÖNMEZ Veysel BULUR Cengiz ÜST Gürkan KALENDER Turgut ÜNAL Emel ARAS Ünvanı İl Çevre ve Orman Müdürü ÇED ve Planlama Şube Müdürü Çevre Yönetimi Şube Müdürü Ziraat Mühendisi Maden Mühendisi Ziraat Mühendisi Ziraat Mühendisi RAPORUN HAZIRLANIŞ TARİHİ: OCAK-2006 RAPORUN BASIM TARİHİ: MART-2006 RAPORUN İÇERDİĞİ BİLGİLERİN AİT OLDUĞU YIL: 2005

TAKDİM İnsanoğlu, çevresiyle sürekli bir etkileşim halindedir. Her geçen gün insan nüfusunun artmasına paralel olarak, üretimin artması, sağlıksız sanayileşme, çarpık kentleşme gibi sorunlar nedeniyle doğal kaynaklar hızla tüketilmekte ve çevreye verilen kirlilik yükü hızla artmaktadır. Artan kirlilik nefes aldığımız havayı, suyu, toprağımızı olumsuz yönde etkilemektedir. İçinde bulunduğumuz yüzyılda insanoğlu, kirlenen çevrenin olumsuz etkilerinin giderilmesinin zorluğunu anlamıştır. Bu nedenle kalkınmanın gereği olan faaliyetleri çevreyi kirletmeden, tahrip etmeden, çevre dostu olarak sürdürme arayışları içindedir. Sürdürülebilir bir kalkınma için çevre dostu teknolojiler kullanma, arıtma teknolojilerinden yararlanma yoluyla çevre kirliliğinin minimize edilmesi hedeflenmelidir. Çevreyi korumak, akılcı kullanmak, sağlıklı sanayileşme, planlı kentleşme çabalarının hepsi insanın sağlığı ve mutluluğu içindir. Bu nedenle, insanların çevre bilincinin gelişmesi, çevreye duyarlı ve kalıcı davranışlar edinmesi, eğitimin her aşamasında göz önünde bulundurulması gereken bir husustur. İlimizin çevre değerleri açısından bugünkü durumunu ortaya koymak amacıyla İl Çevre ve Orman Müdürlüğünce hazırlanan Çevre Durum Raporu nun hazırlanmasında katkı sağlayan kurum, kuruluş ve emeği geçen tüm personele teşekkür ederim. M. Bahrettin DEMİRER Kırıkkale Valisi

ÖNSÖZ Çevre, insanların ve diğer canlıların yaşamları boyunca gerek birbirleri ile gerekse içinde bulundukları cansız çevre öğeleri ile etkileşim içinde bulundukları fiziki, biyolojik, sosyal, ekonomik ve kültürel bir ortamdır. Bu ortamın sağlığının, insan sağlığını doğrudan etkilemesi kaçınılmazdır. Nüfusun hızla artması, sağlıksız sanayileşme, plansız kentleşme ile birlikte önemli çevre sorunları yaratmaktadır. Doğal ortam bozulmakta, çevre değerleri yok olmaktadır. Kirlenen hava, su, toprak, çevresiyle sürekli bir etkileşim halinde olan insanoğlunun ve diğer canlıların hayatını olumsuz yönde etkilemektedir. Sağlıklı yaşamak, sağlıklı bir çevre ile mümkün olacaktır. En büyük ekosistem olan dünyamız, hepimizin ortak yaşam alanıdır. Bu ortak yaşam alanımızı korumak da hepimizin ortak sorumluluğu olmalıdır. Ekosistemin değerlerini yok etmek, insan yaşamını da yok etmek üzere atılmış bir adımdır. Çünkü, canlılar arasındaki etkileşim, onların birbirlerine ve cansız çevre faktörlerine ihtiyacı olan bir düzen şeklindedir. İlimizin çevresel değerlerin tespitine yönelik olarak hazırlanmış bulunan Çevre Durum Raporu ile, İlimizin envanter değerlerinin mümkün olduğunca doğru ve güncel olarak çıkarılması amaçlanmaktadır. Bu sayede, sorunların tespiti ve bu tespitlere yönelik olarak alınacak önlemlerin belirlenmesi sağlanmış olacaktır. Çevre Durum Raporu nun hazırlanmasında katkı sağlayan kurum, kuruluşlara ve Müdürlüğümüz personeline teşekkür ederim. Bayram GÜNDOĞDU İl Çevre ve Orman Müdürü

İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER TABLOLAR LİSTESİ ŞEKİLLER LİSTESİ EKLER LİSTESİ Sayfa i xi xiii xiv A.COĞRAFİ KAPSAM 1 A.1. Giriş 1 A.2. İl ve İlçe Sınırları 1 A.3. İlin Coğrafi Durumu 3 A.4. İlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu 3 A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi 4 A.5.1. Metamorfizma ve Magmatizma 6 A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya 6 B. DOĞAL KAYNAKLAR 8 B.1. Enerji Kaynakları 8 B.1.1. Güneş 8 B.1.2. Su Gücü 8 B.1.3. Kömür 8 B.1.4. Doğalgaz 8 B.1.5. Rüzgar 8 B.1.6. Biyokütle 9 B.1.7. Petrol 9 B.1.8. Jeotermal Sahalar 9 B.2. Biyolojik Çeşitlilik 9 B.2.1. Ormanlar 9 B.2.1.1. Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları 9 B.2.2. Çayır ve Mera 9 B.2.3. Sulak Alanlar 9 B.2.4. Flora 9 B.2.5. Fauna 9 B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları ve 10 Diğer Hassas Yöreler B.3. Toprak 10 B.4. Su Kaynakları 10 B.4.1.İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar 10 B.4.2.Yeraltı Su Kaynakları 11 B.4.3. Akarsular 11 B.4.4. Göller ve Göletler 12 B.5. Mineral Kaynaklar 13 B.5.1. Sanayi Madenleri 13 B.5.2. Metalik Madenler 13 B.5.3. Enerji Madenleri 13 B.5.4. Taşocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler 13 C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) 14 C.1. İklim ve Hava 14 C.1.1. Doğal Değişkenler 14 i

C.1.1.1. Rüzgar 14 C.1.1.2. Basınç 15 C.1.1.3. Nem 16 C.1.1.4. Sıcaklık 17 C.1.1.5. Buharlaşma 17 C.1.1.6. Yağışlar 18 C.1.1.6.1. Yağmur 18 C.1.1.6.2. Kar, Dolu, Sis ve Kırağı 19 C.1.1.7. Seller 20 C.1.1.8. Kuraklık 20 C.1.1.9. Mikroklima 20 C.1.2. Yapay Etmenler 20 C.1.2.1. Plansız Kentleşme 20 C.1.2.2. Yeşil Alanlar 21 C.1.2.3. Isınmada Kullanılan Yakıtlar 21 C.1.2.4. Endüstriyel Emisyonlar 21 C.1.2.5. Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar 22 C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları 22 C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman 22 C.2.2. Partikül Madde (PM)Emisyonları 23 C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları 23 C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları 23 C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları 23 C.3. Atmosferik Kirlilik 24 C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri 24 C.3.2. Asit Yağışlarının Etkileri 24 C.4. Hava Kirleticilerin Çevreye Olan Etkileri 24 C.4.1. Doğal Çevreye Etkileri 24 C.4.1.1. Su Üzerindeki Etkileri 24 C.4.1.2. Toprak Üzerine Etkileri 24 C.4.1.3. Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri 25 C.4.1.4. İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri 25 C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği Üzerine) Etkileri 27 D.SU 28 D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı 28 D.1.1. Yeraltı Suları 28 D.1.2. Jeotermal Kaynaklar 28 D.1.3. Akarsular 28 D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar 29 D.1.5. Denizler 29 D.2. Doğal Drenaj Sistemleri 29 D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri 30 D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik 30 D.3.2. Akarsularda Kirlilik 30 D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik 31 D.3.4. Denizlerde Kirlilik 31 D.4. Su Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları 31 D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri 31 D.5.1 Tuzluluk 32 D.5.2. Zehirli Gazlar 32 D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik 32 D.5.4. Ağır Metaller ve İz Elementler 32 D.5.5. Zehirli Organik Bileşikler 33 D.5.5.1. Siyanürler 33 ii

D.5.5.2. Petrol ve Türevleri 33 D.5.5.3. Polikloro Naftalinler ve Bifeniller 33 D.5.5.4. Pestisitler ve Su Kirliliği 33 D.5.5.5. Gübreler ve Su Kirliliği 33 D.5.5.6. Deterjanlar ve Su Kirliliği 33 D.5.6. Çözünmüş Organik Maddeler 33 D.5.7. Patojenler 33 D.5.8. Askıda Katı Maddeler 34 D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği 34 E.TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI 35 E.1. Genel Toprak Yapısı 35 E.2. Toprak Kirliliği 35 E.2.1. Kimyasal Kirlenme 35 E.2.1.1. Atmosferik Kirlenme 35 E.2.1.2. Atıklardan Kirlenme 35 E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme 36 E.3. Arazi 36 E.3.1. Arazi Varlığı 36 E.3.1.1. Arazi Sınıfları 36 E.3.1.2. Kullanma Durumu 36 E.3.2. Arazi Problemleri 37 F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER 38 F.1.Ekosisem Tipleri 38 F.1.1. Ormanlar 38 F.1.1.1. Ormanların Ekolojik Yapısı 38 F.1.1.2. İlin Orman Envanteri 38 F.1.1.3. Orman Varlığının Yararları 39 F.1.1.4. Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları 39 F.1.2. Çayır ve Meralar 39 F.1.3. Sulak Alanlar 40 F.1.4. Diğer Alanlar (Stepler vb.) 40 F.2. Flora 40 F.2.1. Habitat ve Toplulukları 40 F.2.2. Türler ve Populasyonları 41 F.3. Fauna 41 F.3.1. Habitat ve Toplulukları 41 F.3.2. Türler ve Populasyonları 43 F.3.3. Hayvan Yaşama Hakları 44 F.3.3.1. Evcil Hayvanlar 44 F.3.3.1.1.Sahipli Hayvanlar 44 F.3.3.1.2.Sahipsiz Hayvanlar 44 F.3.3.2. Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban 44 Hayvanlar F.3.3.3. Hayvan Hakları İhlalleri 44 F.3.3.4. Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği 44 F.4. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümündeki Bilgilerin İsteneceği Alanlar 45 F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar 45 F.4.1.1. 2873 Sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları 45 iii

F.4.1.2. 3167 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığın ca Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları F.4.1.3. 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 2. Maddesinin a - Tanımlar Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun ile 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) İlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar 45 45 F.4.1.4. 1380 Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları 46 F.4.1.5. 4/9/1988 Tarihli ve 19919 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve 23742 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Yönetmelikle Değişik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan Alanlar F.4.1.6. 2/11/1986 Tarihli ve 19269 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği nin 49. Maddesinde Tanımlanan Hassas Kirlenme Bölgeleri 46 47 F.4.1.7. 2872 Sayılı Çevre Kanunu nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri Olarak Tespit ve İlan Edilen Alanlar 47 F.4.1.8. 2960 Sayılı Boğaziçi Kanunu na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar F.4.1.9. 6831 Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler F.4.1.10. 3621 Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar F.4.1.11. 3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar 47 F.4.1.12. 4342 Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar F.4.1.13. 30.01.2002 Tarih ve 24656 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen Alanlar 47 F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar 47 47 47 47 47 F.4.2.1. 20/2/1984 Tarih ve 18318 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (BERN Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlardan Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları nda Belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları F.4.2.2. 12/6/1981 Tarih ve 17368 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Akdeniz in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi (Barcelona Sözleşmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar F.4.2.2.1. 23/10/1988 Tarihli ve 19968 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Akdeniz de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol Gereği Ülkemizde Özel Koruma Alanı Olarak Belirlenmiş Alanlar 47 47 48 iv

F.4.2.2.2. 13/9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği Seçilmiş Birleşmiş Milletler Çevre Programı Tarafından Yayımlanmış Olan Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Listesinde Yer Alan Alanlar F.4.2.2.3. Cenova Deklerasyonu nun 17. Maddesinde Yer Alan Akdeniz e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin Yaşama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal Alanlar F.4.2.3. 14/2/1983 Tarih ve 17959 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi nin 1. ve 2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına Alınan Kültürel Miras ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar F.4.2.4. 17/05/1994 Tarih ve 21937 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi (RAMSAR Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlar F.4.3. Korunması Gereken Alanlar F.4.3.1. Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak Tesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) F.4.3.2. Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yağışa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı F.4.3.3. Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, Başta Su Kuşları Olmak Üzere Canlıların Yaşama Ortamı Olarak Önem Taşıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler ile Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden İtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler F.4.3.4. Göller, Akarsular, Yeraltısuyu İşletme Sahaları F.4.3.5. Bilimsel Araştırmalar İçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye Düşmüş veya Düşebilir Türler ve Ülkemiz İçin Endemik Olan Türlerin Yaşama Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar F.4.3.6. Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar 48 48 48 48 48 48 48 48 49 49 49 G.TURİZM 51 G.1. Yörenin Turistik Değerleri 51 G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri 51 G.1.1.1. Konum 51 G.1.1.2. Fiziki Özellikleri 51 G.1.2.Kültürel Değerler 51 G.2. Turizm Çeşitleri 53 v

G.3.Turistik Altyapı 59 G.4. Turist Sayısı 59 G.5.Turizm Ekonomisi 59 G.6.Turizm - Çevre İlişkisi 59 H.TARIM VE HAYVANCILIK 60 H.1. Genel Tarımsal Yapı 60 H.2. Tarımsal Üretim 62 H.2.1. Bitkisel Üretim 62 H.2.1.1. Tarla Bitkileri 62 H.2.1.1.1 Buğdaygiller 62 H.2.1.1.2. Baklagiller 62 H.2.1.1.3. Yem Bitkileri 62 H.2.1.1.4. Endüstriyel Bitkiler 62 H.2.1.2. Bahçe Bitkileri 62 H.2.1.2.1. Meyve Üretimi 62 H.2.1.2.2. Sebze Üretimi 63 H.2.1.2.3. Süs Bitkileri 64 H.2.2.Hayvansal Üretim 64 H.2.2.1.Büyükbaş Hayvancılık 64 H.2.2.2.Küçükbaş Hayvancılık 65 H.2.2.3.Kümes Hayvancılığı (Kanatlı Üretimi) 65 H.2.2.4. Su Ürünleri 66 H.2.2.5. Kürk Hayvancılığı 66 H.2.2.6.Arıcılık ve İpekböcekçiliği 66 H.3. Organik Tarım 67 H.4. Tarımsal İşletmeler 67 H.4.1. Kamu İşletmeleri 67 H.4.2. Özel İşletmeler 67 H.5. Tarımsal Faaliyetler 67 H.5.1. Pestisit Kullanımı 67 H.5.2. Gübre Kullanımı 68 H.5.3. Toprak Kullanımı 68 I.MADENCİLİK 69 I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi 69 Olan Doğal Malzemeler I.1.1. Sanayi Madenleri 69 I.1.2. Metalik Madenler 71 I.1.3. Enerji Madenleri 71 I.1.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler 71 I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri 72 I.3. Cevher Zenginleştirme 72 I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri 72 I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan 72 Rehabilitasyon Çalışmaları J.ENERJİ J.1.Birincil Enerji Kaynakları 73 J.1.1.Taşkömürü 73 J.1.2.Linyit 73 J.1.3.Asfaltit 73 J.1.4.Bitümlü Şist 73 73 vi

J.1.5.Hampetrol 73 J.1.6.Doğalgaz 73 J.1.7.Nüklleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) 73 J.1.8.Orman 73 J.1.9.Hidrolik 73 J.1.10.Jeotermal 73 J.1.11.Güneş 73 J.1.12.Rüzgar 74 J.1.13 Biyokütle 74 J.2. İkincil Enerji Kaynakları 74 J.2.1.Termik Enerji 74 J.2.2.Hidrolik Enerji 75 J.2.3.Nükleer enerji 75 J.2.4.Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi 75 J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı 75 J.4. Enerji Tasarrufu İle İlgili Yapılan Çalışmalar 75 K.SANAYİ VE TEKNOLOJİ 76 K.1. İl Sanayinin Gelişimi,Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler 76 K.2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması 76 K.3. Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı 77 K.4. Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam Durumu 80 K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı 80 K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler 81 K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği 81 K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği 81 K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği 81 K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği 81 K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar 81 K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı 82 L.ALTYAPI,ULAŞIM VE HABERLEŞME 83 L.1.Altyapı 83 L.1.1.Temiz Su Sistemi 83 L.1.2.Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi 83 L.1.3.Yeşil Alanlar 83 L.1.4. Elektrik İletim Hatları 84 L.1.5.Doğal Gaz Boru Hatları 84 L.2.Ulaşım 84 L.2.1.Karayolları 84 L.2.1.1.Karayolları Genel 84 L.2.1.2.Ulaşım Planlaması 85 L.2.1.3.Toplu Taşım Sistemleri 85 L.2.1.4.Kent İçi Yollar 86 L.2.1.5.Araç Sayıları 86 L.2.2.Demiryolları 86 L.2.2.1.Kullanılan Raylı Sistemler 86 L.2.2.2.Taşımacılıkta Demiryolları 87 L.2.3.Deniz, Göl ve Nehir Taşımacılığı 87 L.2.3.1.Limanlar 87 L.2.3.2.Taşımacılık 87 L.2.4.Havayolları 87 L.3.Haberleşme 87 L.4.İlin Plan Durumu 87 vii

L.5.İldeki Baz İstasyonları 87 M.YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS 88 M.1.Kentsel ve Kırsal Planlama 88 M.1.1.Kentsel Alanlar 88 M.1.1.1.Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri 88 M.1.1.2.Kentsel Büyüme Deseni 88 M.1.1.3.Planlı Kentsel Gelişme Alanları 88 M.1.1.4.Kentsel Alanlarda Yoğunluk 89 M.1.1.5.Kentsel Yenileme Alanları 89 M.1.1.6.Endüstri Alanları Yer Seçimi 90 M.1.1.7.Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar 90 M.1.2.Kırsal Alanlar 90 M.1.2.1.Kırsal Yerleşme Deseni 90 M.1.2.2.Arazi Mülkiyeti 90 M.2.Altyapı 90 M.3.Binalar ve Yapı Çeşitleri 90 M.3.1.Kamu Binaları 90 M.3.2.Okullar 90 M.3.3.Hastaneler ve Sağlık Tesisleri 92 M.3.4.Sosyal ve Kültürel Tesisler 92 M.3.5.Endüstriyel Yapılar 92 M.3.6.Göçer ve Hareketli Barınaklar 92 M.3.7.Otel- Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar 92 M.3.8.Bürolar ve Dükkanlar 92 M.3.9.Kırsal Alanda Yapılaşma 93 M.3.10.Yerel Mimari Özellikler 93 M.3.11.Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller 93 M.4.Sosyo-Ekonomik Yapı 93 M.4.1.İş Alanları ve İşsizlik 93 M.4.2.Göçler 93 M.4.3.Göçebe İşçiler(Mevsimlik) 93 M.4.4.Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı 93 M.4.5.Konut Yapım Süreçleri 93 M.4.6.Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri 94 M.5.Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri 94 M.5.1.Görüntü Kirliliği 94 M.5.2.Binalarda Ses İzolasyonu 94 M.5.3.Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları 94 M.5.4.Ticari ve Endüstriyel Gürültü 94 M.5.5.Kentsel Atıklar 94 M.5.6 Binalarda Isı Yalıtımı 94 M.6.Nüfus 94 M.6.1.Nüfusun Yıllara Göre Değişimi 94 M.6.2.Nüfusun Yaş, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı 95 M.6.3.İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları 95 M.6.4.Nüfus Değişim Oranı 95 N.ATIKLAR 96 N.1.Evsel Katı Atıklar 96 N.2.Tehlikeli Atıklar 96 N.3.Özel Atıklar 96 N.3.1.Tıbbi Atıklar 96 N.3.2.Atık Yağlar 97 viii

N.3.3.Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar 97 N.3.4.Pil ve Aküler 97 N.3.5.Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller 97 N.3.6.Tarama Çamurları 97 N.3.7.Elektrik ve Elektronik Atıklar 97 N.3.8.Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar 97 N.4.Diğer Atıklar 97 N.4.1.Ambalaj Atıkları 97 N.4.2.Hayvan Kadavraları 98 N.4.3.Mezbaha Atıkları 98 N.5.Atık Yönetimi 98 N.6.Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu 98 N.7.Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Aktarma Merkezleri 99 N.8.Atıkların Bertaraf Yöntemleri 99 N.8.1.Katı Atıkların Depolanması 99 N.8.2.Atıkların Yakılması 99 N.8.3.Kompost 99 N.9.Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirilmesi 99 N.10.Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri 99 O.GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM 100 O.1.Gürültü 100 O.1.1.Gürültü Kaynakları 101 O.1.1.1Trafik Gürültüsü 101 O.1.1.2.Endüstri Gürültüsü 101 O.1.1.3.İnşaat Gürültüsü 101 O.1.1.4.Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler 101 O.1.1.5.Havaalanları Yakınında Oluşan Gürültü 101 O.1.2. Gürültü ile Mücadele 101 O.1.3.Gürültünün Çevreye Olan Etkileri 102 O.1.3.1.Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri 102 O.1.3.2.Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri 102 O.1.4.Gürültünün İnsanlar Üzerine Olan Etkileri 102 O.1.4.1.Fiziksel Etkileri 102 O.1.4.2.Fizyolojik Etkileri 102 O.1.4.3.Psikolojik Etkileri 103 O.1.4.4.Performans Üzerine Etkileri 103 O.2.Titreşim 103 P.AFETLER 104 P.1. Doğal Afetler 104 P.1.1.Depremler 104 P.1.2.Heyelan ve Çığlar 105 P.1.3.Seller 105 P.1.4.Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları 105 P.1.5 Ormanlar Üzerinde Biyotilk veya Abiyotik Faktörlerin Etkileri 105 P.1.6. Fırtınalar 106 P.2. Diğer Afetler 106 P.2.1.Radyoaktif Maddeler 106 P.2.2.Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar 106 P.2.3.Tehlikeli Maddeler 106 P.3.Afetlerin Etkileri Ve Yardım Tedbirleri 106 P.3.1.Sivil Savunma Birimleri 106 ix

P.3.2.Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri 107 P.3.3.İlkyardım Servisleri 107 P.3.4.Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İskanı 107 P.3.5.Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlararası Taşınımı İçin Alınan Tedbirler 107 P.3.6.Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar 107 R.SAĞLIK VE ÇEVRE 108 R.1.Temel Sağlık Hizmetleri 108 R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı 108 R.1.2.Bulaşıcı Hastalıklar 109 R.1.2.1.İçme, Kullanma ve Sulama Suları 109 R.1.2.2.Denizler 110 R.1.2.3.Zoonoz Hastalıklar 110 R.1.3.Gıda Hijyeni 110 R.1.4.Aşılama Çalışmaları 110 R.1.5.Bebek Ölümleri 112 R.1.6.Ölümlerin Hastalık, Yaş ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı 112 R.1.7.Aile Planlaması Çalışmaları 113 R.2.Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri 113 R.2.1.Kentsel Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 113 R.2.2.Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 113 R.2.3.Atıkların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 113 R.2.4. Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 114 R.2.5.Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 114 R.2.6.İyonize Radyasyondan Korunma 114 R.2.7.Baz İstasyonlarından Yayılan Radyasyonun İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 114 S.ÇEVRE EĞİTİMİ 115 S.1.Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi İle İlgili Faaliyetleri 115 S.2.Çevre İle İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri 115 S.2.1.Çevre Vakıfları 115 S.2.2.Çevre Dernekleri 115 S.2.3.Çevreyle İlgili Federasyonlar 115 T.ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA 116 T.1.Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi 116 T.2.Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, 117 Korunması ve Geliştirilmesi T.3.Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin, Çevrenin Taşıma Kapasitesini Aşmayacak 118 Biçimde Planlanması T.4.Çevrenin İnsan-Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması 118 T.5.Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması 118 T.6.Çevresel Etki Değerlendirmesi 118 x

TABLOLAR LİSTESİ Tablo-A.1 Kırıkkale İlinin Litolojik Özellikleri 6 Tablo-B.1 2005 Yılı Kırıkkale İli Güneşlenme Süresi ve Şiddeti 8 Tablo-B.2 2005 Yılı Kırıkkale İli Çayır-Mera Durumu 9 Tablo-B.3 Kırıkkale İlinin İlçelere Göre Toprak Durumu 10 Tablo-B.4 Kırıkkale İli İçme ve Kullanma Suyunu Karşılayan Kapulukaya Barajı 11 Değerleri Tablo-B.5 Kırıkkale İlindeki Başlıca Akarsuların Debileri ve Alanları 11 Sayfa Tablo-B.6 Kırıkkale İli Göletleri 12 Tablo-C.1 Kırıkkale İli Kuraklık Kıyaslaması 14 Tablo-C.2 2005 Yılı Kırıkkale İlinin Rüzgar Durumu 14 Tablo-C.3 2005 Yılı Kırıkkale İlinin Aylara Göre Ortalama Rüzgar Hızları 15 Tablo-C.4 2005 Yılı Kırıkkale İlinin Yerel Basınç Durumu 16 Tablo-C.5 Kırıkkale İlinin 2005 Yılı Nem Durumu 16 Tablo-C.6 Kırıkkale İlinin 2005 Yılı Aylara Göre Sıcaklık Değişimleri 17 Tablo-C.7 Kırıkkale İlinin 2005 Yılı Aylara Göre Buharlaşma Değişimleri 18 Tablo-C.8 Kırıkkale İlinin 2005 Yılı Yağış Durumu 18 Tablo-C.9 2005 Yılı Kırıkkale İlinin Ortalama Kar Örtülü Günler Sayısı 19 Tablo-C.10 2005 Yılı Kırıkkale İlinin Ortalama Sisli Günler Sayısı 19 Tablo-C.11 2005 Yılı Kırıkkale İlinin Ortalama Dolulu Günler Sayısı 19 Tablo-C.12 2005 Yılı Kırıkkale İlinin Ortalama Kırağılı Günler Sayısı 19 Tablo-C.13 Yıllar İtibarıyla Kırıkkale İlinde Meydana Gelen Doğal Afetler 20 Tablo-C.14 Yıllara Göre Araç Sayıları ve Egzoz Gazı Ölçümü 22 Tablo-C.15 2005 Yılı Aylara Göre SO 2 Ölçüm Sonuçları 22 Tablo-C.16 2005 Yılı Aylara Göre PM Ölçüm Sonuçları 23 Tablo-C.17 CO in İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri 27 Tablo-D.1 Kırıkkale deki Ölçüm İstasyonlarında Kızılırmak Nehri Ağır Metal 33 Analiz Sonuçları Tablo-E.1 Kırıkkale İlinin Tarımsal Alanlarının Sınıfsal Dağılımı 36 Tablo-E.2 Kullanım Durumuna Göre Arazi Varlığı 36 Tablo-F.1 2005 Yılı Kırıkkale İli Geneli Ormanların Ağaç Türlerine Göre Dağılımı 38 Tablo-F.2 2005 Yılı Kırıkkale İl Geneli Ormanların İşletme Şekillerine Göre 39 Dağılımı Tablo-F.3 Karagüney Dağının Floristik Kompozisyonu 41 Tablo-F.4 Kırıkkale İli Doğal Sit Alanları 45 Tablo-F.5 Kırıkkale İli Arkeolojik Sit Alanları 46 Tablo-F.6 Kırıkkale İli Yer Altı Sulama Tesisleri 49 Tablo-F.7 Koçubaba Orman İçi Dinlenme Yeri Koordinatları 49 Tablo-F.8 Çevredeki Yerleşim Merkezleri 50 Tablo-H.1 Kırıkkale İli 2005 Yılı Tarıma İlişkin Temel Bilgiler 60 Tablo-H.2 İlçelere Göre Köy Arazisinin Kullanımı (2005 Yılı) 61 Tablo-H.3 Buğdaygiller (2005 Yılı) 62 Tablo-H.4 Baklagiller (2005 Yılı) 62 Tablo-H.5 Kırıkkale İlinde Yetiştirilen Yem Bitkileri ve Miktarları (2005 Yılı) 62 Tablo-H.6 Kırıkkale İlinde Yetiştirilen Endüstriyel Bitkiler ve Miktarları (2005 62 Yılı) Tablo-H.7 Kırıkkale İlinde Meyve Ağaç Sayıları ve Üretim Durumu (2005 Yılı) 63 Tablo-H.8 Kırıkkale İlinde Sebze Üretimi (2005 Yılı) 64 Tablo-H.9 İlimizdeki Büyükbaş Hayvan Sayıları ve Üretim Yönleri (2005 Yılı) 65 Tablo-H.10 Yıllar İtibarıyla Kırıkkale İline Ait Büyükbaş Hayvan Varlığı 65 Tablo-H.11 Kırıkkale İli Küçükbaş Hayvan Sayıları ve Üretim Yönü (2005) 65 Tablo-H.12 Yıllar İtibarıyla Kırıkkale İli Küçük Baş Hayvan Varlığı 65 xi

Tablo-H.13 Yıllara Göre Kırıkkale İline Ait Kümes Hayvanları Varlığı 66 Tablo-H.14 Türlerine Göre Tatlı Su Ürünleri (2005) 66 Tablo-H.15 Kırıkkale İline Ait Kovan Sayıları ve Bal ve Bal Mumu Üretimi (2005 66 Yılı) Tablo-H.16 Ürün Türlerine Göre Seracılık 67 Tablo-H.17 Zirai Mücadele İlaçları Tüketimi 67 Tablo-H.18 Cinslerine Göre Gübre Kullanımı ve Gübrelenen Alan (2005 Yılı) 68 Tablo-H.19 Gübre Tüketiminin İlçelere Göre Dağılımı (2005 Yılı) 68 Tablo-I.1 Kırıkkale İli Maden-Mermer Ruhsatları 70 Tablo-I.2 Kırıkkale İlindeki Maden Rezervleri 70 Tablo-I.3 Bentonit 71 Tablo-I.4 Bakır-Kurşun-Çinko 71 Tablo-I.5 Molibden 71 Tablo-I.6 Özel İdare Müdürlüğünce Ruhsat Verilen Taş Kum Çakıl Ocakları 71 Adresleri ve Listesi Tablo-J.1 Kırıkkale İli 2005 Yılı Güneşlenme Süreleri 74 Tablo-J.2 Kapulukaya Barajı Hidroelektrik Santralinin Gücü ve Yıllık Üretimi 75 Tablo-J.3 2005 Yılı Kırıkkale İlinin Elektrik Tüketiminin Sektörel Dağılımı (kwh) 75 Tablo-K.1 Kırıkkale Küçük Sanayi Sitesi İşyeri Durumu 77 Tablo-K.2 Delice İlçesindeki Sanayi Kuruluşları 77 Tablo-K.3 Keskin İlçesindeki Sanayi Kuruluşları 77 Tablo-K.4 Yahşihan İlçesindeki Sanayi Kuruluşları 78 Tablo-K.5 Yahşihan İlçesinde Bulunan OSB Sanayi Kuruluşları (Üretime Geçen 78 Firmalar) Tablo-K.6 Yahşihan İlçesinde Bulunan OSB Sanayi Kuruluşları (İnşaata Başlamış 79 Firmalar) Tablo-K.7 Yahşihan İlçesinde Bulunan OSB Sanayi Kuruluşları (Hafriyatını Yapan 79 Firmalar) Tablo-K.8 Yahşihan İlçesinde Bulunan OSB Sanayi Kuruluşları (Hiçbir İşleme Başlamamış Firmalar) 79 Tablo-K.9 Bahşılı İlçesindeki Sanayi Kuruluşları 79 Tablo-K.10 Karakeçili İlçesindeki Sanayi Kuruluşları 79 Tablo-K.11 Çelebi İlçesindeki Sanayi Kuruluşları 80 Tablo-K.12 Kırıkkale İlinin İş Kollarına Göre Dağılımı 80 Tablo-K.13 Kırıkkale İlinin Hassas Sanayi Tesislerinin Listesi 82 Tablo-L.1 Kapulukaya Baraj Gölünün Kapasitesi 83 Tablo-L.2 Kırıkkale İl Sınırları İçinde Kalan Devlet Yolları 85 Tablo-L.3 Kırıkkale İl Sınırları İçindeki Yıllık Ortalama Günlük Trafik Sayısı 85 (YOGT) Durumu Tablo-L.4 Kırıkkale İli Kent İçi Yollar 86 Tablo-L.5 2005 Yılı İtibariyle Kırıkkale de Trafiğe Kayıtlı Araç Sayısı 86 Tablo-L.6 İl Mahalli Çevre Kurulu Tarafından Yer Uygunsuzluk Kararı Verilen 87 Baz İstasyonları ve Adresleri Tablo-M.1 Kırıkkale İlinin Kentsel Alanlardaki Nüfus Yoğunluğu 89 Tablo-M.2 Kırıkkale İlinde 2005-2006 Eğitim-Öğretim Yılı İstatistiki Bilgileri 90 Tablo-M.3 Kırıkkale İlinde 2005-2006 Öğretim Yılı Resmi-Özel Yurt ve 91 Pansiyonlar Tablo-M.4 Kırıkkale Üniversitesi Birimleri ve Öğrenci Sayıları (2005-2006) 91 Tablo-M.5 Kırıkkale Spor Tesisleri 92 Tablo-M.6 Kırıkkale İli Sosyal Tesisleri 92 Tablo-M.7 Kırıkkale İlinin Merkez Nüfusunun Yıllara Göre Değişimi 94 Tablo-M.8 Nüfusun Yaş Gruplarına Dağılımı ve Yüzdeleri Yılı 2000 95 Tablo-M.9 Kırıkkale İlinin Merkez ve İlçelere Göre Nüfusun Yoğunluğu 95 Tablo-N.1 Kırıkkale İli Çöpü İçindeki Evsel ve İşyeri Atık Oranları(%) 96 Tablo-N.2 Kırıkkale Üniversitesi Veterinerlik Fakültesinde 2005 Yılında Oluşan Hayvan Kadavraları 98 xii

Tablo-N.3 Kırıkkale Belediyesi Mezbahanesi Günlük Atık Türleri,Miktarı ve 98 Bertaraf Yöntemler Tablo-P.1 Kırıkkale İli Sınırları Dahilinde Afete Maruz Bölge Çalışması Yapılan Yerler 104 Tablo-P.2 Kırırkkale Valiliğince (Bayındırlık ve İskan Müdürlüğü) Onaylanan Halihazır Haritalar ve İmar Çalışması Yapılan Yerler 105 Tablo-R.1 2005 İldeki Sağlık Kurumlarının İl Merkezi ve İlçelere Göre Dağılımı 108 Tablo-R.2 2005 Yılı Kırıkkale İli Hastane ve Sağlık Kurumlarının Çeşidi ve Kapasitesi 109 Tablo-R.3 Kırıkkale İlinde 2005 yılı Bulaşıcı Hastalıkların Aylara Göre Dağılımı 109 Tablo-R.4 2005 Yılında Kırıkkale İlinin İçme ve Kullanma Sularının Yapılan Analiz Sayısı ve Sonuçları 110 Tablo-R.5 2005 Yılında Hayvanlardan İnsanlara Bulaşan Hastalıklar 110 Tablo-R.6 2005 Yılında İl Tarım Müdürlüğünce Yapılan Gıda Denetimi 110 Tablo-R.7 2005 Yılında İl Sağlık Müdürlüğünce Yapılan Aşılar ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı 111 Tablo-R.8 Yıllara Göre Bebeklerin Ölüm Yaşları ve Sayısı 112 Tablo-R.9 2000-2005 Yıllarında İlimizdeki Bebek Ölüm Hızları 112 ŞEKİLLER LİSTESİ Sayfa Şekil-A.1 Kırıkkale İli 1/200 000 Ölçekli Haritası 2 Şekil-A.2 Kırıkkale İli 1/200 000 Ölçekli Jeolojik Haritası 5 Şekil-B.1 Kızılırmak tan Bir Görünüm 12 Şekil-C.1 Yıllara Göre Kırıkkale İlinin Maksimum Rüzgar Kıyaslaması 15 Şekil-C.2 Yıllara Göre Kırıkkale İli Sıcaklık Kıyaslama Grafiği 17 Şekil-C.3 Yıllara Göre Kırıkkale İli Yağış Kıyaslama Grafiği 19 Şekil-C.4 Yıllara Göre Halk Sağlığı Laboratuarı Müdürlüğü Çalışmaları Kükürtdioksit (SO 2 ) Ölçümleri 22 Şekil-C.5 2002-2005 Yılı Halk Sağlığı Laboratuarı Müdürlüğü Çalışmaları Aylara GörePartikül Madde (PM) Ölçümleri 23 Şekil-F.1 2005 Yılı Kırıkkale İli Geneli Ağaç Türlerinin Dağılımı 38 Şekil-F.2 2005 Yılı Kırıkkale İl Geneli Ormanların İşletme Şekillerine Göre Dağılımı 38 Şekil-F.3 İl Müdürlüğümüzce Yapılan Ağaçlandırma Çalışmaları 39 Şekil-F.4 Karagüney Dağı 1/500 000 Ölçekli Haritası 40 Şekil-G.1 Kırıkkale İli Turizm Haritası 54 Şekil-G.2 Hasandede Türbesi 55 Şekil-G.3 Çeşnigir Köprüsü 55 Şekil-G.4 Koçubaba Camii ve Türbesi 55 Şekil-G.5 Karakeçili Sit Alanı 57 Şekil.I.1. Kırıkkale İli Maden Haritası 69 Şekil.I.2. Kırıkkale İli Maden-Mermer Arama Ruhsatları 70 Şekil-R.1 Yıllara Göre Bebek Ölüm Hızları 112 Şekil-R.2 2005 Yılında İlde Ölümle Sonuçlanan İlk On Hastalık 112 xiii

EKLER LİSTESİ Sayfa Ek-1 Jeolojik Harita Lejantı 119 Ek-2 Emisyon İznine Tabi Endüstri Kuruluşları 120 Ek-3 Sularda Tarımsal Kaynaklı Nitrat Kirliliği Analiz Sonuçları 123 Ek-4 Karagüney Dağı ıda Yapılan FloristikÇalışmalarda Tespit Edilen Endemik Türler ve Tehlike Katagorileri 124 Ek-5 Denek Dağı Florası Endemik Türleri 126 Ek-6 Kırıkkale İlindeki Kültür Varlıkları 127 Ek-7 Merkez İlçedeki Sanayi Kuruluşları 131 Ek-8 2005 Yıl Sonu İtibarıyla İl Sınırları İçersinde Kesin ve Geçici Onay Verilmiş GSM Baz İstasyonları ve Adresleri 133 Ek-9 Kırıkkale Merkez İlçe, Diğer İlçe ve Köylerdeki 2005-2006 Eğitim Kurumları 136 Ek-10 Kırıkkale deki İş Gücü Dağılımı 142 Ek-11 200 m 2 Kapalı Alandan Büyük Marketler 144 Ek-12 2005 Yılı Ölümlerin Nedenleri ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı 146 Ek-13 İlimizde ÇED Yönetmeliği Kapsamında Değerlendirilen Projeler ve Sonuçları 148 xiv

KIRIKKALE İL ÇEVRE DURUM RAPORU-2005 A.1. Giriş A. COĞRAFİK KAPSAM Yörenin eski çağ tarihini aydınlatacak arkeolojik kazılar henüz yapılmamıştır. Japon Heyetinin 1990-1991 yıllarında il merkezi ile ilçe ve bağlı köylerde yaptıkları yüzey araştırmalarında 21 höyük ve düz iskan tespit edilmiş ancak herhangi bir arkeoloji kazı yapılmamıştır. Japonların Kaman da yaptıkları kazı çalışmaları İlimiz yöresinin tarihi gelişimine de ışık tutacak niteliktedir. Yapılan incelemeler sonunda bölgenin Kızılırmak kavsı dışında kalan Neolitik Çağ ve sonrası, Kızılırmak kavsı içinde kalan ise bu dönemi takip eden Kalkolitik Çağ, Eski Tunç Çağı, Asur Ticaret Kolonileri Çağı, Hitit imparatorluk Çağı, Frig ve Hellenistlik-Roma Çağları ile Bizans, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerine ait yerleşim birimleri ve kültürlerini yansıtan eserler saptanmıştır. 1071 de Malazgirt Zaferi nin kazanılmasından sonra Anadolu kapıları Türklere açılmış; Orta Asya dan büyük göç dalgaları halinde gelen Türkler, Anadolu ya yerleştirilmeye başlanılmıştır. İşte Kırıkkale yöresi de Türk-İslam iskanına açılan ilk yerleşim sahalarından birisidir. XI. yüzyıldan itibaren yöreye Oğuzlar-Türkmenler yerleştirilerek Türk yurdu haline getirmiştir. Selçuklu Devleti hakimiyetinden sonra 1299 yılında kurulan Osmanlı Devleti nin hakimiyetine giren Kırıkkale, Cumhuriyetten sonra 1925 lerde Mühimmat Fabrikasının temellerinin atılması ile kurulmuş bir Cumhuriyet şehridir. Kırıkkale adını, 1995 yılı İl Yıllığı hazırlatılana kadar Kırıkkale nin adının; Kırık Köyü ile Kaletepe nin birleşmesinden geldiği ifade edilmekteydi. Halbuki yapılan araştırmalarda yöreye Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kırık Kal a denildiği anlaşılmış şehrin de adını buradan aldığı tespit edilmiştir. Bugün çevre yolunun geçtiği ve Kuşak Projesi kapsamında kalan Kırık Köyü bu yöreye kurulmuş köylerimizden birisidir. Kırıkkale adı Kırık, Kırıklı dan değil tarihi belgelerdeki ismiyle Kırık kal a dan gelmektedir. 1929 yılından itibaren Kırıkkale biçiminde kullanılarak bucak yapılmış, 1941 de belediye, 1944 de ilçe ve nihayet 1989 yılında il yapılmıştır. 1925 lerde kurulan Kırıkkale hızlı nüfus artışı ile büyük bir şehir olmuş ve 21 Haziran 1989 tarih ve 3578 sayılı yasa gereğince Merhum Cumhurbaşkanı Turgut Özal (Başbakan iken) tarafından yapılan törenle il statüsü kazanmıştır. 1925 lere kadar haritada yer almayan Kırıkkale 1929 da bucak, 1941 de belediye, 1944 de ilçe ve 1989 da il statüsü ile Türkiye ve Dünya haritasında yerini almıştır. 1970 de 91.658 ve 1975 de 137.874 nüfusa ulaşan Kırıkkale de mahalle sayısı artmış ve 2002 yılında 25 e yükselmiştir. A.2. İl ve İlçe Sınırları Kırıkkale, İç Anadolu Bölgesinin Orta Kızılırmak yöresinde yer alır. Doğusunda Çorum ve Yozgat illeri, güneyde Kırşehir, batıda Ankara ve kuzeyde Çankırı illeri ile çevrilidir.kırıkkale İlinin 1/200 000 ölçekli İl Haritası Şekil A- 1 de verilmiştir. 1

KIRIKKALE İL ÇEVRE DURUM RAPORU-2005 Şekil A-1: Kırıkkale İli 1/200 000 Ölçekli Haritası Kırıkkale İlinin İlçeleri: Bahşılı, Balışeyh, Çelebi, Delice, Keskin, Karakeçili, Sulakyurt, Yahşihan dır. 2

KIRIKKALE İL ÇEVRE DURUM RAPORU-2005 A.3. İlin Coğrafi Durumu Kırıkkale İli, kuzey yarım kürede 33 0 20-34 0 25 doğu meridyenleri ve 39 0 20-40 0 20 kuzey paralelleri arasında yer alır. Deniz seviyesinden yüksekliği 700 m, yüzölçümü ise 4.630 km 2 dir. Bulunduğu yer, Orta Kızılırmak yöresindedir. Doğusunda; Çorum, Yozgat, Kırşehir, güneyinde; Kırşehir, Ankara, kuzeyinde; Çankırı İli yer almaktadır. Kırıkkale İl sınırlarının büyük bir bölümü, küçük ya da büyük akarsularla çevrelenmiş ve komşu illerle doğal sınırlar oluşmuştur. Batı sınırlarının büyük bir bölümünü, Kızılırmak Ankara İlinden, doğu sınırlarını Kılıçözü Çayı Kırşehir ilinden, yine doğu sınırlarının Çorum kesimini ise Delice Çayı Çorum ilinden ayırmıştır. A.4. İlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu Kırıkkale İlinin Jeomorfolojik birimleri şunlardır. 1-Alçak Ovalar, Yüksek Ovalar 2-Alçak Yaylalar, Orta ve Yüksek Yaylalar 3-Tepeler ve Dağlar Ovalar: İl sınırları içinde ovalık alanlar çok azdır. En önemlisi Kırıkkale Ovasıdır. Kırıkkale Ovası; kuzeyde Çamlıca ve Karakaya Tepelerine, güneyde de Denek Dağı nın batısına kadar uzanmaktadır. Kuzeydeki tepeler ovaya meyilli bir şekilde inerek birleşir. Kırıkkale yerleşimin çekirdeği bu meyilde oluşmuştur. MKE Kurumu Fabrikalarının bulunduğu alan ise, Denek Dağı na doğru yükselmektedir. Kızılırmak a doğru gittikçe genişler; en geniş yeri Çoruhözü Deresi nin Kızılırmak a yaklaştığı yerde bulunur, buranın yüksekliği 750 m civarındadır. Kırıkkale Ovası ndan başka, akarsular boyunca düzlükler görülürse de jeoformatik bakımdan pek önemli değildir. Bunun nedeni akarsu yatakları ile tepelerin yükselti farkının fazla oluşudur. Dağlar her yönden aşılmak suretiyle açılmış derin Vadilerle ve parçalanarak yuvarlak ve bazen de sivri tepeler halinde gelmişlerdir. Bu tip tepelerin dağlara yaklaştıkça fazlalaştıkları görülmektedir. Yaylalar: Kırıkkale İli sınırları içerisinde, yükseklikler 1200-1600 m. arsında değişen yaylaları bulunmaktadır. Küre Dağı ndaki Hodar, Bedesten, Kamışlı, Sarıkaya; Koçu Dağı ndaki Koçu, Denek dağlarındaki Gümüşpınar, Pehlivanlı, Suludere, Yeşilkaya, Azgın Yaylaları en önemlileridir. Tepeler ve Dağlar: İl toprakları kuzeyindeki Çamlıca, Karakaya ve Kırıkkale Tepelerinin ovaya indikleri meyil üzerinde bulunmaktadır. İl topraklarının denizden ortalama yüksekliği 700 m.dir. Kuzeybatı-güneydoğu yönünde uzanan Koçu Dağı 4 km genişlik ve 7 km uzunluğa sahip olup en yüksek noktası Yığıltepe dir(1278 m.). Güney ve güneydoğuda Denek Dağı sırası Çoruhözü Vadisinin güneyinde Keskin ile İzzettin Köyü arasında uzanmaktadır. En yüksek noktaları; Gavur Tepesi (1742 m.) ile Bozkaya Tepesi (1577 m.) dir. Bölgenin en uzun, en geniş ve en yüksek kütlesini oluşturur, uzunluğu 44 km, genişliği 30 km dir. Kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanan Küre Dağı nın en yüksek yeri Küre Tepesi (1450 m.) dir. 1-Jeolojik Formasyonlar 1.1-Tortul Kayalar İncelenen alanda Senozoik e ait tortul kayaçlar bulunmaktadır. Bunlar, Eosene ait konglomera, kumtaşı ve kireçtaşı ardalanması, Neojene ait konglomera, kumtaşı ve 3

KIRIKKALE İL ÇEVRE DURUM RAPORU-2005 çimentolanmamış çakıl, kum ve killer ile Kuvaternere ait çakıl, kum ve kil birimleridir. Formasyonlar yaşlıdan gence doğru şu şekilde incelenmiştir. Eosen (e) : Formasyon konglomera, kumtaşı, kil taşı ve kireçtaşı birimlerinin ardalanması ile oluşmuştur. Katman kalınlıkları 10 ile 60 cm. arasında değişmektedir. Çoğunluk kumtaşı ve kil taşı katmanları 10-20 cm. kalınlıkta, kireçtaşı katmanları daha kalın olup 30-60 cm. arasındadır. Kireçtaşı katmanları kirli sarı, kahve renkli, sert kırılgan yer yer az boşluklu, diğer birimler gri; yeşil boz renkli sıkı çimentolu, çok az boşlukludurlar. Kırıntılı birimlerin çakıl ve kum çoğunluğu granit, çimentoları da kalsiyum karbonattır. Neojen (n) : Formasyon, altta konglomera ve kum taşı (n1), üst seviyelerde çakıl, kum ve kil birimlerinden oluşmaktadır (n2). Katmanlanma belirsiz, birimler kahve renkli, sert, az boşluklu ve ardalanmalıdır. Çakıllar çoğunluk olarak granit, az miktarda ofiyolittir. Formasyonun üst seviye (çakıl ve kumlar) elemanları granit, ofiolit, radyolarit ve kireçtaşından oluşmaktadır. Koyu, açık kahverenkli bol boşlukludurlar. Tabaka kalınlıkları 30 ve 50 cm. arasındadır. Kuvaterner (K) : Formasyon, Kızılırmak ve Çoruhözü Vadisinde bulunmakta olup, çakıl, kum, sil ve kilden oluşmaktadır. Çoruhözü Vadisinde ve özellikle Kırıkkale Aşağı Mahmutlar arasında çakıl oranı fazladır. Kızılırmak Vadisi ile Balışeyh cıvarında kil ve silt çoğunluktadır. Formasyon gri, boz renkli, bol boşluklu ve 25-30 cm. kalınlığındadır 1.2- Mağmatik Kayaçlar Etüd edilen sahada plütonik ve Volkanik kayaçlar bulunmaktadır. Orta Anadolu Kristalin Masifini oluşturan mağmatik kayaçların başlıcaları asit ve bazik plütonlardır (Derinlik taşları). İnceleme alanında çoğunluk asidik olup granit ve granodiyorit bileşiminde iri orto billurlarını içeren hornblend ve biotitli derinlik taşlarıdır. Mesozoik boyunca özellikle Kretasede deniz altı volkanizması ile oluşan serpantinler çeşitli lavlar; Bazalt, diyabaz, spilit ve andezitler içermekte, ayrıca radyolarit ve kireçtaşı da yeşil kayacın (serpantin) içerisine batmış durumda bulunmaktadır. Volkanizma esnasında radyolarit ve kireçtaşı ilksel durumlarını yitirmiş, yeniden billurlaşmışlardır. Volkanizmanın son safhasında oluşan bazik akıntılar (Bazalt) Eosenin üzerinde ve Neojenler ara katkılı olarak çok küçük mostralar halinde görülmüştür. 1.3- Metamorfik Kayaçlar Kırıkkale nin güneyinde Çipi deresi köyü civarında şerit halinde kuzey- güney doğrultuda uzanan mermerler Orta Anadolu Kristalin Masifinin üst seviyelerine ait metamorfik kayalardır. Mermerler ak, gri, sert, kırılgan ve çok az boşlukludur. A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi MTA nın web sitesinden alınan Kırıkkale İlinin 1/200 000 ölçekli jeolojik haritası Şekil A.2 de, Lejandı EK-1 de verilmiştir. 4

KIRIKKALE İL ÇEVRE DURUM RAPORU-2005 Şekil A-2: Kırıkkale İli 1/200 000 Ölçekli Jeolojik Haritası İl toprakları genellikle akarsu vadileri ile parçalanmış orta yükseklikteki dağlardan oluşur. Akarsu yataklarıyla tepelerin yükselti farkı fazladır. Dağlar, her yönden açılmış derin vadilerle parçalanarak yuvarlak ve bazen de sivri tepeler haline gelmiştir. Kimi yörelerde rüzgar aşındırmalarının tipik oluşumlarına rastlamak mümkündür. Özellikle Kırıkköyü nün kuzeyindeki tepelerde bu aşınmanın karakteristik örnekleri meydana gelmiştir. Nevşehir deki Peribacaları na benzer doğa harikalarının örneklerine yöre halkı Gelincik Kayaları adını vermiştir. Kentin güney arazileri ve özellikle Kızılırmak boyu alüvyonlardan oluşmuştur. Delice Çayı na kadar olan sahada görülen granitler, büyüklü-küçüklü kütleler halindedir. Karakeçili nin Kızılırmak yöreleri sert ve yalçın kayalarla kaplıdır. Kırıkkale çevresindeki düzlükler Kızılırmak, Çoruhözü ve kollarının faaliyeti sonucu oluşan alüvyal formasyonlardır. 5

KIRIKKALE İL ÇEVRE DURUM RAPORU-2005 Tablo-A.1: Kırıkkale İlinin Litolojik Özellikleri JEOLOJİ ZAMAN BİRİMLERİ Zaman Devir Alt Devir Devre KUATERNER Kalınlık Stratig rafi Litoloji Fiziksel Özellikleri Hidrolojik Kimyasal Özellikler Gri boz renkli, Çakıllı kum, bol boşluklu, Bol yer altı suyu 30 kil killi, ÇAKIL ve Bulunmaktadır KUM Kirli sarı - kahve SENOZOİK Çakıl, kum, renkli, Yer altı suyu taşır NEOJEN kil çimentolanmamış MESOZOİK TERSİYER Bazalt, Sert kırılgan, siyah Az yer altı suyu konglomera, renkli taşır. Kumtaşı PALEOJEN Konglomera Çimentolanmış, EOSEN Kumtaşı, ince tabakalı, Yer altı suyu taşımaz Kireçtaşı, kahve renkli ve Kil taşı yeşilimsi gri ara bantlı Gri, beyaz, boz Granit renkli, yer yer koyu Yer altı suyu taşımaz gri ve siyah, sert ufalanabilir. Koyu yeşil, Serpantin siyahımsı renk Radyalorit ağırlıklı yer yer Yer altı suyu taşımaz A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma Orta Anadolu kristalinin mavisini teşkil eden magmatik taşlar ya asidik ya da bazik özellikler gösterir. Asit olanlar, granit ve gronodiyorit birleşiminde iri arkoz kristallerini, hornblend ve biyotitli mineralleri taşırlar. Bazik olanlar ise, gabrodiyorit ve diyabaz yapısında koyu renkli kayaçlardır. Bu iki ekstrem grup arasında intermedyen özellik gösteren taşlar da mevcuttur. A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya Kırıkkale İlinde etkin olan tektonik hareketler, Alp Hareketleri ve Epirojenik Hareketlerdir. Alpin Öncesi Hareketler:Alp öncesi hareketlerin ilki olan Kaledonien hareketleri, bölgenin kuzeyindeki Aydos Dağı nda görünen şistler etkilenmiş ve kuzeybatı-güneydoğu doğrultulu kıvrımları oluşturmuştur. Permo Triyas yaşlı kireçtaşı blokları içeren grovak ve metagrovakların kuzeydoğu-güneybatı doğrultulu kıvrımları ise, Hersiniyen hareketlerinin sonunda oluşmuştur. Alpin Hareketleri: Kırıkkale ilinde liyas transgresyonun, kimmeriyen hareketlerinin oluşturduğu kıvrımlar üzerine geldiği kanısı yaygındır. Bölge Liyas tan Kretase ortalarına kadar sürekli alçalmıştır. Üst Kretase de ofiyolifli melanjin yerleşimi ile başlayan bölgesel yükselme, sab Hersiniyen hareketleri ile ilgili olabilir. Üst Kretase başlarında yükselmiş olan bölge, bundan sonra Lütesiyen e kadar yeniden su altına dalmıştır. Ankara bölgesinin üçüncü kez ve son olarak su yüzüne çıkması sonucunda, 6

KIRIKKALE İL ÇEVRE DURUM RAPORU-2005 Eosen bölgede yer yer oluşan ve kaybolan lagüner ve evoporitik ortamlarda, jips ve bazı karasal çökellerin oluştuğu görülür. Epirojenik Hareketler: Miyosen, Pliyosen ve Kuvaterner boyunca süre gelen epirojenik hareketler, Alpin kıvrımlaşmasını izleyen ve gittikçe zayıflayan hareketlerdir. Yükselen antiklinoryumlar, çukurlaşan şenklinaryumlar arasında, sıkışma fayları ve kıvrımlaşmalar görülür. Özellikle, Kırıkkale nin toprak zeminini oluşturan üst Pliyosen yaşlı akarsu ve göl çökelleri, Radonik fazından çökelmiştir. İlimiz yöresindeki pleistosen akarsu şekilleri hem bu düşey yükselmenin hem de kuvaternerdeki iklim değişmelerinin ortak ürünü olarak görülebilir. Üst Pliyosen yaşlı akarsu ve göl çökellerinin gerek çökeldikleri Palo-Ortam, gerek sediman içerikleri, gerekse çökelme sonrası uğradıkları aşınma ve iklimsel değişmeler sonucu oluşan kuruma gibi olgular, bu az pekişmiş killi zeminler oluşturur. * Bayındırlık ve İskan İl Müdürlüğü * MTA Web Sitesi KAYNAKLAR: 1-Kırıkkale Valiliği, İl Sağlık Müdürlüğü, İstatistik Yıllığı, 2003 2-MTA Web Sitesi 7

KIRIKKALE İL ÇEVRE DURUM RAPORU-2005 B.1. Enerji Kaynakları B. DOĞAL KAYNAKLAR B.1.1. Güneş Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü nün verilerine göre, İlimizde 2005 yılı için yıllık ortalama güneşlenme süresi 07:08 saat, dakika; ortalama güneşlenme şiddeti 349.77 cal/cm^ 2.dk; aylık en yüksek güneşlenme şiddeti 1.62 cal/cm^ 2.dk ile Haziran ayında gözlenmiştir. Tablo-B.1:2005 Yılı Kırıkkale İli Güneşlenme Süresi ve Şiddeti Günlük Ortalama Güneşlenme Süresi (Saat, Dakika) Günlük Ortalama Güneşlenme Şiddeti (cal/cm^ 2.dk) 8 Aylık En Yüksek Güneşlenme Şiddeti (cal/cm^ 2.dk) Ocak 03:49 165.32 0.86 Şubat 04:05 221.41 1.13 Mart 05:29 312.88 1.40 Nisan 06:43 406.54 1.46 Mayıs 08:40 488.01 1.47 Haziran 11:29 574.03 1.62 Temmuz 11:55 559.08 1.46 Ağustos 11:18 498.33 1.28 Eylül 09:01 399.69 1.37 Ekim 06:51 277.57 1.22 Kasım 03:13 156.40 0.90 Aralık 03:00 137.97 0.85 YILLIK 07:08 349.77 1.62 B.1.2. Su Gücü İlimiz sınırları içinde Kızılırmak Nehri ve Delice Irmağı olmak üzere iki önemli su kaynağı bulunmaktadır. Kızılırmak Havzası içinde Özderesi havzasının tamamı, Çoruhözü havzasının tamamı, Balaban Çayı havzasının bir kısmı yer almaktadır. Delice havzasında ise Hitaniöz havzasının tamamı, ve Kılıçözü havzasının bir kısmı bulunmaktadır. Köy Hizmetleri İl Müdürlüğü verilerine göre, İlimizin toplam su potansiyeli 3257,5 hm 3 /yıl dır. Yerüstü su potansiyeli; Kızılırmak Nehri nde 2500 hm 3 /yıl ve Delice Çayı nda 750 hm 3 /yıldır. B.1.3. Kömür Kırıkkale de tespit edilen kömür rezervi bulunmamaktadır. B.1.4. Doğalgaz Kırıkkale İli sınırları içinde doğalgaz rezervi bulunmamaktadır. B.1.5. Rüzgar Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü verilerine göre, 2004 yılında İlimizde ölçülen hakim rüzgarın yıllık ortalama hızı 2.2 m/s dir. Ortalama fırtınalı günler sayısı 7, ortalama kuvvetli rüzgarlı günler sayısı ise 110.0 dır. İlimizde en hızlı esen rüzgar 23.6 m/s ile SSW(Güney-Güneybatı) yönünden esmektedir. Hakim rüzgar yönü NE (Kuzey- Doğu) olup, hakim rüzgarın esme sayıları toplamı 218 ve hakim rüzgarın yıllık ortalama hızı 2.1 m/s dir. Bunu; yıllık esme sayıları toplamı 154 ve 1.6 m/s ortalama rüzgar hızı ile ENE (Doğu-Kuzeydoğu), esme yıllık sayıları toplamı 124 ve 3.0 m/s ortalama rüzgar

KIRIKKALE İL ÇEVRE DURUM RAPORU-2005 hızı ile NNE (Kuzey-Kuzeydoğu) ve yıllık esme sayıları toplamı 92 ve 2.5 m/s ortalama rüzgar hızı ile SSW (Güney-Güneybatı) izlemektedir. İlin rüzgar durumu ile ilgili ayrıntılı bilgi Bölüm-C; C.1.1.1 de verilmiştir. B.1.6.Biyokütle İlimizde biyomas (Gübre, bitkisel atık, ve benzeri organik atıkların oksijensiz ortamda fermante olması sonucu meydana gelen yanıcı gaz) enerji türünden yararlanılmamaktadır. İlde kullanılan odun miktarı ile ilgili veri elde edilememiştir. B.1.7.Petrol Kırıkkale İli sınırları içinde petrol rezervi bulunmamaktadır. B.1.8.Jeotermal Sahalar Kırıkkale İli sınırları içinde jeotermal saha bulunmamaktadır. B.2. Biyolojik Çeşitlilik İlimizin Flora ve Faunası ile ilgili geniş açıklama F-2 ve F-3 bölümlerinde verilmiştir. B.2.1.Ormanlar Konu ayrıntılı olarak F.1.1 bölümünde incelenmiştir. B.2.1.1. Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları Konu ile ilgili veri elde edilememiştir. B.2.2. Çayır ve Mera Tarım İl Müdürlüğü verilerine göre İlimiz merkez ve ilçelerine göre 2005 yılı itibarıyla çayır-mera varlığı Tablo-B.2 de verilmiştir. Tablo-B.2. 2005 Yılı Kırıkkale İli Çayır-Mera Durumu İl Toplamı Merkez Bahşılı Balışeyh Çelebi Delice Karakeçili Keskin Sulakyurt Yahşihan 463.000 32.500 24.300. 61.200 16.573 75.600 22.500 128.327 74.100 27.900 15,0 14,4 19,2 6,.9 17,.3 2,.6 23,1 19,1 16,3 32,3 69.275 4.664 4.668 4.248 2.868 2.000 5.200 24.527 12.100 9.000 Yüzölçümü (ha) Oran (%) Miktar (ha) Çayır- mera B.2.3. Sulak Alanlar İlimizde, koruma statüsü olan sulak alan bulunmamaktadır. B.2.4. Flora Bölüm F.2 de verilmiştir. B.2.5. Fauna Kırıkkale İli nin faunası bölüm F.3. de verilmiştir. 9

KIRIKKALE İL ÇEVRE DURUM RAPORU-2005 B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parklar, Tabiat Anıtı ve Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer Hassas Yöreler İlimiz sınırları içersinde Milli Park,Tabiat Anıtı ve Tabiat Koruma Alanı yoktur. B.3. Toprak Kırıkkale İli toprakları genelde kahverengi topraklarlardan oluşmaktadır. Yüzeyde kahve rengi veya grimsi olan bu topraklar, küçük taneli olup kolayca dağılabilmektedir. Kireç oranı oldukça yüksektir. Ana kayası volkanik özellik gösterir. Bu topraklar çok engebeli alanlardaki çukurumsu bölümlerde birikmiştir. Üzerlerinde çıplak volkanik kaya yüzeyleri görülür. Mineral bakımın dan zengin olduklarından verimlidirler. Ayrıca güneyde akarsu kenarlarında alüvyon topraklar bulunur. Bunlar yer yer kalın örtüler oluşturur. Eğilimleri çok azdır. Tarla tarımına ve sulu tarıma elverişlidirler. Yörenin az yağış alması ve kuraklık toprak oluşumunda önemli etkendir. Kırıkkale İlinin merkez ve ilçelere göre toprak durumu Tarım İl Müdürlüğü verilerine göre Tablo.B.3 de verilmiştir. Tablo.B.3. Kırıkkale İlinin İlçelere Göre Toprak Durumu İlçenin Adı Yüzölçümü Tarım Alanı Orman ve Fund. Çayır-Mera Tarım Dışı Arazi (Ha) Oran (%) Miktar (Ha) Oran (%) Miktar (Ha) Oran (%) Miktar (Ha) Oran (%) Miktar (Ha) İl Toplamı 463.000 56.2 306.506 9.7 44.694 15.0 69.275 9.2 42.525 Merkez 32.500 77.2 25.078 4.6 1.496 14.4 4.664 3.9 1.262 Bahşılı 24.300 38.9 9.447 17.2 4.185 19.2 4.668 24.7 6.000 Balışeyh 61.200 83.1 50.873 6.7 4.074 6.9 4.248 3.3 2.005 Çelebi 16.573 73.9 12.240 4.9 808 17.3 2.868 4.0 65.7 Delice 75.600 83.9 63.399 8.8 6.673 2.6 2.000 4.7 3.528 Karakeçili 22.500 56.6 12.736 10.4 2.340 23.1 5.200 9.9 2.224 Keskin 128.327 66.4 85.241 3.8 4.934 19.1 24.527 10.6 13.625 Sulakyurt 74.100 48.0 35.597 26.0 19.243 16.3 12.100 9.7 7.160 Yahşihan 27.900 42.6 11.895 3.4 941 32.3 9.000 21.7 6.064 B.4. Su Kaynakları B.4.1 İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar DSİ Tarafından enerji tesisi olarak 1989 yılında işletmeye açılan Kapulukaya Barajı elektrik enerjisi üretiminde kullanılmakta ve aynı zamanda da Kırıkkale İlinin içme ve kullanma suyunu karşılamaktadır. DSİ V. Bölge Müdürlüğü verilerine göre, Kırıkkale İli ve çevresindeki yerleşim yerlerine içme ve kullanma suyu temini amacıyla Barajdan 142,5 hm 3 /yıl su tahsisi yapılmıştır. Tesis TEAŞ tarafından işletilmekte olup işletme ve bakım faaliyetleri bu kuruluş tarafından yapılmaktadır. Baraja ait özellikler Tablo-B.4 de verilmiştir. 10