ARAŞTIRMA MAKALESİ Tedavi ile İlgili Otomatik Düşünceler Ölçeğinin Geliştirilmesi, Geçerlilik ve Güvenilirlik Çalışması n Meltem MERİÇ*, Fahriye OFLAZ**, Mehmet AK*** * Dr., Beytepe Asker Hst. Baştabipliği, Ankara ** Doç. Dr., Yeditepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Ve Sağlık Hizmetleri Bölümü, İstanbul ***Yrd. Doç. Dr., GATA Psikiyatri BD, Ankara Yazışma adresi: Meltem Meriç, Beytepe Asker Hst. Baştabipliği, Ankara E-mail: meltemcos@yahoo.com ABSTRACT ÖZET Amaç: Bu çalışmada, anksiyete bozukluğu hastalarının tedavi ile ilgili otomatik düşüncelerini tespit etmeye yönelik bir ölçek geliştirmek ve geçerlik ve güvenirlik analizlerini yapmak amaçlanmıştır. Yöntem: Araştırmacılar tarafından ilgili literatür taranarak ve bu konuda çalışan uzmanların görüşlerine başvurularak toplam 59 maddeli soru havuzu hazırlanmıştır. Anket son olarak 21 maddelik ölçek haline getirilmiştir. Çalışmaya Gülhane Askeri Tıp Akademisi Psikiyatri Polikliniğinde Yaygın Anksiyete Bozukluğu tanısı almış 184 hasta dâhil edilmiştir. Veri toplama araçları olarak Tedavi İle İlgili Otomatik Düşünceler Ölçeği ve ölçüt geçerliği için Otomatik Düşünceler Ölçeği uygulanmıştır. Test-tekrar test güvenirliğini gerçekleştirmek için ölçek 55 hastaya 4 hafta sonra tekrar uygulanmıştır. Kapsam geçerliği için ise İç Hastalıkları Polikliniğine başvuran, kronik hastalık tanısı almış 51 hastaya aynı ölçekler uygulanmıştır. Bulgular: Çalışmada, iç tutarlılık güvenirlik katsayısı 0.91 olarak bulunmuştur. Test-tekrar test güvenirliğinde korelasyon katsayısı 0.98 olarak bulunmuştur. Faktör analizinde ölçek maddelerinin üç faktörde toplandığı görülmüştür. Bu üç faktörün maddeleri arasındaki iç tutarlılığa bakıldığında Cronbach s Alpha değeri sırasıyla 0.91, 0.65, 0.46 olarak belirlenmiştir. Ayrıca, araştırmacılar tarafından önceden tasarlanan üç alt ölçek güvenirlik analiz sonuçları ise hastanın kendisi ile ilgili otomatik düşünceleri alt ölçeği için 0.84, hastanın kullandığı ilaçla ilgili otomatik düşünceleri alt ölçeği için 0.81, hastanın çevresi ile ilgili otomatik düşünceleri alt ölçeği için 0.74 olarak bulunmuştur. Geliştirilen ölçeğin, daha önceden geçerlilik ve güvenirliği yapılmış Otomatik Düşünceler Ölçeği ile korelasyonuna bakılmış, iki ölçek arasındaki ilişki 0.503 (p=0.000) olarak bulunmuştur. Tartışma ve Sonuç: Araştırmadan elde edilen bulgular, 27 maddelik ölçeğin yüksek düzeyde geçerlik ve güvenirlik ölçütlerine sahip olduğunu göstermiştir. Cronbach alfa iç tutarlık katsayısı sonuçları hastanın kendisi ile ilgili otomatik düşünceleri, hastanın kullandığı ilaçla ilgili otomatik düşünceleri ve hastanın çevresi ile ilgili otomatik düşünceleri şeklinde alt ölçekler halinde kullanılabileceğini destekler yöndedir. Ölçeğin otomatik düşünceler ölçeği ile korelasyonun yüksek olduğu ve birbirini destekleyecek nitelikte olduğu düşünülmüştür. Bu çalışma sonucunda elde edilen veriler ölçeğin anksiyete bozukluklarında, hastaların tedavi ile ilgili otomatik düşüncelerini belirlemede kullanılabilecek geçerli ve güvenilir bir veri toplama aracı olduğunu ortaya koymuştur. Anahtar Kelimeler: anksiyete bozukluğu, ilaç tedavisi, otomatik düşünce Development, Reliability and Validity Study of Automatic Thoughts Related to Treatment Scale Purpose: In this study, we aimed to develop a scale to identify automatic thoughts of patients with anxiety disorder about the treatment and perform validity and reliability analyses. Method: A question pool with 59 items was prepared by searching the relevant literature and consulting experts. Ultimately, the questionnaire became a 21-items scale. 184 patients who were diagnosed as generalized anxiety disorder at psychiatry policlinic of Gülhane Military Medicine Academy were included in this study. Automatic Thoughts Scale for Treatment was used for data collection, and Automatic Thoughts Scale was used for scale validity. The scale was re-applied to 55 patients after 4 weeks to confirm test-retest reliability. Same scales were applied to 51 patients with diagnosis of chronic illness that were referred to Internal Medicine policlinic. Findings: Internal consistency reliability coefficient was found as 0.91. The correlation coefficient of testretest reliability was found as 0.98. In factor analysis, scale items were collected under 3 factors. When we examined internal consistency of items of these three factors Cronbach s Alpha value was found as 0.91, 0.65, and 0.46, respectively. In addition, according to sub-scale reliability analysis results, the reliability coefficients were 0.84 for automatic thoughts about him/her, 081 for automatic thoughts about drug used, and 0.74 for automatic thoughts about environment. The correlation of this newly developed scale with Automatic Thoughts Scale- which was shown to be valid and reliable before- was examined and the relation between two scales was found as 0.503 (p=0.000). Findings and Discussion: Findings of this study demonstrates that this 27-items scale has high validity and reliability. Cronbach s Alpha internal consistency coefficients support that using subscales as automatic thoughts about him/her, automatic thoughts about drug used, and automatic thoughts about environment is reasonable. The scale has a high correlation with Automatic Thoughts Scale and these two scales are thought to be supportive for each other. The data of this study showed that this scale would be used as a valid and reliable data collection tool to identify automatic thoughts of patients with anxiety disorder about treatment. Keywords: anxiety disorder, drug treatment, automatic thought Sempozyum 25
Sempozyum 26 GİRİŞ Kronik hastalıklar, yaşam boyu süren, bireylerin yaşam biçimi ve alışkanlıklarında değişiklik ile birlikte genellikle uzun süreli tedavi gerektiren hastalıklardır. Kronik hastalıklarda tedaviye uyumun bozulması; tedavi süresinin uzaması, hastalığın tekrarlaması ya da alevlenme dönemlerinin sıklığının artması hem bireyin yaşam kalitesini düşürmekte hem de iş gücü kaybı gibi sorunlar nedeniyle sunulan hizmetin maliyetini yükseltmektedir (Wyrwich ve ark. 2003). Bununla birlikte, uzun dönem tedavi gerektiren bir kronik hastalığa sahip bireylerin uyum düzeylerinin %50 den daha düşük olduğunu bildirmiştir (Sezgin ve Mert 2010). Psikiyatrik bozukluklar içinde yaşam boyu yaygınlık oranı genel popülasyonda yaklaşık olarak %5 olan yaygın anksiyete bozukluğu; kronik yapısı nedeniyle tedavinin yıllar boyunca sürdürüldüğü bir bozukluktur. Bu bozuklukta ilaç tedavisi, hastanın yaşam kalitesine olumlu katkı sağlamakla birlikte, sağlık harcamasında azalma ve artmış üretkenlik ile doğrudan ilişkilidir (Endicott ve ark. 2007, Pollack ve ark. 2008). Bu nedenle ilaç tedavisinin, düzenliliği ve sürekliliğini sağlayabilmek önemli olmakla birlikte çeşitli nedenlerle hastaların uyumunda sorun yaşanmaktadır. İlaç tedavisine uyumu etkileyen en önemli etkenlerden birisi, bireylerin tedaviye ilişkin algı ve düşünceleridir. Bireyin sahip olduğu temel inançlar, düşüncelerini bunlar da bireyin tutum ve davranışlarını etkilemektedir (Bilge ve Çam 2008). Bu nedenle tedaviye uyumun önemli olduğu kronik bozukluklarda ya da kronikleşme riski olan durumlarda hastaların tedavileri hakkında sahip oldukları düşüncelerin belirlenmesi üzerinde önemle durulması gereken bir durumdur (Kozuki ve ark 2005, Allgulander 2010). Bilişsel yaklaşıma göre insanın duygularını ve bununla ilişkili fizyolojik ve davranışsal tepkilerini etkileyen şey herhangi bir durumun kendisi değil, genellikle otomatik düşüncelerle kendini belli eden, o durumla ilgili yaptığı yorumlardır. Bu yüzden bilişsel yaklaşımda otomatik düşüncelerin saptanması ve ele alınması çok önemli bir konudur. Otomatik düşünce, bireyin bir olaya ilişkin anlık, önceden düşünülmemiş yorumları olarak tanımlanmaktadır. İşlevsel olmayan davranışların önlenebilmesi için otomatik düşüncelerin farkında olunması önemlidir (Grant 2009). Bu bağlamda, hastaların tedavileri ile ilgili olumsuz düşüncelerinin farkında olunması, sağlık personelinin bu düşünceler üzerinde çalışarak olumsuz otomatik düşüncelerin yerine daha işlevsel düşüncelerin konulabilmesi açısından önemlidir. Tedavi ile ilgili otomatik düşüncelerin belirlenmesi, değerlendirilmesi ve onlarla daha işlevsel bir şekilde yüzleşilmesi, genellikle duygularda ve sonuç olarak da beklenen davranışta olumlu bir değişmeye yol açmaktadır (Townend 2008). Bu sayede hastanın tedaviye uyumunun ve dolayısıyla tedavinin etkinliğinin arttırılacağı söylenebilir. Yaygın anksiyete bozukluğuna sahip hastaların, uyumsuzluk oranı %40 ilâ %80 arasında değişmekte olup, fiziksel bir hastalığı olanlara göre psikiyatrik bozukluğu olan hastalarda uyumsuzluk daha belirgindir (Coombs ve ark. 2003). Tedaviyi bırakma oranının bu denli yüksek olduğu görülen bu hasta grubunun özellikle tedavi ile ilgili otomatik düşüncelerinin tespit edilmesinin ve bunların işlevsel düşüncelere dönüştürülmek için çaba sarfetmenin gerekli olduğu düşünülmektedir. Bu amaçla, hastaların tedavi ile ilgili otomatik düşüncelerini tespit etmeye yönelik bir ölçek geliştirilmesi hedeflenmiştir. YÖNTEM Araştırma kapsamında, hastaların tedavi ile ilgili otomatik düşüncelerini belirlemeye yönelik olarak likert tipi bir ölçek geliştirilmesi planlanmıştır. Araştırmanın etik kurul onayının alınmasını takiben araştırma kapsamına uygun olan hastalara araştırma hakkında bilgi verilerek, kabul eden hastalardan, örneklem grubu oluşturulmaya başlanmıştır. I. Ölçek Maddelerinin Oluşturulması Tedavi ile ilgili bir ölçek geliştirmek amacıyla öncelikle ölçek maddeleri oluşturulmaya çalışılmıştır. Bunun için ilgili literatür incelenerek kuramsal bir çerçeve oluşturulmuş ve bu kapsamdan hasta görüşmeleri ve klinik deneyimlerden yararlanılarak bir madde havuzu oluşturulmuştur. Oluşturulan ölçek yönergesinin ve maddelerinin, anlaşılır olup olmadığı, eklenmesi ya da çıkarılması gereken bölümler olup olmadığı, maddelerin amaca uygun olup olmadığı gibi, konularda alanında
uzman iki öğretim üyesi, bir öğretim görevlisi, 3 doktora öğrencisi ve bir psikologdan görüş alınmıştır. Ayrıca, hazırlanan ölçek yaygın anksiyete tanısı almış 20 hastaya uygulanarak, anlaşılmayan ve açıklamaya gerek duyulan maddelerin olup olmadığı, yönergenin anlaşılıp anlaşılmadığı, likert tipi derecelendirmenin maddelere uygunluğu konuları değerlendirilmiştir. II. Ölçeğin yeniden düzenlenmesi ve puanlamasının yapılması İlk olarak belirlenen 59 ölçek maddesi, uzman görüşleri ve hastalardan alınan tepkiler doğrultusunda gerekli düzenlemeler yapılarak 27 madde ve beşli likert tipinde olacak şekilde ölçeğe son hali verilmiştir. Her bir madde karşısına Hiç aklımdan geçmez 1, Nadiren aklımdan geçer 2, Ara sıra aklımdan geçer 3, Sık sık aklımdan geçer 4, Her zaman aklımdan geçer 5 şeklinde puanlanan 5 seçenek konulmuştur. Puanlardaki yükselme, bireyin tedavi ile otomatik düşüncelerinin sıklığının arttığını göstermektedir. III. Ölçeğin geçerlilik ve güvenirliğinin yapılması Ölçeğin geçerlilik çalışması için, kapsam geçerliliği, ölçüt geçerliliği ve yapı geçerliliğine bakılmıştır. Ölçeğin güvenilirlik çalışmasında test tekrar test güvenilirliği ile Cronbach alfa iç tutarlık katsayısı hesaplanmıştır. Örneklem Son hali verilen ölçek, Ekim 2009-Şubat 2010 tarihleri arasında bir eğitim hastanesinin psikiyatri polikliniğinde yaygın anksiyete bozukluğu tanısı almış ve çalışmayı kabul eden 184 kişiye uygulanmıştır. Katılımcılara Tedavi İle İlgili Otomatik Düşünceler Ölçeğinin yanında araştırmacı tarafından hazırlanan hastanın sosyodemografik verilerine yönelik bir veri toplama formu ve ölçüt geçerliliği için Otomatik Düşünceler Ölçeği uygulanmıştır. Daha sonra ölçekler, hastalar arasından ulaşılabilen 55 hastaya test tekrar test güvenirliği değerlendirilmesi için ilk uygulamadan 4 hafta sonra ikinci defa uygulanmıştır. Ayrıca kapsam güvenirliği için çalışma grubundan farklı bir grup olarak, çalışmaya katılmayı kabul eden dâhiliye polikliniğine başvuran bir kronik hastalık tanısı almış olan 51 hastaya da ölçekler uygulanmıştır. Veri Toplama Araçları Yarı yapılandırmış veri toplama formu: Hastaların yaşı, cinsiyeti, eğitim durumu gibi sosyodemografik özellikleri ile tedavisine yönelik bilgileri içermektedir. Tedavi ile ilgili otomatik düşünceler ölçeği (TODÖ): Yukarıda geliştirilme süreci anlatılan araştırmacı tarafından geliştirilmiş form. Otomatik düşünceler ölçeği: Hollan ve Kendall ın geliştirdiği Otomatik Düşünceler Ölçeği (ODÖ) kişinin kendine yönelik olumsuz değerlendirmelerin sıklığını ölçmeyi amaçlamaktadır. 1-5 arasında puanlanan ve 30 maddeden oluşan likert tipi bir ölçektir. Ölçeğin puan ranjı 30-150 arasındadır. Ölçekten alınan toplam puanların yüksekliği, bireyin olumsuz otomatik düşüncelerinin sıklıkla ortaya çıktığını gösterir. Ülkemizdeki güvenirlik çalışmalarında Cronbach Alfa iç tutarlılık katsayısı Şahin tarafından 0.93 olarak bulunmuştur (Şahin ve Şahin 1992). BULGULAR Çalışmaya katılan 184 kişiden %62 si kadın, %38 i erkekti. Katılımcıların yaş ortalaması 36.4 dür. I. Ölçeğin geçerlilik incelemelerine ilişkin bulgular Yapı geçerliliği Ölçeğin yapı geçerliliğini kontrol etmek amacıyla, faktör analizi yapılmıştır. Faktör analizi bir ölçekteki değişkenlerin sayılarını azaltmak, maddelerin birbirini dışta tutan daha az sayıda faktöre ayrılıp ayrılmadığını ortaya çıkarmak için yapılmaktadır. Faktör analizinin yapılabilmesi için öncelikle örneklemin uygunluğunu test etmek için Kaiser- Meyer-Olkin testi yapılmış, KMO değeri 0.86 olarak bulunmuştur. Daha sonra Bartlett Sphericity testi sonucunda değişkenlerin birbirleri arasındaki fark anlamlı bulunduğu için (χ2 = 2275.806; p=0.000) faktör analizinin yapılmasının uygun olduğuna karar verilmiştir. Yapılan analiz sonucu bulunan faktör yükleri Tablo 1 de özetlenmiştir. Sempozyum 27
TABLO 1: Tedavi ile ilgili otomatik düşünceleri içeren maddelere ait faktör yükleri. TABLO 2: Tedavi ile ilgili otomatik düşünceler ölçeğinin Chronbach alfa değerleri Tedavi İle İlgili Otomatik Düşünceler Faktör 1 Faktör 2 Faktör3 İlaç kullanmak zayıflıktır 0.790 İlaç kullanmak başarısızlıktır 0.734 Bu hastalıkların tedavisinde ilaçlar işe 0.708 yaramaz Kendi sorunlarının üstesinden 0.695 gelemeyenler ilaç kullanır İnsanlar ilaç kullananları dışlarlar 0.690 İlaç kullanmak çevreyle ilişkileri bozar 0.679 İlaç kullanan insanlar yalnız kalır 0.646 Hasta olduğun anlaşılırsa insanlar 0.640 seni istemezler İlaç kullanmak hastalıkları iyileştirmez 0.633 İlaç kullanmak kendi kontrolünü 0.620 kaybetmektir İlaçlar uzun süre düzenli kullanılamaz 0.598 İlaç kullanmak utanılacak bir şeydir 0.591 İlaç kullanmak sorunları çözmez 0.570 İlaçların yan etkileriyle baş edilemez 0.558 İlaçları düzenli kullanabilmek için 0.554 birinin yardımı gereklidir İlaç kullanmak kişinin sosyal hayatına 0.549 engel olur İnsanlar ilaç kullananları sevmezler 0.541 İnsanlar hasta kişileri yanlarında 0.534 istemezler İlaçların yararından çok zararı vardır 0.419 İradesi zayıf olan insanlar uzun süreli 0.452 ilaç kullanamazlar İlaçlar bağımlılık yapar 0.633 İlaç kullanmak insanı sıkıntıya sokar 0.547 İlaçların zararlı yan etkileri vardır 0.512 Tedaviyi sürdürmek zordur 0.499 İlaç kullanmak kimsenin isteyeceği 0.719 bir şey değildir İlaç kullanmayı sürdürmek için insanın 0.637 iyileşeceğine inanması gerekir Ömür boyu ilaç kullanılamaz 0.467 Özdeğer % 8.97 1.87 1.74 Hastanın Çevresi İle İlgili Otomatik Cronbach Madde silindiğinde Düşünceleri Alfa Chronbach Alfa İnsanlar ilaç kullananları dışlarlar 0.848 9.00 İlaç kullanmak çevreyle ilişkileri bozar 8.95 İlaç kullanan insanlar yalnız kalır 9.12 Hasta olduğun anlaşılırsa insanlar seni 8.84 istemezler İnsanlar hasta kişileri yanlarında 8.80 istemezler İlaç kullanmak kişinin sosyal hayatına 8.71 engel olur Hastanın Kendisi İle İlgili Otomatik 0.707 0.647 Düşünceleri İlaç kullanmak zayıflıktır 0.663 İlaç kullanmak başarısızlıktır 0.635 Kendi sorunlarının üstesinden 0.666 gelemeyenler ilaç kullanır İlaç kullanmak kendi kontrolünü 0.678 kaybetmektir İlaç kullanmak utanılacak bir şeydir 0.701 İlaç kullanmak kimsenin isteyeceği 0.756 bir şey değildir İlaç kullanmayı sürdürmek için insanın 0.668 iyileşeceğine inanması gerekir İradesi zayıf olan insanlar uzun süreli 0.647 ilaç kullanamazlar Bu hastalıkların tedavisinde ilaçlar 0.820 0.793 işe yaramaz İlaç kullanmak hastalıkları iyileştirmez 0.805 İlaçlar uzun süre düzenli kullanılamaz 0.815 İlaç kullanmak sorunları çözmez 0.800 İlaçların yan etkileriyle baş edilemez 0.795 İlaçları düzenli kullanabilmek için 0.816 birinin yardımı gereklidir İlaç kullanmak insanı sıkıntıya sokar 0.799 İlaçların yararından çok zararı vardır 0.802 İlaçlar bağımlılık yapar 0.809 İlaçların zararlı yan etkileri vardır 0.805 Tedaviyi sürdürmek zordur 0.808 Ömür boyu ilaç kullanılamaz 0.793 Sempozyum 28 Ölçek maddeleri oluşturulurken, tedavi ile ilgili olabileceği düşünülen otomatik düşünce cümleleri seçilirken hastaların kendisi ile ilgili, kullandığı ilaçla ilgili ve çevreye yönelik yüklemelerinin neler olabileceği düşünülerek maddeler oluşturulmuştur. Bu nedenle faktör analizi yapılırken bu üç ana başlık altında madde dağılımlarının nasıl olduğunu değerlendirmek amacıyla bu maddelerin korelasyon ve cronbach alfa değerlerine de bakılmıştır (Tablo 2). Kapsam Geçerliliği Ölçeğin kapsam geçerliği için, başlangıçta ölçülen özellik bakımından birbirinden farklı
olduğu bilinen iki grubun ölçek puanları açısından aynı farklılığı gösterip göstermediğini ortaya çıkarmak amaçlanmıştır. Bu nedenle, çalışma grubunu oluşturan psikiyatri polikliniğine başvuran yaygın anksiteyete tanısı almış hasta grubu ile dâhiliye polikliniğine başvuran kronik bir hastalığa sahip ve devamlı ilaç kullanan hastaların ölçek puanları t testi ile karşılaştırılmıştır. Tedavi ile ilgili otomatik düşünceler ölçeğinin yaygın anksiteyete tanısı almış hastalar ile dahiliye polikliniğine başvuran kronik bir hastalığa sahip ve devamlı ilaç kullanan hastaları ayırt etme durumunu bakıldığında, çalışma grubunun TODÖ puan ortalaması 56.89±1.3, kontrol grubunun ise 43.39±1.03 olarak elde edilmiştir. Ayrıca, çalışma grubunun TODÖ standart sapması, kontrol grubuna göre daha yüksek bulunmuş ve iki grup arasındaki fark anlamlı bulunmuştur (Tablo 3). Ölçüt geçerliliği Ölçüt geçerliliğinin incelenmesinde; hazırlanan tedavi ile ilgili otomatik düşünceler ölçeği ile ilişkili olabileceği düşünülen daha önceden geçerlilik ve güvenirliği yapılmış otomatik düşünceler ölçeği ile korelasyonuna bakılmıştır. İki ölçek arasındaki ilişki 0.503 (p=0.000) dir. Otomatik düşünceler ölçeğinin araştırma grubumuzda güvenilirliği yüksek bulunmuştur (Chronbach alfa=0.928). II. Ölçeğin Güvenirlik incelemelerine ilişkin bulgular Güvenirlik Analizleri Ölçeğin güvenirliği iç tutarlık ve test tekrar test güvenirliği ile belirlenmiştir. İç tutarlılık için yapılan Cronbach Alfa değeri 0.91 olarak bulunmuştur. Test tekrar test Güvenirliği için ilk uygulamadan 4 hafta sonra çalışma evreninden tekrar ulaşılabilen 55 hastaya ikinci defa uygulanmıştır. Birinci ve ikinci uygulama arasındaki toplam puan korelasyonu 0.98 olarak bulunmuştur. İki uygulama arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişkinin olduğu saptanmıştır (Tablo 4). TARTIŞMA Bu çalışmada, yaygın anksiyete bozukluğu olan hastaların tedavi ile ilgili otomatik düşüncelerinin sıklığını değerlendirme için kullanılması amacıyla tedavi ile ilgili otomatik düşünceler ölçeğini geliştirmek amaçlanmıştır. Araştırmanın TABLO 3: Yaygın anksiyete bozukluğu ve kronik hastalığa sahip hastaların TODÖ puanları karşılaştırılması. Grup Puan ortalaması Standart sapması t p Dahiliye 56.9 18.5 Psikiyatri 43.4 7.4 TABLO 4: TODÖ ölçeği güvenirlik çalışması test tekrar test uygulama sonuçları. 7.87 0.000 Uygulama N Puan ortalaması Standart sapma p İlk Uygulama 52 60,9 20,0 Son Uygulama 52 58,5 18,0 Korelasyon r=0,895 p=0,000 0,000 örneklemi ölçek geliştirme çalışması yapabilmek açısından yeterli sayıdadır. Araştırmadan elde edilen bulgular, 27 maddelik ölçeğin yüksek düzeyde geçerlik ve güvenirlik ölçütlerine sahip olduğunu göstermiştir. Ölçeğin faktör yapısını belirlemek için faktör analizleri yapılmış ve ölçek maddelerinin üç faktörde toplandığı görülmüştür. Bu üç faktörün maddeleri arasındaki iç tutarlılığa bakıldığında Cronbach s Alpha değeri birinci faktör için 0.91, ikinci faktör için 0.65, üçüncü faktör için 0.46 olarak belirlenmiştir. Ancak araştırmanın başında ölçek maddeleri oluşturulurken otomatik düşünceler; hastaların kendisi ile ilgili, kullandığı ilaçla ilgili ve çevreye yönelik düşünceler şeklinde üç ana başlık altında sınıflandırılmıştır. Bu bağlamda, faktör analizinde üç faktöre dağılan ölçek maddelerinin, önceden düşünülen başlıklar altında dağılmadığı belirlenmiştir. Önceden belirlenen bu başlıklar altında yer alan maddelerin iç tutarlılığına bakıldığında Cronbach Alfa, hastanın kendisi ile ilgili otomatik düşünceleri alt ölçeği için 0.84, hastanın kullandığı ilaçla ilgili otomatik düşünceleri alt ölçeği için 0.81, hastanın çevresi ile ilgili otomatik düşünceleri alt ölçeği için 0.74 olarak belirlenmiştir. Bu sonuçlar ölçeğin alt ölçeklerinin araştırmacıların belirlediği şekilde kullanılabileceği şeklinde yorumlanmıştır. Ölçeğin kapsam geçerliliğini test etmek amacıyla dâhiliye polikliniğine başvuran kronik bir hastalığa sahip ve devamlı ilaç kullanan hastalara ölçek uygulanmış çalışma ve kontrol Sempozyum 29
grubu arasında anlamlı bir fark bulunmuştur. Ayrıca ölçek, otomatik düşünceler ölçeği ile karşılaştırılmış ve aralarında kuvvetli bir ilişki olduğu saptanmıştır. Bu sonuçlar doğrultusunda benzer testler (ölçüt) geçerliliği açısından da tedavi ile ilgili otomatik düşünceler ölçeğinin ölçmek istediği amacı ölçer nitelikte olduğu düşünülmüştür. Ölçeğin iç tutarlık için Cronbach Alfa değeri 0.91 olarak bulunmuştur. Bu sonuç, ölçekte yer alan maddelerin birbirleri ile tutarlı, dolayısıyla iç tutarlık anlamındaki güvenirliğin yüksek olduğunu kanıtlamaktadır. Test tekrar test güvenirliği çalışmasında ise iki uygulama arasındaki toplam puan korelasyonu 0.98 olarak bulunmuştur. Bu sonuç, ölçeğin farklı zamanlarda aynı kararlılıkla ölçüm yaptığı ve güvenilir olduğuna dair güçlü bir kanıt olarak değerlendirilmiştir. Test tekrar test sonuçlarının ortalamaları sırasıyla 60.9+20.0 ve 58.5+18.0 bulunmuştur. Bu düzeyde bir değişiklik istatistiksel olarak anlamlı olsa dahi klinik önemliliğe sahip değildir. TODÖ nin psikometrik özelliklerinin incelendiği bu çalışmadan elde edilen tüm bulgular ölçeğin hastaların tedavi ile ilgili otomatik düşüncelerini belirlemede belirlemekte geçerli ve güvenilir bir araç olarak kullanılabileceğini göstermektedir. Ancak bu araştırmada geliştirilen ölçeğin örneklem bakımından yaygın anksiyete bozukluğu olan hastalarla sınırlı olması, farklı tanı almış psikiyatri hastaları üzerinde ölçeğin geçerlik veya güvenirlik çalışmalarının tekrarlanmasını önemli kılmaktadır. SONUÇ İlaç tedavisine uyum, kronik hastalığa sahip hastaların zorlandığı en önemli konuların başında gelmektedir. Hastaların tedavileri hakkındaki düşüncelerinin ele alınması ve değerlendirilmesi ilaç tedavisinin sürekliliğini sağlayabilmek açısından önemlidir. Bu amaçla geliştirilen TODÖ nin, hastaların tedavi ile ilgili olumsuz düşüncelerinin farkında olmasını sağlaması ve tedaviye uyumla ilgili çalışmayı kolaylaştırması açısından uygulamaya katkı sağlayacağı düşünülmektedir. KAYNAKLAR Allgulander C (2010) Novel approaches to treatment of generalized anxiety disorder. Curr Opin Psychiatry; 23: 37 42. Bilge A, Çam O (2008) Ruhsal hastalığa yönelik inançlar ölçeği nin geçerliliği ve güvenilirliği. Anadolu Psikiyatri Derg; 9: 91-96. Coombs T, Deane F, Lambert G, Griffiths R (2003) What İnfluences Patients Medication Adherence? Mental Health Nurse Perspectives And A Need For Education And Training. Int J Ment Health Nurs; 12: 148 152. Endicott J, Russell JM, Raskin J, Detke MJ, Erickson J, Ball SG, et al.(2007) Duloxetine treatment for role functioning improvement in generalized anxiety disorder: three independent studies. J Clin Psychiatry; 68: 518 524. Grant A (2009) Evidence-based practice and the need for paradigmatic pluralism in cognitive behavioural psychotherapy. J Psychiatr Ment Health Nurs; 16: 368 375. Kozuki Y, Poupore E, Schepp K (2005) Visual feedback therapy to enhance medication adherence in psychosis. Arch Psychiatr Nurs; 19(2): 70 80. Pollack MH, Endicott J, Liebowitz M, Russell J, Detke M, Spann M, et al.(2008) Examining quality of life in patients with generalized anxiety disorder: clinical relevance and response to duloxetine treatment. J Psychiatr Res; 42: 1042 1049. Sezgin D, Mert H (2010) Hastalık modifiye edici antiromatizmal ilaç tedavisi alan bireylerin tedavi algılarının uyuma etkisi. DEUHYO ED; 3(1): 2-8. Şahin NH, Şahin N (1992) Reliability and validity of the Turkish version of the automatic thoughts questionnaire. J Clin Psychol; 48(3): 334-40. Townend M (2008) Clinical supervision in cognitive behavioural psychotherapy: development of a model for mental health nursing through grounded theory. J Psychiatr Ment Health Nurs; 15: 328 339. Wyrwich K, Harnam N, Revicki DA, Locklear JC, Sveds H, Endicott J (2009) Assessing health-related quality of life in generalized anxiety disorder using the quality of life enjoyment and satisfaction questionnaire. Int Clin Psychopharmacol; 24: 289 295. Cinsel Davranış Bozuklukları Cinsel davranış bozukluklarını geniş kapsamda ele alan eser Prof. Dr. Adnan ZİYALAR YÜCE reklam/yayım/dağıtım a.ş. Telefon: 0212-279 10 26 Faks: 0212-279 18 64 www.yuceyayim.com.tr 25TL Sempozyum 30