Dünyanın En Önemli Sağlık Sorunu: Kronik Hastalıklar Dr. H. Erdal Akalın, FACP, FIDSA, FEFIM (h)
Sağlık Sisteminde Karışıklığa Yol Açabilecek Gelişmeler Bekleniyor Sağlık harcamalarında kısıtlama (dünya sorunu) Kronik hastalıklarda artma (dünya sorunu) Yaşlanan nüfus (dünya sorunu) Akut müdahale merkezleri (kalp krizi ve inme merkezleri) Yüksek-teknolojili hastaneler (her hastaneye gerekli mi?) Hasta-odaklı sağlık hizmeti sunumu (hekim-odaklılık?) Hekim ve sağlık çalışanı ihtiyacında artma (dünya sorunu) Değer ağırlıklı performans ölçümü (nicelik mi-nitelik mi?) 2/27/2012 Akalın
Kronik Hastalıklar Kronik hastalıklar yavaş ilerleyen, 3 ay ve daha uzun süreli, birden fazla risk faktörünün neden olduğu, genellikle komplike bir seyir gösteren ve kişinin yaşam kalitesini etkileyen hastalıklardır. Bu hastalıklar tüm dünyada, gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerin tümünde, ölüm nedenlerinin başında yer almaktadır. Sağlık harcamalarının büyük bir kısmı (%60-80) bu hastalıkların tedavisi için yapılmaktadır.
Dört hastalık Kanser Kardiyovasküler hastalıklar Kronik obstrüktif akciğer hastalığı Diabet Dört risk faktörü Tütün kullanımı Sağlıksız beslenme Zararlı alkol kullanımı Fiziksel inaktivite
Dünya Sorunu Dünya Sağlık Örgütü (WHO) raporlarına göre kronik hastalıklar dünyada tüm ölümlerin %60 ından (36 milyon kişi) sorumludur. Kronik hastalıkları olan kişilerin %80 i düşük ve orta gelirli ülkelerde yaşamaktadır. Ölümlerin %50 si 70 yaş ve altındadır. Bu hastalıkların görülme sıklığı ve ölüm oranları kadın ve erkeklerde eşittir. Kardiyovasküler ve diabete bağlı ölümlerin %80 i, KOAH a bağlı ölümlerin ise yaklaşık %90 ı düşük ve orta gelirli ülkelerde olmaktadır.
Risk Faktörlerinin Önemi Tütün kullanımı: Her yıl yaklaşık 6 milyon kişi direkt tütün kullanımı veya ikinci el dumandan dolayı ölmektedir. Fiziksel inaktivite: Her yıl yaklaşık 3.2 milyon ölümün nedeni yetersiz aktivitedir. Zararlı alkol kullanımı: Bu nedenle her yıl 2.3 milyon insan hayatını kaybetmektedir. Sağlıklı olmayan beslenme: Meyva ve sebzelerden yoksun diyetle beslenenlerde kardiyovasküler hastalıklar, mide kanseri ve kolorektal kanser görülme riskleri artmaktadır. Yüksek kan basınçı: Her yıl 7.5 milyon ölümün nedeni yüksek kan basıncıdır (toplam ölümlerin %12.8 i). Aşırı kilo ve obesite: Her yıl 2.8 milyon insan aşırı kilo ve obesitenin yol açtığı sorunlar nedeni ile ölmektedirler. Yüksek kolesterol: Kalp hastalığı ve inme riskini arttırmakta ve her yıl 2.6 milyon insanın ölümüne neden olmaktadır. Kronik-infeksiyonlara bağlı kanserler: Hepatit B ve C, helikobakter pilori, human papilloma virusu gibi kronik infeksiyonlara bağlı gelişen kanserlerden her yıl 2 milyon kişi hayatını kaybetmektedir.
Kronik Hastalıklar-Türkiye Raporu 22 milyon kişi kronik hastalıkların etkisi altında Hipertansiyon 15 milyon kişi Diabetes mellitus 4 milyon kişi KOAH 3 milyon kişi Koroner kalp hastalığı 2 milyon kişi Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü Kronik Hastalıklar Raporu 16 Şubat 2006
Hastalık Yükü Çalışması 15-59 Yaş İskemik kalp hastalığı Depresyon Serebrovasküler olay Osteoarthritis Trafik kazaları Demir eksikliği anemisi İşitme kaybı KOAH Şizofreni Diabetes mellitus 60 Yaş Üzeri İskemik kalp hastalığı Serebrovasküler olay KOAH Diabetes mellitus Hipertansiyon Alzheimer ve diğer demanslar Akciğer kanseri Kalp kapak hastalıkları (Inflammatory heart disease) Osteoarthritis İşitme kaybı Sağlık Bakanlığı Hıfzısıhha Mektebi ve Başkent Üniversitesi, 2004
Kardiyovasküler Hastalıklar ve KOAH Kardiyovasküler hastalıklar tüm dünyada bir numaralı ölüm nedenidirler (17.3 milyon/sene, 2008, dünyadaki tüm ölümlerin %30 u). Bu ölümlerden 7.3 milyonu koroner kalp hastalığı, 6.2 milyonu ise inme nedenlidir. Ölümlerin %80 I düşük ve orta gelirli ülkelerde görülmüştür. Kadın erkek oranı birbirine eşittir. Kalp hastalığı ve inmenin 2030 yılında 23.6 milyon ölüme neden olacağı tahmin edilmektedir. Dünyada yaklaşık 64 milyon kişide KOAH olduğu tahmin edilmektedir (2004). KOAH nedeni ile 2005 yılında 3 milyondan fazla kişi hayatını kaybetmiştir. KOAH ölümlerinin yaklaşık %90 ı düşük ve orta gelirli ülkelerde görülmektedir. KOAH primer nedeni tütün kullanımıdır (direkt veya ikinci el duman). Hastalık kadın ve erkeklerde hemen hemen eşit oranlarda görülmektedir. KOAH tamamen iyileştirilemez, ancak tedavi ile hastalığın gidişatı yavaşlatılabilir. Eğer tütün kullanımı ile ilgili önlemlerin uygulanması ciddiye alınmaz ise, gelecek 10 yılda bu hastalığa bağlı ölümlerin %30 artacağı tahmin edilmektedir. Fact sheet N 315, February 2011, WHO
Türk Toraks Derneği, KOAH 2010 Rehberi Önemli Noktalar KOAH geçmişteki tanımlama sorunları nedeni ile hakkında yeterli epidemiyolojik verilerin olmadığı bir hastalıktır. Hastalık yeterince bilinmemekte, yeterince tanı almamakta ve yeterince tedavi edilmemektedir. Dünyada KOAH lı hastaların ancak %25-40 ı, ülkemizde ise %8.4 ü KOAH tanısı almaktadır. KOAH en önemli ölüm nedenleri arasında dünyada 4., Türkiye de ise 3. sıradadır. BOLD çalışmasına göre dünyada 40 yaş üstü yetişkinlerde KOAH prevalansı %20, Türkiye de BOLD Adana pilot çalışması sonucuna göre %19.1 dir. Sağlık Bakanlığı ve TTD ortak projesi Türkiye Kronik Hava Yolları Hastalıklarını Önleme ve Kontrol Programı
Türkiye de Hipertansiyon Prevalansı Hipertansiyon prevalansı Tüm grupda %31.8 Erkeklerde %27.5 Kadınlarda %36.1 Hipertansiyon farkındalığı Tüm grupda %40 Erkeklerde %28 Kadınlarda %48 Kontrol altında hipertansiyon Tüm grupda %8 Antihipertansif tedavi görenlerde %20 Altun B, et.al., Prevalence, awareness, treatment and control of hypertension in Turkey (the PatenT Study) in 2003, J Hypertension 2005;23:1817-23.
TURDEP-II Özet Bilgileri Erişkin toplumda Diabetes mellitus sıklığı %13.7 Obezite sıklığı %32 Hipertansiyon oranı %30 Diabetes mellitus farkındalığı %54.5 İ. Satman ve TURDEP-II Çalışma Grubu, İstanbul Üniversitesi, 2011
Sağlık Hizmet Sunumunda Değişen İhtiyaçlar 1900-1950 İnfeksiyon Hastalıkları 1950-2000 Episotik bakım sunumu 2000-2050 Kronik bakım sunumu
Kronik Hastalıklarla Mücadele İçin En Önemli Dört Konu (WHO) Farkındalık yaratma (topluma ve sağlık çalışanlarına yönelik), Önleyici-koruyucu önemleri alma, öğretme (eğitim, sağlık okuryazarlığı), Erken tanı ve tedavi (kanıta-dayalı rehberlerle) ve Rehabilitasyon (hastalıkla kaliteli yaşayabilme).
Önemli Kaynaklar Preventing chronic diseases: a vital investment, WHO 2005 Major and chronic diseases, Report 2007, EC (EU) 2008 Chronic diseases: The power to prevent, The call to control: At a glance, CDC 2009 Global Status Report on Noncommunicable Diseases, WHO, 2010 Living well with chronic illness: A call for public health action. Committee on Living Well with Chronic Disease: Public Health Action to Reduce Disability and Improve Functioning and Quality of Life; Institute of Medicine, The National Academies Press, Washington, D.C., 2012.
Erdal Akalın