tem Yıl:8 Sayı:16 2010. 161-179 KUR'AN SANAI V SİGİ ÜZRİN Yrd.Doç.Dr. utafa YILDIRI Selçuk Ünverte lahyat Fakülte ÖZ Bu çalışmada, Kur'an-ı Kerm'n anat ve etetk yönü ele alınmıştır. Çalışma dört bölümden meydana gelmektedr. Bunlar, "Kur'an'da Geçen deb Sanatlar", "Kur'an'da Geçen tetk (Güzellk) ermler", "Kur'an'a Göre Söz Söyleme Sanatı" ve "Kur'an'da Geçen Sanatlı Yapılar" dır. Her bölümde, Kur'an'dan verlen ayetler temel alınmıştır. Ayrıca lgl yayınlardan tfade edlmş ve buna tnaden görüşlermz de ortaya konmuştur. Anahtar kelmeler: Kur' an, anat, etetk. ABSRAC On Art and Aethetlc of the Quran In th reearch, art and the ethetc apect of the Quran are examned. he tudy cont of four part. hee are "lterary art n the Qur'an, "aethetc term n the Qur'an, "the art of peech n the Qur'an" and arttc tructure n the Qur'an. ach eeton baed on vere from the Qur'an. Other Related publcaton have been ued. In addton, our opnon are expreed. Key Word: Qur'an, Art, Aethetc. GIRIŞ Kşel, toplumal ve medenyet boyutu olmaı yönüyle anatın brçok tar "Sanat, dnleyen ve eyredende etetk br zevk uyandıran, gerçek f yapılablr. lğ embolk olarak fade eden eer ve hareketlerdr", "Sanat, nanla nenel gerçeklk araındak lşkdr", "Sanat, br duygu veya düşüncenn, madd br malzemeden, eten veya özden faydalanmak uretyle heyecan ve hayranlık uyandıracak br şeklde fadedr", "Sanat, güzellğn meydana çıkarılarak, güzel veya yüce görünen br bçmde düşünce ve hlern fadedr" 1 tetk kelme, farklı dllerde çeştl şekllerde fade edlr. Örneğn Omanlı ürkçende, becffyat, lm- hün, lm- mehan, lm- becl, lm- beday, hkmet- beday, lm- zevk, Arapça'da lm- cemal, Franızca'da ethetque, Almanca'da aethetk, nglzce'de aethetc, talyanca'da etetca şeklndeqr? ürkçe'de de karşılığı duyum ve algtlama olan etetk kelme, Yunanca 1 Wll Durant, edenyet/n emeller, Çev: Nejat uallmoğlu, tanbul1996,., 164. 2 Orhan Hançerloğıu, Felefe Ankloped, C. ll, tanbul l977,. 81.
162 Yrd.Doç.Dr. utafa YILDIRI athe kelmenden türemş olup duygu lm anlamına gelf. Arapça'da etetk karşılığında "lmü'l- Cemal"n yanında "e-cemalyyat"; "Felefetü'l- Cemal"," Felefetü'I-Fen" gb tabrler de kullanılmaktadır. Omanlı aydınları güzellk blm olarak tanımladıkları etetğ, "lm- Hün" şeklnde adlandırmaktadırlar4. Sanatal tavr, Kur'an ülubunda ütün br fade vaıtaıdır. Kur'an, muşahede edlen olayı, görülen br manzarayı, zhn br manayı, ruh br durumu olduğu kadar, nan tpn, beşer tabatını da h ve hayall br urette fade eder. Çzdğ bu reme canlı br hayat ya da taze br hareket verr. ~ 1 Kur'an'ın nanlığa ndrldğ dönemde, öz öyleme anatı, anlatım anatı ve edeb anatlar en parlak devrn yaşıyordu. O günün nanı ş re ve fah öze on derece önem veryordu. çtma hayatta en yükek mevky şarler almaktaydı. Şre verdkler değer ebebyle, yapılan yarışmalarda brnc gelenlere mükafatlar verlr, şrler de Ka'be duvarlarına aılarak, şaheer paye le halka takdm edlrd. Ka'be'ye aılan bu şrere "u'allaka" denlyordu k, en meşhurları olan yed şr "u'allakat-ı Seb'a" (Ka'beye aılan yed şr, yed akı) adıyla şöhret buluyordu. O dönemn Arap toplumunda edebyat ve belağatın altın çağının yaşandığına en barz dell, şüphez tarhn tecl ettğ meşhur şar ve hatplerdr 6 şte böyle br ortamda nazl olan Kur'an-ı Kerm, nanları şaşkına düşürmüş, dehşete kapımalarına ebep olmuştu. Alında o ıralarda belağatın zrvene ulaşan toplum, Kur'an'ın edebyat ve belağat yönündek parlaklığın ı, muczelğn anlamakta br zorluk çekmemştr. Fakat onları şaşırtan şey; kırk yaşına l<adar okuma yazma blmeyen, şr ve nerle uğraşmayan, çok y tanıdıkları ümm br zat'tan böyle nanütü edeb parlaklığa ahp Kur'an ayetlernn udoru olmuştur. Onları aıl etkleyen huu şte budur. Br kımı, Kur'an'ın şaşırtıcı özellğ olan lafız ve manadak muczelğ karşıında man ederken, br kımı da hrdr dyerek çeştl ebeplerle Kur'an'ı kabule yanaşmamıştır 7 Fakat her k grubun ttfak ettğ nokta, Kur'an'ın 'cazını kabul etmelerdr 8 şte bu hakkat karşıında, Veld, Lebd, A'şa ve Ka'b b. Züheyr gb belağat ütatları, Kur'an'ı her yönüyle takdr etmşlerdr. "Yed Akı" adıyla Ka'be'nn duvarlarına aılan, lmru'i-kay, arafa b. Abd, Ka'b b. Züheyr, Amr b. Kulüm gb şarlern 3 Hançerloglu, a.g.e.,c.ii.,.81; Cem l Sena, tetk, (Sanat ve Güzel/gn Felefe), tanbul 1972,.9; mal unalı, Felefenn lşıgmda odem Rem, Itanbul, 1989,.102; Suut Kemal Yetkn, tetk, tanbul 1938,.1. 4 Beşr Ayvazoglu,"lmü'l-cemal", DA, C. 22,.146. 5 Seyyd Kutup, Kur'an'da deb avr, Çev. ehmet Yolcu, tanbul1991,. 28. 6 dr Şengül, "Kur'an Üzerne", A.Ü.lahyat Fak.Derg, Ankara 1998 C:37,.241.; Bkz., uham med Şedd,, enhecu'i Kıa f'i Kur'an, Suud Arabtan 1984,. 5; Şeyh mn, Bekr, et a'bru'i-fennyyu f'l Kur'an, Daru'ş-Şuruk, Beyrut 1980,. 145; mal Cerrahoglu, "Kur'an-ı Kerm Naıl Br Ktaptır, Naıl Anladılar, Naıl Anlıyoruz, Naıl Anlamalıyız?", Dyanet Derg, km Kaım-Aralık 1991, C.27, S.4,. 34-36. 7 Seyyd Kutup, a.g.e.,. 29. 8 bn-u Hşam, e-sretu'n-nebevyye, Daru hya't-üra'i 'Arabyye, Beyrut t. C. 1..366.
Kur'an Sanatt ve tetj Üzerne 163 şrler, Kur'an'la mukayee edldgnde, gayet ö n ük kalmıştıf. Kur'an, anatlı yapılardan bahederken yne toplumu acz bırakıyordu. Çünkü o dönemde yaşayanların kend coğrafyalarında görmemş oldukları evler, araylar ve kaleler gb yapılardan blg veryordu. Ayrıca anatal termler kullanarak çeştl zynet konularını: ve eşyalarını da gündeme taşıyordu. Bununla brlkte güzellğ algılama ve mutlak güzele ulaşma yollarını da aşama aşama nan dmağına yerleştryordu. Şmd, "Kur'an'da debf Sanatlar", "Kur'an'da Geçen tetk (Güzellk) ermler", "Kur'an'a Göre Söz Söyleme Sanatı" ve "Kur'an'da Geçen Sanatlı Yapılar" konuunda blg vermeye çalışacağız. /. KUR'AN'DA GÇN DB SANALAR 1.1.Sec Kur'an'dak katye temne "ec" denlr 10 Dlblmcler Kur'an'dak bu katye kullanımını mucze olarak fade etmektedrler. Ünlü nglz blm adamı Prof. Abba Adel, Kur'an'ın dlblm açıından br mucze olduğunu patlamak üzere hazırladığı Scence racle (Blmel uczeler) adlı ktabındaıı, Kur'an'da kullanılan harfler, katye temn grafk ve şemalar aracılığıyla kapamlı olarak ncelemştr. Bu ktapta Kur'an'dak katye tem le lgl dkkat çekc teptlerde bulunmuştur. Abba Adel'n de örneklendrdğ gb, Kur'an'da 29 ure br ya da brden fazla embolk harf e başlar. " ukatta harfler" olarak blnen bu harfler, aynı zamanda başlangıç harfler olarak da adlandırılırlar. Arapçadak 29 harften 14 tane, mukatta harflern oluşturur: Ayn, Sn, Kat, Nun, Ra, Ya, a, Ha, lf, Lam, m, He, Sad, Ket. Bu harflerden "Nun" harfnn Kalem Sure'ndek kullanımına bakıldığında, ayetlern %88.8'nde "Nun" harf le katye olduğu görülür. Şuara Sure'nn %84.6'ı, Nem Sure'nn %90.32', Kaa Sure'nn %92.05'1 "Nun" harf le kafyelenmştr. Kur'an'ın tamamı göz önünde bulundurulduğunda e, %50,08'nde "Nun" harf le katye yapıldığı görülür. Dğer br deyşle Kur'an'dak ayetlern yarıından fazlaı "Nun" harf le bter. Aynı uzunluktak hçbr edeb çalışmada, metnn yarıından fazlaında tek e le katye yapılmaı mümkün olmamıştır. Bu adece Arapça çn değl, tüm dller çn geçerldr. Kur'an'ın katye açıından genel nceleme yapıldığında e, kafyelern yaklaşık %80'nn lf, m, Ya ve Nun harfler tarafından oluşturulan üç eten (n, m, a) oluştuğu görülür. 247 "Nun" harfnn dışında, ayetlern %30'u "m", "f' ya da "Ya" le kafyeldrı 2 9 mal Cerrahoglu, a.g.m.,. 36-37. 10 Yekta Saraç, Klak debyat Blg Belagat, Itanbul 2000,. 22.; Cem Dlçn, Örneklerle ürk Şr Blg, Ankara 2009,. 34. ı ı Abba Ad el, Scence racle, Ama na Publcaton, January, Beltvlle (U.S.A)2000,.86. ıı. A. Abba Adel, a.g.e.,.86.
164 Yrd.Doç.Dr. utafa YILDIRI 1.2. Vanıma Yanıma, tabattak elern harfler halnde aketme, en kelme kalıbına dökülmedr 13 Kur'an-ı Kerm'de bu anata oldukça fazla yer ayrılmıştır. Kur' an, lafza, fade ve ma na le beraber dern br e, yüce br m u k vermştr. Bu yönüyle Kur'an kelmeler, daha y bulunamayacak şeklde eçlmştr 14 Kur'an'dak bu e ve mana ahengne örnek verecek olurak; "Ana onu zayflk ütüne zayflk çekerek (karnmda) taşlm1ştlr 15." ayetndek uvehn" kelmenn tonu, hamle br kadının nltn hatırlatmaktadır. "Şeytanm admanna tab o/maym1z'' 16 Burada utettebu" ve uhutuvat" kelmeler özel br hareket düşündürmektedr. Şeytan adım adım hareket edyor, nanlar da onun peşnden gdyorlar. Ayrıca uhutuvat- adımlar" kelme, nan zhnne att@ ve hayalen hettrdğ şekl ve gölge yanında, adımların en kulağa akettrmektedr 17 nançızlığın verdğ ıkıntıyı "zorla yukarıya çıkıp bunalmak" manaını fade eden "yeaadü fema" 18 kelmeleryle anlatan Kur'an "yeaadü -yukarıya çıkıyor" kelmendek şeddel ayn harf le havaız kalan nanın reflek br hareketle ağız açışını da karaktertk özellğ le beraber hatırlatmaktadır 19 Kur'an'da, taşların çatayıp çlernden uların akışı "yeşşakkaku - şak şak parçalamr" 20 fadeyle şakırtı nağme çnde duyulur. Fııltı ve şakırtıı le hade gözümüzün önüne getrlr. Kur'an'ın bu özellğ kelmelerde görüldüğü gb ürelerde de görülür: eela, şeytanın fııltı ve veveenden Allah'a ığınınayı fade eden Na Süre, çnde bolca tekrarlanan "S" eyle fııltı ve vevee atmofern zhnlerde canlandırmaktadır. Yne ölümden onra drlmey nkar edenlere karşı cdal ve tehdt temaının hakm olduğu "Kaf' ürende, dğer yerlerde ratlandığından çok daha fazla kalkale harfler bulunur. k ahfe gb az br yerde fazlaıyla bulunan bu harfler, manalarıyla olduğu gb eleryle de m ün krler utururlar 1 1.3. Anlam Ba:lıntılı Uyum Anlam Bağıntılı Uyum, anlamı daha y fade ettğ çn, uygun görülen gramer kurallarındak değşklktr 2 örneğn; "Ve kale nvetün fl mednet - Şe- 13 Cem Dlçn, a.g.e.,.35. 14 Yuuf Bayram, "Kur'an'da deb Sanatlar, Yen Ümt, S.31, tanbul1996,.12. 15 Lokman, 31/14. 16 Bakara, 2/168. 17 SafvetSenh, Kur'an'da debveche,lşık Yayınları, tanbul2010,.137-138. 18 nam, 6/125. 19 SafvetSenh, a.g.e.,. 90. 20 Baka ra, 2/7 4. 21 Suat Yıldırım, Kur'an-ı Kerm ve Kur'an lmlerne Grş, tanbul 1989,. 132. 22 Yekta Saraç,a.g.e.,.23.
Kur'an Sanatı ve tetj Üzerne 165 hrdek kadmlar dedler..." 23 müennelern (kadınların) cemaatne k katlı müenne olduğu halde (hem mana, hem de kelme yapıı yönünden) müzekker (erkek) fl olan "kale"fl kullanılmıştır. Dğer yandan "Ka/et/ a'rabü - Bedev Araplar dedler" 24 buyurmakla, müzekkerlern (erkeklern) cemaatne müenne (kadın) fl kullanılmıştır-. Bu yontemle anatılmak tenen konuya dkkat çeklmedr. 1.4. eşbh deb anatlardan br olan teşblh de Kur'an-ı Kerm'de mühm br yer şgal ede~ 6 eşblh aralarında hakk veya mecaz! yönden lg kurulablen k varlıktan zayıf olanın kuwetl olana benzetlme le yapılan br anattı~ 7 "Onun nuru, çnde lmba bulunan br kandl yuvama benzer'' 28 Burada müşahhatan mücerrede doğru br kavrama anatı kullanılmıştır. 1.5. ftfham tfham, oru ormak uretyle dkkat çekerek özün tern artırıp anlamı kuwetlendrme anatıdı~ 9 Sanat oruyla yapılır, fakat karşılığında muhatabtan cevap beklenmez. Zaten anatın yapılmaından makad da br cevap beklemek değldf 0 "Gökler ve yer yaratan Allah hakkmda şüphe m edyorunuz?"31. "y nan, ana dn yalan aydırtan nedr?" 32 Ayetlerdek orular hakkat teyd çn kullanılmıştır. 1.6. a'rz a'rz, öylenen özün ya da kavramın gerçek ve mecazlı anlamı dışında bübütün tern katetmektf 3. Sözün gerçek anlamı doğruymuş gb görüne de aıl amaç özün ter anlamına yüklenmştr. Bu ebeple ta'rz anatı br kşy ya da durumu alaya almak ve ğnelemek amacıyla yapılır. Örneğn, "Ben yaratana ne dye kulluk etmyeym?" 34 Burada ea makad "ne dye z yaratana kulluk etmyorunuz?"dur. Bunu ayetn devamındak "Sz O'na döndürüleceknz" barenden anlıyoruz. Başka br ayette e, "Ancak akıl ahpler bret alırlar'' 35 Burada kafrler zemmedlmekte ve bret almadıklarından akılız olan 23 Yuuf, 12/30. 24 Hucurat, 49/14. 25 Yuuf Bayram, a.g.m.,.13. 26 kender Pala, Dvan debyatı, tanbul1992,.55. 27 Necmettn Şahner, Selahaddn Yaşar, deb Sanatlar ve azmunlar, tanbul1988,. 30. ı 28 Nür, 24/35. 29 ender Paıa, a.g.e.,.56. 30 Necmettn Şahner-Selahaddn Yaşar, a.g.e.,.30. 31 brahm,14/10. 32 n, 95/7. 33 Yekta Saraç,a.g.e.,.23. 34 Yan, 36/22. 35 Ra'd, 13/19.
166 Yrd.Doç.Dr. utafa YILDIRI varlıklara benzetlmektedr 6 1.7.Ad Ak, cümlenn br kımının takdm, dğer kımının tehr edlme, onra da tehr edlen cümlenn takdm, takdm edlen cümlenn tehr edlmene denr 37 Ak anatı yapılacak kelmelern aralarında br anlam münaebetnn bulunmaı gerekr. Böylece, onların meydana getrdğ cümleler araında br anlam bağı olacak ve tenen meaj farklı şekllerde öylenerek daha terl verlecektr8. örnek; "Onlar zn elbenz, z de on/ann elbenz" 39 Denlrken kadın ve erkeğn karşılıklı olarak vazfeler hatıratı Imaktadır. 1.8. Harfekran Harf tekrarı, e aheng oluşturmak makadıyla br öz çnde aynı harf veya hecelern ık ık tekrarlanmaına denr 40 UKul e'üzu b rabb'n-na, melk'n-na, lah'n-na, mn şerr'l-veva'lhanna, el/ez/ yuvevu ff udür'n-na, mne'l-cnnet, ve'n-nan4 1 Burada adeta tekran da aş/arak, bu anat güzeflg yanmda ma na le de tam br ahenk ve uyum aglanmştr. Çünkü bu üredek ayetler şeytanm vevee ve ftltmdan Allah'a tgnmay fade etmektedr. unw harfleryle meydana getrfen tekrar da, ürenn havatnt fttltt ve vevee atmoferne çevrmektedr 42 1.9. Cna Cna, yazılış ve öylenş benzer, anlamı ayrı k kelmey br araya getrme anatına denr. Dğer br fadeyle anlamları ayrı olan k kelmenn, telaffuz ve yazılışlarında brbrne benzemedr 43 "Ktyamet koptugu gün uçlular dünyada çok kta br vaktten fazla kalmadtklarma yemn ederler " 44 Ayettek lk ue-aatü" kelme kıyamet, knc ueaatü" e belrl kıa br zaman dlm manaınadır. 1.10. ecaz ecaz, br kelmey ya da özü gerçek anlamı dışında kullanmaktır. Br kelmenn gerçek anlamının değl de mecaz anlamının katedlme çn k anlam araında br lg bulunmaı gerekldr. Bu lgye "karne (dell)" adı verlr. Kur'an'da kelmeler hakk anlamda kullanıldığı gb mecaz anlamlarda da kullanılmıştır. Kur'an'da mecazın bulunduğu bazı almlerce kabul edlmemşe 36 mam Celaleddn e-suyut, Kur'an flmler Anlkloped/ 1 l- ltkan F Ulum/'I Kuran, Çev: Sakıp Yıldız, tanbul1996, C.2,.63. 37 e-suyut, a.g.e., C.2,.118. 38 e-suyut, a.g.e., C.2,.138. 39 Bakara, 2/187. 40 Safvet Senh, a.g.e.,. 87. 41 Na Sure 42 Safvet Senh, a.g.e.,. 87. 43 a.g.e.,.88. 44 Rüm, 30/55.
Kur'an Sanatı ve tetfl Üzerne 167 de, belagat ahpler mecazın, hakkaten daha belğ olduğunda ttfak etmşlerdr45. ecaz, Akl ecaz ve Lügavl ecaz dye kye ayrılır 46. a. Akl ecaz: Br fl veya be.nzer kelmenn, aralarında anlam yakınlığı bulunmaı ebebyle aıl olmayan a"nlamına hamledlmedr. "caret/er kar etmedp' 41 burada kafrlern hdayete karşı dalalet (eçmeler) atın almaları ebebyle hüranda oldukları fade edlmş, tcaret ve kar etme fadeler mecaz olarak kullanılmıştır. b. Lügavl ecaz: Kelmenn aıl anlamı dışında başka br anlamda kullanılmaıdır. "Yüzünüzü ecd- Haram tarafına çevrnz" 48 Burada yüzden makad bütün vücuttur 49 1.11. ltıare tare, mecazın teşbhle brleşmenden meydana gelr. eşbhn k temel unurlarından (müşebbeh ve müşebbehün bh) bryle yapılan teşbhe tare denr. Brçok çeşd olan tareye brkaç mal vermekle ktta edeceğ:;o. "opluca Allah'm pne artlmız" 51 Ayette, kulun Allah'a güvenme, ona dayanmaı, kötülüklerden kurtulmaı, tehlkeye, uçuruma düşenn yukarıdan arkıtılan ve kopma htmal olmayan ağlam br pe yapışmaına tare edlmşt~2. "Baş htyarlıkla tutuştu" 53 H tare (tare- mahqa)'ye mal olan bu ayette ateş, mütear mnh (yanmak, tutuşmak manaına gelen "şteale" kelmenden ateş, alev anlaşılmaktadır), "şeyben" yan açların ağarmaı e mütear lehtr. Benzetme yönü e, ateşten çıkan zyanın, aydınlığın, açtak ağarmaya, beyazlamaya benzetlmedr. Yan "açların ağardı" anlamındadı~ 4 1.12. Knaye: Knaye, kelmenn kend anlamına eşt br başka anlamda kullanılmaıdı~ 5 Kur'an'da knaye, farklı şekllerde ve farklı makatlar çn yer almaktadır. 45 Yuuf Bayram, a.g.m.,.14. 46 maı Cerrahoğlu, efr Uülü, Ankara 1971,.177, 178. 47 Bakara, 2/16. 48 Bakara, 2/144. 49 mam Celaleddn e-5uyut, a.g.e., C.2,.48. 50 Yuuf Bayram, a.g.m.,.14. 51 AH mran, 3/103. 52 mam Celaleddn e-suyut, a.g.e., C.2,.60. 53 eryem, 19/4. 54 mam Celaleddn e-suyut, a.g.e., C.2,.58. 55 Yuuf Bayram, a.g.m.,.14.
168 Yrd.Doç.Dr. utafa YILDIRI "k de yemek yerlerdf' 56 Hz. eryem ve a (a)'nın lah alamayacaklarından knaye olarak kullanılmıştır. Zra yemek yyen başka şeylere muhtaç demektr. htyaç çnde olan lah olamaz 57 1.13. evrye evrye, br kelmey brden çok anlama gelecek şeklde kullanmaktır. Kelme, br yakın, dğer uzak k anlam taşır ve bu anlam e müşterek, benzer veya hakkat ya da mecaz olur. Fakat uzak olan knc anlam katedl~ 8 "Rahman (Allah) arşı tva ett" 59, "teva" kelmenn brnde, br mekanda yerleşmek, dğernde mülkyetne almak, kuşatmak, tla etmek anlamı vardır. knc anlam uzak olan anlamı olmakla beraber, brnc anlamdan knc tevrye yapılmıştır. Çünkü brnc Allah (cc) çn caz değldr 60 1.14. efvt Kşnn övgü, beğen ve dğer huularda brbrnden ayrı anlamlar fade eden, brbrne eşt uzunlukta cümleler kullanmaına tefvt denr. Bu cümleler uzun, kıa veya orta olablr 61. "Ben yaratan ve dogru yola erştren O'dur. Ben yedren, çren de O'dur. Hata oldugumda bana O şfa verr. Ben öldürecek ve onra drltecek de O'dur'' 62 Bu ayetlerde nanın doğumundan ölümüne ve drlşne kadar olan üre eşt cümlelerle verlmştr. 1.15. übala~ übalağa, katedlen anlamdan daha belğ olacak şeklde br ıfatın zkredlmedr63. "Neredeye ateş degmee de yagı ışık verr'' 64 "Deve gnenn delgnden geçmedkçe Cennete de gremezler'' 65 Bu ayetlerde meydana gelme zor olan olaylar örnek verlerek dkkat çeklmektedr. j 1.16. utabakat utabakat, br cümlede k zıt anlamlı kelmey brleştrmektr 66. "Az gü l ünler çok aglamlar'' 61 Burada zıt anlamlı olan gülme ve ağlama le 56 ade, 5/75. 57 Yuuf Bayram, a.g.m.,.14. 58 Yuuf Bayram, a.g.m.,.14. 59 aha, 20/5. 60 Safvet Senh, a.g.e.,.91. 61 mam Celaleddn e-suyut, a.g.e., C.2,.121. 62 Şuara, 26/78-81. 63 Yuuf Bayram, a.g.m.,.14. 64 Nur, 24/35. 65 A'raf, 7/40. 66 Yuuf Bayram, a.g.m.,.15. 67 evbe, 9/82.
Kur'an Sanatı ve tetg Üzerne 169 az ve çok beraber zkredlmştr. "Güldüren de O'dur, aglatan da, öldüren de O'dur, yaşatan da" 68 Burada e zıt anlamlı gülme-ağlama le öldürme-yaşatma beraber zkredlmştr 69 1.17.lcaz caz, m akadı en az kelmeyle :fade etmektr 70 caz'ın brçok çeşd vardır. Brkaç mal zkretmekle yetneceğz. "y arz, uyunu tut ve ey gök, yagmuru tut denld. Su çekld ve ş btrld" 11 Kıaca "Hamd Allah'a mahutur" dye anlam verdğmz Kur'an'dan k kelmelk cümlenn nahv ve beyan lmnn kadelernn ktzaına göre en kıa anlamı "Ne kadar hamd ve medh vara, kmden gele, kme karşı da ola, ezelden ebede kadar Allahü eala'ya ha ve layıktır" şeklnde olur 72 Kur'an, bu kadar kelmeyle ble tam fade edemedğmz anlamı k kelmeyle veclz br şeklde fade edyor. ı.1.ıtnab tnab, katedlen anlamı daha çok kelmeyle fade etmektr 73 Brçok çeşdyle Kur'an'da mevcuttur. "üşrklern vay halne, onlar k zekftt vermezler'' 14 üşrklern zekat vermeler düşünülemez. akad, mü'mnler zekat vermeye teşvk, vermemekten akındırmaktır. Zekat vermemey Allah müşrklern br ıfatı olarak götermştr. "eleklern hep topluca ecde ettler'' 15 ayet e te'kd çn yapılmış br ıtnabtır 76 Görüldüğü gb Kur'an, br şr veya br edebyat ktabı olmamakla beraber edeb anatları en güzel br şeklde kullanmış, her ürende, her ayetnde edeb br mu'cze olduğunu götermştr. Onun makad ı edeb anat yapmak değl, nanlara hdayet kaynağı olmak, Yeratıcıı'nı ve kanatı nana anlatmaktır. Şüphez, ne edeb anatlar bu kadar az, ne de Kur'an'dak örnekler bunlarla ınırlıdır. n meşhur anatlara, adece br veya k ayetle örnek verdk. lkrettğmz ayetler adece edeb yönden ble Kur'an'ın ne büyük br mu'cze olduğunu götermektedr 77 68 Necm, 53/43. 69 mam Celaleddn e-suyut, a.g.e., C.2,.121. 70 Safvet Senh, a.g.e.,. 87. 71 Hud, 11/44. 72 mam Celaleddn e-suyut, a.g.e., C.2,.123. 73 Safvet Senh, a.g.e.,. 88. 74 Fulet, 41/6-7. 75 Hcr, 15/30. 76 mam Celaleddn e-suyut, a.g.e., C.2,.124. 77 Yuuf Bayram,.a.g.m.,.14.
170 Yrd.Doç.Dr. utafa YILDIRI ll. KUR'AN'DA GÇN SK RLR 11.1.Hün (Güzellk) Hoşa gden, tatmn eden, göze hoş gelen, hayranlık uyandıran manaına gelmektedr 78 Kendnerağbet edlen güzellk 79 manaına gelen hün kelme, her ne kadar görünüşte güzellğe şaret edyormuş gb ola da ayetlern tahll netcende anlaşılıyor k, alında manev güzellğe de şaret etmektedr 80 Hün term, lügatte, güzel, y, güzel olmak, yakışıklı olmak gb anlamları fade eder 81 Hün kavramı, hem Allah'ın yaratmaını ntelemekte hem de nana zafe edlen br eylem {han) fade edeblmektedr. Bu term, lah ıfatlar, cennet tavrler, evren ve nan ve nanın mal ettğ ev eşyaı bağlamında etetk br değer fade etmek üzere Kur'an'da yer almaktadır 82 Hün kelme Kur'an'da yaratma flne laveten, "yaratanların en güzel" şeklnde Allah hakkında ıfat olarak kullanılmıştır. "YaratJcJ/arm en güzel olan Allah, ne yücedr" 83 Yne nanın güzellğnden bahedlrken "Dogruu, bz nam en güzel br bçmde yarattjk" 84 denlmştr. j 11.2.lhan fal veznnde "ahene" flnn matarıdır. "Ahene" brlkte kullanıldığı edat harflernn değşmeyle yen ve zengn anlamlar kazanan br fldr. Bu fl, "la" edatı le kullanıldığında başkaına güzel muamelede bulunmak, nanlara ylk yaparak kendne karşı nanlarda güzel duyguların meydana gelmene ebep olmak; "ba" edatı le beraber kullanıldığında e güzel zan anlamlarına gelr 85 Kur'an-ı Kerm'de geçen güzel ahlaka dar termlerden br olan han, daha zyade lütufla güzel br ylkte bulunmak anlamına gelr 86 "AIIah'm ana verdgy/e ahret yurdunu ara, dünyadan da kend paym1 (nabn) unutma. Al /ah'm ana han ettg gb, en de handa bulun ve yeryüzünde bozgunculuk arama. Çünkü Allah, bozguncu/uk yapanlan evmez" 87 ayet bu anlamdadır. 78 bn. anzur, Lanü'I-Arab, ıır, h.1303, C.3,.114,115; evlüt Sarı, e-evarld (Arapça-ürkçe Lügat), tanbul 1984,.305; ehmet akudoğlu, Arapça-ürkçe Öğret/cl Sözlük, tanbul 2005,.199. 79 Ramazan Altntaş, lam Düşüncende evhld ve tetk lşk, tanbul 2002,.102. 80 mne Güzel, Ilam Sanat ve tetğnn Kur'an emel, Baılmamış Yükek Lan ez, S.Ü. Soyal BJmler nttüü, Konya 2008,.172. 81 bn anzur, a.g.e.,.114,115; evlüt Sarı, a.g.e.,.305; ehmet akudoğlu, a.g.e.,.199. 82 brahm Hlm Karh, "Kur'an'ın Güzellk Fenomenne Yaklaşımı", arfe,. yıl. 5, ayı. 1, bahar 2005,. 60. 83 ümnun, 23/14. 84 nn, 95/4. 85 bn anzur, a.g.e.,.162. 86 Ramazan Altıntaş, a.g.e.,. 107. 87 Kaa, 28/77.
Kur'an Sanatı ve tetg Üzerne 171 ıı..eemaı Arapça'da, güzellk anlamına gelen ~cemal", ~ceml" termnn matarıdır. ~ceml" kelme ürkçe'ye kend fade ettğmana le geçmştr. ~cemal", lügatte çeştl şekllerde güzel, güzellk ahb, endamlı, ahlak ve şekl güzellğ olan, yaratılışı güzel olan, güzelleştrmek, han, ylk" şeklnde geçer 88 ~cemal" kelme, Kur'an'da güzellk kavram ve düşüncen en dolayız bçmde fade eden kelmelerdr. Ntekm modern dönemlerde hazırlanan özlüklerde etetk karşılığında kullanılmıştır 89 "Bz, gökler, yer ve her knn araındakler hakkm dışında (herhang br amaçla) yaratmadık Hç şüphez o aat de yaklaşarak gelmektedr; öyleye (onlara karşı) güzel davranışlarla davran" 90 Görüldüğü gb bu ayette cemal, davranışla brlkte kullanılmıştır. 11.4.Latf ürkçe'de nce, hoş, çekc manalarma gelen latf term lügatte de ~kbar, nazk, nce, merhametl olan, yumuşak olan" 91 şeklnde yer alır. Yan hemen hemen aynı ma nalara gelecek şeklde tercüme edl~ 2 "Allah'ın gökten u ndrdgn ve bu ayede yeryüzünün yemyeşl olduğunu görmüyor muun? Hç kuşkuuz Allah latftr ve her şeyden haberdardır" 93 ayetnde geçen latf, Allah'ın güzel mler araında zkredlrken de bu anlamda kullanılmıştır. 11.5.Züyyne Güzel ve ülü olan anlamına geldğ gb zynet ve ülenmeye yarayan nene anlamına da gelmektedr 94 Güzellğn karaktertğne şaret eden bu term, çeştl şekllerde kullanımıyla Kur'anda dünya hayatının kend, dünyev nmetler, çocuklar, kadınlar, bnek hayvanları, gökyüzü ve btk örtüü anlamlarında kullanılmaktadır. Yan hem nanın yeryüzündek hayat erüvenn hem de tüm varlıklarla lgl etetk br karakter fade etmekted~ 5 Şu ayetlerde bu konuda maller verlmştr. "De k Allah'ın kullan çn çıkardıgı üler ve temz nzıklan km haram kılmıştır?'ı96. "Kadınlara, ogullara, kantar kantar y@lmış altın ve gümüşe, alma güzel 1 88 evlütsarı, a.g.e.,.41; ehmet akudo~lu, a.g.e.,.179,180. 89 Beşr Ayvazo~lu, a.g.m.,. 146. 90 Hcr,15/85. 91 et-ahnev, a.g.e., C.2.,.1300; evlüt Sarı, a.g.e.,.1370; ehmet akudo~lu, a.g.e.,.446. 92 mne Güzel, a.g.e.,.174. 93 Hac, 22/63. 94 bn- anzur, a.g.e., C.13.,. 201,202; evlüt Sarı, a.g.e.,. 725; ehmet akudo~ıu, a.g.e.,.168. 95 brahm Hlm Karh, a.g.m.,. 59. 96.'raf, 7/32.
172 Yrd.Doç.Dr. utafa YILDIRI atlara, hayvanara ve eknere duyulan tutkulu şehvet nanlara 'ülü ve çekc' kılındı. Bunlar, dünya hayatının meta ıdır. Aıl varılacak güzel yer Allah katmda olandır" 97 11.6.Lezzet Kur'an'da yyecekler, çecekler ya da Cennette gözlern gördüğü şeyler çn kullanılır 8 "Orada netern arzu ettg ve gözlern/ezzet aldıgı her Şey var... " 99 Ayetnde de Cennet tavr çn kullanılmıştır. lll. KUR'AN'A GÖR SÖZ SÖYL SANAI 111.1. Güzel Söz Sözün etetğ veya güzel konuşma dyebleceğmz tarzda htap etmey Kur'an-ı Kerm bldrmektedr. nanara güzel öz öy/eyn" 100, "Kullanma öyle; Sözün en güzeln konuşunlar" 101, "Allah'a davet eden, alh amel şleyen ve ben gerçekten ülümanlardanım dyen kmeden daha güzel özlü km olablr?" 102 dyerek, nanlar araındak letşmn en öneml olan konuşmanın güzel olmaı tenrkan aynı zamanda Allah'a karşı da güzel özlü olmak övülmüştür. 111.2. Yumuşak Söz: t Se tonu ve öylenş tarzı bakımından karşıdakne ert gelmeyecek şeklde konuşmak. Bu konuda da Kur'an-ı Kermde şu ayet dkkatmz çekmektedr. "Ona yumuşak br ülupla öyleyn" 103 Bu lah uyarı, Fravun'u uyarmakla görevlendrlen Hz. Oa ve Harun'a yapılıyordu. Görüldüğü gb muhatap km olura olun öz öyleyenn ülubu önem arz etmektedr. 111.3. atlı Söz Kur'an-ı kerm'de anne ve babaya karşı y davranırmaı!tenrken, onlara."tatlı öz öy/eynz" 104 denlmektedr. 111.4. erl Söz Dln ncelkler ve belağatını kullanarak konuşmak. "Ve onlara kend konumları hakkında detay/ıca konuş; terl öz öyle" 105 denlrken muhatabın durumunu dkkate alarak ona kıymet verldğ hettrlerek yapılan br konuşmanın daha terl olacağı bldrlmektedr. 97 Al- mran, 3/14. 98 Züheyr anur l ezd, Kur'an Ktalannda Snematk Özellkler, ltanbul2010,.28. 99 Zuhruf, 43/ 71. 100 Bakara, 2/83. 101 lra,17/53. 102 Fuılet, 41/33. 103 aha, 20/44. 104 1ra,17/23. 105 Na, 4/63.
Kur'an Sanatı ve tetğ Ozerne 173 111.5. Uygun Söz: Kşler araında veya eşler araında y nyetl ve yapıcı tarzda br konuşma ülubuna ahp olmak. "ünap br bçmde konuşunuz" 106 dye fade edlen ayette de bu durum vurguanmaktadır. 111.6. Hlkmetll Söz Peygamberler aynı zamanda hkmet ahb nanlardı. Ayette de Allah bunu temektedr. "Sen, Rabbnn yoluna hkmet ve güzel öğütle çağır" 107 111.7 Doj!ru Söz Her zaman doğru özlü olmayı bldren ayet şöyledr. "Hakkı ve doğruyu öy/eyn" 108 hakkı ve doğruyu öyleyen fertlerden oluşan toplum yaşanablr br ortam oluşturur. IV. KUR'AN'DA GÇN SANALI YAPILAR IV.1. v Kur'an'da "ev" ve "ev mmar"nn çeştl unurları konuunda blg verlmektedr. Bu konuda örnek olablecek ayetler aşağıda vermeye çalışacağız. "Alah'm yükek tutulmaına ve çlernde adının anılmaına zn verdğ evlerde nanlar abah akşam O'nu tebh ederler. " 109 "Allah, ze evlernz (çnde) "güvenlk ve huzur bulacağınız yerler" kıldı ve ze hayvan derlernden hem göç gününde, hem de yerleşme gününde kolaylıkla taşıyableceğnz ev/er; yünlernden, yapağılarmdan ve kıllarmdan br zamana kadar gym/k/er-döşemelkler ve (tcaret çn) br meta klfdı. " 110 Kur'an'da ev, "meken" ve "kan" lafızlarıyla kullanılır. Bu lafızlar, nana huzur veren yerler anlamındadır. Dolayııyla manev güzellk duyguu kazandırır. nanlığın lk önce mağaraları ve çeştl kovukları konut edndğ kabul edlmektedr. Hatta ev yapımını öğrendkten onra ble, geçc nedenlerle mağaraları zaman zaman kullanmıştır 111 "Allah, yarattıklarından zn çn gölgeler yaptı ve zn çn dağlarda oturulacak barmaklar (mağaralar) var ett ve z ıcaktan koruyan elbeler ve avaşta z koruyan elbeler (zırhlar) var eyled. Allah ze nmetn böyle tamamlıyor k z ülüman olup eenlğe erşenz" 112 Göçebelern taşınablr çadırlarının dışında 113 yne Kur'an-ı Kerm'de brçok 106 Na, 4/5. 107 Nahı, 16/125. 108 Ahzab, 33/70. 109 Nur, 24/36. 110 Nahl, 16/80. 111 mne Güzel, a.g.t.,.180. 112 Nahl, 16/ 81. 113 Nahl, 16/80.
174 Yrd.Doç.Dr. utafa YILDIRI kez "beyt", "kar," termler, "ev" manaında kullanılmıştır. Ayetlere göre beyt, çamur ve tuğla kullanılarak yapılmış; kar e, keme taşlardan nşa edlmş evlerdr114. N.2. Kade ve emeller Bu konu, hrahm ve mal (a.) 'n Kabey nşa ederken dle getrdkler bçmyle Kur'an'da geçmektedr. "brahm, mal le beraber ev'n temellern yükeltyor, "Rabbmz, bzden kabul buyur, kuşkuuz en ştenn blenn" 115 IV.3.Duvar Kur'an'da Hz.ua ve Hızır (a.) 'ın brlkte yaptığı eyahat enaında verlen blgler araında bu konu da geçmektedr. "Yne yürüdüler. Nhayet br kent hall<ına varıp onlardan yemek tedler. (Kent halkı) onları konuklamaktan kaçındı/ar. Derken orada yıkı/maya yüz tutmuş br duvar buldular. Hemen onu dogrulttu... n 116 IV.4.Sütun Kur'an'da Ad kavm anlatılırken ütun lu rem şehrnden bahedlr. "Sütun/u rem'e k, ülkeler araında onun eş yaratılmamıştın 117 Kendler uzatılmış drek/er aramda (bag/ı) olarak (kalacaklardır) 118 IV.5.avan Kur'an'da nkar edenlern onu anlatılırken şu örnek verlr: "Onlardan öncekler de tuzak kurmuş/ardı da Allah, bnalarma temellernden gelmş, ütlernden tavan, başlarına çökmüştü ve azap onlara ummadıklan yerd:m gelmştıı9. IV.6.Kapı Kur'an'da mümnlere nahat edlrken zkredlen ayette "... vlere arkalarından grmek ylk degldr. ylk Allah'tan korkanın ylgdr. vlere kapılardan grn ve Allah'tan korkun k başanya erenz, umdugunuzu bulaınız"ııo denlmştr. IV.7.KIIt Kur'an'da nanmayanların kalplerndek klt örnek verlmştr. "Kur'an'ın anlamını düşünmüyorlar mı? Yoka kalplernn üzernde kltler m var (k hçbr hakkat gönüllerne grmyor) 121 ı 14 mne Güzel, a.g.t,.181. ı 15 Bakara, 2/127. 116 Kehf, 18/82. 117 Fecr, 89/7,8. ı 18 Hümeze, 104/9. 119 Nahl, 16/26. ııo Bakara, 2/189. ızı uhamed, 47/24.
Kur'an Sanatt ve tetg Üzerne 175 IV.S.Anahtar nananların yakınları le olan lşklernde verlen örnek:u... Szn çn de kend evlernzden, babalannızm evlernden, ana/arnızın evlernden, erkek kardeşlernzn evlernden, kız kardeşlernzn evlernden, amca/annızm evlernden, halalarmızm evlernden, dayılarmızm evlernden, teyzelernzn evlernden, anahtan elnzde bulunan everden ve arkadaşmızdan yyp çmenzde br akınca yoktur... " 122 IV.9.Anahtar Altında Saklanan Hazneler Anahtar ve hazne konuunda şu ayet dkkatmz çekmektedr. u Karun, ua'nm kavmnden d. Onlara karşı azgm/ık ett. Bz kendne öyle hazneler vermştk k onun haznelernn anahtarlarını taşımak güçlü br topluluga agır gelyordu. Kavm ona demşt k: uşımarma, Allah şımaranlan evmez" 123 IV.10.ünel Kur'an'da Peygambermzden mucze teyenler konuunda zkredlen ayet: u Onlarm yüz çevrmeler ana agır gelmedye, yapablren yer yarıp, neblecegn br tünel ya da göge çıkablecegn br merdven ara k onlara br mucze getrenf Allah dleeyd elbette onları hdayet üzerne toplayıp brleştrrd. O halde akm cahllerden o1ma!" 124 IV.11. Çardak Allah'ın yaratma kudretn fade eden örnek: uçardak/ı ve çardaksiz üzüm bahçeler, ürünler çeşt çeşt hurma/an, eknler zeytn/er, nar/arı, brbrne benzer- benzemez şeklde yaratan hep O'dur 125 IV.12.lbadet yerler Kur'an, başta Kabe olmak üzere yeryüzündek kutal yerler ve badet mekanları konuunda da blgler verr: uafa le erve Allah'm nşan/arındandır. Km ev (Kabe'y) hacceder, ya da um re yapara onları tavaf etmende kendne br günah yoktur" 126 uşayet Allah br kıım nanların (kötülülük/ern) dger br kıım le def edp önlemeeyd, çlernde Allah'm adı bol bol anılan manatırlar, kle/er, havralar ve mecd/er mutlaka yıkılıp gderd" 127 uaiiah'm mectlern ancak Allah'a ve ahret gününe nanan, namazı kılan, zekatı veren ve Allah'tan başka kmeden korkmayanlar ma ederler. Onların dogru yolu bulanlardan olacakları umulur" 128 12' - Nur, 24/61. 123 Kaa 28/76. P4 - n'am, 6/35. P5 - n'am, 6/141. 126 Bakara, 2/158. P7 - Hac, 22/40. pg - evbe, 9/18.
-~ "'-::;',-;~.. ~( o;; '{ra Doç U!.. 111,,~;..,,;. : t 0/R/ IV.13. Kale uhkem yapılar konuunda da Kur'an'da blgler mevcuttur. "Nerede olurantz, ağ/am kaleler çnde de bulunalz yne ölüm z bulur... n129 IV.14.Geml Kur'an Nuh (a.) konuunda blg verrken, nananları tufandan kurtaracak gem yapımından baheder. "Gözlermzn önünde ve vahymz gereğnce gemy yap ve zulmedenler hakkmda bana htap etme (on/ann kurtuluşu hakkmda bana ya/varma); onlar mutlaka boğulacaklardır" 130. IV.15. ahta, Çv Yne Nuh (a.)'ın yapmış olduğu gemden örnek verlmştr. "Onu çvler/e tutturu/muş tahtalardan ya pt/an br gemye bndrdk." 131 IV.16. aden Sanatı Kur'an'da Davud (a.) le lgl ayetlerde, tabat konularında ve ahret konularında çeştl madenerden bahedlr: "Andolun, bz Davud'a tarafmzdan br faz (ütünlük) verdk. "y dağlar, onunla brlkte (Ben tebh edp) yankıyla e vern" (dedk) ve kuştarla da (ayntm emrettk) ve ona demr yumuşatttk" 132 u (Allah) Gökten br u ndrd de dereler kend mktannca çağ/aytp aktt. Se/ de yüze vuran br köpük yüklend. Br ü veya br meta ağlamak çn ateşte üzerne yaktp-erttk/er şeyler (madenler)de de bunun gb br köpük (artk) vardr. şte Allah, hak le batla böyle örnekler verr. Köpüğe gelnce, o att/ir gder, nanlara yarar ağlayacak şey e, yeryüzünde ka/tr. şte Allah örnekler böyle vermektedr. " 133 u Bz Peygamberlermz ken kanttlarla gönderdk, nanlar aramda adl br düzen kurulun dye onlarla brlkte ktab ve ölçüyü ndrdk. Aynca büyük caydmct/iğl ve ertlğ yanmda nanlara yönelk brçok faydalan olan demr ndrdk. Böylece kmlern görmedkler halde Allah'I ve Peygamber detekleyeceklern ortaya Çkarmak tedk. Hç kuşkuuz Allah güçlü ve ütün radeldr"134. "O gün gök, ermş baktr gb olur." "Dağlar, atlmş renkl yü n gb olur" 135 129 Na, 4/78. 130 Hud, 11/37. 131 Kamer, 54/13. 13? - Sebe, 34/10. 133 Rad, 13/17. 134 Hadd, 57/25. 135 earc, 70/8,9.
Kur'an Sanatı ve tet[j Üzerne 177 IV.17. Saray, Köşk Kur'an'da Süleyman (a.) dönemndek zengnlk ve güç anlatılırken, aray ve köşk örnekler verlmştr. "Kralçeye "Şu köşke gr" dend. Kadın köşkün grşn görünce onu engn br havuz a nd ve ISanmamak ç{n topukların JvadJ. Bunun üzerne Süleyman kendne "Bu clal bllur br köşktür" ded" 136 IV.18. Heykel, Havuz Yne Davud (a.) dönem!nden bahedlrken, heykel ve havuz konuunda blg verlmştr. "Ona dledg şeklde kaleler, heykeller, havuz büyüklügünde çanaklar ve yernden ökü/meyen kazanlar yaparard I. "y Davud ale, şükrederek ça/jşm." Kullanmdan şükretmekte olanlar azd1~ 137 IV.19.Yatık, nder Allah'ın bahşett~ güzellkler anlatılırken, "Bu konutlarda agjrlananlar yeşl yatklara ve güzel şlemel mnderere yalamrlar. " 138, denlmektedr. IV.20.etl Kur'an Cennet güzellklernden bahederken "Gürül gürül akan br çeşmeden doldurulmuş tet/er, brkler ve kadehlerle" 139 blgn verr. IV.21. ühür Kur'an'da kafrler ve münafıklar konuunda kalplernn mühürlend~ blg verlrken, "De k öyleyn bana egerallah ştme duyunuzu ve gözlernz ala, kalplernzn ütüne de mühür vura, Allah'tan başka bunlan getrp ze verecek tan n kmdr?... " 140 "y uhammed! On/ann çnde en dnleyenler vard1r; onra enn yanmdan Çkınca, blgl kmelere ~z önce ne demşt?" dye orar/ar. şte bunlar, Allah'ın kalplern mühürlemş oldugu, kend hevelerne uyan kmelerdr" 141 mealndek ayetler, bu konuda örnek göterleblr. IV.22. Şehrler Kur'an'da mar edlmş, yaşanablr mekanlar olarak şehr örnekler verlmştr. " Bu nanlarm (yaşad@ yurtlar le) çern bereket ve bollukla doldurdugumuz şehrler aramda, brnden bakınca dger görüleblen öyle şehrler yerleştrdk ve bunlar araın menz/lerle öyle donattk k buralarda emnyet f t 136 Nem, 27/44. 137 Sebe', 34/13. 138 Rahman, 55/76. 139 Vakıa, 56/18. 140 n' am, 6/46. 141 uhammed,.47/16.
178 Yrd.Doç.Dr. utafa YILDIRI çnde gece ve gündüz eyahat edenz dye... " 142 IV.23. Karye Kur'an'da kaaba ve köy anlamına gelen karye fadene ratlanmaktadır. "Yahut şu kme gbn görmedn m k duvar/an, çatılan üzerne yjğjmjş (alt üt olmuş) ı1z br kaabaya uğram1ştı" 143 Ayette, yeryüzünde kurulan yerleşm brmlernn en küçüklernden olan köy ve kaaba dyebleceğmz yerlere ble şaret edlmştr. SONUÇ lam'ın ana kaynağı olan Kur'an-ı Kerm, gözlermzn önüne, gönüllermzn dernlklerne, gökler, yer,, eler, renkler, şekller ve deenleryle güzellklerden örülü br ka nat ergler. Kur'an'ın anlatımında kullanılan kelmeler, hem anlam bakımından, hem de ülubun akıcılığı ve etk bakımından on derece özeldr. d e b bakış açııyla değerlendrldğnde, Kur'an yarı şrel yarı düz yazı olarak yazılmış en af Arapça'ya örnektr. Kur'an'ın mucze kelme le ntelendrlmenn ebeplernden br, nan çabaı le br benzernn yazılamamaındandır. Kur'an fonetk olarak 'cazlı br güzellğe ve anatkarane br ülup ve anlaşılır olma özellğne ahptr. Kur'an'da geçen güzellk termlern hoş, çekc, ülenmş, düzenl, ntzamlı, uyumlu, ahenkl, faydalı olmakla beraber şlevellğ olan nenel varlıklar olarak tanımlayablrz. şte bütün bu özellk ve unurlar Kur'an'dan verdğmz tabrlerle ortaya konulmakta ve bazen br tabr dğernn yern tutablmektedr. Ntekm bütün bu tabrler br bütünü oluşturan parçalar ntelğndedr. ı; Kur'an'a göre öz öyleme konuunda, güzel, tatlı, hkmetl ve doğru öz gb fadelerle zkredlmştr. Hem peygamberler çn hem de nanlık çn letşmn en güzel yöntemler unulmuştur. Sanatlı yapılara verlen örnekler e, dünya hayatında kullanılan günlük eşyalardan tutun da ahrette vadedlen Cennet güzellklerne varıncaya kadar Kur'an tarafından bldrlmştr. Bu nenelern bünyende hem güzellkler erglenmekte hem de fonkyonel özellklerne dkkat çeklmektedr. Kaynaklar:» Adel Abba, Scence racle, Arnana Publcaton, January, Beltvlle (U.S.A) 2000.» Altıntaş Ramazan, lam Düşüncende evhd ve tetk lşk, tanbul 2002.» Ayvazoğlu Beşr, "lmü'l-cemal", DA, c. 22,.146-148.» Bayram Yuuf, "Kur'an'da deb Sanatlar", Yen Ümt, S.31, tanbul1996,.12-18.» Bekr Şeyh mın, et-a'bru'i-fenyyu f'i-kur'an, Daru'ş-Şuruk, Beyrut 1980.» Cerrahoğlu mal, efr Uulü, Ankara 1971.», "Kur'an-ı Kerm Naıl Br Ktaptır, Naıl Anladılar, Naıl Anlıyoruz, Naıl Anlamalıyız?", Dyanet Derg, km-kaım-aralık 1991, C. 27, S.4,. 34-36. 142 Sebe, 34/18. 143 Bakara, 2/159.
Kur'an Sanatı ve tetğ Üzerne 179» Dlçn Cem, Örneklerle ürk Şr Blg, Ankara.2009.» Durant Wll, edenyetn emeller, Çev: Nejat uallmoğlu, tanbul1996.» l- ezd Züheyr anur, Kur'an Kıalannda Snematk Özellkler, tanbul 2010.» Güzel mne, lam Sanat ve tetğnn Kur'an emel, S.Ü. Soyal Blmler nttüü Baılmamış Yükek Lan ez, Konya 2008.» Hançerloğlu Orhan, Felefe Ankloped, tanbul1977.» bn Hşam, e-sretu'n-nebevyye, Daru hya'hüra'i-'arabyye, Beyrut (arhz).» bn anzur, Lanü't-Arab, ıır 1303.» mam Celaleddn e-suyut, Kur'an İlm/er Ank/oped 1 l- İtkan F U/um'l -Kur'an, Çev: Sakıp Yıldız, tanbul 1996.» Karlı brahm Hlm, "Kur'an'ın Güzellk Fenomenne Yaklaşımı", arfe, yıl. 5, ayı. 1, bahar 2005,. 60.» Kutup Seyyd, Kur'an'da deb avr, Çev. ehmet Yolcu, tanbul1991.», et-avru'i-fennyyu.f'/-kur'an, Daru'ş-Şuruk, 8. bakı, Kahre-1983.» akudoğlu ehmet, Arapça-ürkçe Öğretc Sözlük, tanbul1992.» Pala kender, Dvan debyatı, tanbul1992.» Se na Cem l, tetk, (Sanat ve Güzellğn Felefe), ltanbul1972.» Senh Safvet, Kur'an'da debveche, tanbul2010.» Sarı evlüt, e/-evard (Arapça-ürkçe Lügat), tanbul 1990.» Saraç Yekta, Klak debyat Blg Belağat, tanbul 2000.» Şahner Necmettn- Yaşar Selahaddn, debsanattar ve azmunlar, tanbul1988.» Şedd uhammed, enhecu'/-kıa f'i-kur'an, Suud Arabtan 1984.» Şengül dr, "Kur'an Üzerne", A.Ü. lahyat Fakülte Derg, C.37,. Ankara 1998,.233-244.» unalı mal, Felefenn lşığmda odern Rem, ltanbul1989.» Yetkn Suut Kemal, tetk, ltanbul1938.» Yıldırım Suat, Kur'an-ı Kerm ve Kur'an İlmlerne Grş, tanbul1989. '