YÖNETİCİ ADAYI ÖĞRETMENLERİN KİŞİSEL ZAMAN YÖNETİMİ DAVRANIŞLARI

Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Fırat University Journal of Social Science Cilt: 13, Sayı: 2, Sayfa: 203-210, ELAZIĞ-2003 YÖNETİCİ ADAYI ÖĞRETMENLERİN KİŞİSEL ZAMAN YÖNETİMİ DAVRANIŞLARI Individual Time Management Behaviors of the Teachers Who are Candidate for School Principal Administration İbrahim Kocabaş Fırat Üniv. Teknik Eğitim Fakültesi,Elazığ ikocabas@firat.edu.tr Ramazan Erdem Fırat Üniv. Sağlık Hiz. Meslek Yüksekokulu, Elazığ raerdem@yahoo.com Özet Günümüz insanının sahip olduğu en kısıtlı kaynaklardan biri de zamandır. Bu araştırmada yönetici adayı öğretmenlerin, zaman yönetimine ilişkin davranışları incelenmiştir. Zaman yönetimi davranışları açısından öğretmenler, yaş, cinsiyet, mesleki deneyim ve görev yerine göre karşılaştırılmıştır. Genel olarak gruplar arasında anlamlı farklılıklar bulunmamıştır. Araştırmada yönetici adayı öğretmenlerin genel olarak zamanlarını iyi yönettikleri ortaya konulmuştur. Bunun yanında yararsız görüşmelere hayır diyebilme ve ziyaretçiler için belirli saatler ayarlama gibi zaman yönetimi açısından anahtar rol oynayan konularda öğretmenler zamanlarını kontrol edememektedirler. Araştırma sonuçları, benzer metodoloji ile farklı meslek grupları üzerinde yapılan araştırmalar ile karşılaştırılmış ve sonuçların birbirine yakınlığı dikkat çekici bulunmuştur. Buradan hareketle, zaman yönetimi konusunun, detaylarda farklılıklar gösterse de herkesin ortak bir problemi olduğu, insanların zaman yönetimine ilişkin davranışlarının mesleklere ve kurumlara göre farklılaşmadığı söylenebilir. Anahtar Kelimeler; Yönetim, zaman yönetimi, öğretmenler Abstract Time is one of the limited resources of people. In this study, the time management behaviors of the teachers who are candidate for school administration were examined. Time management behaviors of the teachers were compared as to age, gender, experience, and place to work. In general, there were no significant differences between the mean of time management behaviors scores of the groups. Results of study showed that, the teachers had controlled their times. However, teachers were not able to use their time efficiently in the context of to say no to people for useless interview and to schedule time for visitor which were the keys of time management. The results of the study were compared with early studies that had same methodology and it was found that results were very close to each other. It can be said that time management is a common problem for teachers and time management behaviors was not different as to professionals and institutions Key Words; Management, time management, teachers

F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2003 13 (2) 1. Giriş İçinde yaşanılan 2000 li yılların başında yaşam tarzı ve iş gerekleri, bundan yüz yıl öncesine göre çok farklılaşmıştır. Teknolojik gelişmeler sayesinde, önceden günlerce ya da aylarca sürecek işler, günümüzde çok kısa sürede halledilebilmektedir. Yaşam tarzının bu denli hızlanması, insanlar üzerindeki zaman baskısını daha çok artırmış ve çağın insanı zaman yetersizliği sorunuyla daha çok karşı karşıya kalmıştır. Bu sorun, insanların zamanlarını etkili ve verimli bir şekilde yönetmelerini gündeme getirmiştir. Okul örgütlerinde çalışan öğretmen ve yöneticiler de diğer çalışanlar gibi kısıtlı bir zamanda bir çok faaliyeti yapmak durumundadırlar. Kısıtlı bir zaman içinde yönetsel işlevlerle birlikte, eğitim ve öğretim faaliyetlerini düzenleme, eğitim programları hazırlama, öğretmen ve öğrenci sorunlarıyla ilgilenme, öğrenci velileriyle görüşme, diğer kurumlarla yazışma gibi görevleri de yerine getirmeye çalışmaktadırlar. İşte böyle yoğun bir iş temposu içerisinde görevlerin üstesinden gelebilmek için, zamanı iyi değerlendirmek gerekmektedir. Çağdaş eğitim organizasyonlarında çalışanların, zamanlarını iyi değerlendirmeleri, kişisel etkililiğin yanında kurumsal etkililiğe de katkıda bulunması açısından önem taşımaktadır. 1.1. Zaman Yönetimi Zaman, çoğu kez söylendiği gibi, eşsiz bir kaynaktır. Para, malzeme, makine ve insan becerileri gibi kaynaklardan farklı olarak zaman, yenilenemeyen, yeri doldurulamayan, geri döndürülemeyen bir kaynaktır. Devamlı olarak gider ve kaybolur (Eilon, 1993: 255). Zaman yönetimi, her meslekten kişileri ilgilendiren bir konu olmakla birlikte, örgütler ve yöneticiler için ayrı bir öneme sahiptir. Zaman, örgütün temel girdilerinden biridir (Schriber and Gutek, 1987: 642). Lakein e (1973) göre zaman yönetimi, ihtiyaçların belirlenmesi, ihtiyaçlara ulaşmak için amaçların hazırlanması, gerekli görevlerin önceliklendirilmesi ve bu görevlerin planlama, programlama ve liste yapma yöntemleriyle kaynaklara ve zamana göre ayarlamasını kapsar (Framcis-Smythe and Robertson, 1999: 334). Zaman yönetimi, bireysel açıdan kişinin özel ve iş hayatında amaçlarına etkili ve verimli bir şekilde ulaşabilmesi için planlama, organize etme ve kontrol etme gibi yönetim fonksiyonlarını kendi faaliyetlerine uygulama sürecidir. Zamanını iyi yöneten kişiler, kendi özel faaliyetlerine daha fazla zaman ayırabildikleri gibi meslek ve iş hayatında da amaçlarına etkili ve verimli bir şekilde ulaşabilirler. Yönetim üzerine yazılmış kitapların çoğu, başkalarını nasıl yöneteceğimizi öğretir. Oysa insanın kendini yönetmesi de en az o kadar önemlidir (Mackenzie, 1989: 29-30). Zamanı yönetmek, kendini yönetmektir. Pek çok kişi her gün kendisini harekete geçirmek için zorlanır. Bazıları için, bu bir disiplin meselesidir. Bazılarının ise, ileri doğru hareket etmek yerine sırtüstü yatmalarına neden olan bir mizacı bulunur. Bir başka grup insanın, ne yapmaları ve bunu ne zaman yapmaları gerektiği konusunda sorunları bulunur (Maxwel, 1995: 86). 192

Yönetici Adayı Öğretmenlerin... Zaman yönetiminin amacı, bazı yazarların tavsiyelerinin aksine, insan hayatının bütün alanını yazılı kurallarla sınırlamak, insanı mekanik bir hale getirmek değildir. Bazı zaman yönetimi konusunda yazılmış kitaplarda daha fazla zaman kazanmak için, kişinin yapacağı bütün faaliyetleri en ince ayrıntılarına kadar planlaması ve buna sıkı sıkıya uyması tavsiye edilmektedir. Bu tür bir davranış, zaman yönetimini abartmak olur ve hem de herkes için mümkün değildir. Çünkü her davranışı kurallarla sınırlamak, çoğu insanı rahatsız edecek ve zaman yönetiminden uzaklaştıracaktır. Halbuki zaman yönetiminin amacı, kişilerin daha huzurlu, stressiz, istikrarlı, etkili ve verimli bir hayat grafiği çizmesine yardımcı olmaktır. Zaman yönetiminin önemi de buradan kaynaklanmaktadır. 1.2. Zaman Yönetiminin Öğeleri Zaman yönetimi, temelde yöneticilerin zamanlarıyla ilgilidir. Ancak günümüz profesyonel çalışma yaşamında hemen hemen herkes için yönetsel faaliyetler söz konusudur. Örneğin bir öğretmen planlama, örgütleme, yöneltme, koordine etme, denetleme gibi yönetsel fonksiyonları kendi işlerine uygulamak zorunda kalmaktadır. Bu açıdan bakıldığında herkes en azından kendi işlerinin, yani kendinin yöneticisidir. Kişilere zaman kaybettiren faktörlerin başında plansızlık gelmektedir. Bunun yanında çalışma esnasında öncelikleri belirleyememek, acelecilik, başkalarının işlerine hayır diyememek, yetki verememek, gereksiz kırtasiyecilik, dağınık büro ve masa düzeni, gereksiz telefon görüşmeleri, kararsızlık ve erteleme alışkanlığı, önemli zaman tuzaklarıdır. Bu zaman tuzaklarının önlenmesinde bazı zaman yönetimi ilkelerinin uygulanması gerekmektedir. Zaman yönetimi öğeleri şu şekilde sıralanabilir: Kişinin kendini yönetmesi, zaman cetveli hazırlama, planlamaya önem verme, kendini organize etme, yapılacaklar listesi hazırlama, kesintilerin ortadan kaldırılması, yetki devri, etkili iletişim, etkili okuma ve yazma, başlıca zaman yönetimi öğeleridir. 1.3. Zaman Yönetimi İle İlgili Çalışmalar Zamanı değerlendirmeye yönelik yayınlanmış kitaplar, bu konu ile ilgili söylenmiş sözler ve tavsiyeler, bundan yüz yıllar öncesinde de bulunmaktaydı. Bilimsel yönetimin öncüsü sayılan F.W. Taylor un 1985 te yayınlanan Parça Başı Ücret isimli makalesinde zamana dayalı iş standartlarından bahsedilmektedir. Yine Taylor, 1911 yılında yayınlanan Bilimsel Yönetim İlkeleri isimli kitabında da zaman ve hareket etütlerinin gereksiz hareketleri ve zaman israfını en aza indireceğini belirtmektedir. Zaman yönetimine ilişkin ilk kapsamlı örnek, Henry Mintzberg in yöneticilerin zamanlarını nasıl geçirdiklerini konu alan ünlü araştırmasıdır. Bu çalışmada, üst düzey yöneticilerin çalışma zamanlarının devamlı kesintiye uğradığı saptanmıştır (Demirel, 1997:23). Son yıllarda zaman yönetimini, çeşitli meslek grupları arasında inceleyen, çok sayıda araştırmaya rastlamak mümkündür (Macan, 1990 ve 1994; Balıkçı, 1991; Erdem, 1997). 193

F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2003 13 (2) Macan ve diğerleri (1990) üniversite öğrencilerinin zaman yönetimi davranışlarını incelemişlerdir. Bu çalışmada araştırmacılar, öğrencilere yönelik olarak hazırladıkları TMB (Zaman Yönetimi Davranış Ölçeği) ile öğrencilerin zaman yönetiminr ilişkin tutum ve davranışlarını akademik performans ve stres ile ilişkisi incelenmiştir. Yine Macan (1994) bir başka araştırmada, zaman yönetimi eğitiminin; zaman yönetimi davranışları, algılanan zaman kontrolü, stres, iş doyumu ve iş performansı üzerindeki etkilerini incelemiştir. Bunların dışında zaman yönetimi ile ilgili Orpen in (1993) araştırmasında, Avustralya da faaliyet gösteren bir imalat işletmesinde çalışan 56 kişinin yarısına zaman yönetimi eğitimi vermiş ve kontrol grubu ile karşılaştırılmış, sonuçta zaman yönetimi eğitimi alan kişilerin işlerinde daha etkili oldukları bulunmuştur. Britton and Tesser in (1993) Georgia Üniversitesi Psikoloji bölümü birinci ve ikinci sınıf öğrencileri üzerinde yaptıkları araştırmada, zaman yönetimi eğitiminin okul başarısında etkili olduğunu bulmuşlardır. Erdem in (1997) araştırmasında Ankara ili sınırları içerisinde yer alan hastane yöneticileri (başhekim ve başhekim yardımcıları, hastane müdürü ve müdür yardımcıları, başhemşire ve başhemşire yardımcıları) zaman yönetimi tutum ve davranışları açısından araştırılmıştır. Bu araştırmada da kadınların erkeklere oranla zamanlarını daha iyi yönettikleri ve çalışanların nitelik ve nicelik olarak eksikliği ile gereksiz ve zamansız ziyaretlerin en çok zaman kaybettiren faktör olduğu bulunmuştur. Yukarıda adı geçen araştırmalarda zaman yönetimi tutum ve davranışlarını belirlemeye yönelik olarak kullanılan veri toplama araçları (anket, ölçek), araştırmanın türüne ve kapsamına göre değişiklik göstermektedir. 1.4. Amaç Bu çalışmanın temel amacı, yönetici adayı öğretmenlerin zaman yönetimine ilişkin davranışlarını belirlemektir. Bu temel amaç çerçevesinde, yönetici adayı öğretmenlerin zaman yönetimine ilişkin davranışlarının yaşa, mesleki deneyime ve görev yerine (il, ilçe, belediye-köy) göre farklılık gösterip göstermediğini belirlemek de araştırmanın alt amaçlarını oluşturmaktadır. 1.5. Önem Toplumda pek çok kişi, yönetim kitaplarının çoğu, örgütlerin en yaşamsal kaynağının para olduğunu düşünür. Oysa zaman etkili olarak kullanılmadığı zaman hem para hem de verimlilik kaybı kaçınılmazdır (Can, 1991: 244). Çağımız insanının yapmak zorunda olduğu bir dizi iş vardır. Ancak hiçbir kimsenin kafasındaki tüm işleri yapmak 194

Yönetici Adayı Öğretmenlerin... için yeterli zamanı bulunmamaktadır. Günümüz insanlarının özellikle profesyonel meslek sahiplerinin zaman konusundaki yakınmaları her zaman duyulmaktadır. Ayrıca zamanın örgütsel kaynaklar içinde çok farklı bir nitelikte olması, bunun yönetimini de önemli kılmaktadır. Zaman yönetimi ve buna ilişkin hazırlanan teknikler, ilk etapta yöneticilerle ilgili gibi görünse de, herkes için zaman önemlidir. Öğretmenlerin de planlama, örgütleme, yönlendirme, koordine etme, denetleme gibi yönetsel fonksiyonları kendi işleri ya da içinde bulundukları eğitim organizasyonunun işleri için uygulamaları zaman yönetimi açısından önemlidir. 2. Yöntem 2.1. Evren ve Örneklem Araştırmanın evrenini, okul yöneticiliği sınavını kazanan, 2000 yılı Temmuz ve Ağustos aylarında, Milli Eğitim Bakanlığı Hizmet İçi Eğitim Dairesi Başkanlığı nca düzenlenen yönetici kursuna katılan ve Elazığ, Malatya, Bingöl, Muş ve Tunceli illerinden gelen öğretmenler oluşturmaktadır. Araştırma için ayrıca örneklem seçilmemiş, kursa katılan tüm öğretmenler araştırma kapsamına alınmıştır. 2.2. Veri Toplama Aracı Veriler, anket aracılığıyla elde edilmiştir. Anket formu, zaman yönetimi ile ilgili literatür (Macan et.al., 1990; Balıkçı, 1991; Britton adn Tesser, 1993; Macan, 1994; Erdem, 1997) incelenerek araştırmacılar tarafından geliştirilmiştir. Anketler, 2000 yılı Temmuz ve Ağustos aylarında hizmet içi eğitim toplantısı sonunda yönetici adayı öğretmenlere uygulanmıştır. 3. Bulgular ve Yorumlar 3.1. Öğretmenlere İlişkin Kişisel Bilgiler Araştırma kapsamındaki yönetici adayı öğretmenlerin sayıları ve bağımsız değişkenlere göre dağılımı Tablo 1 de gösterilmiştir. 195

F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2003 13 (2) Tablo 1. Öğretmenlerin Seçilmiş Bazı Değişkenlere Göre Dağılımı Değişkenler Sayı Yüzde Cinsiyet Erkek 108 92,3 Kadın 9 7,7 Yaş Grupları (yıl) 21-40 74 63,2 41 ve üzeri 43 36,8 Mesleki Deneyim (yıl) 1-10 32 27,4 11-20 54 46,2 21 ve üzeri 31 26,5 Görev Yeri İl merkezi 54 46,2 İlçe Merkezi 39 33,3 Belde-Köy 24 20,5 Toplam 117 100,0 3.2. Öğretmenlerin Zaman Yönetimi Davranışlarına İlişkin Bulgular Zaman yönetimi davranışları, olumsuzdan olumluya doğru artan bir derece ile puanlanmış (Hiç=1, Ara Sıra=2, Sık Sık=3, Çok Sık=4, Her Zaman=5) ve karşılaştırmalar bu puanlara göre yapılmıştır. Öğretmenlerin genel olarak tüm zaman yönetimi davranışlarından aldıkları puanların ortalaması ve bunların değişkenlere göre dağılımı Tablo 2 de gösterilmiştir. Kadın öğretmenlerin sayıca azlığı nedeniyle, zaman yönetimi davranışları açısından cinsiyete göre bir karşılaştırma yapılmamıştır. Bunun yanında öğretmenler yaş gruplarına göre (21-40 yaş ile 41 yaş ve üzeri) karşılaştırıldığında, genel olarak zaman yönetimi davranışlarının gruplar arasında istatistiksel olarak bir farklılık göstermediği görülmektedir (p=0,146). Zaman yönetimi davranışları açısından öğretmenlerin mesleki deneyimlerine göre bir karşılaştırma yapıldığında, mesleki deneyim arttıkça zaman yönetimi puanında da bir artış eğilimi gözlenmektedir. Ancak bu farklılık da istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır (p=0,165). Yine öğretmenlerin görev yerlerine göre yapılan bir karşılaştırmada, zaman yönetimi puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır (p=0,211). 196

Yönetici Adayı Öğretmenlerin... Tablo 2. Öğretmenlerin Zaman Yönetimi Davranışlarının Bireysel Değişkenlere Göre Dağılımı Değişkenler Sayı Aritmetik Ortalama Standart Sapma Cinsiyet Erkek 108 3,758 0,535 Kadın 9 3,757 0,578 t = 0,01 Yaş Grupları (yıl) 21-40 74 3,748 0,572 p=0,973 41 ve üzeri 43 3,776 0,473 t = 0,27 p=0,146 Mesleki Deneyim (yıl) 1-10 32 3,615 0,558 11-20 54 3,782 0,577 21 ve üzeri 31 3,864 0,407 F = 1,829 p=0,165 Görev Yeri İl Merkezi 54 3,736 0,504 İlçe Merkezi 39 3,867 0,532 Belediye-Köy 24 3,628 0,596 F = 1,573 p=0,211 Toplam 117 3,758 0,536 Öğretmenlerin zaman yönetimi davranışları alt değişkenlerinden aldıkları puanların ortalaması Tablo 3 de gösterilmiştir. Yönetici adayı öğretmenlerin zaman yönetimi davranışları alt değişkenlerinden planlamaya zaman ayırma, günlük işleri belirli bir programa göre yapma, yapılacaklar listesi hazırlama açısından X: 3,2 ile X: 3,8 arası puan aldıkları görülmektedir. Balıkçı nın (1991), Kocaeli sınırları içinde bulunan özel ve kamu işletmelerinde çalışan 68 kişiye ve Erdem in (1997) Ankara ili sınırları içerisindeki 207 hastane yöneticisini kapsayan araştırmalarında da benzer sonuçlar elde edilmiştir. Dikkatli planlama iyi bir zaman yönetiminin temelidir (Johnson and Waught, 1985: 268). Yönetim planlama ile başlar. Zaman yönetiminin de en önemli aşaması planlamadır. Planlama ilk bakışta zaman alsa bile, önemli işlerin yapılması ve daha iyi sonuçlar elde edilmesi nedeniyle zaman kazandırıcıdır (Mishra and Misra, 1987: 212). Ne kadar meşgul olunursa olunsun planlamaya zaman ayrılmalıdır. Herhangi bir konuda ne kadar az zaman olursa, zamanı özenle planlamak o kadar önemli olur. Günün başında ya 197

F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2003 13 (2) da sonunda on dakika planlamaya ayrıldığında, bu çok daha fazla zaman kazandıracaktır (Lakein, 1973: 45). Tablo 3. Öğretmenlerin Zaman Yönetimi Davranışları No Zaman Yönetimi Davranışları n X Sd 1. Planlamaya zaman ayırma 117 3,803 1,168 2. Günlük işleri belirli bir programa göre yapma 116 3,422 1,112 3. Yapılacaklar listesi hazırlama 115 3,208 1,294 4. İşle ilgili amaçlar belirleme 117 3,726 1,149 5. İşleri öncelik ve önem sırasına göre dizme 116 4,008 1,115 6. İşler için son bitim tarihi belirleme 116 3,500 1,205 7. Yapılan programları değerlendirme 116 3,577 1,188 8. Zaman analizi yapma 116 3,129 1,261 9. İşleri önemli olmayan nedenlerle erteleme* 114 4,280 0,602 10. İşleri son anda yetiştirme durumunu yaşama* 115 3,860 0,736 11. Rutin ve kolay işlerde yetki devrinde bulunma 112 3,714 1,269 12. Ziyaretçiler için belli kabul saatleri ayarlama 111 2,369 1,381 13. Yararsız görüşmelere hayır deme 116 2,655 1,332 14. Randevu ve görüşme saatlerine uyma 114 4,307 0,978 15. Telefonla gereksiz görüşmeler yapma* 112 4,517 0,735 16. Yaşamın belirsiz ve amaçsız olduğu düşüncesine 104 4,605 0,629 kapılma* 17. Masanın üzerinde çalışılan konu dışında şeyler 110 4,318 0,634 bulundurma* 18. Dosyalama sistemine önem verme 114 4,342 0,948 19. Toplantılardan önce hazırlık yapma 113 4,442 0,833 20. Günlük işler içinde boğulma* 111 4,108 0,927 21. İşin kesilmesini önlemek için önlemler alma 110 3,254 1,316 22. Yönetilen toplantılarda başlama ve bitiş saatlerine 110 3,727 1,132 uyma Ters puanlanan sorular TOPLAM 117 3,758 0,536 198

Yönetici Adayı Öğretmenlerin... Öğretmenlerin zaman yönetimi davranışları arasında ziyaretçiler için belirli kabul saatleri ayarlama, yararsız görüşmelere hayır diyebilme konularında düşük puan aldıkları görülmektedir. Çalışmanın ziyaretçiler tarafından bölünmesini engellemenin anlamı, bunları en aza indirmek, verimliliği sınırlandıran ziyaretçilerle mümkün olduğunca görüşmemek ve zamanını en iyi kullanmayı sağlayacak, ziyaretçilerle ilgilenme teknikleri uygulamaktır (Josephs, 1994: 127). Zaman yönetimi uygulamaları konusunda en etkili yol gerektiğinde hayır diyebilmek olup, bunu yapanlar başarılı olurlar (Atkinson, 1997:217). Yararsız görüşmelere hayır diyemeyen ve başkalarının ricalarıyla kendi işlerinin dışındaki işleri yapan kişiler, kendi işlerini yapmaya zaman ayıramayacaklardır. Başkalarına hayır diyebilmek, sadece kendini düşünen, hiç kimseye yardım etmeyen bencil bir davranış biçimine de dönüşmemelidir. Öğretmenlerin işleri öncelik ve önem sırasına göre dizme, işleri önemli olmayan nedenlerle erteleme, randevu ve görüşme saatlerine uyma, telefonla gereksiz görüşmeler yapma, yaşamın belirsiz ve amaçsız olduğu düşüncesine kapılma, masanın üzerinde çalışılan konu dışında şeyler bulundurma, dosyalama sistemine önem verme, toplantılardan önce hazırlık yapma, günlük işler içinde boğulma konularında yüksek puan aldıkları (X: 4 ve üzeri) görülmektedir. Zaman hırsızlarının pek çoğundan uzak duran insanlar dahi eğer öncelik belirlemeyi bilmiyorlarsa, olabilecekleri kadar verimli olamazlar. Herhangi bir insanın edinebileceği en ciddi zaman yönetimi becerilerinden biri, öncelikleri bilmek ve bunları sıralayabilmektir (Maxwel and Dornan, 1995: 5). Erteleme alışkanlığı da önemli zaman yönetimi tuzaklarındandır. Gerçekten önemli ve yaşamsal işlerden alıkoyan erteleme, kişinin kariyerini yıkabilecek, mutluluğunu bozacak ve hatta hayatını kısaltacak, her alanda başarıyı önleyen, gizli gizli zarar veren bir alışkanlıktır (Joseph, 1994: 57). Zaman yönetimi davranışları, öğretmenlerin yaş gruplarına, mesleki deneyime ve görev yerlerine göre karşılaştırılmıştır. İşleri son anda yetiştirme durumu açısından yaş grupları arasında farklılıklar istatistiksel olarak da anlamlı bulunmuştur. 21-40 yaş arasındaki öğretmenlerin, 41 ve üzeri yaş grubunda bulunan öğretmenlere göre işlerini son anda yetiştirme durumunu daha çok yaşadıkları görülmüştür (t= 1,55, p=0,003). Bu durumda öğretmenlerin deneyim kazandıkça işlerini zamanında yaparak, son anda yetiştirme durumu yaşamadıkları söylenebilir. Acelecilik, zamanı iyi yönetememenin hem nedenidir, hem de sonucudur. İşlerini sürekli erteleyen kişiler, son bitim tarihine doğru yaklaştıklarında telaşlanarak işleri birbirine karıştırırlar. Sürekli olarak işleri son anda yetiştirme durumunu yaşayanların zaman yönetimi konusunda önemli bir eksikliği olduğu söylenebilir. 199

F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2003 13 (2) Yapılacak işleri öncelik ve önem sırasına göre dizme, yaşamın belirsiz ve amaçsız olduğu duygusuna kapılma ve telefonla gereksiz görüşmelere yapma açısından görev yerine göre öğretmenler arasında anlamlı farklılıklar bulunmuştur. Yapılan TUKEY testi sonucunda, ilçe merkezinde görev yapan öğretmenlerin, köy-belde merkezinde görev yapan öğretmenlerden daha sık olarak yapılacak işlerini öncelik ve önem sırasına göre dizdikleri bulunmuştur (F=3,651, p=0,029). Yine il merkezinde görev yapan öğretmenlerin, ilçe merkezindeki öğretmenlere göre yaşamın belirsiz ve amaçsız olduğu duygusuna daha çok kapıldıkları görülmüştür (F=3,266, p=0,042). Belde-köy merkezlerinde görev yapan öğretmenlerin il ve ilçe merkezinde görev yapan öğretmelere göre daha çok gereksiz telefon görüşmeleri yaptıkları sonucuna varılmıştır (F=4,863, p=0,009). Zaman yönetimi davranışları değişkenlerinin hiç birinde, mesleki deneyime göre öğretmenler arasında anlamlı farklılıklar bulunmamıştır. Öğretmenlerin genel olarak tüm zaman yönetimi tutum ve davranışlarından aldıkları ortalama puan ise X: 3,758 olarak bulunmuştur. Bu durumda öğretmenlerin zaman yönetimi davranışları açısından olumlu durumda oldukları söylenebilir. 4. Sonuç ve Değerlendirme Zaman yönetimi konusu, günümüz profesyonel çalışma hayatı içinde bulunan herkes için önemlidir. Öğretmenler de bir çok işi kısıtlı bir zamanda tamamlamak durumundadırlar. Bu araştırmada zaman yönetimi davranışları öğretmenler açısından onların algılarına göre incelenmiş ve bazı değişkenlere göre karşılaştırmalar yapılmıştır. Genel olarak öğretmenlerin zaman yönetimi davranışları açısından olumlu durumda oldukları söylenebilir. Bunun yanında bazı zaman yönetimi değişkenleri açısından öğretmenlerin (ziyaretçiler için belirli kabul saatleri ayarlama, yararsız görüşmelere hayır deme) konularında düşük puan aldıkları görülmektedir. Ziyaretçiler için belirli kabul saatleri ayarlama, zaman yönetiminin temel ilkelerinden birisidir. Her ne kadar ziyaretçilere belirli kabul saatleri ayarlama işi yöneticilere gerekli olan bir davranış gibi görünse de, yöneticilerin dışındaki kişiler de kişisel verimlilik için bu yöntemi kullanabilirler. Örneğin bir öğretmen, öğrencilerle, velilerle, çalıştığı kurumdaki diğer kişilerle veya evinde ya da okulda görüşeceği kişilere yönelik belirli gün ya da saatleri ayarlaması, zamanını değerlendirme açısından önemli olabilir. Yine gereksiz görüşmelere hayır demek, kişinin kendi işlerine daha çok zaman ayırmasına neden olacaktır. Öğretmenlerin bu konularda daha duyarlı olmaları kişisel ve kurumsal etkililik açısından önemlidir. Bu araştırmanın bulguları ile benzer bir metodolojiye sahip olan Balıkçı (1991) ve Erdem in (1997) araştırmalarında, zaman yönetimi davranışlarına ilişkin sorulan benzer sorulardan alınan puanlar birbirine çok yakın çıkmıştır. Buradan hareketle, zaman yönetimi konusunun, detaylarda farklılıklar gösterse de herkesin ortak bir problemi 200

Yönetici Adayı Öğretmenlerin... olduğu, insanların zaman yönetimine ilişkin davranış özelliklerinin mesleğe ve kuruma göre pek farklılaşmadığı söylenebilir. Zaman yönetimine ilişkin araştırmalar (Woolfolk ve Woolfolk, 1986; Orpen, 1993), zaman yönetimi ile ilgili eğitim görme, kitap okuma gibi çalışmaların, zamanı iyi yönetme ve iş verimliliğin artırmada etkili olduğunu göstermektedir. Bu nedenle eğitim organizasyonlarında başta yöneticiler olmak üzere tüm çalışanların zaman yönetimi konusunda eğitim almaları, hem çalışanların kişisel etkililiğini, hem de organizasyonun kurumsal etkililiğini olumlu yönde etkileyebilir. Zaman yönetiminin öğretmenler açısından öneminin ortaya konması için daha geniş araştırmalara ihtiyaç vardır. Kaynaklar Atkinson, J. (1997). Zamanı Yönetme Sanat (Çev. C.S.İslâm), İstanbul: Nehir Yayınları: 132. Balıkçı, Y. (1991). Zaman Yönetimi ve Yöneticiler Üzerinde Bir Uygulama. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. Britton, B. and A. Tesser. (1991). Effects of time management practices on college grades Journal of Educational Psychology, 83 (3): 405-410. 1991. Can, H (1991). Organizasyon ve Yönetim, Ankara: Adım Yayıncılık, Birinci Basım, Demirel, G. (1997). Gurulardan Yönetim Taktikleri, İstanbul: Hürriyet Ofset Matbaası, Capital Guide 32. Erdem, R. (1997). Zaman Yönetimi ve Hastane Üst Düzey Yöneticileri Açısından Bir Uygulama, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara. Eilon, S. (1993). Time management OMEGA International Journal of Management Science, 21 (3): 255-259. Francis-Smythe, J.A. ve I.T. Robertson. (1999). On the relationship between time management and time estimation British Journal of Psychology, 90: 333-347. Johnson, B. S. and J. W. Waught. (1985). Time management and communication: integrating skills for higher productivity Journal of Technical Writing and Communication, 15 (3): 267-277. Josephs, R. (1994). Zaman Yönetimi (Çev. Ö. Koşar), İstanbul: Epsilon Yayıncılık. Lakein, A. (1973). How to get control of your time and your life, New York: The American Library.. Macan, T. H. (1994). Time management: test of a process model Journal of Applied Psychology, 79 (3): 381-391. Macan, T. H., S. Comila., R. L. Dipboye, and P. A. Phillips. (1990). College students time management: correlation with academic performance and stress Journal of Educational Psychology, 82 (4): 760-768. 201

F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2003 13 (2) Mackenzie, R. A. (1990). The Time Trap, New York: McGraw Hill. Maxwell, J.C. and J. Dornan (1995). Başarı İçin Stratejiler (Çev. İ. Güpgüpoğlu), İstanbul: Sistem Yayıncılık, Birinci Basım. Mishra, J. and P. Misra. (1987). Time Management: Getting The Best Out of Your Time, A. D. Timpe (ed.), The Management of Time, USA: By KEND Publishing. Orpen, C. (1993). The Effect of Time Management Training on Employee Attitudes and Behavior: A Field Experiment The Journal Psychology, 128(4): 393-396. Screiber, J. and B. Gutek. (1987). Some Time Dimension of Work: Measurement of an Underlying Aspect of Organization Culture Journal of Applied Psychology, 72(4): 642-650. Woolfolk, A.E. and R. L. Woolfolk. (1986). Time management: An experimental investigation The Journal of School Psychology, 267-274. 202