AYDIN AKGÜL Dan fltay Tetkik Hakimi (DANIfiTAY KARARLARI IfiI INDA) SERMAYE P YASASI KURULU KARARLARININ HUKUK N TEL VE YARGISAL DENET M Ba ms z dari Otoriteler dari Usul Ekonomik Kolluk - dari Yapt r m Hukuk Devleti ve dari Yarg darenin Hukuki Sorumlulu u
II Yay n No : 1889 Hukuk Dizisi : 868 1. Bas - Ocak 2008 - STANBUL ISBN 978-975 - 295-786 - 2 Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye aittir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve paragraf k smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Bask - Cilt Kapak Tasar m : Beta Bas m A.fi. : Yaz n Matbaac l k Bayrampafla/ stanbul (0-212) 565 01 22 : Hediye Gümen Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No. 13-15 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 e-mail: betakitap@betakitap.com www.betakitap.com
III Eşim SEMRA ya ve Kızım PELİN e...
IV
V ÖNSÖZ Toplum hayat n n zorunlu k ld hizmetleri yürütmek, ekonomik ve sosyal alanlarda düzenleme ve denetleme yapmak ifllevini üstlenen idarenin, ifllevine uygun biçimde örgütlenmesi, hukuka ba l l, toplum düzeni ve hukukun üstünlü ü aç s ndan yaflamsal öneme sahiptir. Bu nedenle de idarenin yap s, hukuka ba l l, birey ve topluluklar ile iliflkileri hep tart fl l p, sorgulanm fl; ortaya ç kan sorunlar çözmek için de yeni bir tak m tasar mlar ortaya konulmufltur. Teknolojinin h zla geliflmesi, belki ekonomik ve sosyal alanlar n klasik idari kurum ve kurulufllar nca düzenlenip, denetlenmesini zorlaflt rm fl; belirtilen alanlarda, siyasi iktidar n ve günlük siyasetin etkisi ve yönlendirmesi nedeniyle idarenin tarafs zl n sa lamak güçleflmifltir. Piyasa ekonomisini bütün mekanizmalar yla kuran Bat ülkelerinde, belirtilen sak ncalar gidermek amac yla ba ms z idari otorite olarak adland r lan, ba ms z, özerk kurumlar oluflturulmufltur. Ba ms z idari otoriteler, piyasa ekonomisini oluflturma çabas içinde bulunan ülkemizde de örnek bir model olarak benimsenmifl olup; say lar giderek artmaktad r. Ancak ülkemizde idarenin, azgeliflmiflli in bütün bozulma özelliklerini tafl mas nedeniyle ba ms z idari otoritelerin ba ms zl k ve tarafs zl n n kurulufl aflamas nda teminata ba lanmas zorunludur. Öncelikle an lan kurumlar n, iktidara, günlük siyasete, ç kar gruplar na karfl ba ms zl klar - n n sa lanmas ; tarafs z, objektif karar alabilecek yap da oluflturulmalar gerekmektedir. Klasik idari kurumlar n farkl l klar na karfl l k ba ms z idari otoritelerin sonuçta idari kurum olduklar ; idare hukuku ilke ve kurallar n uygulayarak ifllevlerini yerine getirebilecekleri aç kt r. Esasen ba ms z idari otoriteler, ekonomik hayat n ortaya ç kard sorunlar n, olumsuzluklar n giderilmesi, baflka deyiflle ekonomik kamu düzeninin kurulup, korunmas amac yla bir tür ekonomik kolluk görevi üstlenmektedirler. Elbette an lan kurumlar n idari tasarruflar n n hukuka uygunlu u da yarg sal denetimle sa lanacakt r.
VI Sermaye piyasas n n güven, aç kl k ve kararl l k içinde çal flmas, tasarruf sahiplerinin hak ve yararlar n n korunmas ile görevli Sermaye Piyasas Kurulu, sermaye piyasas n düzenlemek ve denetleme yetkisine sahip bir kurum olarak ba ms z idari otorite niteli ini tafl maktad r. Sermaye piyasas ndaki iliflkiler özel hukuk alan na girmekle birlikte Sermaye Piyasas Kurulu nun sermaye piyasas na yönelik düzenleme ve denetleme yönündeki tasarruflar, kamusal müdahale niteli i tafl mas nedeniyle idare hukuku kapsam ndad r. Dan fltay Onuncu Dairesi Tetkik Hakimi, seçkin bir idari yarg mensubu olan Ayd n AKGÜL de, Sermaye Piyasas Kurulu nun ifllemlerini idare hukukunun ilke ve kurallar çerçevesinde inceleyip de erlendirerek yetkin bir eser ortaya koymufltur. Sermaye Piyasas Kurulu ifllemlerinin hukuki niteli- ini, bu ifllemlerin yarg sal denetiminin özellikleri ve s n r n ayr nt l biçimde inceleyen bu eserin, sermaye piyasas ile ilgilenenlere ve idare hukukçular na katk sa layaca inanc nday m. Henüz mesle inin bafl nda olan Ayd n AKGÜL ü, yapm fl oldu u inceleme ve ortaya koydu u eser için kutluyorum ve baflar lar n n devam n diliyorum. Mehmet ÜNLÜÇAY Dan fltay 10. Dairesi Baflkan
VII SUNUfi Bu çal flma Doç. Dr. Emin MEM fi in dan flmanl nda haz rlanarak, 29.6.2006 tarihinde Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nde yüksek lisans tezi olarak Doç Dr. Emin MEM fi, Doç. Dr. N. lker ÇOLAK ve Yrd. Doç. Dr. Tarkan OKTAY dan kurulu tez jürisi önünde savunulmufl ve jüri taraf ndan oybirli iyle baflar l bulunmufltur. Tezin kitap haline gelmesi için bir y l aflk n süre daha çal flma yap lm flt r. Tez kitaplaflt r l rken özünün korunmas na dikkat edilmekle birlikte, tezde konu olarak yer almayan, ancak sermaye piyasas ile ilgilenenlere ve idare hukukçular na yararl olaca düflünülen bir çok konu çal flmaya eklenmifltir. Tezde Sermaye Piyasas Kurulu yla ilgili 1997 y l ile 2006 y l aras ndaki Dan fltay kararlar yer almas na karfl n, tezin kabul edildi i tarihten kitab n bas ld tarihe kadar olan Dan fltay 13. Dairesi kararlar da gözden geçirilerek kitab n yarg kararlar ile zenginlefltirilmesine çal fl lm flt r. Kitab n haz rlanmas nda en büyük eme in, Eflim Semra ile K z m Pelin e ait oldu unu ve bu çal flmaya bafllad m andan kitab n yay nlanmas na kadar geçen 2 y l aflk n sürede en büyük fedakarl onlar n gösterdi ini belirtmek isterim. Her fleyden önce, Eflim bana çal flmam için ideal bir ortam haz rlad, yazd klar m okuyup düzeltmeler yapt. K z m da akflam oyunlar ndan ve gezmelerinden bu süreçte babas hat r na vazgeçmek zorunda kald. Onlara engin sab rlar ndan dolay teflekkür ederim. Yüksek lisans tezinin tamamlanmas aflamas nda tezimi bafltan sona titizlikle okuyup öneriler getiren tez dan flman m, de erli hocam Doç. Dr. Emin MEM fi ve tez izleme komitesi üyesi Doç. Dr. N. lker ÇOLAK a, Yrd. Doç. Dr. Tarkan OKTAY a en içten teflekkürlerimi sunar m. Tezin kitap haline getirilmesi aflamas nda büyük destek gördü üm Dan fltay 10. Dairesi Baflkan Mehmet ÜNLÜÇAY a ayr ca teflekkür etmeyi bir borç bilirim. Dan fltay 10. Dairesi Tetkik Hakimlerinin gerek mesleki gerekse akademik çal flmalar n n hep arkas nda oldu unu ifade eden, bunu de erli öneri ve fikirleri ile de gösteren de erli Baflkan m, kitab n yay nlanmas aflamalar n yak ndan takip etmifl; kitab yay nlanmadan önce bafltan sona okumufl; de erli görüfl ve elefltirilerini belirterek bu eserin meydana gelmesine büyük katk da bulunmufltur.
VIII Sermaye Piyasas Kurulu ifllemleri hakk nda verdikleri kararlar ile sermaye piyasas alan na yön vererek bu çal flmaya fl k tutan Dan fltay 10. ve Dan fltay 13. Dairesi nin de erli Üyelerine; bu kararlara kolayca ulaflmam sa layan Dan fltay 10. Dairesi ile Dan fltay 13. Dairesi K demli Tetkik Hakimlerine, Tetkik Hakimlerine ve çal flanlar na; kitap çal flmamda manevi desteklerini hep yan mda hissetti im Dan fltay 10. Dairesi Üyelerine ve Dan fltay 10. Dairesi Tetkik Hakimlerine teflekkürlerimi sunar m. Kitab m n sermaye piyasas ile ilgilenenlere ve idare hukukçular na katk sa lamas dile iyle Ayd n AKGÜL Ankara, Ocak 2008
IX Ç NDEK LER ÖNSÖZ..............................................................V SUNUfi............................................................VII KISALTMALAR.....................................................XV G R fi...............................................................1 B R NC BÖLÜM SERMAYE P YASASI KAVRAMI VE SERMAYE P YASASI HUKUKU I. SERMAYE P YASASI KAVRAMI HAKKINDA GENEL B LG LER..........3 A) SERMAYE P YASASI KAVRAMI...................................3 (1) Piyasa.....................................................3 (2) Mali Piyasalar...............................................3 (a) Para Piyasas............................................4 (b) Sermaye Piyasas.........................................5 B) SERMAYE P YASASININ ÖZELL KLER...........................5 C) SERMAYE P YASASININ UNSURLARI............................6 D) SERMAYE P YASASININ ÇEfi TLER..............................8 (1) Menkul De erlerin Sermaye Piyasas nda fllem Görme fiekilleri Bak m ndan.........................................8 (a) Birincil Piyasalar.........................................8 (b) kincil Piyasalar..........................................8 (c) Üçüncül Piyasalar........................................9 (d) Dördüncül Piyasalar......................................9 (2) Kurumsal Piyasa Yerinin Olup Olmamas Bak m ndan.............9 (a) Örgütlenmifl (Organize) Sermaye Piyasalar...................9 (b) Örgütlenmemifl (Serbest) Sermaye Piyasalar..................9 (3) Piyasan n Co rafi Geniflli i Bak m ndan........................10 (a) Yöresel Piyasalar........................................10 (b) Ulusal Piyasalar........................................10 (c) Uluslararas Piyasalar...................................10
X (4) Geliflmifllik Düzeyine Göre Piyasalar...........................10 (a) Kurulufl Aflamas ndaki Piyasalar...........................10 (b) Geliflmekte Olan Piyasalar................................11 (c) Olgunlaflm fl Piyasalar....................................11 E) SERMAYE P YASASININ EKONOM DEK YER....................11 F) SERMAYE P YASASININ FAYDALARI VE filevler..............12 (1) Sermaye Piyasas n n Faydalar................................12 (2) Sermaye Piyasas n n fllevleri.................................13 (a) Sosyal fllevi............................................13 (b) Ekonomik fllevi.........................................14 (c) Güvence fllevi..........................................15 (d) Sanayide Yap sal De iflikli i Kolaylaflt rma fllevi.............15 G) SERMAYE P YASASININ TAR HSEL GEL fi M....................15 II. SERMAYE P YASASI HUKUKU VE SERMAYE P YASASI KANUNU......17 A) SERMAYE P YASASI HUKUKU VE GEL fi M.....................18 B) SERMAYE P YASASI HUKUKUNUN GENEL HUKUK Ç NDEK YER..19 C) SERMAYE P YASASI KANUNU NDAN ÖNCEK DURUM............22 D) SERMAYE P YASASI KANUNU VE ÖZELL KLER.................24 (1) Sermaye Piyasas Kanunu nun Temel Özellikleri.................24 (2) Sermaye Piyasas Kanunu nun Sistemati i......................25 E) SERMAYE P YASASI KANUNU NUN KONUSU VE AMACI...........26 (1) Sermaye Piyasas Kanunu nun Konusu.........................26 (2) Sermaye Piyasas Kanunu nun Amac..........................27 F) SERMAYE P YASASI KANUNU NUN KAPSAMI....................29 (1) Genel Olarak...............................................29 (2) stisnalar..................................................30 K NC BÖLÜM SERMAYE P YASASI KURULU NUN YAPISAL ÖZELL KLER I. BA IMSIZ DAR OTOR TELER....................................33 A) BA IMSIZ DAR OTOR TE KAVRAMI..........................33 B) ORTAYA ÇIKIfiI VE GEL fi M...................................35 C) filev.......................................................36 D) BA IMSIZ DAR OTOR TELER N ÖZELL KLER..................37 (1) Ba ms zl k................................................38 (2) Regülasyon fllevi...........................................40 (3) zleme ve Denetleme Yetkileri.................................41 (4) Yapt r m Uygulama Yetkileri..................................41
XI E) OLUMLU VE OLUMSUZ YÖNLER...............................42 F) BA IMSIZ DAR OTOR TELER N ANAYASAL KONUMU VE TÜRK DAR TEfiK LATI Ç NDEK YER.........................44 G) DAREN N BÜTÜNLÜ Ü LKES AÇISINDAN BA IMSIZ DAR OTOR TELER.................................................50 II. SERMAYE P YASASI KURULU NUN N TEL........................54 A) GENEL OLARAK..............................................55 B) KURULUN DAR ÖZERKL..................................55 C) KURULUN MAL ÖZERKL...................................61 D) SERMAYE P YASASI KURULU BA IMSIZ DAR OTOR TE M D R?..64 III. SERMAYE P YASASI KURULU NUN KURULUfiU VE ÖRGÜT YAPISI....67 A) KURUL VE KURUM KAVRAMLARI ÜZER NE..................67 B) KURULUfi AMACI.............................................68 C) KURULUN OLUfiUMU VE MODEL SORUNU.....................69 D) KURULUN ÖRGÜT YAPISI......................................72 IV. SERMAYE P YASASI KURULU NUN GÖREV VE YETK LER............74 A) GENEL OLARAK..............................................74 B) KURULUN SERMAYE P YASASI KANUNUN DA BEL RT LEN GÖREV VE YETK LER.........................................74 (1) Düzenleme.................................................75 (2) Denetleme ve Gözetleme.....................................76 (3) zin ve Bildirim.............................................77 (4) nceleme ve Koordinasyon....................................77 (5) dari Görevleri.............................................78 V. SERMAYE P YASASI KURULU NUN FON VE BÜTÇES................78 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM SERMAYE P YASASI KURULU NUN filemler VE KOLLUK FAAL YETLER I. SERMAYE P YASASI KURULU filemler N N HUKUK N TEL.....83 A) KURULUN DÜZENLEY C filemler...........................83 B) KURULUN B REL filemler..................................88 C) KURUL filemler N N HUKUK N TEL......................89 II. KARAR ALMA SÜREC NDE SERMAYE P YASASI KURULU.............92 A) DAREN N KARAR ALMA SÜREC VE DAR USULÜN ÖNEM......92 (1) Genel Olarak...............................................92 (2) dari Usul ve Önemi.........................................93
XII (a) dari Usul Kavram......................................93 (b) dari Usulün Önemi......................................94 (3) dari Usul Kanununun Gereklili i.............................95 B) DAR USUL YÖNÜYLE SERMAYE P YASASI KURULU filemler..96 (1) Genel Olarak...............................................96 (2) Toplant lar n Gizli Yap lmas..................................97 (3) Bilgi Edinme ve Belgelere Eriflim Hakk........................98 (4) Savunma Hakk...........................................100 (5) Nihai Karar, Toplant ve Karar Yeter Say s.....................104 (6) Sermaye Piyasas Kurulu Karar n n Gerekçeli Olmas Gerekti i...106 (7) Kurul Karar na Karfl Baflvuru Yollar n n Gösterilmesi Gerekti i...113 III. SERMAYE P YASASI KURULU NUN KOLLUK FAAL YETLER.........115 A) DAR KOLLUK..............................................115 B) EKONOM K KOLLUK.........................................116 C) KURULUN KOLLUK YETK LER N KULLANMA USULLER.......118 (1) zin ve Bildirim............................................118 (2) zleme ve Denetleme.......................................120 D) KURULUN ALDI I TEDB RLER VE YAPTIRIMLAR...............121 (1) Genel Olarak dari Yapt r m.................................121 (2) B O lar n Yapt r m Yetkisi...................................123 (3) Sermaye Piyasas Kanunu nda dari Yapt r m...................123 (a) Kurulun Ald Tedbirler.................................124 (i) htiyati Tedbir steme................................124 (ii) Dava Açma.........................................124 (iii) Duyuru............................................125 (iv) flasa liflkin Tedbirler...............................126 (v) flyerinin Kapat lmas n, lan ve Reklamlar n Durdurulmas n, Toplat lmas n steme.................127 (vi) Di er Tedbirler......................................128 (b) Kurulun Uygulad dari Yapt r mlar......................128 (i) mza Yetkisini S n rland rma veya Kald rma.............128 (ii) Faaliyetleri Geçici veya Sürekli Olarak Durdurma........129 (iii) Borsalar ve Teflkilatlanm fl Di er Piyasalarda Sürekli Olarak fllem Yapma Yasa...........................131 (1) Manipülasyon...................................138 (2) Manipülasyon Dolay s yla Borsada fllem Yapma Yasa na Dan fltay n Yaklafl m....................141
XIII (c) Kurul dari Para Cezalar................................144 (i) Genel Olarak dari Para Cezalar......................144 (ii) Kurul dari Para Cezalar nda Öne Ç kan Hususlar........145 (1) Savunma Al nmas Zorunlulu u....................148 (2) Gerekçeli Olmas Zorunlulu u.....................149 (3) Miktar n Tespiti.................................150 (4) Kurul Yapt r mlar nda Ölçülülük lkesi........................154 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM SERMAYE P YASASI KURULU KARARLARININ YARGISAL DENET M N N ÖZELL KLER I. YARGISAL DENET M.............................................157 A) HUKUK DEVLET LKES.....................................157 B) DAREN N YARGISAL DENET M N N N GEREKL L...........160 C) YARGI S STEM..............................................162 D) DAR YARGININ GEREKL L ve ÖNEM......................164 E) ANAYASA MAHKEMES AÇISINDAN DAR YARGININ GÖREV ALANI...............................................166 F) SERMAYE P YASASI KURULU KARARLARINA KARfiI GÖREVL YARGI YER........................................171 (1) Kurul Kararlar na Karfl dari Yarg Yeri Görevlidir..............171 (2) Kabahatler Kanunu Sonras nda Kurul dari Para Cezalar na Karfl Aç lacak Davalarda Görevli Yarg Yeri....................175 (3) Sermaye Piyasas Kurulu Kararlar n n, Dan fltay da lk Derece Mahkemesi Olarak Görülüp Görülemeyece i Sorunu.............183 II. DAVANIN AÇILMASI.............................................187 A) YETK L MAHKEME..........................................188 B) DAVANIN SÜRES NDE AÇILMASI..............................189 (1) Genel Olarak..............................................189 (2) Dava Açma Süresi..........................................191 (3) Dava Açma Süresinin Bafllang c..............................194 C) TARAFLARA L fik N KOfiULLAR..............................197 (1) Davac ya liflkin Koflullar....................................197 (2) Daval ya liflkin Koflullar....................................200 D) DAVA D LEKÇES N N USULÜNE UYGUN OLMASI...............203 III. SERMAYE P YASASI KURULU KARARLARININ YARGISAL DENET M N N SINIRI............................................206 A) YARGI DENET M N N SINIRI..................................206
XIV B) BA IMSIZ DAR OTOR TELER N YARGISAL DENET M..........209 C) KURUL KARARLARININ YARGI DENET M N N SINIRI...........211 (1) Genel Olarak..............................................211 (2) Usul Denetimi.............................................213 (3) Esas Denetim.............................................214 IV. SERMAYE P YASASI KURULU NA KARfiI AÇILAN TAM YARGI DAVALARI......................................................219 A) DAREN N HUKUK SORUMLULU U..........................219 (1) Genel Olarak..............................................219 (2) darenin Sorumluluk Sebepleri...............................221 B) DAREN N TAZM N BORCU VE TAM YARGI DAVALARI............225 C) SERMAYE P YASASI KURULU NUN HUKUK SORUMLULU U....226 D) SERMAYE P YASASI KURULU NA KARfiI AÇILAN TAM YARGI DAVALARINA L fik N ÖRNEK KARARLAR......................228 (1) Hizmet Kusurunun Bulunmad na liflkin Kararlar.............228 (2) Hizmet Kusurunun Bulundu una liflkin Kararlar...............232 SONUÇ...........................................................237 EK: 2499 SAYILI SERMAYE P YASASI KANUNU......................243 KAYNAKÇA.......................................................303
XV KISALTMALAR age : Ad geçen eser agm : Ad geçen metin A..D. : Amme daresi Dergisi A HM : Avrupa nsan Haklar Mahkemesi A HS : Avrupa nsan Haklar Sözleflmesi AMF : L autorite des Marches Financiers BDDK : Bankac l k Düzenleme ve Denetleme Kurumu B O : Ba ms z dari Otorite Bkz. : Bak n z C. : Cilt CIC : Capital Issues Committee CNIL : Commission Nationale de l Informatique et des Libertés COB : Commission des Operations de Bourse D. : Daire D.D. : Dan fltay Dergisi D.K.D. : Dan fltay Kararlar Dergisi D BS : Devlet ç Borçlanma Senedi D DDGK : Dan fltay dari Dava Daireleri Genel Kurulu D DDK : Dan fltay dari Dava Daireleri Kurulu E. : Esas EPDK : Enerji Piyasas Düzenleme Kurumu FSA : Financial Services Authority HUMK : Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu.B.K. : çtihad Birlefltirme Kurulu DT : ktisadi Devlet Teflekkülü MKB : stanbul Menkul K ymetler Borsas YUK : dari Yarg lama Usulü Kanunu K. : Karar KHK : Kanun Hükmünde Kararname
XVI K T : Kamu ktisadi Teflebbüsü Kurul : Sermaye Piyasas Kurulu m. : Madde MK : Medeni Kanun RG : Resmi Gazete RKHK : 4054 Say l Rekabetin Korunmas Hakk nda Kanun RTÜK : Radyo Televizyon Üst Kurulu s. : Sayfa S : Say SEC : Securities and Exchanges Commission SPK : Sermaye Piyasas Kurulu SPK Yön. : Sermaye Piyasas Kurulu Teflkilat Görev ve Çal flma Esaslar Yönetmeli i TBMM : Türkiye Büyük Millet Meclisi TC : Türkiye Cumhuriyeti vd. : Ve devam Y.K. : Yay mlanmam fl Karar