BİR KONFEKSİYON İŞLETMESİNDE ANAHTAR MÜŞTERİNİN TOPSIS ÇOK KRİTERLİ KARAR VERME METODU KULLANILARAK BELİRLENMESİ

Benzer belgeler
Bu bölümde; Çok ölçütlü karar verme yöntemlerinden biri olan TOPSİS yöntemi anlatılacaktır.

TOPSIS yönteminin adımları 5 Adım 1. Normalize karar matrisinin oluşturulması 6 Karar matrisinin normalizasyonu aşağıdaki formül kullanılarak yapılır:

Kaynak: A. İŞLİER, TESİS PLANLAMASI, 1997

BULANIK TOPSİS YÖNTEMİYLE TELEFON OPERATÖRLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Dr. Y. İlker TOPCU. Dr. Özgür KABAK web.itu.edu.tr/kabak/

AHP ANALİTİK HİYERARŞİ PROSESİ AHP AHP. AHP Ölçeği AHP Yönteminin Çözüm Aşamaları

Ayşe CEYLAN Güreli YMM, İktisat,

SESSION 6B: Bölgesel Ekonomiler II 321

Toplam maliyete/gelire göre yer seçimi Faktör ağırlıklandırma Başabaş noktası analizi Oyun kuramı

İÇİNDEKİLER. 1. Analitik Hiyerarşi Prosesi(AHP) Yöntemi 2. TOPSİS Yöntemi 3. ENTROPİ Yöntemi 4. MAUT Yöntemi

NETWORK MODELİ İLE AĞ ANALİZİ İÇİN ÇOK KRİTERLİ KARAR VERME YÖNTEMLERİYLE KARŞILAŞTIRMALI ÇÖZÜM

DERS BİLGİLERİ. Ders Kodu Yarıyıl T+U Saat Kredi AKTS ÇOK KRİTERLİ KARAR VERME ESYE

BULANIK TOPSIS ALGORİTMASINDA ÜÇGEN BULANIK SAYILAR İLE SATIŞ ELEMANLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ ÖZET

ÇOK KRİTERLİ KARAR VERME TEKNİKLERİ. Dersin Amacı Çok Kriterli Karar Verme Yaklaşımının Genel Yapısı. Dr.Öğr.Üyesi Gökçe BAYSAL TÜRKÖLMEZ

OYUN TEORİSİ. Özlem AYDIN. Trakya Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü

OTOMOTİV SEKTÖRÜNDE FAALİYET GÖSTEREN BİR FİRMADA TEDARİKÇİ SEÇİMİ: AHP-BULANIK AHP VE TOPSIS UYGULAMASI

Çok Kriterli Karar Verme Teknikleri ile Alt Yüklenici Seçimi: İnşaat Sektöründe Bir Uygulama

Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP) Yrd.Doç.Dr. Sabahattin Kerem AYTULUN

ŞAKİR SAKARYA * HİLMİ TUNAHAN AKKUŞ **

Tedarik Zinciri Yönetimi

EVALUATION OF FINANCIAL PERFORMANCES IN TERMS OF SUB-SECTORS OF BASIC METAL INDUSTRY WITH AHP AND TOPSIS METHODS

VAKIF MENKUL KIYMET YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.

ERGO EMEKLİLİK VE HAYAT A.Ş BÜYÜME AMAÇLI HİSSE SENEDİ EMEKLİLİK YATIRIM FONU

Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 46, Mayıs 2017, s

DENGELİ KURUMSAL KARNE

KALİTE FONKSİYON DAĞILIMI QUALITY FUNCTION DEPLOYMENT (QFD)

EURO KAPİTAL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş DÖNEMİNE AİT PERFORMANS SUNUŞ RAPORU

BİST te İmalat Sektöründeki İşletmelerin Finansal Performansları Üzerine Bir Araştırma

Farklı Normalizasyon Yöntemlerinin TOPSIS te Karar Verme Sürecine Etkisi

VİRTUS Serbest Yatırım Fonu. Finans Yatırım Bosphorus Capital A Tipi Risk Yönetimi Hisse Senedi Fonu

BURSA EKONOMİSİNİN 2000 YILININ DEĞERLENDİRİLMESİ

AHP ye Giriş Karar verici, her alternatifin her kriterde ne kadar başarılı olduğunu değerlendirir. Her kriterin amaca ulaşmadaki görece önemini değerl

Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science

Finansal Performansın TOPSIS Çok Kriterli Karar Verme Yöntemi İle Belirlenmesi: Ana Metal Sanayi İşletmeleri Üzerine Bir Uygulama

MENKUL KIYMETLER BORSASI BAŞKANLIĞI

HALK HAYAT VE EMEKLİLİK A.Ş. BÜYÜME AMAÇLI HİSSE SENEDİ EMEKLİLİK YATIRIM FONU A. TANITICI BİLGİLER

VERİ MADENCİLİĞİ (Karar Ağaçları ile Sınıflandırma) Yrd.Doç.Dr. Kadriye ERGÜN

BIST DE İŞLEM GÖREN TURİZM İŞLETMELERİNİN TOPSIS YÖNTEMİ İLE FİNANSAL PERFORMANSLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ

OPSİYONLARDAN KAYNAKLANAN PİYASA RİSKİ İÇİN STANDART METODA GÖRE SERMAYE YÜKÜMLÜLÜĞÜ HESAPLANMASINA İLİŞKİN TEBLİĞ

Araç Lojistiği Firma Seçiminde, Entropy ile Ağırlıklandırılmış Promethee Karar Modeli. Mustafa Anıl DÖNMEZ*, Zerrin ALADAĞ**, F.

FİRMALARIN DÖNEMSEL MALİ TABLOLARINDAKİ YABANCI PARA POZİSYONU GÖSTERGELERİ YÖNTEMSEL AÇIKLAMA NOTU

Endeks in hesaplanmasında aşağıdaki formül kullanılır: n = Endekse dahil olan pay (şirket) sayısı

Arş. Gör. Gizem Vergili

Dr. Y. İlker TOPCU. Dr. Özgür KABAK web.itu.edu.tr/kabak/

KARAR TEORİSİ. Özlem AYDIN. Trakya Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü

KAFEİN YAZILIM HİZMETLERİ TİCARET ANONİM ŞİRKETİ DENETİM KOMİTESİ TARAFINDAN SERMAYE PİYASASI KURULU NUN VII-128

Karar Destek Sistemleri. Prof.Dr. Günay Erpul

TUĞÇELİK ALÜMİNYUM VE METAL MAMÜLLERİ SANAYİ VE TİC. A.Ş. FİYAT TESPİT RAPORUNA İLİŞKİN GÖRÜŞ


PET ŞİŞE TEDARİKÇİSİ SEÇİMİNDE BULANIK AHP VE BULANIK TOPSIS YAKLAŞIMI * FUZZY AHP AND FUZZY TOPSIS APPROACH TO PET BOTTLE SUPPLIER SELECTION

BORSA DA İŞLEM GÖREN GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI ŞİRKETLERİNİN FİNANSAL PERFORMANSLARININ KARŞILAŞTIRILMASI: BİST DE TOPSIS UYGULAMA

MALİ ANALİZ TEKNİKLERİ. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İşletme Bölümü Muhasebe ve Finansman Anabilim Dalı

Araştırma Modeli. KalDer - Üye Memnuniyeti Araştırması TMME

EURO TREND YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş DÖNEMİNE AİT PERFORMANS SUNUŞ RAPORU

3.2. DP Modellerinin Simpleks Yöntem ile Çözümü Primal Simpleks Yöntem

ELEKTRONİK ÇİZELGE. Hücreleri Biçimlendirme. Formülleri Kullanma. Verileri Sıralama. Grafik Oluşturma 1) HÜCRELERİ BİÇİMLENDİRME

Çalışan Devir Oranı Araştırması İşgücü Analitikleri Eylül 2014

GENEL İŞLETME. Yrd. Doç. Dr. Hasan ALKAN KURULUŞ YERİ SEÇİMİ

Döneminde Türk Bankacılık Sektörü

KATILIM EMEKLİLİK VE HAYAT A.Ş. BÜYÜME AMAÇLI ALTERNATİF HİSSE SENEDİ EMEKLİLİK YATIRIM FONU

KATMERCİLER ARAÇ ÜSTÜ EKİPMAN SANAYİ VE TİCARET A.Ş.

Proje/Sipariş/İş Emri (PSI) Bazında Maliyet Analizi

Üretim Yapan İşletmeler için Hidrolik Giyotin Alternatiflerinin TOPSIS Yöntemi ile İncelenmesi

ÇOK ÖLÇÜTLÜ KARAR VERME PROF. DR. İBRAHİM ÇİL

Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi. Pamukkale University Journal of Engineering Sciences

İndeks Bilgisayar A.Ş.

Prof. Dr. Güven SAYILGAN Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İşletme Bölümü Muhasebe-Finansman Anabilim Dalı Öğretim Üyesi

EURO MENKUL KIYMET YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş DÖNEMİNE AİT PERFORMANS SUNUŞ RAPORU

ULAŞTIRMA MODELİ VE ÇEŞİTLİ ULAŞTIRMA MODELLERİ

Araştırma Makalesi BULANIK ORTAMDA TOPSIS YÖNTEMİ İLE PERSONEL SEÇİMİ: KATILIM BANKACILIĞI SEKTÖRÜNDE BİR UYGULAMA

TEKNOLOJİ GELİŞTİRME BÖLGELERİ 2013 YILI PERFORMANS ENDEKSİ

KATILIM EMEKLİLİK VE HAYAT A.Ş. BÜYÜME AMAÇLI ALTERNATİF HİSSE SENEDİ EMEKLİLİK YATIRIM FONU NA AİT PERFORMANS SUNUŞ RAPORU

FİNANSAL YÖNETİME İLİŞKİN GENEL İLKELER. Prof. Dr. Ramazan AKTAŞ

BİST DE DOKUMA, GİYİM EŞYASI VE DERİ İŞLETMELERİNİN TOPSIS YÖNTEMİ İLE FİNANSAL PERFORMANS ANALİZİ M. Sait IŞILDAK

Borsa İstanbul da İşlem Gören Tekstil Firmalarının TOPSIS ve MOORA Yöntemi ile Analizi

VERİ MADENCİLİĞİ (Kümeleme) Yrd.Doç.Dr. Kadriye ERGÜN

DOĞAN ŞİRKETLER GRUBU HOLDİNG A.Ş. 1 Ocak-31 Mart 2010 Dönemi FAALİYET RAPORU

FİNANS PORIFÖY BİRİNCİ HİSSE SENEDİ FONU (HİSSE SENEDİ YOĞUN FON)

JTL JTL. Journal of Transportation and Logistics 1 (1), School of Transportation and Logistics at Istanbul University. All rights reserved.

TÜRK OTOMOTİV FİRMALARININ PERFORMANS ÖLÇÜMÜ VE ANALİZİNE YÖNELİK TOPSIS YÖNTEMİNİ KULLANAN BİR ÖRNEK ÇALIŞMA

İşletmelerin Özel Hedefleri Müşteri/Çalışan memnuniyeti - eğitimi ve kariyer gelişimi

HAVAYOLU TAŞIMACILIĞI SEKTÖRÜNDE TOPSIS YÖNTEMİYLE FİNANSAL PERFORMANS DEĞERLENDİRMESİ

Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Y.2008, C.13, S.1 s

BİZİM PORTFÖY KATILIM 30 ENDEKSİ HİSSE SENEDİ FONU (HİSSE SENEDİ YOĞUN FON) NA AİT PERFORMANS SUNUM RAPORU

ĐSTANBUL PĐYASA GÜVEN ĐNDEKSĐ 2011 EKĐM ANKET SONUÇLARI TEDĐRGĐNLĐĞE RAĞMEN PĐYASALARDA ĐSTĐKRAR KORUNUYOR

Bölüm 8. Üst Yönetim Stratejileri : Kurumsal Stratejiler

KOÇ ALLIANZ HAYAT VE EMEKLİLİK A.Ş. GELİR AMAÇLI ULUSLARARASI ESNEK EMEKLİLİK YATIRIM FONU NUN

ERP Yazılımı Seçiminde İki Aşamalı AAS-TOPSIS Yaklaşımı 1

İÇİNDEKİLER. Contents I. KISIM İŞLETMECİLİK İLE İLGİLİ TEMEL BİLGİLER

VAKIFBANK T.A.Ş. ARAŞTIRMA VAKBN - 8 Mart 2012

1 OCAK - 30 HAZİRAN 2018 DÖNEMİNE AİT PERFORMANS SUNUŞ RAPORU VE YATIRIM PERFORMANSI KONUSUNDA KAMUYA AÇIKLANAN BİLGİLERE İLİŞKİN RAPOR

Bankaların Raporlama Tebliğindeki Değişiklikler Set I: Dipnotlarda Değişiklikler

Ders 8: Çok Kriterli Karar Verme

ERGO EMEKLİLİK VE HAYAT A.Ş BÜYÜME AMAÇLI ESNEK EMEKLİLİK YATIRIM FONU

ERGO EMEKLİLİK VE HAYAT A.Ş BÜYÜME AMAÇLI HİSSE SENEDİ EMEKLİLİK YATIRIM FONU

Ölçme ve Değerlendirme

TOPSIS YÖNTEMİNİ KULLANARAK FİNANSAL VE FİNANSAL OLMAYAN ORANLARA GÖRE PERFORMANS DEĞERLENDİRİLMESİ, ŞEHİRLERARASI OTOBÜS SEKTÖRÜNDE BİR UYGULAMA

VAKIF PORTFÖY BIST30 ENDEKSİ HİSSE SENEDİ FONU (HİSSE SENEDİ YOĞUN FON)

MATE211 BİYOİSTATİSTİK

KARŞILAŞTIRMALI TABLOLAR ANALİZİ 5. HAFTA

Transkript:

ÖZET XIII. Uluslararası İzmir Tekstil ve Hazır Giyim Sempozyumu BİR KONFEKSİYON İŞLETMESİNDE ANAHTAR MÜŞTERİNİN TOPSIS ÇOK KRİTERLİ KARAR VERME METODU KULLANILARAK BELİRLENMESİ Eda Acar, Mücella Güner Ege Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Tekstil Mühendisliği Bölümü, Bornova, İzmir, Türkiye eda.acar@ege.edu.tr Müşteriler firmaların en değerli varlığı ve elde edeceği başarının ana kaynağı olarak merkeze yerleştirilmekte ve her türlü kararın odak noktası olarak kabul edilmektedir. Günümüzün ekonomik, sosyal ve teknolojik koşullarının yarattığı büyük rekabet ise işletmeleri müşteri seçimi konusunda yeni stratejilere yönelmek zorunda bırakmıştır. Artan bu rekabete ayak uydurmanın yolu ise doğru ve firmanın belirlediği kriterlere en uygun ve arzu edilen müşterinin seçilmesinden geçmektedir. Bu beklentiler doğrultusunda, bu çalışmada bir konfeksiyon işletmesinden gerekli veriler alınarak, 4 adet müşteri ve bu müşterilerin değerlendirilmesinde kullanılan 5 adet seçim kriterinden oluşan bir karar matrisi ele alınmıştır. Müşterilerin dönüş hızı, sipariş çeşitliliğinin fazla olması, kar marj oranı, numune onay hızı ve siparişin firmaya uygunluğu seçim kriterleri olarak kullanılmıştır. Bu karar matrisindeki verileri kullanarak, müşteri seçimi problemini çözmek amacıyla TOPSIS (Technique for Order Preference by Similarity to Ideal Solution) metodu uygulanmıştır. İşlem adımları için Microsoft Excel 2007 hesaplamalarından yararlanılmıştır. Elde edilen sıralamada 1. müşterinin firma açısından en uygun müşteri olduğu belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Çok ölçütlü karar verme, Müşteri seçimi, TOPSIS Metodu, Sıralama 1. GİRİŞ İşletmeler var oldukları süre boyunca seçim yapmak durumundadırlar. Giderek zorlaşan ve değişime uğrayan hayat şartları işletmeleri en iyi seçim yapmaya zorlamaktadır. Bu seçim aşaması birden fazla alternatifi barındırdığı için karar verme sürecinde en sağlıklı sonuca ulaşmada sezgisel olarak yorumlamak yerine bilimsel metotlara başvurulması artık bir zorunluluktur. Bu amaçla birden fazla çok ölçütlü karar verme yöntemi bulunmaktadır. TOPSIS yöntemi alternatiflerin bir arada düşünüldüğü çok ölçütlü karar verme yöntemlerinden birisidir. Bu çalışmada ilk olarak TOPSIS yönteminin değişik sektördeki problemlerin çözümü için kullanıldığı alanlara yönelik olarak literatür incelemesi verilecek, metot ve materyal açıklandıktan sonra uygulama kısmında çalışma için seçilmiş olan işletmenin müşteri alternatiflerinin TOPSIS yöntemi ile tercih sıralaması belirlenecektir. Çalışmada müşteri dönüş hızı, kar marj oranı, numune onay hızı, siparişin firmaya uygunluğu ve sipariş çeşitliliği değerlendirme kriterleri olarak belirlenmiş ve bu kriterler birarada göz önüne alınarak tercih sıralaması belirlenmiştir. 2. LİTERATÜR İNCELEMESİ Karar verme problemlerinin çözümü için literatürde yer alan çalışmalar incelendiğinde TOPSIS yönteminin alternatifleri değerlendirme amacıyla sıklıkla kullanıldığı görülmektedir. Bu bölümde TOPSIS yönteminin kullanılmış olduğu bazı çalışmalara yer verilecektir. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası nda (İMKB) işlem gören 13 ana metal sanayi işletmesinin 2006-2010 dönemine ait mali tabloları kullanılmış, TOPSIS yöntemi ile işletmelerin finansal performansları değerlendirilmiştir [1]. Gıda işletmesindeki karar vericilerle yapılan görüşmeler sonucu elde edilen bilgilerle, belirsizlik ortamında, işletme için uygun olan 137

tedarikçi kriterlerini göz önünde bulundurarak, alternatifler arasından yapılacak tedarikçi seçimi bulanık TOPSIS yöntemi ile gerçekleştirilmiştir [2]. Trafik kazaları sonuçlarına göre ölümlü, yaralanmalı ve maddi hasarlı olmak üzere üç gruba ayrılmış TOPSIS ve AHP yöntemleri birlikte kullanılarak kazaların nedenleri ve sonuçları arasındaki ilişki matematiksel olarak incelenmiştir [3]. Bankacılık sektöründe yaklaşık on beş senedir faaliyet gösteren bir bankanın, hiç şubesinin bulunmadığı Güneydoğu Anadolu Bölgesi ndeki beş aday şehir arasından en doğru tercih yapabilmesine yönelik olarak bulanık TOPSIS yöntemiyle en iyi aday şehir belirlenmiştir [4]. Performans değerleme ölçütlerinden olan EVA ve TOPSIS yöntemlerinin hisse senedi piyasa değerindeki değişimle paralel hareket etme gücünü sınayarak sektördeki şirketlerin performans ölçütleri açısından karşılaştırılması yapılmıştır [5]. 2007-2010 dönemine ait üçer aylık GSYİH, ihracat ve turizm verileri kullanılarak Türkiye ekonomisi üzerine etkisi TOPSIS yöntemi ile analiz edilmiş, 2008 yılı ile 2009 yılının son çeyreği arasında küresel krizin etkileri ortaya çıkarılmıştır [6]. Türkiye de otomotiv sanayiinde faaliyet gösteren ve İstanbul Menkul Kıymetler Borsası nda (İMKB) işlem görmekte olan beş büyük ölçekli otomotiv firmasının bilançoları kullanılarak hesaplanan finansal oranlar ile, firmaların derecelendirilmesine yönelik bir çalışma yapılmıştır [7]. Tekstüre iplik üretimi yapan bir firmada sistemdeki gecikmelerin kaynaklarını, aksaklıklar gibi sorunların çözümüne katkı sağlayacağı düşünülen en uygun ERP yazılımının seçimi TOPSIS ve AHP teknikleri kullanılarak belirlenmiştir [8]. Meslek seçimi problemiyle yüzyüze kalan bir çok sektörde çalışma olanağı bulunan Endüstri Mühendisliği öğrencilerine yönelik kariyer planlama sürecinde yardımcı olabilmek için Bulanık AHP ve Bulanık TOPSIS yöntemi kullanılarak rasyonel bir seçim yapılmasına yardımcı olunmuştur [9]. Dört karar verici (müşteri) tarafından dört sanal mağazanın web sitesi, dizayn, ürün çeşitliliği, müşteri hizmetleri ve bilgi zenginliği kriterleri baz alınarak bulanık TOPSIS yöntemine göre sıralaması yapılmıştır [10]. Literatür araştırmalarından da anlaşılacağı üzere değişik sektörlerde alternatiflerin değerlendirilmesi amacıyla TOPSIS yöntemi kullanılarak yapılmış birçok çalışma örneği bulunmaktadır. 3. MATERYAL VE METOT 3.1 Amaç Çalışmanın amacı bir konfeksiyon işletmesinden alınan veriler sonucunda belirlenen kriterlere göre TOPSIS metodu kullanılarak müşterilerin sıralanması ve buna bağlı olarak anahtar müşteri seçiminin yapılmasıdır. 3.2 Materyal Tekstil sektöründe ihracat yapan bir firmanın müşterileri çalışmada materyal olarak kullanılmış, yetkili kişilerle yapılan görüşmeler sonrasında müşteriler ve firmanın müşterilerini değerlendirirken göz önüne almakta olduğu kriterler ile ilgili olarak gerekli bilgiler alınmıştır. 3.3 Metot TOPSIS metodu Hwang and Yoon (1981) tarafından geliştirilmiştir [11]. Yöntemin ana fikri seçilen alternatifin pozitif ideal çözümden en kısa mesafede ve negatif ideal çözümden en 138

uzak mesafede bulunması kavramına dayanmaktadır. Aşağıda TOPSIS yönteminin adımları tanımlanmıştır [12]. Adım 1 : Karar matrisi (D) oluşturulur. Karar matrisinin satırlarında i, i=1,2,...,m alternatifler, sütunlarında ise j, j=1,2,...,n ölçütler yer almaktadır. Bu matris karar vericiler tarafından oluşturulur ve Denklem (1) deki gibi gösterilir: Yukarıdaki matrisde m karar noktası sayısını, n değerlendirme faktörü sayısını verir. Adım 2 : Normalize karar matrisi (R) oluşturulur. Normalizasyon işleminin gerçekleştirilmesinde farklı teknikler bulunmaktadır. Vektör normalizasyonu sıklıkla kullanılan bir yöntem olarak ortaya çıkmaktadır. Normalize edilmiş karar matrisi için vektör normalizasyonu Denklem (2) de belirtilmiştir. (1) R matrisi denklem (3) teki gibi elde edilir: (2) Adım 3 : Ağırlıklı normalize karar matrisi (Y) oluşturulur. n Öncelikle değerlendirme kriterlerine ilişkin ağırlık değerleri ( w i ) belirlenir ( i 1) 1 wi. Daha sonra matrisinin her bir sütunundaki elemanlar ilgili wi değeri ile çarpılarak oluşturulan Y matrisi Denklem (4) teki gibidir. (3) (4) 139

Adım 4 : Pozitif ideal ( A *) ve negatif ideal ( A ) çözümler oluşturulur. İdeal çözüm seti için sütun değerlerinin en büyükleri (ilgili ölçüt minimizasyon yönlü ise en küçüğü) seçilir. Pozitif ideal çözüm setinin bulunması Denklem (5) te gösterilmiştir. Denklem (5) kullanılarak hesaplanacak olan set Denklem (6) da gösterildiği gibi oluşur. (5) Negatif ideal çözüm seti ise, sütun değerlerinin en küçükleri (ilgili değerlendirme faktörü maksimizasyon yönlü ise en büyüğü) seçilerek bulunur. Negatif ideal çözüm setinin bulunması Denklem (7) de gösterilmiştir. (6) Denklem (7) yardımıyla hesaplanacak olan set Denklem (8) de gösterilmiştir. (7) Her iki formülde de J fayda (maksimizasyon), J ise kayıp (minimizasyon) değerini göstermektedir. Adım 5 :. Her alternatifin pozitif ideal çözüm ve negatif ideal çözüme uzaklıkları hesaplanır. Her bir alternatife ilişkin ölçüt değerinin pozitif ideal ve negatif ideal çözüm setinden uzaklıklarının belirlenmesinde Euclidian Uzaklık Yaklaşımı kullanılmaktadır. Alternatiflere ilişkin elde edilen uzaklık değerleri ise Pozitif İdeal çözüme uzaklık ( S i *) ve negatif ideal çözüme uzaklık ( S i ) olarak gösterilmektedir. Pozitif ideal çözüme uzaklık ( S i *) değerinin hesaplanması Denklem (9) da sunulmuştur. (8) (9) Negatif ideal çözüme ( S i ) uzaklığın hesaplanması ise Denklem (10) daki gibidir. (10) Adım 6 : İdeal çözüme göreceli yakınlık değerleri hesaplanır. 140

Her bir alternatifin ideal çözüme göreceli yakınlığının ( Ci *) hesaplanmasında bir önceki aşamada bulunan uzaklık ölçüleri kullanılmaktadır. İdeal çözüme göreceli yakınlık değerinin hesaplanması Denklem (11) de sunulmuştur. Burada Ci * değeri O Ci * 1 aralığındadır ve büyük Ci * değeri daha iyi bir alternatif olduğunu açıklar. Ci *= 1 alternatifin pozitif ideal çözüm noktasında, Ci *= 0 alternatifin negatif ideal çözüm noktasında olduğunu gösterir. 4. ANAHTAR MÜŞTERİ SEÇİMİ (UYGULAMA) Doğru müşteri seçiminin işletmenin devamlılığına ve karlılığına büyük etkisi bulunmaktadır. Firma isteklerine, beklentilerine en uygun müşteri seçimi beraberinde başarıyı da getirecektir. Bu yüzden seçim kriterlerine göre müşterilerin sıralanması ve en iyilerinin belirlenmesi gerekmektedir. Bu çalışmada müşteri seçimi problemini çözmek amacıyla TOPSIS yöntemi kullanılmıştır. Firmayla yapılan görüşmeler sonucunda belirlenmiş olan alternatif dört müşteri çalışmada A1, A2, A3, A4 olarak sembolize edilmiştir. Müşteri değerlendirirken göz önüne alınmakta olan kriterler firmada yetkili kişilerle yapılan görüşmeler sonucunda belirlenmiş ve bu kriterlerin açılımı aşağıdaki gibi belirtilmiştir. 1. Müşteri (bilgi) dönüş hızı (MDH) : Müşterinin üretim konusunda bilgili olması, dosyalarını revize etmesi olarak tanımlanmıştır. 2. Sipariş çeşitiliğin fazla olması (SÇ) : Adet ve model bazında gelen siparişin çok çeşitli olması bant sisteminin değişmesine, makine ve çalışanların yer değişikliğine, tüm bunlara bağlı olarak zaman kaybına ve günlük üretim miktarında düşüşlere yol açmaktadır. 3. Kar marjı oranı (KMO) : Müşterinin firmayı üretim konusunda ne kadar zorladığıyla doğrudan ilgilidir. 4. Numune onay hızı (NOH) : Müşterinin ürünün özellikleri konusunda ne istediğini belirlemiş olması ve firmaya sürekli baştan numune yapmak zorunda bırakmaması olarak tanımlanmıştır. 5. Siparişin firmaya uygunluğu (SU) : Gelen siparişin makine, ekipman, işçi bakımından firmanın koşullarına uygun olup olmamasıdır. Bu çalışma için görüşülen firmanın üretimi genelde kot ağırlıklı olduğu için ince kumaşlarla çalışılmakta zorlanılmaktadır. Bu gibi siparişler de makine kulvarını yavaşlamakta, ve çok narin kumaşlar için yıkama esnasında yırtılma gibi sorunlarla karşı karşıya bırakmaktadır. Bu kriterler arasından müşteri dönüş hızının, kar marj oranının, numune onay hızının ve siparişin firmaya uygunluğunun yüksek, sipariş çeşitliliğinin düşük olması beklenmektedir. Tablo 2 de, alternatif müşteriler ve değerlendirme de kullanılan kriterlerden oluşan karar matrisi verilmektedir. Bu başlangıç matrisi müşterilerin 100 puan üzerinden firmadaki üç yetkili kişi tarafından değerlendirilip aritmetik ortalamasının alınmasıyla elde edilmiştir. Alternatif müşterilerin hiçbirinin, firmanın belirlemiş olduğu kriterleri tam olarak (11) 141

karşılamadığı görülmektedir. Dolayısıyla, bütün bu özellikler için en yüksek tatmin derecesine sahip en iyi alternatifi belirlemek amaçlanmaktadır. TOPSIS metodunu uygulayabilmek için, ilk olarak, her bir müşteri için farklı değerlendirme kriterlerinin izafi ağırlıklarının belirlenmesi gerekmektedir. Bu amaçla, uygulama yapılan firma yetkililerinin tecrübelerine dayanarak belirlemiş oldukları ağırlık değerleri wmdh = 0.15, wsç = 0.3, wkmo = 0.1, wnoh = 0.2, wsu = 0.25 şeklindedir. Bu ağırlık değerlerinden en önemli kriterlerin; sipariş çeşitliliğinin fazla olması, siparişin firmaya uygunluğu ve numune onay hızı olduğu anlaşılmaktadır. Daha az önem derecesine sahip kriterler ise müşteri bilgi dönüş hızı ve kar marj oranı olarak belirlenmiştir (Tablo 1.). Tablo 1. Müşteri seçim kriterleri ve kriterlerin ağırlık değerleri Sembol Müşteri Seçim Kriterleri Kriterlerin ağırlık değerleri MDH Müşteri (bilgi) dönüş hızı 0.15 SÇ Sipariş çeşitiliği 0.3 KMO Kar marjı oranı 0.1 NOH Numune onay hızı 0.2 SU Siparişin firmaya uygunluğu 0.25 Ağırlıklar belirlendikten sonra, Tablo 2 de verilen karar matrisi, Denklem (2) kullanılarak normalize edilmiştir (Tablo 3.). Normalizasyon işleminden sonra, karar matrisi, yukarıda belirtilen ağırlıklar ile çarpılmıştır. Ağırlıklandırılmış ve normalize edilmiş karar matrisi (Y) Tablo 4 te verilmektedir. Tablo 2. Anahtar müşteri seçimi için karar matrisi (D) Müşteri MDH SÇ KMO NOH SU A1 85 65 80 70 95 A2 84 75 87 80 75 A3 93 83 85 60 85 A4 76 78 80 75 79 Tablo 3. Normalize edilmiş karar matrisi (R) Müşteri MDH SÇ KMO NOH SU A1 0,501 0,430 0,481 0,488 0,566 A2 0,495 0,496 0,523 0,558 0,447 A3 0,548 0,549 0,512 0,418 0,506 A4 0,448 0,516 0,482 0,523 0,471 142

Tablo 4. Ağırlıklandırılmış ve normalize edilmiş karar matrisi (Y) Müşteri MDH SÇ KMO NOH SU A1 0,075 0,129 0,048 0,097 0,141 A2 0,074 0,148 0,052 0,111 0,111 A3 0,082 0,164 0,051 0,083 0,126 A4 0,067 0,154 0,048 0,104 0,117 Denklem (5) ve (7) kullanılarak elde edilen pozitif ideal ve negatif ideal çözümler Tablo 5 te verilmektedir. Tablo 5. İdeal ve negatif ideal çözümler MDH SÇ KMO NOH SU A + 0,082 0,129 0,052 0,111 0,141 A - 0,067 0,164 0,048 0,083 0,111 Denklem (9) ile her bir alternatifin pozitif ideal çözüme uzaklık ( S i *) değeri, Denklem (10) ile negatif ideal çözüme ( S i ) uzaklık değerleri hesaplanır. Bu değerlerden yararlanarak her alternatif için Denklem (11) de gösterilen ideal çözüme göreceli yakınlık değeri ( Ci *) bulunabilecektir. 5. BULGULAR Bu çalışmada TOPSIS metodu kullanılarak elde edilen sonuçlara göre en iyi alternatif A1 iken en kötü alternatif ise A3 olarak belirlenmiştir. Her bir karar noktası için pozitif ve negatif ideal çözüme uzaklık ve ideal çözüme göreceli yakınlık değeri Tablo 6 da verilmiştir. Buna göre sıralama açısından 0.75 puanla A1 ilk sırada, 0.47 puanla A2 ikinci sırada, 0.37 puanla A4 üçüncü sırada ve 0.30 puanla A3 son sıradadır. A1 kriterlere en uygun müşteri olarak belirlenmiştir. Tablo 6. S i *, Si ve Ci * değerleri Müşteri S i * S i Ci * Sıra A1 0,016 0,049 0,75 1 A2 0,036 0,033 0,47 2 A3 0,047 0,021 0,30 4 A4 0,039 0,023 0,37 3 TOPSIS metoduyla elde edilen sıralama Şekil 1 de verilmiştir. 143

0,8 0,6 0,4 0,2 0 Ci* 1 2 3 4 Müşteriler Ci* Şekil 1. Müşterilerin ideal çözüme göre yakınlık değerleri 6. SONUÇ VE ÖNERİLER Rekabetin yoğun bir şekilde yaşandığı günümüzde işletmeler faaliyetlerine devam edebilmek, üstünlük sağlayabilmek için en doğru kararı vermek durumundadırlar. Kuruluş yeri seçiminden, tedarikçi seçimi, işçi seçimi, makine ve teçhizat seçimi, malzeme seçimi, teknoloji seçimi, yatırım kararları, stratejilerin değerlendirilmesine kadar pek çok konuda bir seçimle karşı karşıya kalmaktadırlar. TOPSIS yöntemi alternatifler arasından tercih yapabilmek için kullanılan çok ölçütlü karar verme yöntemlerinden birisidir. Çalışmada uygulama yapılan işletme için 4 alternatif müşteri ve 5 seçim kriterinden oluşan problem TOPSIS metodu kullanılarak çözülmüştür ve bu metodun seçim aracı olarak uygulanabilirliği gösterilmiştir. Firma yöneticilerince belirlenen ve müşteri değerlendirirken göz önüne alınmakta olan kriterlerde en yüksek puanı alan ve minimize edilmesi beklenen siparişin çeşitliliği kriteri için (Tablo 1.) en düşük puan, ikinci önemli kriter olan siparişin uygunluğu için en yüksek puan verilmiş olan A1 müşterisi (Tablo 2.) firma için en uygun müşteri olarak belirlenmiştir. A2 müşterisi ise kar marjı oranı ve numune onay hızı değerlendirme kriterlerinde en yüksek puanı alarak ikinci sırada yer almaktadır. Üçüncü sırada müşteri dönüş hızı ve kar marjı oranı kriterleri için en düşük puana sahip A4 müşterisi gelmekte ve son sırada ise değerlendirme kriterleri arasında en yüksek ağırlığa sahip olan minimizasyon yönlü siparişin çeşitliliği ile maksimizasyon yönlü müşteri dönüş hızı kriterleri için en yüksek puanı alan A3 müşterisi yer almaktadır. PROMETHEE veya ELECTRE gibi diğer çok kriterli karar verme yöntemleri seçim aşamasında kullanılabilir ve çıkan sonuçlar birbiriyle kıyaslanabilir. Ayrıca karar verme sürecinde kriterlerin ağırlıklandırılmasında AHP yöntemi, belirsizlik nedeniyle de bulanık teori kullanılarak bütünleştirilebilir. 7. KAYNAKLAR [1] UYGURTÜRK, H., ve KORKMAZ, T., Finansal Performansın TOPSIS Çok Kriterli Karar Verme Yöntemi İle Belirlenmesi : Ana Metal Sanayi İşletmeleri Üzerine Bir Uygulama, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt. 7, Sayı.2, s 95-115. 144

[2] ÖZÇAKAR, N. ve DEMİR, H., Bulanık TOPSIS Yöntemiyle Tedarikçi Seçimi, İşletme İktisadı Enstitüsü Yönetim Dergisi, 2011, Sayı.69. [3] ALP, S. ve ENGİN, T., Trafik Kazalarının Nedenleri Ve Sonuçları Arasındaki İlişkinin TOPSIS ve AHP Yöntemleri Kullanılarak Analizi Ve Değerlendirilmesi, İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 2011, Sayı.19, s 65-87. [4] ÇINAR, N. T., Kuruluş Yeri Seçiminde Bulanık TOPSIS Yöntemi ve Bankacılık Sektöründe Bir Uygulama, KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 2010, s 37-45. [5] ÖZDEMİR, N., Halka Açık Finansal Kiralama ve Faktoring Şirketlerinin Performans Ölçümü ve Analizinde Kullanılan EVA ve TOPSİS Yöntemlerinin Hisse Senedi Değerleri ile Karşılaştırmalı Analizi, Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar Dergisi, Cilt. 48, Sayı.561. [6] ERDOĞAN, S., Küresel Kriz Döneminde İhracat Ve Turizm Gelirleri İle Büyümenin Türkiye Ekonomik Performansına Etkisi: TOPSIS Yöntemi İle Analiz, SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 2010, Cilt. 14, Sayı.20. [7] YURDAKUL, M. ve İÇ, Y., Türk Otomotiv Firmalarının Performans Ölçümü Ve Analizine Yönelik TOPSIS Yöntemini Kullanan Bir Örnek Çalışma, Gazi Üniversitesi Mühendislik- Mimarlık Fakültesi Dergisi, 2003, Cilt. 18, Sayı.1, s 1-18. [8] ÖZGÜL, Ö. ve YAZGAN, H., Bir İşletme İçin TOPSIS Ve AHP Yöntemleri İle ERP Yazılımının Seçimi, 26. Yöneylem Araştırması ve Endüstri Mühendisliği Konferansı, 2006. [9] ÇİL, F., Meslek Seçimi Probleminde Çok Özellikli Karar Verme Ve Çözüme Yönelik Geliştirilen Bireysel Kariyer Planlama Programı, http://www.ituemk.org/dosyalar/2006_3.pdf adresinden edinilebilir. [10] DÜNDAR, S. ve ECER, F., Fuzzy TOPSIS Yöntemi İle Sanal Mağazaların Web Sitelerinin Değerlendirilmesi, İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 2007, Cilt. 21, Sayı. 1. [11] HWANG, C.L. ve YOON, K., Multiple Attribute Decision Making: Methods and Applications, Springer-Verlag, 1981, New York. [12] SHIH, H.S., SHYUR, H.J. ve Lee, E.S., An Extension of TOPSIS for Group Decision Making. Mathematical and Computer Modelling, 2007, 45(7), pp 801-813. 145