DESTEK EĞİTİM PROGRAMI

Sakarya Bilim ve Sanat Merkezi DESTEK EĞİTİM PROGRAMI hedefler & kazanımlar yöntemler & teknikler formlar 2. BASIM Sakarya, 2013 1

Sıtkı DİLMAÇ Komisyon Başkanı Sakarya Bilim ve Sanat Merkezi Müdürü Hazırlayan Yıldıray ÇAMDEVİREN Ankara Üniversitesi E.B.F. Eğitim Programları ve Öğretim Lisans Psikolojik Danışma ve Rehberlik Birimi Başkanı Rehber Öğretmen/Psikolojik Danışman Danışmanlar Ali KARA Bahri YAĞMUR Bülent ÇETİN Dilek ÜNAL Erdal ERDEM Mecit BAŞTAN Murat ŞAHİN Rasim SOYLU Sıtkı DİLMAÇ Zeliyha ÇELİK Bu kitabın bütün hakları SAKARYABİLSEM e ait olup, yazılı izin alınmadan kısmen veya tamamen kullanılmaz, çoğaltılamaz, kopyası çıkarılamaz, fotokopisi alınamaz veya kopya anlamı taşıyabilecek hiçbir işlem yapılamaz. 2

İÇİNDEKİLER AÇIKLAMA 7 Destek Eğitim Programı 8 ALT PROGRAM TANITIMLARI BİLİMSEL ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ 9 Araştırmanın Amacı ve Önemi, Veri Toplama Teknikleri10 Rapor Yazma Teknikleri 11 GRUPLA ÇALIŞMA TEKNİKLERİ 13 Grupla Çalışmayı Neler Etkiler? 14 Grupla Çalışma Teknikleri 15 ETKİLİ İLETİŞİM BECERİLERİ 24 İletişimi engelleyen faktörler 25 ÖĞRENME YÖNTEMLERİ 27 Görsel ağırlıklı öğrenme 27 İşitsel Ağırlıklı Öğrenme 28 Kinestetik ağırlıklı Öğrenme 28 PROBLEM ÇÖZME TEKNİĞİ 31 Problem Çözme Tekniğinin Aşamaları 31 Problem Çözmede Kullanılan Yardımcı Teknikler 33 Altı Şapkalı Düşünme Tekniği 33 Beyin Fırtınası 36 Görüş Geliştirme Tekniği 37 Balık Kılçığı Şeması (Sebep-Sonuç DİYAGRAMI) 39 Püko Döngüsü 39 Sınama-Yanılma 40 Tümdengelim 40 Tümevarım 41 DİSİPLİN/ALTDİSİPLİN HEDEFLERİ Spor 42 Görsel Sanatlar 43 İşitsel Sanatlar 44 Dil ve Anlatım 44 Edebiyat 45 Sosyal Bilgiler 46 Coğrafya 48 Tarih 48 Fen ve Teknoloji 49 Fizik 50 Biyoloji 50 Kimya 51 Matematik 51 Bilişim Teknolojileri 52 Bilgi Kuramı 53 Düşünme Eğitimi 54 3

Tekno Tasarım 54 Proje 54 Estetik 55 DİSİPLİN/ALT DİSİPLİN KAZANIMLARI BİLİMSEL ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ ALT PROGRAMIYLA İLGİLİ DİSİPLİN/ALT DİSİPLİN KAZANIMLARI 56 Spor 56 Görsel Sanatlar 56 İşitsel Sanatlar 57 Dil ve Anlatım 57 Edebiyat 58 Sosyal Bilgiler 58 Coğrafya 60 Tarih 61 Fen ve Teknoloji 61 Fizik 62 Biyoloji 64 Kimya 64 Matematik 65 Bilişim Teknolojileri 65 Bilgi Kuramı 66 Düşünme Eğitimi 66 Tekno Tasarım 67 Proje 68 Estetik 68 Alanlara Ait Ortak Kazanımlar 69 GRUPLA ÇALIŞMA TEKNİKLERİ ALT PROGRAMIYLA İLGİLİ DİSİPLİN/ALT DİSİPLİN KAZANIMLARI73 Spor 73 Görsel Sanatlar 73 İşitsel Sanatlar 73 Dil ve Anlatım 73 Edebiyat 74 Sosyal Bilgiler 74 Coğrafya 74 Tarih 74 Fen ve Teknoloji 75 Fizik 75 Biyoloji 75 Kimya 75 Matematik 75 Bilişim Teknolojileri 76 Bilgi Kuramı 76 Düşünme Eğitimi 76 Tekno Tasarım 76 Proje 77 Alanlara Ait Ortak Kazanımlar 78 4

İLETİŞİM BECERİLERİ ALT PROGRAMIYLA İLGİLİ DİSİPLİN/ALT DİSİPLİN KAZANIMLARI79 Spor 79 Görsel Sanatlar 80 İşitsel Sanatlar 81 Dil ve Anlatım 82 Edebiyat 82 Sosyal Bilgiler 84 Coğrafya 85 Tarih 85 Fen ve Teknoloji 85 Fizik 86 Biyoloji 87 Kimya 88 Matematik 88 Bilişim Teknolojileri 89 Bilgi Kuramı 90 Düşünme Eğitimi 90 Tekno Tasarım 90 Proje 91 Alanlara Ait Ortak Kazanımlar 92 ÖĞRENME YÖNTEMLERİ ALT PROGRAMIYLA İLGİLİ DİSİPLİN/ALT DİSİPLİN KAZANIMLARI93 Spor 93 Görsel Sanatlar 93 İşitsel Sanatlar 94 Dil ve Anlatım 94 Edebiyat 94 Sosyal Bilgiler 95 Coğrafya 96 Tarih 96 Fen ve Teknoloji 97 Fizik 97 Biyoloji 97 Kimya 98 Matematik 98 Bilişim Teknolojileri 99 Bilgi Kuramı 99 Düşünme Eğitimi 100 Tekno Tasarım 100 Proje 100 Estetik 100 Alanlara Ait Ortak Kazanımlar 102 PROBLEM ÇÖZME TEKNİKLERİ ALT PROGRAMIYLA İLGİLİ DİSİPLİN/ALT DİSİPLİN KAZANIMLARI103 Spor 103 5

Görsel Sanatlar 104 İşitsel Sanatlar 104 Dil ve Anlatım 104 Edebiyat 105 Sosyal Bilgiler 107 Coğrafya 109 Tarih 109 Fen ve Teknoloji 109 Fizik 110 Biyoloji 110 Kimya 111 Matematik 111 Bilişim Teknolojileri 112 Bilgi Kuramı 112 Düşünme Eğitimi 112 Tekno Tasarım 113 Proje 113 Estetik 113 Alanlara Ait Ortak Kazanımlar114 Kendi İlgi ve Yeteneklerini Tanıma Ölçeği (FORM 4) 115 Öğrenci Performans Gözlem Formu (FORM 8) 116 Öğrenci Performans Gözlem Formu(Danışman Ortak) (FORM 8) 117 İlgi Yetenek Gözlem Formu (FORM 9) 118 Öğrenci Gözlem Kayıt Belgesi (FORM 10) 121 6

AÇIKLAMA Sakarya Bilim ve Sanat Merkezi PDR Birimi koordinatörlüğünde hazırlanmakta olan Sakarya Bilim ve Sanat Merkezi Öğretim Programları ve Klavuzu kitabının bir bölümü olarak ele alınan Destek Eğitimi Programı siz değerli öğretmenlerin uygulamalarına ışık tutmak amacıyla hazırlanmıştır. Bu kitapçıkta; iletişim becerileri, grupla çalışma teknikleri, öğrenme yöntemleri, problem çözme teknikleri ve bilimsel araştırma teknikleri alt program dallarının tanıtımlarının yanısıra, alt programlar içinde olmak üzere 19 farklı disiplin/alt disiplinin kazanımları ve hedefleri belirlenmiştir. Hazırlanan bu kitapçıkta yer alan hedefler ve kazanımlar, örnek niteliğinde olup fikir verme amacıyla kullanılabileceği gibi, konuyla ilgili olmak üzere ilgili hedefler ve kazanımlar değişiklik yapılmadan da kullanılabilecektir. Ayrıca kitapçıkta disiplin veya alt diplinin alanlarının kullanabileceği ortak alan kazanımları da bulunmaktadır. 7

Destek Eğitimi Programı Bilim ve sanat merkezi öğretim prosesinde üçüncü aşama olarak kabul edilen destek eğitim programında, öncelikle çocuk/öğrenciler, uyum programı sonunda ortaya çıkan performanslarına göre gruplara ayrılır. Gruplara ayrılan çocuk/öğrenciler, fen bilimleri, matematik, dil sanatları, sosyal bilimler, resim, müzik ve benzeri disiplin/alt disiplinlerde, alt program dalları olan iletişim becerileri, grupla çalışma teknikleri, öğrenme yöntemleri, problem çözme teknikleri ve bilimsel araştırma teknikleri ile ilişkilendirilerek eğitime alınırlar. Destek eğitim programında çocuk/öğrencilerce, bireysel ya da grup hâlinde proje hazırlama çalışmalarına da başlanır. Çocuk/öğrenciler proje tanımı, türleri, konuları, aşamaları ve yararları hakkında bilgilendirilir. Ayrıca bu dönemde örnek proje çalışmaları incelenir. Proje hazırlama süreciyle ilgili görsel araçlardan ( film, video, sunu vb.) yararlanılır. Basit projeler hazırlanır. Bu programın uygulama sürecinde ve sonunda gözlemlere dayalı olarak geri bildirimler alınır. Her öğrencinin bilimsel davranış performansları, ilgi, yetenek, bilişsel alan, duyuşsal alan ve devinişsel alanlarda elde edilen bilgileri merkezin PDR birimiyle paylaşılır. Bu programda istenilen hedeflere ulaşan çocuk/öğrenciler, sahip oldukları bireysel yeteneklerini fark edebilmek amacıyla akademik bilgilere dayalı olarak yaratıcılıklarını öne çıkaran ve bireysel farklılıklarıyla ilgili disiplinlere yönelik programların hazırlandığı BYF (Bireysel Yetenekleri Fark ettirici) programına alınırlar. 8

BİLİMSEL ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ Kapsam Araştırma Teknikleri; sunuşu, araştırma yöntemlerindeki farklı anlayışları, yaygın olarak kullanılan araştırma tekniklerini, araştırma basamaklarını, veri toplama ve analizini, yorumunu, rapor yazma esaslarını, kaynakça ve dipnot gösterme tekniklerini kapsamaktadır. Temel amaç; araştırma sürecini (sorun belirleme, veri toplama, veri analizi ve sonuçları yorumlama) incelemek, belli başlı bilimsel araştırma yöntemlerini (deneysel yöntem, betimleme yöntemi, tarihi yöntem vd.) gözden geçirmek ve belirli bir konu hakkında araştırma yapabilmek için gereken literatür bulma, veri toplama, verileri değerlendirme ve rapor yazma tekniklerini yazmaktır. Araştırma Teknikleri Aşamaları Belirlenen bir konuda araştırma yapılırken, belli aşamaları takip etmek, çalışmanın daha hızlı ve verimli olmasını sağlayacaktır. Bu aşamalar 8 başlık altında toplanabilir. 1- Araştırmanın Konusu 2-Araştırmanın Amacı ve Önemi 3-Araştırmanın planlanması 4-Problem Cümlesi 5-Kaynak Taraması (Anahtar kelimeler, veri toplama yöntem ve teknikleri: Veri türleri / kaynakça (ilgili kurumlar, kütüphaneler, ilgili kişiler, internet) Verileri toplama/sınıflandırma) 6-Varsayımlar 7-Tanımlar ve Sınırlılıklar (Araştırmanın içeriği, Başlıklar/alt başlıklar) 8-Yazım/sunum (rapor yazma teknikleri) Bilimsel araştırmada verilen bir araştırma konusunu; Bilimsel araştırma yöntemlerine uygun olarak yürütebilmek, Araştırma sonucuna uygun çözüm önerileri geliştirebilmek, Araştırma konusuna ait çözüm önerilerini analiz edebilmek, Bilimsel kurallara uygun olarak rapor edebilmek, Araştırma konusuna uygun amaç, önem, varsayım, sınırlılık ve tanımları yazabilmek, Araştırma amacına uygun veri toplama aracını uygulayabilmek, Araştırma verileri üzerinde temel istatistiksel işlemler ve çözümlemeler yapabilmek, Bulguların yorumlanması ile ilgili özellikleri açıklayabilmek, Araştırmada elde edilen bulguları yorumlayabilmek, Araştırma sonucuna göre öneriler geliştirebilmek, Yapılan araştırmayla ilgili özet yazabilmek, Araştırma raporunun yazımında dikkat edilmesi gereken kuralları açıklayabilmek, Kurallarına uygun olarak raporlaştırabilmek, gerekmektedir. 9

Bilimsel bir araştırma iki evreden oluşur. A-Araştırma Teknikleri (Araştırmanın Amacı ve Önemi, Veri Toplama Teknikleri) B-Araştırma Teknikleri (Rapor Yazma Teknikleri) A. ARAŞTIRMANIN AMACI VE ÖNEMİ, VERİ TOPLAMA TEKNİKLERİ Araştırma yapılacak konuda, amacı ortaya tam koyabilmek, çalışmanın önemini vurgulamak, Bilimsel araştırma teknikleri doğrultusunda, seçilen konu üzerinde araştırma yaparak, değişik kaynaklardan veri toplamak ve elde edilen verileri doğru olarak analiz edebilmek. Veri türleri 1- Belgesel tarama (kütüphane) 2- Gözlem 3- Görüşme 4- Yazışma 5- Internet Çalışmanın bu aşamasında dikkat edilmesi gereken hususlar aşağıdaki gibidir. Seçtiği konuyla ilgili kaynak taraması yapabilmek 1. Konuyla ilgili kaynak eser ve kişileri belirleyip yazma 2. Kaynak taraması için uygun bir plân hazırlama 3. Kütüphane çalışmalarında katalog kullanma 4. Yararlandığı kaynak ve kişilerden elde ettiği bilgileri not ve fişlere yazma 5. Basın yayın organlarını takip ederek konuya ilişkin bilgileri toplama 6- Internet ten araştırma yapma Araştırma konusuna uygun amaç, önem, varsayım, sınırlılık ve tanımları yazabilmek 1. Araştırma konusuna uygun olarak araştırmanın amacını yazma 2. Araştırma konusuna göre araştırmanın önemini yazma 3. Araştırmanın dayandığı temelleri yazma 4. Araştırma konusunun sınırlılıklarını yazma 5. Araştırma konusuna uygun tanımları yazma Araştırma verileri üzerinde temel istatistiksel işlemler ve çözümlemeler yapabilmek 1. Elde ettiği verileri amacına uygun olarak sınıflayıp yazma 2. Sınıflandırdığı veriler üzerinde gerekli olan istatistiksel işlemleri yapma 3. Verileri tablo halinde gösterme 4. Sonuçları kontrol etme Bulguların yorumlanması ile ilgili özellikleri açıklayabilmek 10

1. Bulguların nasıl yorumlanacağını yazma 2. Yorumlamada dikkat edilmesi gereken özellikleri yazma 3. Bulguların yorumlanmasını örnek vererek açıklama Araştırmada elde ettiği bulguları yorumlayabilmek 1. İstatistiksel tekniklerle elde ettiği bulguları yazma 2. Bulgular doğrultusunda yorumunu yazma 3. Yaptığı yorumun doğruluğunu tabloya göre kontrol ederek yazma Araştırma sonucuna göre öneriler geliştirebilmek 1. Araştırma sonuçlarına dayalı olarak gerçekleştirilebilecek öneriler yazma 2. Bu önerileri önemine göre sıralayıp yazma Yaptığı araştırmayla ilgili özet yazabilmek 1. Araştırmanın tüm aşamalarını özetleyerek yazma 2. Yazdığı özeti, araştırmanın ilgili bölümüne yerleştirme B. RAPOR YAZMA TEKNİKLERİ Araştırma raporunun yazılmasında temel kurallar 1-Bilimsel kurallar 2-İçerik ile ilgili kurallar a-alıntıların kullanılması b-dipnotların yazılması -Kaynak belirtme amaçlı dipnot -Ek bilgi verme amaçlı dipnot Araştırma raporunun yazılması 1-Ön bölüm a-başlık sayfası b-önsöz c-içindekiler d-listeler 2-Ana bölüm/metin a- Giriş -Problem -Amaç -Önem -Sınırlılıklar -Tanımlar b- Kaynak araştırması c- Materyal ve yöntem -Evren ve örneklem -Araştırma modeli -Veriler ve toplanması 11

-Verilerin işlenmesi d- Araştırma sonuçları e- Tartışma f- Sonuç g-öneriler h-özet 3-Arka bölüm a-ekler b-kaynaklar listesi Çalışmanın bu aşamasında dikkat edilmesi gereken hususlar aşağıda özetlenmiştir. Raporlaştırma ile ilgili temel kavramlar bilgisi 1. Rapor, dipnot, kaynakça, metodoloji kavramlarının tanımlarını yazma 2. Verilen bir kavramın tanımını, verilen bir dizi tanım arasından seçip işaretleme 3. Verilen bir dizi kavramla, bir dizi tanımı eşleştirip işaretleme Araştırma raporunun bölümlerini sıralayabilmek 1. Araştırma raporunda bulunması gereken bölümleri sırasıyla yazma 2. Sırası karışık verilen bölümleri sıraya koyma 3. Verilen bir bölümde bulunması gereken öğeleri yazma Araştırma raporunun yazımında dikkat edilmesi gereken kuralları açıklayabilmek 1. Araştırma raporunun yazılmasında dikkat edilmesi gereken kuralları yazma 2. Raporlaştırmada kullanacağı dilin özelliklerini açıklama 3. Kapak düzeninin nasıl olacağını yazma 4. Raporlaştırmada kâğıt düzeninin nasıl olacağını yazma 5. Raporlaştırmada başlık ve paragraf düzeninin nasıl olacağını yazma 6. Raporlaştırmada şekil ve tabloların yerleştirilmesinde dikkat edilecek özellikleri açıklama 7. Dipnot yazımında dikkat edilmesi gereken kuralları açıklama 8. Alıntı yapılırken dikkat edilmesi gereken kuralları açıklama 9. Kaynakça yazımında dikkat edilmesi gereken kuralları açıklama 10. Özet yazmada dikkat edilmesi gereken kuralları açıklama 12

GRUPLA ÇALIŞMA TEKNİKLERİ GRUP NEDİR? Grup : Aynı yerde bulunan kimse ve nesneler bütünü, küme, öbek Ortak bir amacı gerçekleştirmek için veya bir inanç etrafında iki ya da daha fazla insanın bir araya gelerek oluşturdukları topluluklardır. Birey :Toplumları oluşturan, nitelikleri toplum içinde belirlenen insanların her biri, fert Rol :Bireyden beklenen veya toplumda üstüne düşen görev Bireyin statüsüne uygun davranışlarına "rol" denir Statü :Bir toplum içinde yaşayan bireyin, o toplumdaki yerini, konumunu ve mevkisini belirleyen özelliklerine toplumsal statü denir. Grup çeşitleri Biçimsel gruplar: Üyeleri arasında yüz yüze, samimi, sıcak ilişkilerin bulunduğu gruplardır. Üyeler arasındaki ilişkilerde gelenekler, görenekler ve din kuralları geçerlidir. Örneğin: aile, akraba grupları Biçimsel olmayan gruplar : Üyeleri arasında resmi, dolaylı ve çıkar ilişkilerine dayalı gruplardır. Üyeler arası ilişkilerde, yasalar yönetmelikler geçerlidir. Örneğin: dernek, siyasi parti Grubun Özellikleri Grubu oluşturan insanların ortak bir amaçları vardır. Grubun içerisinde bir işbölümü vardır. Grubun ortak değer ve normları vardır. Grup üyeleri arasında rol ve statü ayrımı vardır. Grup içerisinde birbirleriyle bağlantılı ilişkiler ağı vardır. Bireylerin psikolojik ve fizyolojik ihtiyaçlarına cevap verirler. Her grup, amaçladığı işlevini sürdürdüğü müddetçe varlığını sürdürür. Grupla çalışmanın bireye yararları Başkalarıyla iletişim ve etkileşim olanağı sağlar. Sosyal ve duygusal gelişimi destekler. 13

İletişim becerisi kazandırır. Bireye kendini ifade etme olanağı sağlar. Bireyin kendini gerçekleştirmesine yardımcı olur. Kişilik gelişimini destekler. Kimlik kazanmaya yardımcı olur. Güven duygusunu geliştirir. Liderlik duygu ve becerisi kazandırır. Öğrenmeyi kolaylaştırır. İşbirliği yapma alışkanlıkları kazandırır. Yaratıcılığı özendirir ve geliştirir. GRUPLA ÇALIŞMAYI NELER ETKİLER? A. PSİKOLOJİK ORTAM 1. Bireyin Psikolojik Durumu İhtiyaçlar Kişilik Huy ( Mizaç ) Karakter 2. Grubun Psikolojik Özellikleri Grup üyelerinin yetenekleri. Grubun büyüklüğü Üyelerin bağlılığı. Liderlik biçimi. 3. Grup Dinamiği Grubun bireye etkisi B. FİZİKİ ORTAM Ortam Düzenlemede Nelere Dikkat Edilmeli Grubun rahat çalışabileceği büyüklükte olmalı. Grubun etkinliği diğer grupların çalışmalarına engel olmamalı Ortam etkileşim ve iletişimi kolaylaştırıcı olmalı Ortamda gerekli araç gereç ve materyal hazır olmalı Işık, ısı, ses gibi özellikler yeterli ve rahatsız etmeyecek düzeyde olmalı Grup üyeleri ortama yabancı olmamalı ( ilk kez görüyor olmamalı ) 14

C. ETKİLİ LİDERLİK Etkili Bir Liderin Temel Özellikleri Teknik yeterlik Yüksek güdülenme düzeyi Yüksek enerji düzeyi Etkili problem çözme yeteneği Ayrıntıları görebilme İnsanları anlayabilme Kendine güven Kararı paylaşma Ödül dağıtımında adil olma Astlarına yardımcı olma Engelleri yok etme becerisi Bireylerin kişisel doyumuna önem verme GRUPLA ÇALIŞMA TEKNİKLERİ KONGRE Bazı temel eğitim sorunlarını tartışmak üzere öğretmen, öğrenci ve bilim adamlarının katılımı ile yapılan toplantılardır. Çeşitli ülkelerden yöneticilerin, elçilerin, delegelerin katılmasıyla yapılan toplantı Dinleyiciler de aktif olarak katılıp soru sorabilir katkı yapabilir. Özellikleri İlgili alanda temel konular tartışılır Farklı kurum ve grup temsilcileri katılır. Tekrarlıdır Dinleyici grubu vardır. Sunulacak bildiriler önceden hazırlanır. Dinleyiciler aktiftir. Dikkat edilecek hususlar Konusu öğretmen, yönetim, öğrenci ve gerektiğinde velilerin katılımı ile belirlenmeli. İlgililerin katılımı ile bir organizasyon grubu oluşturulmalı. Çalışmanın tarihi ve yeri önceden belirlenmeli. 15

Katılımcılar önceden belirlenmeli ve zamanları ayarlanmalı. Dinleyicilere davetiyeli yer hazırlanmalı ve önceden duyurulmalı. Salon uygun olarak düzenlenmeli. Bildiriler sunulduktan sonra uygun bir süre dinleyici soru ve katkısı alınmalı. Dinleyici soruları ve katkıları için başkan söz sırası vermeli. ŞURA Bir alanla ilgili olarak oluşturulan danışma kurulu. Belli konuları tartışmak ve uygulama amaçlı öneriler oluşturmak üzere toplanan danışma kurulu. KÜME ÇALIŞMASI Öğrencilerin, aralarında seçtikleri bir başkanın kılavuzluğu altında iş birliği yaparak ortak amaçlar doğrultusunda çalışmalarına imkân sağlayan eğitim yöntemi. Özellikleri Küme çalışmasın öğrencinin ilgi ve ihtiyaçları dikkate alınarak yapılır. Grupta yüksek düzeyli etkileşim vardır. Yaparak yaşayarak öğrenme sağlanır. Birçok farklı öğrenme yolu kullanılır. Öğrencilerin bir birinden etkilenerek öğrenmesi sağlanır. İş bölümü esastır. Sosyal becerileri geliştirir Grup çalışması ve bireysel çalışma birlikte yürür. Dikkat edilecek hususlar Konular önceden belirlenmeli ve ilgilere göre konu dağıtımı yapılmalı. Heterojen ( ayrışık ) gruplar oluşturulmalı Demokratik yollarla, küme başkanı, sözcü, yazman ve materyalci ( kaynak toplayıcı ) belirlenmeli. Öğretmen ve grup arasındaki iletişimi grup başkanı sağlamalı. Küme, birlikte çalışma planı yapmalı. Öğretmen kümeleri sürekli izlemeli ve her birine yardımcı olmalı. Farklı kaynak ve araç gereç kullanımına özen gösterilmeli ve teşvik edilmeli. Konu sunulduktan sonra sınıfın soruları cevaplandırılmalı. Öğretmen tartışma sonunda konuyu özetleyerek eksikleri tamamlamalı. 16

PANEL Özellikleri Küçük bir grubun dinleyiciler önünde bir sorunu resmilikten uzak bir biçimde tartışılmasıdır Panelde; önceden belirlenmiş bir konu, 3-5 kişi tarafından dinleyicilerin önünde tartışılır. Panel grubu tartışılan konuyu iyi bilen belirli konuların uzmanlarından oluşabileceği gibi farklı düşünce ve görüşe sahip kişilerden de oluşabilir. Panelde bir ana konunun farklı yönlerinin tartışılması mümkündür. Üstünlükleri İyi planlanırsa katılım artar. Dinleyicilere katkı getirme fırsatı sağlar. İlgi uyandırır etkin katılımı sağlar. Problem farklı görüşteki kişilerin bakış açılarına göre çok yönlü irdelenebilir. Öğrenmenin kalıcılığını arttırır. Sınırlılıkları Konunun sistemli olarak işlenmesine uygun değildir. İyi planlanmazsa başarısızlık önlenemez. Kontrolü güçtür. Konunun etraflıca ortaya konması için zaman yeterli olmayabilir. Aktif öğrencileri baskın konuma getirir. Dikkat edilecek hususlar İyi planlanmalı. Başkan görev ve sorumluluklarını bilmeli. Konu üyelere ve katılımcılara açık seçik ifade edilmeli. Konunun her üyeye düşen bölümü önceden belirlenmeli. Katılımcılar ( Panelist ) iyi hazırlanmalı. Başkan yönlendirme amacıyla soracağı soruları önceden hazırlamalı. Konuşmacılar zamanı iyi kullanmalı süreyi aşmamaya özen göstermeli. Panelin yapılacağı yer önceden hazırlanmalı. Başkan konuyu ve konuşmacıları tartışmanın başında dinleyicilere tanıtmalı. Konuşmacılar bir birleriyle karşılıklı tartışmadan kaçınmalı. Başkan en sonunda kısa bir özet yaparak paneli bitirmeli. 17

AÇIK OTURUM Değişik görüşlere sahip küçük bir öğrenci yada konuşmacı grubun, bir başkan yönetiminde sanatsal düşünsel,siyasal, toplumsal vb. içerikli bir konuyu diğer bir öğrenci kitlesi önünde tartışması için düzenlenen sözel bir iletişim türüdür. Dikkat Edilecek Hususlar Çalışmanın verimli olması sağlanmalıdır. Konuşmacı sayısı çok kalabalık tutulmamalıdır. Konuşmacılara eşit zaman ve konuşma fırsatı verilmelidir. Sert tartışmalara yer verilmemelidir. Her zaman karşı fikirlere saygı duyulmalıdır. FORUM Değişik görüşlere sahip kişi yada grupların herhangi bir konudaki sorunları tartışarak bir sonuca varmak için bir başkan yönetiminde sürdürdükleri sözel iletişim türüdür. Bu teknikle tartışmalı bir konunun farklı yönleri o alanda iyi yetişmiş kişilerce dinleyiciler karşısında tartışılır. Ayrıca dinleyiciler kendi görüşlerini açıklama fırsatı buldukları için bu teknik daha da önem kazanmaktadır. Üstünlükleri Belirli bir konunun farklı ve tartışmalı yönlerinin açıklığa kavuşturmakta başarıyla uygulanır. İlgi uyandırır, değişik görüşlerin sunulmasına uygundur. Dinleyicilerin etkin katılımını sağlar. Sınırlılıkları Konuşmacılar dinleyicilerin beklentilerine uygun konuşulmayabilir. Başarı konuşmacıların gücüne bağlı olduğundan bu teknikte başarı şansı her zaman yüksek olmayabilir. SEMPOZYUM Belirli bir konuyla ilgili iki yada daha çok sayıda konuşmacının katıldığı bir grup tartışması tekniğidir. Daha çok bir konferans havası taşıyan teknikte konunu değişik yönleri kısa açıklamalarla dinleyiciler sunulduktan sonra, bunu soru-cevap yada büyük grup tartışması izler. Sempozyumda, her oturumda üye sayısı 3 den az 6 dan çok olmamalıdır. 18

Üstünlükleri Takrire göre geniş alanda yaşantı ve bilgi edinme olanağı sağlar. Dinleyicilerde bilimsel ilgi uyandırır. Konu tartışmalı olduğundan dinleme isteğini artırır. Dinleyicilerin etkin katılımı kolay sağlanır. Sınırlılıkları Konuşmacılar konuya yeterince hakim değillerse olgulardan çok kişisel görüşler ön plana çıkar. Konu yeterince kapsanamayabilir. Her yaş, konu ve eğitim düzeyi için uygulanamaz. İyi bir organizasyon ve madde kaynaklarını gerektirir. SEMİNER Seminer, belirli bir öğretim konusunu ele alan ve bu konuda otorite sayılan biri tarafından yönetilen 5-30 kişinin katıldığı bir grup çalışmasıdır.seçilen öğretim konusunda proje yada araştırma yoluyla hazırlanıp sunulur. Üstünlükleri Öğrencilere rehberlik edecek, konusunda tanınmış bir uzman vardır Dikkatli, sistemli bir araştırma ve tartışma yapılabilir. Değişik kaynaklardan bilgi sağlanabilir. Katılanların yoğun bir şekilde çalışmalarını destekler. Sınırlılıkları Çok zaman alıcı bir öğretim yöntemidir. Başarı büyük ölçüde katılanların motivasyonuna bağlıdır. İlgili kaynaklar bulunamayabilir. Üyeler istenen nitelikte rapor hazırlamak için verilen zamanı kullanmak isteğinde olmayabilirler. KOLLEGYUM Uygulanışı Her iki panelin üyeleri dinleyici karşısında yerlerini alırlar. 19

Dinleyicileri temsil eden grup konuyu sunar ve kaynak kişilerden oluşan panelistlere sorularını yöneltirler. Kaynak kişiler sorulan sorunun kendi uzmanlık alanlarına giren bölümünü açıklarlar. Lider, dinleyicileri soru sorma ve katkıda bulunmaya özendirir. Tartışmalar özetlenir Üstünlükleri İşbirlikçi çalışmayı kazandırır. Kaynak kişileri, dinleyici problemleri ve ihtiyaçlarına yöneltir. Etkili katılımı sağlar. Sınırlılıkları Kaynak kişiler sorulara yanıt vermekten çok kendi tercih ettikleri konuları tartışmaya açabilirler. Teknik için gerekli zamanı ayırma güç olabilir. BÜYÜK GRUP TARTIŞMASI Büyük grup tartışması süreci; yüz yüze etkileşim biçimi olup, problem çözme ve işbirliği sağlama, planlama ve kontrol işine katılmada uygulanan bir grup öğretimidir. (Bilen,1996) Üstünlükleri Grubun ilgisini uyanık tutar. Birlik ve beraberlik duygusunu güçlendirir. Tartışılanların üyelerce kontrolü sağlanır. Yaratıcı düşünmeyi özendirir. Sosyal davranışları geliştirir. (Bilen,1996) Sınırlılıkları Diğer öğrenme tekniklerine göre az konu kapsanır. Çok yavaş ilerler. Yan fikirlere sapma kolaylaşır. Bazı öğrenciler tartışmayı tekeline alabilirler. Grup genişledikçe her öğrencinin katılma şansı azalır. (Bilen,1996) KÜÇÜK GRUP TARTIŞMASI Tartışmalara geniş ölçüde katılımı sağlamak amacıyla büyük grubun küçük gruplara bölünmesinden oluşmaktadır. (Bilen,1996) Küçük grup tartışmasına buzz grup, grup 66 yada vızıltı grupları da denmektedir. 20

Küçük grup tartışması 4 ile 36 dakika arasında sürebileceği için bu gruba kısa süreli tartışma grupları da denmektedir. (Küçükahmet,2002) Üstünlükleri Herkes kendini rahat hissederek konuya katılır. Sorumluluk duygusunu geliştirir. Grupta birlik ve beraberliği arttırır. Grup üyelerinin fikirlerinden yaşantılarından yararlanılarak problemin çözümünde kullanılacak öneriler belirlenir. (Bilen,1996) BEYİN FIRTINASI ( Problem çözme teknikleri bölümünde anlatılmıştır.) ÇEMBER TARTIŞMA Öğrencilerin yani grup üyelerinin bir konuyu tartışmak amacıyla çember oluşturacak şekilde yerleştirildiği tekniktir. Çember tartışmada öğrenci sayısı 10-15 kişiyi geçmemelidir. Bir konu veya üniteye başlarken yada konu veya ünite özetlenirken kullanılabilir. (Bilen,1996) Uygulanışı Grup çember şeklinde oturtulur. Tartışılacak olan konu sunulur. Tartışmaya liderin sağındaki kimseden başlanır. Her üyeye bir dakikalık zaman verilir. Her konuşma not edilir. Tartışmanın sonunda esas noktalar tespit edilip özetlenir. (Bilen,1996) Üstünlükleri Her üyenin konuşmasına olanak verir. Bir kişinin toplantıyı tekeline alması önlenir. (Bilen,1996) Sınırlılıkları Eğer grup çok geniş yada problem çok basitse çemberin sonundakilere söyleyecek önemli bir şey kalmayabilir. Grup üyeleri aynı noktaya takılıp kalabilir. (Bilen,1996) 21

DRAMATİZASYON Öğrencilerin hangi durumlarda nasıl davranmaları gerektiğini yaşayarak öğrenmeleri sağlayan bir öğretme tekniğidir. Problem çözme ve iletişim kurma yeteneğini geliştirir.(demirel,2003) Önceden hazır bir metin olmaksızın katılımcıların kendi yaratıcı buluşları özgün düşünceleri öznel anıları ve bilgilerine dayanılarak oluşturdukları eylem durumları ve doğaçlama canlandırmalarıdır. Drama Aşamaları Isınma ve rahatlama çalışmaları. Oyunlar. Doğaçlama. Oluşum. Değerlendirme. Üstünlükleri Birlikte çalışma becerisini geliştirir. Bireylerin iç görü kazanmasını sağlar. Başkalarını anlama ve iletişim becerisini geliştirir. Öğrencilerin kendilerine güven duymalarını sağlar. Bireyin hayal gücünü, hislerini ve düşüncelerini geliştirir. (Demirel,2003) WORKSHOP Uygulamaya dönük grup tekniklerinden biri olan workshop tekniği, bireylerin ortak bir konu üzerinde çalışmalarını, düşünmelerini ve öğrenmelerini sağlar. Workshop bireyleri belli bir yerde kısa bir zaman süresinde toplayarak ortak eğitim sorunlarını ilgi veya iş problemlerini bir araya getiren ve öğreten bir tekniktir.(bilen,1996) Üstünlükleri Uygulamaya dönük bir tekniktir. Öğrenme hızını artırır. Özgür bir çalışma ortamı sağlar. (Bilen,1996) Sınırlılıkları Çok kalabalık gruplarda uygulanamaz. Yaygın bir teknik değildir. (Bilen,1996) 22

MÜNAZARA İki ekibin, bir konuyu ele alarak dinleyiciler ve bir jüri önünde iki karşı tezi savunmalarıdır. Bu teknikte savunulan fikrin kazanılması ve kaybedilmesi söz konusudur. Münazara tekniğinde her grup kendi fikirlerini savunmaya ve diğer grubun fikirlerini ve görüşlerini çürütmeye çaba sarf ederler. Dikkat Edilecek Hususlar Münazara, bir yarışma değil bir fikir tartışmasıdır. Ağzı kalabalık tipler yerine konuya inanmış tipler seçilmelidir. Ekiptekiler hem kendi savunacakları tezi hem de karşı tezi iyi bilmelidir. SORU-CEVAP Sınıf etkinliklerinde soru sorulması ve cevap verilmesi yoluyla tartışmanın yürütüldüğü bir öğrenme tekniğidir.(bilen,1996) Cevap almak amacıyla soru sormaktır. Öğretmenin bir konuyla ilgili öğrencilere birtakım sorular sorması ve bu sorulara aldığı cevapları eleştirerek öğretim yapmasıdır.(büyükkaragöz,1997) Üstünlükleri Öğrencilerin derse ve konuya karşı dikkat ve ilgilerini arttırır. Sorular öğretimde tekrar ve pekiştirmeyi sağlar. Ezberlemeyi ortadan kaldırarak gerçek öğrenmeyi sağlar. Öğrencilerin etkinliklere aktif katılmalarını sağlar. Öğrencilerin düşüncelerini anlamlı biçimde açıklamalarına imkan verir. Sınırlılıkları Derste sürekli soru sorulması dersi sıkıcı hale getirir. Anlatma yöntemine göre daha fazla süre gerekir. Sorulara cevap veremeyen öğrencilerin kendilerine güveni azalır. Serbest düşünmeyi engeller. 23

ETKİLİ İLETİŞİM BECERİLERİ İletişim, düşünce ve görüşlerin sözlü veya sözlü olmayan yollarla karşılıklı alışverişi ve bizim başkalarını başkalarının da bizi anlama süreci olarak tanımlanmaktadır. İletişim yazma ve konuşmanın yanında birçok değişik yolla yapılabilmektedir. Jest ve mimikler, vücut duruşu, göz teması gibi sözlü olmayan yollar ile de iletişim yapabilmekteyiz. Kendimizi bir düşünelim. Paylaşmak istediğimiz bir konu olduğunda (sevincimiz veya sıkıntımız olabilir) aklımıza ilk kim geliyor? Kiminle konuşmaya, dertleşmeye istek duyuyoruz? Veya paylaşmak istediğimiz bir konu olduğunda kesinlikle anlatmayı aklımızdan bile geçirmediğimiz kişiler kimlerdir? Gibi soruları kendinize sorun. Çevremizde bulunan bazı insanlarla konuşmak kolay ve zevk vericiyken, bazılarıyla kurduğumuz iletişim çok zorlayıcı ve yüzeysel olabiliyor. Benzer kişilik özellikleri, ortak ilgi alanları ve hobiler, birbirine yakın değerler ve eğitim düzeyi gibi pek çok faktör, insanlar arası ilişkilerde temel öneme sahiptir. Ama kişiler arası ilişkilerde, kalitenin asıl belirleyicisi dinleme becerileridir. Ortak birçok noktamız olsa bile bazı insanlarla yakın ilişkiye girmekten kaçınırız. İletişimi engelleyen faktörler: 1. Öğüt vermek, çözüm getirmek, yönlendirmek: Bu tür tavırlar karşıdaki kişide baskı ve suçluluk duyguları uyandırarak iletişimin kesilmesine neden olabilir. Örn; Şöyle yap, böyle yapma..., "Bu şekilde hareket etmemelisin..." gibi mesajlar. 2. Yargılamak, eleştirmek, ad takmak: Bu tür tepkilerle karşılaşan kişiler kendilerini anlaşılmamış, haksızlığa uğramış hissederler. Bunun sonucunda iletişimi keserek karşılık verebilirler. Örn; "Sen zaten hep kolaya kaçarsın...", "Şikâyetten başka bir şey bilmezsin zaten..." 3. Soru sormak, araştırmak, incelemek: Bu tür yaklaşımların içinde önyargı, eleştiri veya zorunlu çözüm bulunur, ayrıca konuşma, sorulara cevap vermeye takılarak, yön değiştirip asıl konudan uzaklaşabilir. Örn; "Neden?...Sen ona ne yaptın?...o sana ne dedi?..." 4. Teşhis, tanı koymak: Dinleyen kişi sanki konuşanın niyetini, söylemek istediklerini çok iyi biliyormuş gibi bir tavır içine girdiğinden, konuşanı savunmaya iterek sinirlenmesine veya öfkeli cevaplar vermesine neden olabilir. Örn; "Ben senin aslında neden öyle yaptığını biliyorum..." 5. Teselli etmek, konuyu değiştirmek: Söyledikleri duyulmadan, teselli ediliyormuş hissini yaşayan kişi, kendini anlaşılmamış, dinlenilmemiş hisseder. Dinlemeden verilen teselli mesajları, konuşan kişide sorununun küçümsendiği duygusunu yaratabilir. Örn; "Aldırma, boş ver...", "Başka şeyden konuşalım..." Bunların ardından, kendimizi gözden geçirelim... Arkadaşlarımız, sevgilimiz veya ailemizle yaptığımız günlük konuşmalarda tarzımız ve yaklaşımımız genelde nasıl? İletişimimiz yukarda sözü edilen dinleme engellerine takılıyor mu? Tam yanıtı bulamıyorsanız, kendinizi 1 2 gün izleyerek nasıl bir iletişim kurduğunuzu gözden geçirmenizde yarar vardır. 24

Başarılı iletişimin temel koşulları 1.Dinleme: Dinleme için dört adım bulunmaktadır. Etkin dinleme; Empati kurarak dinleme; Açıklıkla dinleme; Farkında olarak dinleme. a) Etkin dinleme; dinleme, katılım gerektiren bir süreçtir. Bir konuşmanın anlamını tam olarak kavrayabilmek için soru sormanız, geribildirimde bulunmanız gerekmektedir yani iletişim sürecinde işbirlikçi olmanız gerekmektedir. b) Empati kurarak dinleme; Empati, kişinin iletişim sırasında karşısındakinin duygu ve düşüncelerini anlayabilmesini ve böylece duyarlı bir yaklaşım içinde olmasını sağlar. Empati kurarak dinleyen kişiler iyi bir dinleyici olmalarının yanı sıra, karşıdaki kişinin dile getirmediği duygularını da sezebilir, bakış açılarını kavrayabilirler. c) Açıklıkla dinleme; Açıklıkla dinlemek için en önemli kural, yargılamadan önce sözün ve konuşmanın tamamını duymaktır. Ön yargılarımız, eleştiriye açık olmamamız, bazen de karşı tarafın yargılayıcı tutumu açıklıkla dinlememizi engelleyebilir. Açıklıkla dinleyemediğimiz zaman karşımızdakiyle aramızda anlaşmazlık oluşur ve iletişimde kopukluk olur. d) Farkında olarak dinleme; farkında olarak dinlemenin iki bileşeni vardır. Birincisi, söylenenleri tarih ve insanlarla ilgili olan kendi bilgilerinizle karşılaştırmak. İkinci bileşeni ise uygunluğu dinlemek ve gözlemlemek. Kişinin ses tonu, yüz ifadesi ve duruşu konuşmanın içerine uygun muduru aramaktır. 2. Kendini Açma: Kendini açma, kendiniz ile ilgili bilgi iletmek anlamında kullanılmaktadır. Kendini açma ilişkileri hareketlendirir ve onlara açıklık getirir. Kendinizi açmanın önüne geçemezsiniz. Ne zaman diğer insanların yakınında olsanız, bunu yaparsınız. Onları görmezlikten gelseniz bile, sessizliğiniz ve duruşunuz bir şeyleri açığa vurur. İletişimde kendinizi açmanın yararlarına bakacak olursak; kendi hakkınızdaki bilginizin artması, daha yakın kişisel ilişkiler kurmanız, gelişmiş iletişim bulunmaktadır. Kendini açma iletişimde bu denli önemli ise, neden her zaman herkes her şeyi diğerleri ile paylaşmaz? Aslında kendinizi açmanın önünde bazı engeller bulunmaktadır. Bunlar; toplumsal önyargı, reddedilme korkusu, arkanızdan konuşulması korkusu, birilerinin sizi kullanacağı korkusu gibi. Olumsuz bir özelliğinizi gösterirseniz sizin tamamen kötü olduğunuzu düşünebilirler. Olumlu bir şeyleri gösterirseniz böbürlenmekle suçlanabilirsiniz. 3. İfade Etme: Kendini ifade etme iletişimin bir diğer önemli unsurudur. Önemli durumlarda sizin insanlara karşı kendinizi nasıl ifade ettiğiniz önemlidir. Etkili ifade edebilmenin bazı püf noktaları bulunmaktadır: a. İletiler dolaysız olmalı. Kendini etkili bir şekilde ifade edebilmenin ilk koşulu neyin ne zaman söyleneceğini bilmektir. Bazen ne zaman iletişim kurmaya gereksinim duyduğumuzun farkında olduğumuz halde bunu yapmaya korkarız. Bunun yerine ipuçları vererek karşımızdaki kişinin duymasını umarız. Fakat bu dolaylı yol risklidir. Çünkü ipuçları yanlış yorumlanabilmektedir veya görmezlikten gelinebilmektedir. b. İletiler anında olmalı. Bazen bir şeyleri değiştirmek ihtiyacında olduğumuzda veya kızgın durumda olduğumuzda iletişimi ertelemek bize mantıklı gelmektedir. Öfkeli olduğumuzda bunu karşı tarafa sakin bir şekilde ifade edebilmek için ilk kızgınlığımızın geçmesini bekleyip daha sonra kendimizi ifade etmek ortaya çıkacak herhangi bir çatışmayı engelleyebilir. Fakat şunu da unutmamamız gerekir ki iletişimizi sonsuza kadar ertelemek, bir başka deyişle duygularımızın önüne tamamıyla set çekmek duygularımızın daha fazla 25

şiddetlenmesine yol açacaktır. Bu şekilde ifade edilmeyen duygularımız daha sonra üstü kapalı yollarla ifade edilecektir. Bu sebeple (kızgınlığımızın yoğunluğu kendimizi karşımızdakine etkili ve uygun bir şekilde ifade etmemizi engellemediği durumlarda paylaşımı ertelemek yerine mümkün olduğunca anında iletişim kurmak faydalı olacaktır. Bu, karşımızdaki kişinin bizim neye ihtiyaç duyduğumuzu daha kolay anlamasını ve davranışlarını o yönde şekillendirmesini sağlayacaktır. Diğer yandan anında iletişimle tepkilerimizi anında paylaştığımız için yakınlığımız da artacaktır. c. İletiler açık ve dürüst olmalı. Açık ileti düşüncelerimizin, duygularımızın ve isteklerimizin doğru yansımasıdır. İletişimde açık ifadeler kullanmak için; iletilerinizin kendi içinde tutarlı olmasına özen gösterin, çifte iletilerden kaçının (birbirleriyle çelişen şeyleri aynı anda söylemek.), isteklerinizde ve duygularınızda açık olmaya gayret edin. İletinin açıklığı kadar dürüst olması da önemlidir. Gizli düşünceler iletişimin yakınlığını engelleyebilmektedir. Gerçek duygularınızı açıkça ifade etmeniz iletişimin dürüstlüğünü gösterecektir. Başarılı iletişimin temel koşullarından bahsettikten sonra iletişimin yalnızca yazılı ve sözlü olmadığını bunun yanında sözel olmayan yollarla da iletişimin kurulduğundan tanımda bahsetmiştik. Sözsüz iletişimden bahsedecek olursak, iki şekilde iletişim kurmaktayız; beden hareketlerini kullanarak (örn, yüz ifadeleri, duruş) ve uzamsal ilişkilerle ( örn, diğer kişiyle aranıza koyduğunuz uzaklık). Sözsüz iletişimin kilit noktası tutarlılıktır. Yani sözcüklerle ve onlara eşlik eden elkol hareketleri arasındaki uyumdur. Tüm bunların yanında insan yaşamı boyunca birçok farklı insanla iletişim kuran sosyal bir varlıktır. Bu iletişim durumunda insanlar arasında birçok nedenden dolayı çatışma ortaya çıkmaktadır ve çatışma insan hayatının kaçınılmaz bir parçasıdır. Burada önemli olan çatışmanın çıkması değildir çatışmanın taraflar arasında nasıl çözümlendiğidir. 26

ÖĞRENME YÖNTEMLERİ Üç temel yönteminden bahsedebiliriz: 1- GÖRSEL: Görerek ve okuyarak bilgi edinilen yöntemdir. Kendi kendine okuyarak öğrenme, renkli eşyaları, grafik ve haritaları tercih etme eğilimindedirler. 2- İŞİTSEL: İşiterek, dinleyerek ve tartışarak bilgi edinilen yöntemdir. 3- KİNESTETİK: Hareket enerjisini kullanarak bilgi edinilen yöntemdir. Öğrenilecek şeylerle fiziksel temas kurarak öğrenirler; tat/dil, kişinin el ile duyumsamasına dayanır. Kinestetik gezme, pandomim vs.yi kapsar. 1.GÖRSEL AĞIRLIKLI ÖĞRENME Öne Çıkan Yönleri İyi giyinir, ayrıntıları ve renkleri hatırlar, okumayı, yazmayı sever, insanların yüzünü hatırlar ama isimlerini unutur.yazılarda görülen isimleri hatırlar, zihinsel (görsel) imgeler yaratır. Problem Çözme Yeteneği Talimatları okur, problemleri listeler, düşünceleri düzenlerken grafiksel malzemeler kullanır.akış kartları kullanır, kağıt üzerinde grafiksel çalışmaları görür ve akılda canlandırır. Değerlendirme ve test etme Yöntemleri Görsel-yazılı testler, araştırma raporları, yazılı raporlar, grafiksel gösterimlerden yararlanır. Yazılı sınavlarda başarılıdır. En iyi öğrenme yolları Not alarak, liste yaparak, öğrenilecek bilgileri okuyarak, bir gösteriyi izleyerek öğrenir. Kitaplardan video filmlerinden ve basılı materyallerden yararlanır. Okuma / çalışma Yöntemleri Eğlenmek veya dinlenmek için okur, uzun süre çalışamaz, çalışma sırasında sessiz ortam ister, hızlı okur, kelimelerin sesinden ziyade yazılı şeklini hatırlar. Okuldaki güçlükleri Ne yapılacağını görmeden hareket etmekte zorlanır. Gürültülü ve hareketli çevrede çalışamaz. Ses akort edemez. Görsel resim ve malzeme olmadan öğretmeni dinleyemez, öğretmenin hoş olmayan görüntüsü ile ilgilenir. Sıkıcı ve düzensiz bir sınıfta çalışmak istemez, konsantrasyonu bozan florasan ışığı altında çalışmaktan verim alamaz. Genel değerlendirme Özel yaşamlarında genellikle düzenli olurlar. Karışıklık ve dağınıklıktan rahatsız olurlar. Dağınık bir masada çalışamazlar. Önce masayı kendine göre düzenlerler, daha sonar çalışmaya başlarlar. Kalem, silgi, kalemtıraş gibi araçlar için masada kendilerine göre yer belirlerler ve araç gereçlerini hep bu yerlerde tutarlar. Çantaları dolapları her zaman düzenlidir. Yazmayı sevmeseler bile defterlerini düzenli ve itinalı kullanırlar. Düz anlatım dediğimiz okullarda dersi öğretmenin veya öğrencinin anlatması- yönteminden yeterince yararlanamazlar. Tam olarak anlaşılması için dersin görsel malzemelerle mutlaka desteklenmesi gerekir. Harita, poster, şema, grafik gibi görsel araçlardan kolay etkilenirler ve bu araçlardan öğrendiklerini kolay hatırlarlar. Öğrendikleri konuları gözlerinin önüne 27

getirerek hatırlamaya çalışırlar. 2.İŞİTSEL AĞIRLIKLI ÖĞRENME Öne Çıkan Yönleri Doğaçlama konuşur, ayaküstü düşünür, karşılaştığı insanların yüzlerini unutur ama adlarını hatırlar, kelimelerle ve dille çalışır, hafif sesli ortamlardan hoşlanır. Problem Çözme Yeteneği Tartışmalardan hoşlanır, seçenekler hakkında konuşur, bir durumda ne yapılacağını o durumu yaşayanlara sorar, hedefi sözle ifade eder, sözlü tekrarlar yapar. Değerlendirme ve Test Etme Yöntemleri Yazılılardan ziyade sözlülerde başarılı olur, projelerini sözlü olarak sunar, ne öğrendiğinin birileri tarafından sorulmasını ister, şiir okumaktan, şarkı söylemekten hoşlanır. En iyi öğrenme yolları Yüksek sesle anlatım, bir öğretmeni dinleme küçük ve büyük grup tartışması yapma, çalışma yerinde fon olarak sessiz müzik dinleme ile daha iyi öğrenir. Okuma / çalışma Yöntemleri Diyalog ve oyunları okuma, karşılaştırma için içten ve dıştan seslendirme, okurken ne okuduğu hakkında kendi kendilerine ve başkalarına konuşma ve yeni kelimeleri seslendirmede başarılıdır. Okuldaki güçlükleri Görsel öğrencilerden daha yavaş okur, uzun süre sessiz okuyamaz, okuduğu parçada resimleri umursamaz, okunması ve yazılması gereken zamana bağlı testlerde ayrıntıları görmede, sessizleştirilmiş ortamda yaşamada ve uzun süre sessiz kalmakta sıkıntı yaşar. Genel değerlendirme Küçük yaşlarda kend kendilerine konuşurlar. Ses ve müziğe duyarlıdır. Sohbet etmeyi, birileri ile çalışmayı severler. Genellikle ahenkli ve güzel konuşurlar.yabancı dil öğreniminde (konuşma ve dinleme becerilerinde) başarılıdır. İlköğretim 1. ve 2. sınıflarında kendi kendilerine konuşmaları nedeni ile öğretmeni dinleyemezler, bu özellikleri nedeniyle işittiklerini daha iyi anlamalarına rağmen bu şanslarını kaybederler. Göz ile okuma esnasında hiçi bir şey anlamayabilirler o nedenle en azından kendi kulağının duyabileceği bir ses ile okumalarını izin verilmelidir. İşittiklerini daha iyi anlarlar. Daha çok konuşarak, tartışarak öğrenirler. Bilgi alırken dinlemeyi okumaya tercih ederler. Olay ve kavramları birinin anlatması ile daha iyi anlarlar. Grup ve ikili çalışmalarda konuşma ve dinleme olanakları olduğu için iyi öğrenirler. Hatırlamak istediklerini birisi kendilerine anlatıyor ya da söylüyormuş gibi işiterek hatırlarlar. Kaydedilmiş bilgileri daha iyi hatırlarlar. 3.KİNESTETİK AĞIRLIKLI ÖĞRENME Öne Çıkan Yönleri Çeşitli spor ve danslarla uğraşmayı sever, yarışmalardan ve maceradan hoşlanır, zorluklara meydan okur. Koşma, sıçrama, atlama, yuvarlanma ve büyük motor kasları kullanmayı 28

gerektiren eylemlerden hoşlanır. Problem Çözme Yeteneği Harekete geçer, daha sonra da sonuçlara bakarak plan yapar, problemleri güç kullanarak (fiziksel olarak) çözmeye çalışır. Önemli ölçüde bedensel çaba gerektiren çözümler arar. Problemleri bireysel olarak veya çok küçük gruplarla çalışarak çözmeyi tercih eder, denemeyanılma ve keşfetme yoluyla öğrenir. Değerlendirme ve Test Etme Yöntemleri Performansa dayalı ve proje yönelimli değerlendirmelerde başarılı olur. Öğrencinin öğrendiği şeyi sergileme veya gösterme eğilimi vardır. Bir şeyi anlatmaktan ziyade nasıl yapılacağını göstermeyi tercih eder. En İyi Öğrenme Yolları Canlandırma, taklit yaparak, gezerek ve performansa dayalı öğrenmeyle daha iyi öğrenir. Küçük tartışma grupları ile öğrenir. Okuma / Çalışma Yöntemleri Eğlenmekten ziyade anlamak için okur, bir şeyin nasıl yapılacağını öğrenmek için okur. Kitapları, öğrendiği şeyleri, oyunları pratiğe döker. Kısa kitapları okumayı sever. Kısa dönemli çalışmalardan hoşlanır, parça parça çalışmaktan hoşlanır, yere uzanarak çalışmaktan hoşlanır. Okuldaki Güçlükleri Okunaklı el yazısına sahip değildir. Dışa dönük rahattır. Uzun süre oturamaz, 40 dk. dan daha fazla dikkatini toplayamaz. Kelimeleri doğru okuma ve kullanmada sıkıntı yaşar, duyulan görülen ve yapılan şeyleri hatırlamakta zorlanır. Fiziksel bir hareket olmaksın duygularını açıklayamaz, uzun süre herhangi bir eylemi devam ettiremez. Genel Değerlendirme Oldukça hareketli olurlar. Sınıfta yerlerinde duramazlar. Sürekli hareket halindedirler. Tahtayı silmek, pencereyi açmak, tebeşir getirmek, kapıyı örtmek hep onların görevi olsun isterler. Uzun müddet oturmaya zorlanırlarsa derste ne olup bittiğini anlamaz hale gelebilirler. Bu hareketlilik uygun işlere yönlendirilmezse genelde sınıfta problem çıkarırlar. Genellikle istenmeyen öğrenci haline gelirler. Tahta-tebeşir-anlatım ders işleme sisteminden en az yararlanırlar, bu nedenlerden dolayı da yaramaz, tembel, ya da zeki olmadıkları ileri sürülebilir. Dersin anlatılması veya görsel malzemelerle zenginleştirilmesi bu tür öğrencilere beklenildiği ölçülerde katkı sağlamaz. O nedenle sınıflarımızda ideal ders araçları olarak kabul edilen, şema, harita, fotoğraf gibi görsel araçlar görsel öğrencilere göre kinestetik öğrenciler için daha az değer taşır. Anlatımdan da yararlanamazlar. Öğrenebilmeleri için mutlaka elini kullanabilecekleri, yaparak yaşayarak öğrenme dediğimiz yöntemlerin kullanılması gerekir. Sınıf yerine okul bahçesi veya laboratuarda dokunarak, ellerini kullanarak, olayların içinde yaşayarak en iyi öğrenirler. Çalışırken sık sık ara vermeye gereksinim duyabilir. Sözcükleri ya da sözel bilgileri öğrenirken onları kuma yazması, yada kilden yaratması gibi öğrenirken ellerini kullanabilmesi, ders çalışırken hareket edebilmesi öğrenmesini kolaylaştırabilir. Örneğin küçük çocuklar çarpım tablosunu öğrenirken ip atlayabilirler. Öğrenme stilleri ile zekâ arasında bir bağlantı tespit edilmemiştir. Her insanın bu stillerden yalnız birine sahip olması gerekmez. İkisini hatta üçünü de taşıyabiliriz. Bazı kişilerde iki stil ağırlıklı olarak vardır. Bazı kişiler bu üç özellikten birini diğer ikisine 29

göre çok daha ağırlıklı sahip olurlar, bu durumda klasik kağıt kalem okul sisteminde bu kişiler zorlanırlar. Özellikle ağır dokunsal/kinestetik veya ağırlıklı işitsel olan ve diğer stillerin özelliklerini göstermeyen öğrenciler bu gruba girmektedirler. Dokunsal/kinestetik ağırlıklı öğrenciler mutlaka dersi ellerini kullanarak yapmak isterler, oysaki öğrenci sınıfta oturmak, öğretmende aktif olmak zorundadır. Bu öğrenciler arkadaşlarını rahatsız eder ve sınıfın düzenini bozarlar. İşitsel ağırlıklı öğrencileri gözle okumaları sıkıntıya düşürebilir, çünkü sesin işitilmesi öğrenmelerini kolaylaştırır hatta bazı durumlarda öğrenmeleri için şarttır. O nedenle ilkokulda öğrencileri alıştırmaya çalıştığımız gözle okuma işitseller için bir sorun olabilir. bu konuda işitsel öğrencilere yardımcı olunmalıdır. Her üç stildeki öğrencilerin de dersten yararlanabilmesi için sınıfta öğrencilerin aktif, öğretmenlerin de rehber olması gerekir. Bunun yapılabilmesi için dersin senaryo benzeri bir etkinlik ile işlenmesi önerilir. Senaryo sözcüğü ile drama veya tiyatro kastedilmekte, yaşamın benzerinin öğrenme ortamına taşınması vurgulanmaktadır. Öğrenme stilleri bireyin doğuştan sahip olduğu ve onun başarısını etkileyen karakteristik özelliğidir. Öğrenmeyi öğrenmenin temel basamaklarından biri olan öğrenme stilleri öğretmenler ve öğrenciler başta olmak üzere tüm toplum tarafından bilinmelidir. 30

PROBLEM ÇÖZME YÖNTEMİ Problem: Giderilmek istenen her güçlük problemdir. Bir durumun problem olarak tanımlanabilmesi için şu iki koşulu taşıması gerekir. 1. Kişide rahatsızlık uyandırmalı. 2. Birden fazla çözüm yolu olmalı. PROBLEM ÇÖZME YÖNTEMİ Problem olan durumun belirlenerek, çözüm yollarının aranması ve problem durumunun aydınlatılması sürecidir. PROBLEM ÇÖZME YÖNTEMİNİN AŞAMALARI: 1. Problemin belirlenmesi. 2. Problemin anlaşılması. 3. Problem için hipotezlerin oluşturulması. 4. Problemle ilgili bilgi toplanması. 5. Hipotezlerin test edilmesi. 6. Hipotezler arasından deney ve karşılaştırmalar yoluyla probleme en uygun olanın seçilmesi ve uygulanması. 7. Hipotezlerin test edilmesinden sonuçlar çıkararak genel bir sonuca varılması. 1.Problemin Belirlemesi: Öğrencilerin bir güçlükle karşılaşması veya öğretmenin bir güçlüğü sınıfa getirmesiyle problem ortaya çıkarılmış olur. Ancak güçlüğün öğrenciler tarafından belirtilmesi daha önemli ve daha eğitseldir. İlk zamanlarda problemin ortaya çıkarılmasında öğretmenin rolü daha fazla olmaktadır. Öğretmen problemi doğrudan doğruya belirtebileceği gibi, sınıfta problemin hissedilmesi için uygun bir durum oluşturabilir. Bunun yanında problem sınıfta kendiliğinden ortaya çıkabilir. Karşılaşılan bu durum öğrenciyi etkilemekte ve bu durum onda belli bir düzeyde rahatsızlık yaratmaktadır. Örnek: Öğretmen nüfus sorununun ana hatlarının çizilmesi konusunda öğrencilere yardım etmek için birkaç soru sorar: Nüfus artışı ile ilgili neler biliyorsunuz? Nüfus artışı konusunda geçerli bilgiler nelerdir? Teknolojik gelişme ile nüfus artışı arasında bir ilişki var mıdır? Sorulara verilen cevaplar doğrultusunda problem nüfus artışının nedenleri olarak belirlenir 2. Problemin Anlaşılması: Bu aşamada kendimize soracağımız birkaç soru bizeproblemin analiz edilmesinde ve anlaşılmasında yardımcı olacaktır. Problemle ilgili ne anlıyorum? Problemle ilgili neyi biliyorum? Problemle ilgili neyi bilmiyorum? Yukarıdaki sorular cevaplandığında problemi hem analiz etmiş oluruz. Hem de problemle ilgili bildiklerimiz ve bilmediklerimiz ortaya çıkar. Bu soruların cevapları bize diğer aşamalarda yardımcı olur. 3. Hipotezlerin Oluşturulması: Bir hipotezi oluştururken, öğrenci mümkün olan en kısa zamanda, mümkün olduğu kadar çok olasılık düşünmelidir. Hipotezlerin oluşturulması, problemin çözümü ile ilgili yapılabilecek olanların sınırlarını çizer. Hipotez, bilinmeyeler konusunda, bilinen ve yaşanmış deneyimlerle yapılan, tahminlere dayalı geçici önerilerdir. Bu 31

tanım çerçevesinde öğrenciler, her biri öneri niteliğinde olan ve problemin çözümü ile ilgili karar vermeye yardımcı olacak hipotezler geliştirirler. Örnek: Öğrenciler, nüfus artışının nedenlerini belirlemeye yönelik 3 hipotez geliştirirler. Bunlar: Ekonomik yönden zayıf insanların daha fazla sayıda çocuk sahibi olmaları. Sanayileşmiş toplumlarda (Fransa,İsveç,Japonya vb) nüfus artışı sorunun bulunmaması. Nüfus artışı sorunu olan ülkelerin aynı zamanda çevre kirliliği, açlık,..vb sorunlarının olması. 4. Problemle İlgili Bilgi Toplanması: Bilmediğimiz konuları problemin anlaşılması aşamasında belirledikten sonra,problem çözümünde yararlanılacak uygun kaynaklar belirlenmeli ve onlardan yararlanılmalıdır. Bu aşamanın planlı yürütülmesi gerekir. Çünkü oluşturduğumuz hipotezlerin test edilmesinde elde ettiğimiz bilgilerden ve oluşturduğumuz materyallerden faydalanacağız. Kaynak olarak interneti, konu ile ilgili bir kitabı, konu ile ilgili bir materyali kullanabiliriz. Ancak bunların, konunun bütün yönlerini yansıttığından ve gerçekleri dile getirdiğinden emin olunmalıdır. 5. Hipotezlerin Test Edilmesi: Bu aşamada oluşturulan hipotezler test edilir. Hipotezlerin test edilmesinin amacı ise, gerçekten problemin çözümlerinden biri olup olmayacağını anlamaktır. Bu aşamada toplanan bilgilerden yararlanılır. Öğrenciler hipotezlerin geçerliliğinin gösterilmesi ve test edilmesi konusunda neler yaptıklarını açıklarlar. 6. Hipotezler Arasından En Uygun Olanının Seçilmesi: Bu aşamada hipotezlerden probleme en uygun olanı seçilir. Hipotezlerle ilgili araştırmalar ve/veya deneyler yapılır. Kanıtlar toplanır. Toplanan bu bilgiler ışığında hipotezlerle ilgili karşılaştırmalar yapılır. Ve problemin çözümüne yönelik en uygun hipotez seçilir. 7. Genel Bir Sonuca Varma: Problem çözme yönteminin son aşamasıdır. Hipotezlerin test edilmesinden sonuçlar çıkartılarak genel bir sonuca varılır. Hipotezin probleme ne ölçüde ve nasıl bir anlam kazandırdığına dair yazılı bir rapor hazırlanır. PROBLEM ÇÖZME YÖNTEMİNİN SINIRLILIKLARI Çok zaman alan bir yöntemdir. Bütün disiplinlere uygulanması mümkün değildir. Öğrencilere bir takım maddi külfetler yükleyebilir. Problem çözümünde gerekli olacak bir takım materyal kaynaklarının öğrenci tarafından sağlanması güç olabilir. Öğrenmenin değerlendirilmesi güçtür. PROBLEM ÇÖZME YÖNTEMİNİN FAYDALARI Öğrenciler etkindir. Öğrenciler öğretme-öğrenme sürecinde etkin oldukları için kalıcı izli öğrenmeler sağlanabilir. Öğrencilerde öğrenme sorumluluğunu arttırır. Öğrencilerde problem çözümü için bağımsız düşünme yeteneğini geliştirir. Öğrenmeye karşı ilgi ve istek uyandırır. Karar verme sürecinde öğrencilerin çok yönlü düşünme yeteneğini geliştirir. Öğrencilere başkalarıyla yardımlaşmanın ve başkalarının fikirlerinden yararlanılmasının gerektiği görüşünü benimsetir. 32

Öğrencilere birden fazla kaynaktan sentez yaparak çalışmayı öğretir. Öğrencilere önerilerde bulunma ve hipotezler ileri sürme yeteneği kazandırır. Problem Çözmede Başarısızlık Nedenleri Problemleri çözmek karışık bir süreçtir herkes her bir aşamasında gerektiği kadar etkili olamayabilir. Bunun sonuçlarını şu şekilde özetleyebiliriz. Metodik çalışmamak Yeterli istek ve kararlılığa sahip olmamak Problemi yanlış tanımlamak Gereken teknik ve yeteneklerden mahrum olmak Teknikleri etkili bir şekilde kullanamamak Yanlış bir teknik kullanmak Yetersiz yada doğru olmayan bilgi Yaratıcı ve çözümleyici zihinsel yetenekleri yeterince kullanmamak Çözümü bir şekilde uygulamaya sokamamak Yukarıdaki engeller dışında çözüm önünde duran bir çok gizli faktörde vardır. PROBLEM ÇÖZME YÖNTEMİNDE KULLANILAN TEKNİKLER Altı Şapkalı Düşünme Tekniği Edward de Bono'nun Altı Şapkalı Düşünme Tekniği'nin temelinde, düşüncelerimizi altı farklı bakışı simgeleyen farklı renklerdeki şapkaları takarak ortaya koymak ve yaratıcılığımızı geliştirmek yatıyor. Bono bu şapkaları ve işlevleri şöyle özetliyor: Beyaz Şapka Beyaz tarafsız ve objektiftir. Bu şapka objektif olgular ve rakamlarla ilgilidir. Erişebildiğimiz bilgileri değerlendirmeyi, gereksinim duyduğumuz bilgileri ortaya koymayı ve konuyla ilgili sorularımızı yöneltmeyi bu bakış açısı sayesinde gerçekleştirebiliriz. Beyaz şapkayı giyince şunlara benzer sorular sorarız : Elimizde ne gibi bilgiler var? Daha hangi bilgiler gerekiyor? Eksik bilgiler nelerdir? Gerekli bilgileri nasıl elde ederiz? Ne tür sorular sormalıyız? Beyaz şapka, dikkatimizi elde olan bilgiler ve eksik bilgiler üzerinde toplamak için kullanılır. Beyaz şapkaca düşünmesinin amacı pratik olmaktır.bu yüzden her türlü bilgiyi ortaya koymalıyız.önemli olan bilgilerin kesinlik derecesini doğru bir biçimde belirtmektir. Kırmızı Şapka Kırmızı öfke tutku ve duyguyu çağrıştırır. Duygusal bir bakış açısı verir. Kırmızı, Ateşi ve sıcaklığı çağrıştırır. Bir şeyden niçin hoşlandığınızı ya da hoşlanmadığınızı bilemeyebilirsiniz. Oysa kırmızı şapkayı kullandığınızda, hiçbir açıklama yapmaksızın duygularınızı ve sezgilerinizi söyleme fırsatını elde edersiniz. Doğal olarak sizin de duygularınız var ve kırmızı şapka tüm duygularınızı açıklamanıza olanak verir. 33

Genel olarak zihnimizin arka planında korku, öfke,nefret,şüphe,kıskançlık ya da sevgi gibi güçlü duygular yer alabilir. Bu duygusal arka plan algılama biçimimizi sınırlar ve yönlendirir. Kırmızı şapka düşünmesinin amacı, bu arka planı görünür kılmak ve sonradan ortaya çıkan etkisinin gözlemlemesini sağlamaktır. Kırmızı şapka takmak düşünüre Konu hakkında duygularım bunlardır deme olanağı sağlar. Duyguları düşünmenin önemli bir parçası olarak meşrulaştırır. Duyguları görünür kılar,böylece duygular düşünme haritasının veya harita üzerinde rotayı çizen değer sisteminin de bir parçası olurlar. Siyah Şapka Siyah karamsar ve olumsuzdur, kötümserdir. Bir şeyin niçin yapılmayacağını görür. Bir bakıma, şapkaların en yararlı olanıdır. En sık kullanılan şapka, kesinlikle siyah şapkadır. Siyah renk bize yargıcın cüppesini anımsatır. Siyah şapka tehlikelere dikkat çeker. Bu şapka zararlı şeyler yapmamıza engel olur. Riskleri ve bir şeyin neden işe yaramayabileceğini gösterir. Siyah şapka olmazsa, başımız sürekli derde girer. Bununla birlikte, siyah şapkanın gereğinden fazla kullanılması da tehlikeli olabilir. Bu şapka eleştirme şapkasıdır.ancak bir tartışmada taraf tutmak anlamına gelmediğini özellikle belirtmek isterim. Herhangi bir taraf tutma ve herhangi bir tartışma söz konusu değildir. Olumsuz durumların ortaya çıkmaması için yapılan objektif bir girişimdir. Düşünme ve yöntemindeki hatalara işaret edebilir. Sarı Şapka Sarı güneş gibi aydınlık ve olumludur.iyimser umutlu ve olumlu düşünme ile ilgilidir. Sarı şapkayı önümüze koyup düşünmekle, yapılan bir önerinin değerini ve yararını saptamak için hemen çaba göstermeye başlamış oluruz. "Bunun iyi yönü ne?" deriz. Ortaya atılan görüşü beğenmesek bile sarı şapka bizden, bu önerinin iyi yönlerini de bulmamızı ister. Bunun ne gibi yararları var? Bundan kim yararlanacak? Bu yararlar nasıl ortaya çıkabilir? Değişik değerler nelerdir?" Sarı şapka düşünmesi değerli ve yararlı olan şeyleri arar ve araştırır. Daha sonra bu değerli ve yararlı şeyler için mantıklı destekler sağlamaya çalışır. Sağlam temellere dayanan bir iyimserliği ortaya koymaya çalışır. Bu düşünme, yapıcı ve üreticidir. Somut teklifler ve öneriler çıkar. Yeşil Şapka Yeşil bereket ve verimli büyüme demektir.yaratıcılık ve yeni fikirlerle ilgilidir. Yeşil renk, büyümenin, enerjinin ve yaşamın simgesi olan bitkileri çağrıştırır. Yeşil şapka enerji şapkasıdır. Yeşil şapkayla düşündüğünüz zaman, öneriler ileri sürer, yeni görüş ve seçenekler ortaya koyabilirsiniz. Yine bu şapkayla, ortaya atılan bir görüşe ilişkin değişiklikler önerebilirsiniz. Yeşil şapka size çeşitli olabilirlikler yakalama fırsatı verir. Yeşil şapkayı kullanan herkes yaratıcı olmaya çaba gösterir. Yeşil şapka takmak insanları otomatik olarak daha yaratıcı hale getirmez. Ancak bu şapka düşünürlere daha yaratıcı olmaları için gerekli zamanı ve dikkati sağlayabilir. Yaratıcı duraksamayla düşünür. Bir an için duraksayarak bulunduğu noktada alternatif fikirlerin olup olmayacağını araştırır. Düşünür bu fikirden ileri doğru hareket ederek yeni bir fikre ulaşır. Kışkırtma yeşil şapka düşünmesinin önemli bir unsurudur. 34

Kışkırtma olağan düşünme kalıplarının dışına çıkmamız için kullanılır. Mavi Şapka Mavi serinkanlılığı temsil eder ve her şeyin üstündeki göğün rengidir. Düşünme sürecinin düzenlenmesi ve kontrolü ile uğraşır. Mavi şapka doğrudan doğruya düşünce sürecinin kendisine bakmak içindir : Bundan sonra ne yapmalıyız? Şu ana değin neler başardık?" Mavi şapkayı ne düşüneceğimizi açıklamak ve bu düşüncenin sonunda neyi elde etmek istediğimize karar vermek için tartışmaya başlarken kullanırız. Mavi şapka, kullanacağımız şapkaları sıraya koymak ve sonuçta elde ettiklerimizi özetlemekte de kullanılabilir. Mavi şapka düşünme sürecini gözler ve oyunun kurallarına dikkat edilmesini sağlar. Tartışmayı durdurur ve disiplini sağlar. Altı Şapkalı Düşünme Tekniğinin Avantajları : 1. Bir konu üzerinde daldan dala atlanarak belirtilen görüşler bir sisteme konulmuş olur. 2. Zaman kaybı önlenir. 3. Bir karara varma ve sonuçların ortaya çıkması kolaylaşır. Altı Şapkalı Düşünme Tekniğinin Amaçları : Altı şapkalı düşünme kavramının iki ana amacı vardır. 1. Düşünürün her seferinde sadece bir şeyle uğraşmasını sağlayarak düşünme faaliyetini sadeleştirmektir. Altı şapkalı düşünme tekniği ile düşünür duyguların, mantığın, bilginin, umut ve yaratıcılığın hepsine aynı anda dikkat etmek yerine onlarla ayrı ayrı ilgilenebilme olanağı sağlar. 2. Gerekli düşünme biçimlerine istenildiği anda geçiş yapmayı sağlamaktır. Düşünme şapkalarının bir tür kısaltılmış talimatlar olduğu söylenebilir. Altı şapka kavramından en fazla yararın sağlanabilmesi için herkesin oyunun kuralları hakkında bilgi sahibi olması gerektiği açıkça ortadadır. Altı şapkalı kavram, ancak insanlar arasında bir tür ortak dil haline geldiğinde verimli olacaktır. Altı Şapkalı Düşünme Tekniğinin Bize Getirdiği Yenilikler : Düşünen takımların, düşünce sistemlerini altı değişik renkteki şapka altında toplayarak, takım düşünmesini daha olumlu bir şekilde oluşturulması ve yönlendirilmesi. Sonuç Olarak ; Düşünmenin en büyük düşmanı karmaşıklıktır, zira karmaşıklık karışıklığa yol açar. Berrak ve sade olduğunda düşünme daha zevkli ve daha etkili bir hale gelir. 35

Beyin Fırtınası Bireylerin eleştirilme endişesi olmadan fikirlerini rahatlıkla ifade ettikleri grup tartışma tekniğidir. Beyin fırtınası, değişik fikirlerin ortaya konulmasını destekler, böylece kısa sürede çok sayıda farklı fikirler üretilir. Bu tekniğin uygulanmasında fikirlerin niteliğinden çok, sayıca çokluğu önemlidir. Gruplar, bu tekniği uygulayarak daha yaratıcı bir şekilde belirli bir konuda hızlı bir süreç içinde çok sayıda fikir üretirler. Fikirler, gruptakilerin bilgilerini, tecrübelerini ve ileri görüşlerini birleştirir bir şekilde toparlanarak listelenir ve ortaya çıkan fikirler listesinden kullanılabilecek olanlar seçilir: Beyin Fırtınasının Yararları: Grubun bütün olarak bilgilerini ve deneyimlerini ortaya koymasına yardımcı olur. Yaratıcılığı destekler. Grubun bütününün katılımını sağlar. Nasıl Beyin Fırtınası Yaparız? Ekip lideri beyin fırtınası için konuyu yeniden gözden geçirerek netleştirir, Belirli bir süre tespit edilir, Gruptaki her üye sıra ile bir fikir ortaya atar, Ekip lideri her fikri tahtaya yazar. Fikir özetlenerek tahtaya yazılır ise fikri ortaya atan kişinin fikrin anlamını koruduğunu kabul etmesi gerekir, Fikirlerin sayıca çokluğu önemlidir. Bir kişinin fikri daha önce kaydedilen bir başka fikre bağlantılı olabilir, Süreç, gruptakilerin bütün fikirlerini tamamlanıncaya kadar devam eder, Ekip lideri bir sonraki aşamaya geçmeden önce gruba kaydedilecek daha başka fikirlerinin olup olmadığını sorar. Beyin Fırtınası için Kurallar: Her grup üyesi her seferinde yalnız bir fikir söyler, Fikirler dönüşümlü olarak söylenir, Fikirler söylenirken ortaya atılan fikirle ilgili olarak hiçbir yorum ve eleştiri yapılmaz, fikirler sorgulanmaz veya yargılanmaz, Hızla bir kişiden diğerine geçilir, Grup üyeleri eğer sıra kendilerine geldiğinde söyleyecek fikirleri yok ise "beni geçin" der, Her fikir; çılgınca, mantıksızca, aptalca, uygun değil veya tekrar ediliyor gibi görülse bile, kabul edilir, Tartışma / Açıklama Bölümü: Bütün fikirlerin ortaya atılışı tamamlandıktan sonra tartışma/açıklama bölümüne geçilir. Ortaya atılan fikirler üzerinde tartışılarak fikirlerin tam olarak anlaşılması sağlanır. Bu bölümün sonunda bütün grup üyelerinin uzlaşması ve bir fikir üzerinde hemfikir oluşması zorunluluk değildir. Grup üyelerinin aydınlanmasını istedikleri noktalar üzerinde beyin fırtınası yaratılarak tartışılır, Amacına uygun olmayan, grubun becerilerinin dışında ve daha önceden tamamlanmış fikirler elenir, Aynı özelliği taşıyan fikirler gruplandırılarak birleştirilir. 36

Beyin Fırtınasını Ne Zaman Kullanabiliriz? Amaçlar belirlenirken, Öğretmen/öğrenci katılımını sağlamak için, Öğrenci/personel/veli fikirleri arasından öncelik taşıyanların belirlenmesinde, Fazla sıklıkla toplanmayan gruplarda fikir üretiminde, Büyük değişim yaratacak fikirleri ortaya çıkarmada, Personele görüşlerini açıklama fırsatı tanımada, Eleştiriyi formülleştirmede, Görüş birliğine ulaşmada, Gelişim hedeflerinin belirlenmesinde, Problem çözümünde, Yaratıcı fikirler üretmede. Beyin Fırtınasının temel kuralları: 1. Bütün öneriler kabul edilir ve listelenir, 2. Hiçbir öneri eleştirilmez, 3. Fikirlerin özgürce açıklanması desteklenir, 4. Bütün fikirler ortaya konuluncaya kadar önerilerin ortaya konuşu devam eder, 5. Fikirlerin sınıflandırılması sağlanır, 6. Benzer fikirler fikri ortaya atanın kabulü ile gruplandırılır, 7. Öneriler, fikri ortaya atanın kabulü ile geliştirilir. Görüş Geliştirme Tekniği Eğitim ortamında bir konuda yapılan düşünce alışverişinde, tartışmasında kişinin kendi görüşünü diğer görüşlerden de yararlanarak geliştirmesini ve savunmasını ya da değiştirmesini, karşı çıktığı görüşü benimsemesini sağlayan bir öğretme - öğrenme tekniğidir. Görüş geliştirme, belirgin çelişkiler ve kutuplanmış tutumları kapsayan konuların öğretiminde öğrencilerde görüş geliştirmek için kullanılan bir tartışma yöntemi olarak tanımlanabilir.bu yöntemin kullanılması için konuların belirgin çelişkiler ve kutuplaşmış tutumlar içeren konuların öğretiliyor olması gerekir.görüş geliştirme, bütün sınıfın katılımı ile gerçekleştirilir. Yararları * Öğrencilerin bütün halinde katıldıkları bir çalışmadır. * Öğrencilere kendi görüşlerini ifade etme, bu görüşleri gerekçeleriyle savunma ve fikir değişikliği yapma olanağı tanır. * Öğrencilere, diğer düşüncelere saygı duymayı, yeni fikirlere açık olmayı öğretir. * Öğrencilerin bir konuyla ilgili değişik bakış açıları oluşturmalarını ve konuya eleştirel olarak bakmalarını sağlar. * Öğrencilerin ilgi ve dikkatlerini artırarak derse aktif katılımlarını sağlar. * Sınıf içinde zevkli ve eğlenceli bir ortam oluşmasını sağlar. Sınırlılıkları * Tartışmalı konu bulmak her zaman mümkün olmayabilir. * Öğrenciler dinleme ve tartışma kuralları için gerekli davranışları kazanmamışlarsa, sınıf içinde aynı anda konuşma ve tartışma yaşanmasına ve sınıfta aşırı bir gürültü yaratılarak dersin akışının bozulmasına neden olabilir. * Öğrencilerin birbirlerinden etkilenerek benzer düşünceleri savunmaları durumda farklı düşüncelerin ortaya çıkması mümkün olmaya bilir. 37

Uygulama Aşamaları Konunun geçerli bir çelişki içerecek nitelikte olması gerektiğini bilmelidir.birbirleriyle ilişkili birden çok tartışma konusu belirlenir. Seçilen konuların tartışmaya açık konular olmasına dikkat edilmelidir. Slogan kullanılmasını engellemelidir. Örnek: * Nükleer santrallerin sayıları arttırılmalıdır. * Kişilik gelişiminde çevre kalıtıma göre daha etkilidir. Beş ayrı kartona o Kesinlikle katılıyorum o Katılıyorum o Fikrim yok o Katılmıyorum o Kesinlikle katılmıyorum, yazılarak sınıfta farklı yerlere asılır. Konular tahtaya yazılır ve öğrencilere bir süre düşünme fırsatı verilir.öğrencilerin kendi görüşlerini gösteren kartonun altında yer alması istenir. Öğrenciler yerini aldıktan sonra tartışmaya başlanır. Öğrencilerin bulundukları noktada neden durduklarını, açıklamaları, birbirini dinlemeleri ve ikna etmeye çalışmaları sağlanır. Öğrencilerin arkadaşlarının açıklamalarından etkilenip etkilenmedikleri sorulurken, ikna olanların yerlerini değiştirmeleri sağlanmalıdır. Bütün öğrencilerin tartışmaya katılması için çaba harcanır.konunun yeterince tartışıldığına emin olunduğunda tartışma sona erdirilebilir.bu yöntemin sonunda şu görüş doğru, bu görüş yanlıştır. denilemez. Öğrencilerde; karşıt görüşü dinleme, karşıt görüşe saygılı davranma, aynı konunun farklı bakış açılarını görme, kendi görüşlerinin değişebileceği kazanımlar ortaya çıkar. Görüş geliştirme tekniğinde öğretmenin görevleri: Konunun geçerli bir çelişki içerecek nitelikte olması gerektiğini bilmelidir. Slogan kullanılmasını engellemelidir. Tartışılacak konuyu tekniğe uygun şekilde belirlemelidir. Sınıfta saygı ortamı yaratmalıdır. Öğrencilerin sınıf ortamında tartışmalarına olanak verilmelidir. Görüş belirten öğrencilerden görüşlerinin nedenlerini istemesi, yanlı davranmaması ve öğrencilerin düşüncelerini eleştirmemesi gerekir. Sınıf yönetiminde becerikli olmalıdır. Görüş geliştirme tekniği münazaradan tamamen farklıdır. Görüş geliştirme tekniğinde; İki zıt düşünce yoktur, iki uç noktanın ara noktaları da vardır. Bütün sınıf tartışmaya katılabilir, jüri yoktur. Tartışmada kazanan, kaybeden grup yoktur. Öğrenciler başta savundukları görüşü terk edip başka bir görüşe, hatta karşı çıktığı görüşe katılabilirler. 38

Balık Kılçığı Şeması (Sebep-Sonuç DİYAGRAMI) Belirli bir problemin veya durumun olası nedenlerini belirlemek, ortaya çıkarmak için kullanılır. Grubun problemin içeriğine odaklanmasını sağlar Problem hakkındaki grup bilgisinin ortaya çıkmasını sağlar Detaylı bir sebep-sonuç DİYAGRAMI balık kılçığı şeklindedir, bu yüzden balık kılçığı DİYAGRAMI olarak da adlandırılır. Şemanın yapısı üyelerin sistematik bir şekilde düşünmesine yardımcı olmaktadır. Analiz edilen sorun açık bir şekilde tanımlanmalı ve ekip üyelerinin tümü tarafından anlaşıldığından emin olunmalıdır. o Sayfanın ortasına soldan sağa, sağ tarafta kutu içinde sonuç (sorun) yer alacak şekilde ana kılçık çizilir. Sonuca etki eden farklı kategoriler bu ana kılçık üzerine, yine kutu içinde olacak şekilde çizilir. Belirlenen diğer sebepler küçük kılçıklar olarak temel kılçıklara eklenir. o Temel kılçıklar olarak, personel, çevre, malzeme, yöntem, yönetim, ölçülebilirlik kullanılabilir ya da beyin fırtınası uygulanarak daha uygun olanları da bulunabilir. Başlıkların konu ile uyumlu ve mantıklı olması önemlidir. o Beyin fırtınası ya da diğer analiz yöntemleri kullanılarak sebepler bulunur. Sebeplerin kısa ve özlü tanımlar haline getirilmesi önemlidir. Sebeplerin belli bir kategori içinde diyagrama yerleştirilmesi ve sıralanması sorunun net bir şekilde görülmesine yardımcı olacaktır. o İlk kılçıktan başlayarak sebepler eklenir ve diğer kılçığa geçilir. Her kılçık veya sebep birçok alt kılçıklara sahip olabilir. Sebepler ve alt sebepler sıralanırken Bu niçin oldu? veya Buna sebep olan nedir? türü sorular sorulmalıdır. Bu aracın kullanılmasının amacı insanların karşılaştıkları sorunun sebeplerinden hangilerinin önemli olduğunu belirlemelerini sağlamaktır. Püko Döngüsü Adım - adım plan yaparak sonuca ulaşmakta kullanılan sistematik bir yaklaşımdır. (Planla Uygula Kontrol Et Önlem Al) Planla o Amacın kesin belirlenmesi (neyi başarmak istiyoruz, nerede, ne zaman ) o Hedeflerin belirlenmesi o Detaylı plan hazırlama (uygulama planı) 39

Uygula o İlgili her kişiyi bilgilendirme ( Ne, Kim, Ne Zaman ) o Faaliyet planını izleme ve gerçekleştirme o Uygulama sonuçlarını yakın takip etme Kontrol Et o Hedef veya hedeflere ulaşıldı mı? o Olası sapmaları tespit etme ve kaydetme o İlgili kişileri bilgilendirme Önlem Al o Etkili önlemleri standartlaştırma o Gerekli eğitim ve yönlendirmeleri sağlama o Kalıcı bir izleme sistemi kurma Sınama-Yanılma En çok başvurulan tekniklerden biridir. Eğer bilgi ve tecrübe eksikse, yeterli araştırma ve inceleme vakti yoksa, problem iyi tanımlanmamış, sınırlanmamış veya üzerinde fazla düşünülmemişse, bu teknikle çözülmeye çalışılır. Eğitsel değeri yoktur. Ancak, eğer bir probleme sınama-yanılma yoluyla çözüm aranacaksa, mümkün çözümler arasından en isabetlisini seçme yolu da öğretilmelidir. Tümdengelim Tümevarım tekniğinin tersidir. Daha önceden ulaşılmış bazı genel yasalar veya kurallar, formüller çocuğa verilir ve bunu birçok tekil olaya uygulaması istenir. Herhangi bir olayın genel yasaya uygunluğu zihinsel olarak kontrol edilir. Öğretimde tümdengelim tekniği mümkün olduğunca geç kullanılmalıdır. Çünkü bu teknik tamamen soyut kavramlardan ve bilimsel yasa ve formüllerden hareket eder. Meselâ, üçgenin iç açılarının toplamının 180 derece olması kuralı genel bir kuraldır ve bütün üçgenleri kapsar. Bunun temeli olarak önce çocuğun kafasında soyut üçgen kavramını ve değişik açı kavramlarını yerleştirmelidir. 40