Rulmanlı Yataklar YUVARLANMALI YATAKLAR III: Yuvarlanmalı Yatakların Montajı ve Bakımı Prof. Dr. İrfan KAYMAZ Mühendislik Fakültesi Makine Mühendisliği Bölümü
Giriş Rulmanlı Yataklar Bu bölüm sonunda öğreneceğiniz konular: Rulmanların Montajı Tolerans Değerlerinin Belirlenmesi Geçme Durumunun BelirlenmesiG Rulmanların Yataklanması Rulmanların Montajı-Demontajı Rulmanların Bakımı
Rulman Tolerans Seçimi Rulmanlı yataklarda iç bilezik ile mil ve dış bilezik ile gövdedeki yuva arasındaki toleranslar ve geçme durumları yatağın performansını önemli ölçüde etkiler. Montaj sonrası ortaya çıkacak boşluklar bu toleranslara bağlıdır. Geçmeler çok sıkı seçilirse oluşacak deformasyonlardan dolayı iç bileziğin genişlemesi ve dış bileziğin küçülmesi yataktaki boşluğu yok ederek arzu edilmeyen kasıntı veya germelere neden olacaktır. Geçmelerin daha az sıkı seçilmesi halinde ise özellikle iç bilezikle mil arasında fretting korozyon denilen korozyon aşınması oluşturacaktır.
Rulman Tolerans Seçimi Rulmanlar piyasadan hazır temin edildiklerinden iç çap (d) ve dış çap (D) sabit kabul edilerek mil çapına ve yuva çapına toleranslar verilir. Geçmeler: rulman iç bilezik deliği ile mil çapı arasında Birim Delik sistemi rulmanın dış çapı ile yuva arasında Birim mil sistemine göre seçilir
Rulman Tolerans Seçimi Rulman bilezikleri arasında tek taraflı sapma veya eksenel kuvvet etkisinde bileziklerin birbirine göre eksenel yönde E veya Se değeri kadar kayabilir. Bu şekilde bileziklerin birbirine göre sıfır yükte eksenel ve radyal yönde hareket edebilme miktarı montaj öncesi boşluk olarak tanımlanır.
Rulman Tolerans Seçimi Yatakların montajından sonra gerek iç bileziğin genişlemesi, gerekse dış bileziğin büzülmesi ile sıcaklıktan dolayı oluşan ısıl genleşme, montaj sırasında yatağın imalat boşluğunu etkilemekte ve çalışma boşluğu (Bç) denilen farklı bir boşluk oluşmaktadır Rulmanın davranışını ve eksenel yük taşıma kabiliyetini önemli ölçüde etkiler. Çalışma boşluğunun doğru olarak seçilmesi ve buna bağlı olarak imalat boşluğunun doğru tespiti rulmanlı yatakların montaj probleminin çözümünde önemli olmaktadır. Genel olarak rulmalı yatakların çalışma boşluğunun sıfır ile birkaç mikron arasında olması tavsiye edilir.
Rulman Tolerans Seçimi Geçmenin seçilmesinde dikkat edilecek hususlar: İzafi dönme durumları Yükün büyüklüğü Sıcaklık durumu Yataklamada hareket hassasiyeti
İzafi Dönme Durumları Bir rulmanın bileziklerinden birinin etki eden yüke göre izafi olarak dönme durumu gezinme olarak adlandırılır. Bir rulman bileziği radyal yüke göre izafi olarak dönüyorsa bu bileziğin sıkı geçme ile monte edilmesi gerekir. Aksi halde bilezik mil üzerinde gezinir. Bu durumdaki bileziğe 'çevre yüküne maruzdur' denir.. Bu gezinme sırasında bilezik ile mil arasına yağ giremez, zira aradaki boşluk çok azdır. Ağır yük altında büyük kuru sürtünme kuvvetleri ve aşınma ortaya çıkar
İzafi Dönme Durumları Rulman yükü daima bileziğin aynı noktasına yönelmiş olursa gezinme meydana gelmez. Fakat yükün devamlı etkidiği noktada ezilme olabilir. Bilezik nispeten gevşek, serbest geçme toleransı ile monte edilir. Böylece ara sıra yükün etkidiği noktanın kayması sağlanır ki devamlı etki ile ezilme olmasın. Geçmenin şeklini belirlemek için önce bileziğe etkiyen yükün nokta yükü mü, çevre yükü mü olduğu tayin edilmelidir.
Yük Durumuna Göre Geçme Şekli
Yük Şiddeti ve Sıcaklığın Etkisi Yük altında ve işletme sırasında rulman sıcaklığı yükselirse iç bilezik genişler ve geçme sıklığı azalır. Eğer iç bilezikte çevre yükü varsa, işletme durumları gözetilerek sıklığın azalmaması için montajda daha fazla boyut fazlalığı verilmelidir. Bu nedenle yük şiddeti ve sıcaklık gerek montaj toleranslarının seçiminde gerekse geçme durumlarının tespitinde önemli olmaktadır.
Hareket Hassasiyetinin Önemi Yatakta, hareketin doğru şeklini hassasiyetle koruyabilmek için yaylanma ve titreşimler önlenmelidir. Bunun için hiçbir şekilde gevşek geçme kullanılmaz. Geçme yüzeylerinin şekil doğruluğu da önemlidir. Zira ovallik ve koniklik gibi işletme hataları rulmanlı yatakların yuvarlanma yüzeylerine intikal eder. Bu nedenle geçme yüzeyleri hassasiyetle işlenmelidir.
Tolerans
Tolerans
Rulmanların Yataklanması Bir milin yataklanmasında radyal ve eksenel kuvvetler karşılanması amaçlanır. iki ucundan yataklanacak milin bir ucu hem radyal hem de eksenel yük taşıyabilecek şekilde yataklanır. Başka bir ifadeyle milin bir ucu konumunu hep muhafaza eder. Bu uçta kullanılan yatak sabit yatak olarak tanımlanır. Yatak bileziklerindeki toleranslardan oluşan boyut farklılığı ve işletme anında ısıl genleşmelerden dolayı milin eksenel uzamasına izin verecek şekilde konstrüksiyonu yapılan bu tür yataklar hareketli veya serbest yatak olarak adlandırılır.
İç Bileziğin Yanal Tespiti Bileziklerin Tespiti
Dış Bileziğin Yanal Tespiti Bileziklerin Tespiti
Hareketli ve Sabit Yatak Sabit yatak Hareketli yatak Sabit yatak Hareketli yatak
Hareketli ve Sabit Yatak
Hareketli ve Sabit Yatak
Hareketli ve Sabit Yatak
Rulman Montajı-Demontajı Sıkı Geçme Bileziğin Presle Çakılarak Montajı
Rulman Montajı-Demontajı Presle Montaj Presle Montaj
Rulman Montajı-Demontajı Rulman Demontajı
Rulmanların Bakımı RULMAN HASARI
Rulmanların Bakımı RULMAN HASARI
Rulmanların Bakımı RULMAN HASARI
Rulmanların Bakımı RULMAN HASARI