10 Sınıf DİL VE ANLATIM Sibel Vural Kıymet Dolaner Serenat Onan Taylan Tatlı PALME YAYINCILIK Ankara, 2013 I
PALME YAYINLARI: 819 10. Sınıf Dil ve Anlatım / Sibel VURAL - Serenat ONAN - Kıymet DOLANER - Taylan TATLI Yayına Hazırlama : PALME Dizgi-Grafik Tasarım Birimi - Sufi Arslan Yayın Editörü : Cemil AYAN Palme Yayıncılık 2013 Yayıncı Sertifika No : 14142 PALME YAYINLARI: 526 ISBN : 978-605-355-195-9 Biyoloji 9. Sınıf / Banu KARAAĞAÇ Bilgehan PERİ Palme Yayıncılık 2011 Baskı : Tuna Matbaacılık San. ve Tic. A. Ş. Yayın Editörü : Cemil AYAN Basımevi Sertifika No : 16102 Baskı : Özkan Matbaacılık ISBN : 978 605 5829 49 0 Bu kitap 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre kısmen ya da tamamen basılamaz, dolaylı dahi olsa kullanılamaz, teksir, fotokopi ya da başka bir teknikle çoğaltılamaz. Her hakkı saklıdır, PALME YAYIN- CILIĞA aittir. GRAFİK DİZGİ TASARIM GÜLİN AJANS İlhan AKÇAY Gülgün AKÇAY Ali Osman KAHVECİ (0532) 657 18 55 (0506) 535 92 40 KAPAK Oğuzhan OĞUZ II GENEL DAĞITIM YAZIT Yayın-Dağıtım Sağlık Sokak 17/30 Sıhhiye-ANKARA e-mail: palmeyayin@superonline.com, palmeyayincilik@yahoo.com.tr Tel 0312-433 http://www.palmeyayinevi.com 63 85-433 56 65 Faks 0312-433 73 17 GENEL DAĞITIM
Benim Manevi Mirasım BİLİM ve AKILDIR M. Kemal ATATÜRK III
EDİTÖR DEN Son yıllarda ilk ve ortaöğretimde uygulanmaya başlanan öğretim programlarının ana felsefesi, yaşam temelli yaklaşımı esas almasıdır. Bu yaklaşımla, soyut gibi algılanan birçok kavram gerçek yaşamla ilişkilendirilmiş, somut hale getirilmiştir. Bu yaklaşım okullarımızdaki öğretim sürecine tam olarak yerleştirildiği ve uygulandığı zaman öğrencilerimizin derslere olan ilgi ve motivasyonları ciddi bir biçimde artacaktır. Tüm bu gelişmelerin sonucu olarak bilişim toplumunun gerektirdiği becerilere sahip, objektif ve analitik düşünebilen, yaratıcı bir kafa gücüne sahip kuşaklar yetişecektir. Böyle yetişen genç insanlar, ezberden uzak kalacak, sağlıklı iletişim kurabilme yetileri gelişecek; kendini iyi tanıyan, çevresiyle barışık bireyler olacaktır. Palme yayıncılığın hazırladığı bu kitap serisinin içeriği yukarıda belirtilen bakış açısı çerçevesinde oluşturulmuştur. Ayrıca bu kitaplar değişen yeni sınav sistemine (YGS LYS) uygun bir niteliğe sahiptir. Üniversite sınavlarında sorulacak soruların kapsamı ve ağırlık düzeyine uygun bir konu akışı sağlanmıştır. Bu kitapların hazırlanmasında büyük bir özveriyle bana destek veren Palme Yayıncılık ın genel müdürü sayın İlhan Budak a teşekkür ederim. Palme Yayıncılık tan çıkan bu kitap serisinin tüm öğrencilere yararlı olması ve onların gelişimine bir katkı sağlaması dileğiyle... Ağustos, 2013 Cemil AYAN ayancemil@hotmail.com IV
YAZARLARDAN Sevgili Öğrenciler, Dil, insanlar arasında iletişimi sağlayan, toplumsal gelişmeyi pekiştiren düşünce ve duygu ortamını kuşaktan kuşağa aktaran önemli bir araçtır. İnsanın bilinçaltına inen, bireyin bir toplumla en güçlü bağlarını oluşturan ise ana dilidir. Evrene bakış açımızı belirlemede, olayları, olguları yorumlamada iç dünyamızı yansıtmada temel etkenlerden biridir. Ana dili tam gelişmemiş, yetkinleşmemiş bireyler onu etkili bir öğrenme aracı olarak kullanamaz. Bu nedenle dil bilincinizi geliştirmek, ana dili sevginizi, duyarlılığını çoğaltmak amacıyla Milli Eğitim Bakanlığı Ortaöğretim Dil ve Anlatım Dersi Öğretim Programı ve kazanımları dikkate alınarak hazırladığımız 10. Sınıf Dil ve Anlatım kitabının sizlere yardımcı olacağınızı düşünüyoruz. Kitabımız Sunum Tartışma Panel, Anlatım ve Özellikleri ve Anlatım Türleri olmak üzere üç üniteden oluşmaktadır. Üniteleri bölümler hâlinde işleyerek her bölümün sonunda kazanımları pekiştirmek için etkinliklere (doğru/yanlış, boşluk tamamlama, eşleştirme), çoktan seçmeli sorulara ve ünite testlerine yer verdik. Her ünitenin sonuna ise etkinlik, çoktan seçmeli sorular ve ünite testlerinin cevap anahtarları bulunmaktadır. Konu anlatımın sıralamasında MEB in 10. sınıf dil ve anlatım ders kitabındaki sıralamayı takip ederek dikkati verimli öğrenmeye odaklayan renkli ama sade bir tasarımı tercih ettik. Kitabın düzenlenmesinde yaratıcı gücünü ortaya koyan Safure Arslan a özenli çalışmalarından dolayı teşekkür ederiz. Daima başarılı olmanız dileklerimizle V
İÇİNDEKİLER SUNUM TARTIŞMA PANEL ÜNİTE 1 GÜNÜMÜZDE İLETİŞİM...2 Etkinlik 1 2...4 SUNUM...6 Etkinlik 3 4 5...8 Şimdi Test Zamanı 1... 11 TARTIŞMA...13 Etkinlik 6...15 Şimdi Test Zamanı 2...16 AÇIK OTURUM...18 PANEL...19 FORUM...19 SEMPOZYUM (BİLGİ ŞÖLENİ)...20 MÜNAZARA (EYTİŞME)...20 Etkinlik 7 8 9 10...22 Şimdi Test Zamanı 3...26 Ünite Testi 1 2...28 Cevap Anahtarı...32 ANLATIM VE ÖZELLİKLERİ ÜNİTE 2 ANLATIMA HAZIRLIK...36 Buluş...37 Gözlem...37 Okuma...38 Dinleme...40 Düşünme...41 BİLGİ TOPLAMADA VERİMLİLİĞİ ARTIRMA YOLLARI...41 Not Alma...41 Özet Çıkarma...43 Alıntı Yapma...45 Düzenleyiş...46 Etkinlik 11 12 13 14...47 Şimdi Test Zamanı 4...51 ANLATIMDA TEMA VE KONU...53 Coşku ve Heyecana Bağlı (Lirik) Metinlerde Tema ve Konu...54 OLAY ÇEVRESİNDE GELİŞEN EDEBİ METİNLERDE TEMA VE KONU...55 Öğretici Metinlerde Tema ve Konu...57 Etkinlik 15 16 17 18 19...58 Şimdi Test Zamanı 4...64 ANLATIMDA SINIRLAMA...66 Etkinlik 20 21 22 23 24...69 Şimdi Test Zamanı 6...74 ANLATIMIN VE ANLATICININ AMACI...76 Etkinlik 25 26 27...79 Şimdi Test Zamanı 7...82 VI
ANLATIMDA ANLATICININ TAVRI...84 Anlatıcının Olay, Durum ve Nesnelere Bakış Açısı...84 Anlatıcının İfade Tarzı...84 Etkinlik 28 29 30 31 32 33...89 Şimdi Test Zamanı 8...95 ANLATIMIN TEMEL ÖZELLİKLERİ...97 Açıklık...97 Duruluk...98 Akıcılık...99 Yalınlık...100 Özlülük (Yoğunluk)...101 Doğallık...102 Özgünlük...102 Etkileyicilik...102 Sürükleyicilik...102 Etkinlik 34 35 36 37...103 Şimdi Test Zamanı 9...107 ANLATIMIN OLUŞUMU...109 Bağdaştırma...109 Bağlaşıklık...110 Bağdaşıklık... 111 Etkinlik 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51...128 Şimdi Test Zamanı 10 11 12 13 14...142 ANLATIM TÜRLERİNİN SINIFLANDIRILMASI...152 Etkinlik 52...153 Ünite Testi 1 2 3 4 5...154 Cevap Anahtarı...164 ANLATIM TÜRLERİ ÜNİTE 3 ÖYKÜLEYİCİ ANLATIM (HİKÂYE ETME)... 170 Etkinlik 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62... 184 Şimdi Test Zamanı 15...194 AD (İSİM)...196 Etkinlik 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72... 206 Şimdi Test Zamanı 16 17 18... 216 BETİMLEYİCİ ANLATIM (TASVİR ETME)... 222 Etkinlik 73 74 75 76 77 78 79 80... 233 Şimdi Test Zamanı 19...241 SIFAT (ÖN AD)...243 Etkinlik 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92... 251 Şimdi Test Zamanı 20 21...263 COŞKU VE HEYECANA BAĞLI (LİRİK) ANLATIM... 267 Etkinlik 93 94 95 96 97 98... 273 Şimdi Test Zamanı 22...279 VII
ZAMİR (ADIL)...281 Etkinlik 99 100 101 102 103 104 105... 286 Şimdi Test Zamanı 23 24...294 DESTANSI (EPİK) ANLATIM...298 Etkinlik 106 107 108 109... 302 Şimdi Test Zamanı 25...306 EYLEM (FİİL)...308 Etkinlik 110 111 112 113... 318 Şimdi Test Zamanı 26 27 28... 322 EMREDİCİ ANLATIM...328 Etkinlik 114 115...330 Şimdi Test Zamanı 29...332 EYLEMDE ÇATI...334 Etkinlik 116 117 118 119... 340 Şimdi Test Zamanı 30 31...344 EYLEMSİ (FİİLİMSİ)...348 Etkinlik 120 121 122 123... 351 Şimdi Test Zamanı 32 33...355 ÖĞRETİCİ ANLATIM...359 AÇIKLAYICI ANLATIM...360 KANITLAYICI ANLATIM...362 TARTIŞMACI ANLATIM...366 Etkinlik 124-125...368 Şimdi Test Zamanı 34...370 ZARF (BELİRTEÇ)...372 Etkinlik 126-127...379 Şimdi Test Zamanı 35-36...381 DÜŞSEL (FANTASTİK) ANLATIM... 385 GELECEKTEN SÖZ EDEN ANLATIM... 388 Etkinlik 128-129 - 130...391 Şimdi Test Zamanı 37...394 İLGEÇ (EDAT)...396 BAĞLAÇ...401 Etkinlik 131-132...405 Şimdi Test Zamanı 38...407 SÖYLEŞMEYE BAĞLI (DİYALOG) ANLATIM... 409 MİZAHİ ANLATIM... 411 Etkinlik 133 134-135...413 Şimdi Test Zamanı 39...416 ÜNLEM...418 Etkinlik 136...420 Şimdi Test Zamanı 40...421 Ünite Testi 1 2-...423 Cevap Anahtarı...427 VIII
ünite SUNUM TARTIŞMA PANEL Günümüzde İletişim SUNUM TARTIŞMA AÇIK OTURUM PANEL FORUM MÜNAZARA
ÜNİTE - 1 GÜNÜMÜZDE İLETİŞİM Günümüzde bilimsel ve teknolojik gelişmelere bağlı olarak iletişim olanakları çeşitlenmiş bu da iletişimin kolaylaşmasını sağlamıştır. İletişim, insanlığın başlangıcıyla başlayan ve insanlar tarafından Sempozyum Tartışma Panel geliştirilen bir süreçtir. Çünkü insan, doğduğu günden itibaren çevresiyle ve diğer insanlarla etkileşim hâlindedir. Onlara iletiler gönderen veya onlardan iletiler alıp bu iletileri yorumlama, anlamlandırma yeteneklerine sahip olan sosyal bir varlıktır. Bu yönüyle iletişim, insanoğlu için dış dünyayı yorumlayarak bireysel varlıklarının farkına varmalarına, belli bir kültürün ve toplumun üyesi olmalarına ve içinde yaşamış oldukları toplumdaki ilişkileri düzenlemelerine yardımcı olan yaşamsal bir zorunluluktur. Yaşamımızın her alanında yerini alan bilişim teknolojileri, kütüphaneleri dolduran bilgilerin bir CD ye ya da taşınabilir bir belleğe yüklenmesine olanak sağlayarak tek bir tuşla ulaşabileceğimiz sonsuz bir bilgi ağını ekrana yansıtabilmekte. İletişim, aktarımdır yani duygu ve düşüncelerin başkalarıyla paylaşımıdır. Dilin bu ileti paylaşımı sırasındaki temel görevi, iletilerin karşı tarafa ulaşmasına yarayan bir araç olmasıdır. Dil olmadan üretilen iletiler karşı tarafa aktarılamaz ve karşılıklı bir etkileşim süreci olarak iletişim gerçekleşemez. İnsanlar arasındaki ilişkilerde kullanılan jestler, mimikler, el, Bugün dünyanın neresinde olursak olalım teknolojinin sağladığı imkânlarla görüntülü ve sesli iletişim yapılabilmekte, uzak kavramı zorluk olmaktan çıkarak dünyanın küçülmesini sağlamaktadır. kol, yüz ve vücut hareketleri de yine basit iletişim araçlarıdır. Bugün şehirlerin cadde ve sokaklarında yer alan çeşitli trafik işaretleri de yine bir iletişim sistemine bağlı işaretlerdir. Renklerin sembolik anlamlar taşıması veya toplumdan topluma farklı şeyler ifade etmesi de bununla ilgilidir. Görülüyor ki genel anlamda iletişim, duygu ve düşüncenin bir yerden başka bir yere, bir zihinden başka bir zihne aktarılmasıdır. 2 İlk çağlarda sözlü olarak, destan ve masallarla ulaştığımız insana sanayi toplumuna geçişte kitaplarla, bugün ise bilgisayarla ve internetle ulaşma yolundayız. Bugün belki duvar duvara yaşadığımız insanlardan haberdar olamayacak kadar komşuluk ilişkilerimizi kopardık ama dünyanın neresinde neler olduğunu ya da uzayda bir astronotun gününü nasıl geçirdiğini görüntülü olarak takip edebiliyoruz. Demek ki kitle iletişimi artık sınırları ortadan kaldırmış, dünyayı küçük bir köy hâline getirmiştir.
İLETİŞİMİN ÖGELERİ 1. Gönderici (Verici): Bilgiyi aktaracak kaynaktır. Bir başkasına herhangi bir düşünce, görüş ya da bir başka şey aktarmak isteyen kişi, hayvan ya da aygıttır. 2. Alıcı (Dinleyici): Kendisine bilgi gönderilen kişidir. Bir iletiyi algılayan, onu çözümleyip değerlendiren, göndericinin karşısında bulunan kişidir. 3. İleti (Bildiri, mesaj): Vericinin alıcıya gönderdiği bir bilgi, düşünce ya da duygudur. İki ya da daha çok kişi arasında anlam taşıyıcı özelliği olan, anlam aktarmak için üretilmiş her türlü dilsel ya da dil dışı gösterge ya da göstergeler topluluğudur. 4. Kanal (Oluk): İletişim sırasında bildirinin izlediği yolu, iletişimin aktarıldığı ortamı belirtir. Yani kanal, iletinin alıcıya aktarılmasında kullanılan her türlü iletişim yoludur: ses dalgaları, kâğıt üzerine düşürülmüş işaretler, telefon telleri, hava 5. Bağlam: İletişimde görev alan unsurların birlikte meydana getirdikleri ortamdır. Gönderici ve alıcının, iletişim sağlayacağı bir fiziki kanala gereksinimleri olacaktır. Kullanacakları bir iletişim dizgisine yani koda ve bu iletişimde ne açıklandığını belirten göndergeye de gereksinimleri olacaktır. Diyebiliriz ki, konuşucu, dinleyiciye belli bir koddan yararlanarak bir ileti gönderir. Bu da belli bir bağlamda bir kanal (fiziksel destek) aracılığıyla gerçekleşir. Dilsel iletişim, kısaca bu ögeler yardımı ile gerçekleşir. ÜNİTE -1 Sempozyum Tartışma Panel 6. Kod (Düzgü): İletinin gönderilmesinde kullanılan belli bir doğal dildir (Türkçe). Bu, anlaşmaya dayalı simgeler de olabilir. 7. Dönüt: İletideki amacın yerine getirilmesidir. Bir bakıma göndericiye iletisinin doğru algılanıp algılanmadığını da gösterir. İsmin yerini tutan sözcüktür. Zamir nedir? İLETİŞİM ŞEMASI Gönderici İleti (Mesaj) Kanal (Oluk) Dönüt (Geri Bildirim) Bağlam (Ortam) Alıcı Gönderici : Öğretmen Alıcı : Öğrenci İleti : "Zamir nedir?" Kanal : Ses dalgaları Tek bir kişinin kendine özgü dili yoktur. En az iki kişinin konuşacağı bir dil vardır. Dolayısıyla iletişim, en az iki kişinin arasında olmaktadır. Bu iki kişi de iletişim şemasındaki gönderici ve alıcıdır. Göndericinin alıcıya söyleyeceği bir düşüncesi, bir sözü olmalıdır. Bu da iletidir. Yani söyleyecek bir şeyi yoksa iletişim de olmayacaktır. Bu üçü, iletişimin temel ögeleridir denilebilir. Bağlam : Sınıf Kod : Türkçe Dönüt : "İsmin yerini tutan sözcüklerdir." 3
ÜNİTE - 1 Sempozyum Tartışma Panel ETKİNLİK 1 Aşağıdaki tanımları, ilgili oldukları iletişim ögesiyle eşleştiriniz. 1 Bir duygu veya düşünceyi aktarmak isteyen kaynağın ürettiği sözel, görsel ve işitsel simgelerden oluşan iletişim Gönderici a ögesidir. Göndericinin mesaji alıcıya ulaştırmak için kullandığı 2 Alıcı b yoldur. Bilginin, düşüncenin veya duygunun iletilmeye uygun, 3 İleti c mesaj haline getirilmesidir. İletişim sürecinin son aşaması olup hedef alıcının, kaynağın ilettiği mesaja verdiği 4 Kanal d yanıttır. Mesajın kaynağı, iletişimi başlatan ya da iletiyi gönderendir. 5 Bağlam e İletişimde görev alan unsurların birlikte meydana getirdikleri 6 Kod f ortamdır. Mesajı taşıyan sembolleri algılayıp ona anlam vererek 7 Dönüt g iletişimi sürdüren veya sonlandırandır. 4
ETKİNLİK 2 Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri tamamlayınız. a) Ahmet Bey, Ebru Hanım a lokantada evlenme teklif eder. Ebru Hanım da bu teklifi kabul eder. Bu iletişimde gönderici alıcı ileti dönüt bağlam, kanal, kod ise dir. b) Facebook ta yazışan iki kişinin iletişiminde internettir. c) Yazılı sınavlarda öğrenciler, öğretmen, yazılı soruları, yazılıya verilen yanıtlar, sınıf, yazılı kağıdı harfler ise dur. d) Bir konferansta tıptaki gelişmeleri anlatan bir doktor, ortak bir dil aracılığıyla kodladığı bilgileri ses dalgaları ve hava yoluyla dinleyicilere aktarır. Bu ses dalgaları ve hava olarak adlandırılır. ÜNİTE -1 Sempozyum Tartışma Panel e) Bir konuşmacı, sözcükleri; ressam, renkleri ve biçimleri; karikatürist, çizgileri; balerin beden hareketlerini kullanarak iletisini göndericiye ulaştırmaya çalışır. Kişilerin kullandıkları bu araçlar dur. f) İletişim sürecinde, kaynağın gönderdiği mesaja hedef olan kişi, grup ya da kitleye adı verilir. g) Kaynak, kendisine ulaşan yanıtı değerlendirerek, mesajını yeniden düzenler ve iletir. Buna (geribildirim) denir. Bu süreçte kaynak ile alıcı yer değiştirerek, alıcı kaynak, kaynak da alıcı konumuna geçer. h) ; ışık, radyo ve ses dalgaları, telefon kabloları ve sinir sistemi gibi mesajı taşıyan araçlardır. i), insanlar arasında gerçekleşen duygu, düşünce ve bilgi alışverişidir. j) Tüm iletişimlerimiz belirli bir zaman diliminde, belirli bir fiziksel, sosyal, kültürel ortam içinde gerçekleşir. Buna adı verilir. k) Yiğit, arkadaşı Tekin e cep telefonundan: Türkçeden ödevimiz ne? mesajını gönderir. Tekin de onun mesajını: Cümlede anlam testleri bitecek. şeklinde yanıtlar. Yukarıdaki iletişimde iletişimi başlatan kişi Yiğit tir. Bu bakımdan Yiğit (kaynak) durumundadır. Yiğit in soru yönelttiği kişi olan Tekin ise dır. Yiğit in Tekin e aktardığı Türkçeden ödevimiz ne? sözü, yani mesajı dir. Gönderici, iletisini telefonla aktardığı için burada telefon durumundadır. Gönderici ve alıcının sözlerini yansıtan harfler veya dil (Türkçe) dir. Tekin in Yiğit e verdiği Cümlede anlam testleri bitecek. cevabı ise bu iletişimdeki ü oluşturmaktadır. l) İletişimdeki iletiler şifrelenerek aktarılır. Gönderici, iletisini konuşmanın yanı sıra yazıyla, jest ve mimiklerle, işaretlerle, rakamlarla da anlatmayı deneyebilir. İşte bu tür iletişim şekillerine denir. m) İletişim ve olmak üzere ikiye ayrılır. 5
ÜNİTE - 1 Sempozyum Tartışma Panel SUNUM Bilgileri yenileyen, pekiştiren, hatırlatan, önemli noktaları öne çıkaran sözlü anlatıma sunum adı verilmektedir. Sunum un tanımını şu şekilde sıralayarak genişletebiliriz: Sunum, bir çalışma sonucunu açıklayabilen Sunum un amaçlarını bu şekilde sıraladıktan sonra sunum için kullanılabilecek araçları da şöyle ele alabiliriz: Bilgisayar CD Slayt makinesi Projeksiyon cihazı Laboratuvar çalışmalarını sunabilen Anket sonuçlarını içerebilen Önemli olay ve olguları dile getirebilen Bilgileri yenileyebilen Önemli bilgileri öne çıkarabilen bir konuşma türüdür. Tepegöz Mikrofon Görüldüğü gibi sunum un a) pekiştiren b) anımsatan c) bilgiyi öne çıkaran d) çalışma sonucunu açıklayan özellikleri sunumu önemli kılar. Sunum un amaçlarını ise şöyle sıralabiliriz: Teknolojik materyallerden yararlanılarak bilginin zihinde kalıcılığını artırmak Sunum yapılan kişileri bilgilendirmek Hoparlör Sıralanan bu teknolojik araçlar artırılabilir. Sunumun araçları içinde slaytların ayrı bir yeri vardır. Çünkü slayt ile görülenlerin akılda tutulabilme oranı artmaktadır. İyi bir slaytın hazırlanmasında şu özelliklere dikkat edilmeli: İlk slaytlarda İçindekiler başlığı ile sunumda izlenecek sıra belirlenmeli Slaytlar numaralandırılmalı 6 Sunum yapılan kişilere ele alınan konuyu öğretmek Sunum yapılan kitleyi harekete geçirmek Sunum yapılan kişileri güdülemek Sunum yapılan kişileri inandırmak Sunum yapılan kişileri sunum aracılığıyla teşvik etmek Hem slayt sayfa numarası hem de toplam sayfa numarası yan yana belirlenmeli Modası geçmiş ögeler ve animasyonlara yer verilmemeli Çok hareketli animasyonlardan kaçınılmalı Gerek olmadıkça büyük harf kullanılmamalı Anahtar sözcükler kullanılmalı
Slaytlarda 6-10 satır arası yazı kullanılmalı Renkler, uygun olduğu kod içinde anlamlı kullanılıp dört rengin dışına çıkılmamalı Boş alanlar anlamlı düzenlenmeli Uzun cümlelerden kaçınılmalı, maddelemeye gidilmeli Yoğun bilgi veya sayı içeren tablo, şema vb. ögeler kullanılmamalı Sunum yapılan kitleye uygun resim ve şekiller seçilmeli Ses veya müzik seçeneğinde aşırıya kaçılmamalı Yazı karakterleri için çok küçük font kullanılmamalıdır. Sunumdan Önce Yapılması Gerekenler Sunumun belli bir süre içinde yapılacağı unutulmamalı Sunumun yapılacağı yer önceden görülmeli Birkaç izleyiciyle prova yapılmalı Süreye uygun bir planlama yapılmalı Konuşma metni küçük kartlara yazılmalı Sunumda kullanılacak teknik donanım kontrol edilmeli Sunum yapılacağı konu ile ilgili çalışmalar yapılıp konuya iyi hazırlanmalı Kılık kıyafetin temiz, derli toplu ve ciddi olmalı Sunumun yapılacağı kitlenin bilgi ve ilgi düzeyine göre hazırlık yapılmalı Sunumu yapan kişi sakin ve kendinden emin olmalıdır. Sunumdan önce yapılan bu hazırlıklardan sonra sunum esnasında yapılması gerekli olan ve yapılmaması gereken bazı davranışlar vardır. Sunum yapan kişinin, dinleyicilerin hepsine sesini duyurabilmesi için dikkatli olması, vurgu ve tonlamaya dikkat etmesi gerekir. Sunum yapan kişinin abartılı bir söyleyişten uzak durması; duru, düzgün ve yalın bir dil kullanması gerekir. Sunum yapan kişi, sunum sırasında ayakta durmalı, derli toplu bir görünüm sergileyerek ciddiyetini korumalıdır. Sunum yapan kişi, sırtını izleyicilere dönmemelidir. Sunum yapan kişi, jest ve mimiklerini konuya uygun ve izleyiciyi rahatsız etmeyecek bir biçimde kullanmalıdır. Sunum yapan kişi, tüm izleyicilere fiziki olarak aynı mesafede durabilmelidir. Sunum yapan kişi, rahat hareket edebilmeli, bir noktada durmamalı, istediğinde ekrana rahatça yönelebilmelidir. Sunum yapan kişi, izleyicilerin slaytlardaki bilgileri okuduklarını unutmamalı, bilgileri kavramaları için izleyicilere kısa süreler tanımalıdır. Sunumun bir iletişim olduğu her fırsatta göz önünde bulundurulmalı, izleyicinin dikkati canlı tutulmaya çalışılmalıdır. Sunum yapan kişinin elindeki kartlara sürekli bakması izleyicinin dikkatini dağıtacağından kartlar elde hazır tutulmalı, gerekmedikçe kartlara bakılmamalıdır. Aksi takdirde bu durum sunumun sıkıcı olmasına neden olabilir. Sunum yapan kişinin, yaptığı konuşma ile slaytların eş zamanlı olmasına dikkat etmesi gerekir. Sunum yapan kişi, dikkatin dağıldığını hissettiğinde ses tonunu alçaltıp yükselterek dikkat çekmeye çalışmalıdır. ÜNİTE -1 Sempozyum Tartışma Panel Sunum Sırasında Yapılması ve Yapılmaması Gerekenler Sunumda sunum yapan kişinin performansını etkileyen en önemli faktör kaygı olduğundan kaygı, sunumun her aşamasında kontrol altında tutulmalıdır. Sunumun başında rastlanan kaygı belirtilerine, yapılan araştırmalara göre izleyicinin pek dikkat etmediği göz önüne alınmalı, sunumun genel seyri için aksaklıklardan dolayı kaygılanılmamalıdır. Sunumu yapacak kişi, sunuma Hoş geldiniz! diyerek başlamalı ve devamında kendini tanıtmalıdır. Sunumun ilk dakikalarında çok hızlı konuşulmamalı, izleyicilerin güvenini kazanacak bir biçimde sakin ve kendinden emin bir üslup benimsenmelidir. Sunum Sonunda Yapılması Gerekenler Sunumda anlatılanlar sunumun amacına ulaşabilmesi için bir ana düşünce etrafında özetlenmelidir. Dinleyicilere sunum sonunda teşekkür edilmeli, dinledikleri konu ile ilgili soru sorabilecekleri kendilerine söylenmelidir. Düşünceyi değiştirme amacı taşıyan bir sunumdan sonra izleyicileri harekete geçirebilecek çağrılar yapılabilir. Sorulan sorulara dinleyiciyle tartışmaya girmeden doyurucu cevaplar verilmeli, konu dışında bir soruyla karşılaşıldığında soruyu soran izleyiciler kibarca uyarılmalıdır. Sunumu yapan kişi, sunumun bittiğini belirttikten sonra dinleyicilerin soru sorabileceğini hesaba katarak salonu en son terk etmelidir. 7
ÜNİTE - 1 Sempozyum Tartışma Panel a b c d ETKİNLİK 3 Aşağıdaki özellikleri inceleyerek iyi bir sunumda bulunması gereken özellikler içinde yer alanlara işareti koyunuz. Sunum sırasında ses tonuna, jest ve mimiklere, sahneyi veya kürsüyü rahat kullanmaya özen gösterilmelidir. Çok hareketli animasyonlara yer verilerek izleyicilerin dikkati ayakta tutulmalıdır. Konunun anlaşılırlığını sağlamak amacıyla slaytta uzun cümlelere yer verilmelidir. Sunum yapılan kitleye uygun resim ve şekiller seçilmelidir. e Başlıklar ve alt başlıklar farklı renklerde olmalı ve sunumda mümkün olduğunca çok renk kullanılmalıdır. f Sunum öncesinde prova yapılmalı ve sunum malzemelerinin işlevlerini yerine getirebilirliği kontrol edilmelidir. g Konuşmacı, yaptığı açıklamaların slaytlar ile eş zamanlı olmasına özen göstermelidir. h Bilgilerin çelişmemesi için, slaytlarda yer alan cümleler bire bir okunmalıdır. ı Sunulacak konu hakkında farklı kaynaklardan bilgi toplanmalı ve bu bilgiler doğrultusunda sunumun taslağı hazırlanmalıdır. i Sunum sonrasında dinleyicilere sorular sorularak konu tartışmaya açılmalıdır. j Sunumun sonunda, verilen bilgiler özetlenmeli; ana düşünceyi en iyi karşılayan etkileyici bir cümle ile sunum bitirilmelidir. k Sunum esnasında ciddi, ağırbaşlı, temiz ve derli toplu görünüm önemlidir. l Sunumda kullanılacak üslup, belirlenen amaca uygun olmalıdır. m Konunun herkesçe anlaşılması için tekrarlar gidilmeli, ayrıntılara yer verilmelidir. 8
ETKİNLİK 4 1. Aşağıdaki boşlukları uygun biçimde tamamlayınız. Sunumdan Önce Yapılması Gerekenler Sunum Sırasında Yapılması Gerekenler Sunum Sonrasında Yapılması Gerekenler ÜNİTE -1 Sempozyum Tartışma Panel 2. Aşağıdaki boşlukları uygun biçimde tamamlayınız. a) Sunumda seçilen konunun olmasına özen gösterilmelidir. b) Bir topluluğu bilgilendirmek, bir araştırmanın sonucunu açıklamak, önemli bir olayı duyurmak vb. amaçlarla yapılan konuşmalara denir. c) Sunumu etkili kılmak için gibi teknolojik araçlardan yararlanılır. d) Sunum, iletişim çeşididir. e) Bir sunumun iletişim ögeleri belirlendiğinde konuşmacı, ; izleyici/dinleyici, ; sunumun konusu ; sunumda kullanılan sözel, görsel ya da işitsel araçlar ; konuşmacının, iletisini aktarırken kullandığı jest, mimik, rakam, harf gibi araçlar koddur. f) Sunumda konuşmacı, sunumun amacına uygun olarak dilin işlevi, veya işlevlerinden birini kullanabilir. g) Sunumlar genellikle üç temel amaçla yapılır: 9
ÜNİTE - 1 Sempozyum Tartışma Panel 1 ETKİNLİK 5 Aşağıdaki slayt örneklerini inceleyerek doğru ve etkili slayt için uygun olup olmadıklarını nedenleriyle birlikte belirleyiniz. Özgüveni eksik olan kişi başaracağından emin olamaz ve başarısızlık korkusu taşır. Sınavlara hazırlık boyunca özgüveninizi korumalı ve başaracağınıza inanmalısınız. Başarısız olduğunuz zamanlarda ya da motivasyonunuzun düşük olduğunu hissettiğinizde olumsuz düşüncelerden (başaramayacağım, yetiştiremeyeceğim, istediğim okulu kazanamam... vb.) kaçının, olumlu düşünerek moralinizi yüksek tutun. Her zaman yanınızda sizi yönlendirecek birini bulamayabilirsiniz; bu görevi kendiniz üstlenmelisiniz. Konu testlerinde yapamadığınız soruların ya da hataların sebeplerini araştırmalısınız. Kendinize duyduğunuz aşırı güven de sizi rahatlatıp gevşetebilir bu durumda özgüveninizi iyi dengelemelisiniz. 2 Özgüveni eksik olan kişi başaracağından emin olamaz ve başarısızlık korkusu taşır. Sınavlara hazırlık boyunca özgüveninizi korumalı ve başaracağınıza inanmalısınız. Başarısız olduğunuz zamanlarda ya da motivasyonunuzun düşük olduğunu hissettiğinizde olumsuz düşüncelerden (başaramayacağım, yetiştiremeyeceğim, istediğim okulu kazanamam... vb.) kaçının, olumlu düşünerek moralinizi yüksek tutun. Her zaman yanınızda sizi yönlendirecek birini bulamayabilirsiniz; bu görevi kendiniz üstlenmelisiniz. Konu testlerinde yapamadığınız soruların ya da hataların sebeplerini araştırmalısınız. Kendinize duyduğunuz aşırı güven de sizi rahatlatıp gevşetebilir bu durumda özgüveninizi iyi dengelemelisiniz. 3 Bilgisayar/ internet Yatarak ders çalışma Hayallere ya da endişlere kapılmak Zamansız telefon görüşmeleri Özgüven eksikliği Müzik dinlemek/ televizyon izlemek 4 Etkili ve verimli ders çalışmak başarıyı artıran önemli bir etkendir. Öğrencinin ders çalışırken veya çalışma zamanının dışında verimini düşüren faktörler vardır. Bunlar: müzik dinlemek TV Seyretmek yatarak ders çalışmak bilgisayar kullanmak Cep telefonu plansızlık Özgüven eksikliği Aşırı özgüven 10
1 ŞİMDİ TEST ZAMANI 1. Aşağıdakilerden hangisi bir sunumda yapılması gerekenler içinde yer almaz? A) Anlatım ile slaytların eş zamanlı olması B) Yoğun bilgi içeren grafiklere çokça yer verilmesi C) Vurgu ve tonlamalara dikkat edilmesi D) Konuşmacının bilgi tekrarına düşmemesi E) Gereksiz ayrıntılara yer verilmemesi 2. (I) Bir konunun, bir bildirinin, bir araştırma sonucunun dinleyicilere aktarılmasına sunum denir.(ii) Sunumun amaçları arasında bilgi vermek, bilgileri yenilemek, bir araştırma veya anket çalışmasının sonuçlarını açıklamak, bilimsel bir araştırmaya katkıda bulunmak sayılabilir. (III) Sunumu hazırlayan kişi sözlü olarak değil vücut diliyle de dinleyicilerle iletişim kurma yoluna gider.(iv) Konuşmacı, hazırladığı slaytlarda mümkün olduğunca uzun cümlelere yer vererek konuyu açıklamaya çalışır. (V) Sunum sonrasında ise dinleyicilerin konuyla ilgili olarak kendisine soru sormasına fırsat tanır ve bu sorulara açık, net ve doyurucu cevaplar verir. Sunum ile ilgili olarak numaralı cümlelerin hangisinde bir bilgi yanlışı vardır? 4. Kişisel Yaşamda ve İş Hayatında İmaj ve Farkındalık Yaratmak konusunun ele alındığı bir sunumda, sunumun etkili ve amacına uygun olması için dilin hangi işlevleri kullanılmalıdır? A) Dil ötesi işlevi Göndergesel işlevi B) Sanatsal işlev Heyecana bağlı işlev C) Alıcıyı harekete geçirme işlevi Göndergesel işlev D) Heyecana bağlı işlev Kanalı konrtol işlevi E) Sanatsal işlev - Alıcıyı harekete geçirme işlevi 5. I. Sunum yeri önceden görülüp prova yapılmalıdır. II. Sunum esnasında kullanılacak malzemeler kontrol edilmelidir. III. Belge, grafik, fotoğraf gibi unsurlarla sunum zenginleştirilmelidir. IV. Slaytlarda kısa, açık ve etkili cümlelere yer verilmelidir. V. Dinleyicilerle tartışmaya girmekten çekinilmemelidir. Sunumla ilgili olarak numaralı cümlelerin hangisinde bir bilgi yanlışı söz konusudur? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. ÜNİTE -1 Sempozyum Tartışma Panel A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. 3. Gece görevinde olan bir trafik polisi, geçmekte olan bir araca işaret ederek onu durdur. Aşağıdakilerin hangisinde bu cümledeki iletişim unsurları belirlenirken bir yanlışlık yapılmıştır? A) Gönderici, trafik polisidir. B) Alıcı, arabayı kullanan kişidir. C) İleti Dur ihtarıdır. D) Dönüt, aracın durmasıdır. E) Trafik polisinin yaptığı işaret kanaldır. 6. Aşağıdakilerden hangisi sunumun amaçları arasında yer almaz? A) Dinleyici kitlesinin konu hakkındaki düşüncelerini öğrenerek anket hazırlamak B) Dinleyicilerin bilgilerini yenilemek veya pekiştirmek C) Bir araştırma veya anket çalışmasının sonuçlarını açıklamak D) Bilimsel bir araştırmaya katkıda bulunmak E) Dinleyici kitlesini bir konuda yönlendirmek 11
ÜNİTE - 1 Sempozyum Tartışma Panel 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir bilgi yanlışı vardır? A) Anlatım sözlü ve yazılı olmak üzere iki biçimde gerçekleşir. B) Sunum, sözlü anlatım türleri içinde yer alır. C) Gönderici, alıcı, ileti, dönüt, kanal iletişimin unsurlardır. D) Dinleyicilerle göz temasında bulunmak iletişimi olumsuz etkiler. E) Jestler, mimikler, el, kol, yüz ve vücut hareketleri de iletişim araçlarıdır. 8. Aşağıdakilerden hangisi bilgilendirme amacıyla hazırlanan bir sunumun özellikleri arasında yer almaz? 10. Aşağıdakilerden hangisi etkili bir sunum için yapılması gerekenler içinde yer almaz? A) Dinleyici kitlesi hakkında önceden bilgi edinmek B) Dinleyicilerle göz teması içinde bulunmak C) Slayttaki metni olduğu gibi okumak D) Vücut dilini iyi kullanmak E) Belge, grafik ve slaytlardan yararlanmak 11. Sunum sırasında anlatıcı, konunun amacına uygun olarak dilin göndergesel, alıcıyı harekete geçirme, heyecana bağlı vb. işlevlerinden yararlanır. A) Çağrışıma açık ifadelerle ve imgelerle anlatım zenginleştirilmelidir. B) Sözcükler kolay anlaşılmalı, cümleler kısa olmalıdır. C) Sunumdaki kilit noktalarının sırası ve zamanlaması doğru planlanmalıdır. D) Dinleyicinin rolü ve gereksinimleri göz önünde bulundurulmalıdır. E) Görsel araçlardan yararlanılarak bilgilerin anlaşılırlığı sağlanmalıdır. Buna göre aşağıdaki konulardan hangisinde konuşmacının, dilin alıcıyı harekete geçirme işlevinden yararlanması beklenemez? A) Tükiye nin Parlak Geleceğinin İnşası Nasıl Mümkün Olacak? B) Yıldızı Sönen Meslekler ve Geleceğin Meslekleri C) Etkili İletişim Yolları D) Osmanlı İmparatorluğunun Çöküş Süreci E) Başarılı Olmanın Püf Noktaları 9. Sunum sırasında anlatıcı fotoğraf, grafik, film gibi görsel araçlardan yararlanır. Aşağıdakilerden hangisi sunumda görsel araçlardan yararlanmanın amaçlarından biri değildir? A) Bilgilerin kalıcı olmasını sağlamak B) Dinleyicinin dikkatini ayakta tutmak C) Kullanılan malzemenin tanıtımını yapmak D) Konunun daha iyi anlaşılmasını sağlamak E) Farklı duyulara seslenilerek sunumu etkili kılmak 12 12. I. Kolay okunmayan görsel malzeme kullanmak II. Dinleyicilere sırtını dönmek III. Çok hızlı ya da çok yavaş konuşmak IV. Katılımcılarla tartışmaya girmek V. Dinleyicilerin soru sormasına olanak tanımak Yukarıdaki özelliklerden hangisi sunumda yapılmaması gerekenlerden biri değildir? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.
Tartışma, daha önce belirlenmiş bir konunun iki karşıt görüşü savunan grup tarafından olumlu ve olumsuz yönleriyle savunulması tarzında düzenlenen bir sözlü anlatım biçimidir. TARTIŞMA Bu türde asıl amaç, savunulan bir düşünceyi veya tezi karşı tarafa kabul ettirebilme becerisi ve yeteneğidir. Üstelik bu düşünce veya tez, gerçek hayatta yaşanılan gerçeklere ve sağduyuya ters bile düşse önemli olan ortaya konulan örnekler ve düşüncelerle olumlu bir sonuca ulaşabilme esasına bağlıdır. Bir başka deyişle tartışmacı grup, anlatım inceliklerini ve becerilerini kullanarak kendi savundukları tezi, olumsuz da olsa olumlu gibi kabul ettirebilme becerisini gösterebilmelidir. Tartışmalar, problemlerin çözümlenmesi ve gerçeklerin aydınlanmasında etkili olur. Ayrıca insanların birbirleriyle daha iyi anlaşmalarına, ilişki kurmalarına katkıda bulunur. Tartışan insan, emin olmadıkça düşüncesinde ısrar etmemesi gerektiğini öğrenir. Başkalarının görüşlerine saygı gösterme ve onları sabırla dinleme alışkanlığı kazanır. Ayrıca düzgün ve etkileyici bir konuşma yeteneğine sahip olur. Tartışmanın kendi alanına uygun terim anlamlarının yanı sıra halk içinde kullandığımız ağız kavgası, münakaşa anlamları da vardır ki bunu tartışmayla karıştırmamak gerekir. Ağız dalaşında hatır ve gönül kırgınlığı olabilir. Bu, tartışmayı bilimsel anlamda kavrayamadığımızı gösterir. Oysaki tartışma, karşıt düşünceleri olan kişilerin, görüşlerini medeni ölçüler çerçevesinde ve eleştirel bir bakışla ortaya koyması ve kendilerini belli amaçları ve kuralları dahilinde savunmalarıdır. Tartışma biçimi, genellikle orta öğretim ve lise düzeyindeki öğrenciler arasında düzenlenen bir yarışma niteliğinde karşımıza çıkar. Tartışmanın amacına uygun olması için tartışmalarda şu noktalara dikkat edilmelidir: Tartışma yapılacak konunun güncel olmasına, tartışılacak yönlerinin bulunmasına, yorumlamaya imkân vermesine dikkat edilmelidir. Tartışmada bir konuda edinilmiş peşin hükümlerin (ön yargıların), önceden alınmış kesin kararların, bilinen farklı cümlelerle devamlı tekrar edilmesi tartışmayı renksiz ve monoton bir sürece dönüştüreceğinden böyle durumlardan kaçınılmalıdır. Tartışma sırasında sakin olunmalı, duygusal değil, mantıklı tepkiler verilmelidir. Söz oyunlarına başvurulmamalı; her şey, olduğu gibi açık ve anlaşılır anlatılmalıdır. Yeri geldiğinde susmanın da bir erdem olduğu unutulmamalıdır. Konuşan kişinin kendine güvenini jest ve mimikleriyle belli etmesi gerekmektedir. Başkalarının görüşleri sabırla dinlenmelidir. Karşılıklı saygılı ve hoşgörülü, nazik ve sabırlı olunmalıdır. Tartışma öncesinde, belirlenmiş konu hakkında araştırma yapmalı; bilgi, belge ve uzman düşüncelere başvurulmalıdır. İleri sürülen görüşler örnek ve tanıklarla kanıtlanmalı, düşünce soyut ve ucu açık bırakılmamalıdır. ÜNİTE -1 Sempozyum Tartışma Panel Tartışma, öncelikle bir ön hazırlığı gerekmektedir. Seçilen konu üzerinde iyi düşünülür. Başkalarının bilgi ve görüşlerine başvurulur. Ayrıca gazete, dergi, makale gibi konuyla ilgili yazılar okunur; ansiklopedi, istatistik, yıllık gibi kaynaklardan faydalanılır. Toplanan bilgiler içinden, işe yarayanlar sıraya konur ve plan yapılır. Tartışma bu plana göre sürdürülür. Konuşmacıların olabildiğince izleyicilerin anlayabileceği bir dil kullanması ve konunun bilimsel terimlerine fazla yer vermemesi ilke olarak benimsenmelidir. Bu özellikler dikkate alındığında tartışma amacına ulaşacaktır. Tartışmaların amaç ve işlevine uygun olması için tartışmayı bir başkanın yönetmesi gerekmektedir. 13
ÜNİTE - 1 Sempozyum Tartışma Panel Bu başkanın görevleri ise şunlar olmalıdır: Tartışmacılara ve dinleyicilere konuyu tanıtmak Dinleyicilere tartışmacıları tanıtmak Tartışmayı başlatmak Konuşmacılar arasında ayrım yapmamak Konuşmacılara eşit süre vermek Konuşmacıların konu dışına çıkmasını engellemek Konuşmacılara ara ara sorular yöneltmek Yer yer özetleme yaparak konuyu toparlamak Kurallara uymayan konuşmacıları uyarmak Tartışmada varılan sonucu bir rapor hâline getirmek Tartışma Ortamı Tartışmalarda konuşmacıların ve dinleyicilerin birbirlerini görebilecek bir pozisyonda oturmalarını sağlamak gerekir. Ortam, konuşmacı ve dinleyici sayısına göre önceden düzenlenmeli, geniş veya çok sıkışık olmasından kaçınılmalıdır. Tartışma için en uygun oturma biçiminin, yarım ay veya daire biçimi olduğu unutulmamalıdır. Araç ve Gereçler Tartışmada düşüncelerin somutlanması adına görsel ve işitsel ögelerden yararlanılabilir. Değişik sunum tekniklerinden yararlanılarak (slayt, şekil, resim, grafik vs.) dikkatin dağılması engellenebilir. Tartışma için seçilen başkanın uyması gereken kuralları sıraladıktan sonra şimdi de tartışmanın önemi için dikkat edilecek noktaları şu şekilde sıralayabiliriz: Konu Tartışmaların konu seçiminde konuşmacı ve dinleyicilerin tutum ve düşünceleri göz önünde tutulmalıdır. İlgi çekici olmalıdır. Katılımcıları rahatsız edici nitelikte olmamalıdır. Konunun açılması için seçilen düğüm soruları açık, anlaşılır ve konuyu tam olarak saptaması gerekir. Konunun güncelliğine ve tartışılacak yönlerinin bulunmasına dikkat edilmelidir. Sorular Tartışmalarda sorulacak sorular katılımcıları yönlendirecek nitelikte olmalıdır. Konu ile ilgili anahtar veya düğüm sorular tartışma öncesinde hazırlanmalıdır. Sorular, konuyu zenginleştiren ve sorunu çözüme kavuşturan bir nitelikte olmalıdır. 14 Değerlendirme Her tartışmanın belli bir işlevi ve amacı olduğu gibi sonucunun da olması gerektiği unutulmamalı, tartışma sonunda tartışma, konuşmacılar tarafından değerlendirilmeli ve özetlenmelidir. Tartışmaların düzenleniş amaçları, hedef dinleyici kitlesinin zevk, kültür ve anlayışına göre nitelikler kazanabilir. Bu tartışmalara basın ve halka açık olup toplum önünde yapıldığından topluluk karşısında tartışmalar / topluma açık tartışmalar denir. Topluma açık tartışmalarda konuşmacılar, tartışma konusundaki bilgi, birikim, görgü, düşünce ve kanaatlerini halka iletebilmektedir. Tartışmada kamuoyu yaratma endişesi konuşmacı-dinleyici ilişkisini belirleyen önemli faktörlerdendir. Bazı tartışmaların ise yalnızca sonuçları basın aracılığıyla duyurulur. Örneğin üst düzey güvenliği gerektiren ve kamu güvenliği ile ilgili bir kararın tartışılması doğal olarak halka ve basına kapalı yapılacaktır. Bu durumda tartışma sonrasında varılan sonuçlar çoğunlukla gerekli görüldüğü oranda basınla hâliyle de halkla paylaşılır. Panel, açık oturum, sempozyum (bilgi şöleni), forum gibi topluma açık tartışmalar basın ve halk önünde gerçekleştiği gibi münazara ise daha çok eğitim amacıyla sınıflarda düzenlenmektedir.
ETKİNLİK 6 Aşağıdaki bilgileri doğru/yanlış olarak değerlendiriniz. D Y a. Bir kitap, bir makale, bir film, bir tiyatro oyunu, bir siyasi düşünce veya toplumu yakından ilgilendiren bir sorun tartışma konusu olabilir. b. Tartışmanın konusu önceden belirlenmediğinden, konuşmacıların donanımlı kişilerden seçilmesi gerekir. c. Yapılan tüm tartışmalar ve bunların sonuçları basın aracılığıyla halka duyurulur. d. Tartışma sonunda konuyla ilgili genel bir değerlendirme yapılarak tartışma özetlenir. ÜNİTE -1 Sempozyum Tartışma Panel e. Başkan, konuşmacılara konuşabilecekleri rahat bir ortam hazırlamakla, konuşmacıların konu dışına çıkmasını engellemekle, kısır ve yaralayıcı tartışmaları önlemekle sorumludur. f. Her tartışmada bir başkanın bulunması zorunlu değildir ancak jüri, tartışmanın vazgeçilmez ögesidir. g. Tartışmalar genellikle bilimsel içerikli olup konunun uzmanları arasında tartışılır. h. Tartışmalarda ağırlıklı olarak dilin kanalı kontrol işlevinden yararlanılır. i. Tartşmanın sonunda başkan, hangi tartışmacının başarılı olduğuna karar verir. j. Sözlü anlatım türlerinden olan tartışmanın kendine özgü bir yapısı vardır. k. Tartışma, aynı görüşteki kişilerin bir araya gelerek bir konuyu çeşitli yönleriyle irdelemelerine dayanan bir anlatım yoludur. l. Tartışmada; nezaket, düşünceye saygı, gerçeği gizlememe, muhatabı dinleme, hakaret etmeme, konu dışına çıkmama gibi unsurlara özen gösterilir. m. Tartışmada konunun güncel olması, tartışılacak yönlerinin bulunması, farklı düşüncelerle de yorumlanabilmesi önemlidir. n. Tartışmacıların peşin hükümlü olması, bilinenlerin tekrar edilmesi, konunun dışına çıkılması tartışmaya zarar verir. 15
ÜNİTE - 1 Sempozyum Tartışma Panel 2 ŞİMDİ TEST ZAMANI 1. Aşağıdakilerden hangisi tartışmayı yöneten başkanın görevlerinden biri değildir? A) Tartışılacak konuyu ortaya koymak ve konuyu sınırlandırmak B) Tartışmacıların sırayla konuşmalarını sağlamak C) Konu dışına çıkan konuşmacıları uyarmak D) Tartışmayı bir sonuca bağlamak E) Tartışmacıların konuşmalarını not etmek 4. Aşağıdakilerden hangisi tartışmanın özelliklerinden biri değildir? A) Toplumu ilgilendiren konular seçilir. B) Tartışmacılar, birbirlerine saygılı, hoşgörülü ve sabırlı davranır. C) Konular, dinleyici kitlesinin seviyesine uygun bir dille ele alınır. D) Bir gerçeği aydınlatmaya, ortaya çıkarmaya çalışılır. E) Aydın bir kesime seslenme amacıyla ortaya konur. 2. Aşağıdakilerden hangisi tartışmanın amaçları arasında yer almaz? A) Bir konu çerçevesinde, karşılıklı düşünceleri ortaya koymak B) Problemlere çözüm üretmek C) Gerçek, doğru, iyi ve güzel olanı birlikte aramak D) Kendi görüşlerini kabul ettirmek E) Dinleyenleri tartışılan konu hakkında aydınlatmak 5. I. Kendi görüşlerini zorla benimsetme II. Konuşma becerisini ortaya koyma III. Bilgilerini başkalarıyla paylaşma IV. Sorunlara çözüm üretme Yukarıdaki özelliklerden hangisi ya da hangileri tartışmacıların amaçları arasında yer almaz? A) Yalnız I. B) I., II. ve III. C) II. ve IV. D) Yalnız IV. E) I. ve III. 3. Aşağıdakilerden hangisi tartışma sırasında uyulması gereken kurallar içinde değerlendirilmez? A) Konunun belli sorular çerçevesinde tek tek ele alınması B) Tartışmacıların birbirlerinin konuşmalarına müdahale etmesi C) Karşı görüşlerin hoşgörü ile karşılanması D) Herkese eşit söz hakkı sağlanması E) Tartışmacıların ön yargılardan uzak durması 6. Aşağıdakilerden hangisi tartışma türlerinden biri değildir? A) Panel B) Münazara C) Sunum D) Sempozyum E) Açık oturum 16
7. I. Gerçek sanatçının nitelikleri II. Cumhuriyet in 1923 te kurulması III. Teknolojik gelişmelerin doğaya etkileri IV. Edebiyatımzda ilk mesnevi: Kutadgu Bilig V. Günümüzde kadın-erkek eşitliği Yukarıdakilerden hangileri bir tartışmanın konusu olmaya uygun değildir? A) I. ve II. B) II. ve IV. C) III. ve V. D) IV. ve V. E) I. ve V. 10. I. Tartışmada amaç bir sonuca ulaşmaktan çok, kendi fikrini kabul ettirmektir. II. Tartışma başkanı sadece süreyi denetler, konuşmacılara asla müdahale etmez. III. Tartışma türü, demokrasinin temel kurallarının öğrencilerde yerleşmesine olanak tanır. IV. Tartışmaların kitle iletişim araçlarından yararlanılarak yapılması, konunun büyük kitlelere ulaşmasını sağlar. V. Ön yargılı yaklaşımlar tartışmanın amacına ulaşmasına engel olur. Yukarıda numaralı cümlelerin hangilerinde bir bilgi yanlışı vardır? A) I. ve II. B) II. ve III. C) III. ve IV. D) IV. ve V. E) I. ve V. ÜNİTE -1 Sempozyum Tartışma Panel 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir bilgi yanlışı vardır? A) Tartışmada düşüncelerin somutlanması adına görsel ve işitsel ögelerden yararlanılabilir. B) Tartışılan konu, hem olumlu hem olumsuz taraflarıyla ele alınır. C) Tartışmada bir başkan ve birkaç konuşmacı vardır. D) Panel, sempozyum, açık oturum tartışma çeşitlerindendir. E) Tartışılacak konu, tartışmanın hemen öncesinde kurayla belirlenir. 11. Tartışma türüyle ilgili olarak aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yanlışlık söz konusudur? A) Tartışmada konuşmacılar verilen zamana ve sıraya uymak zorunda değildir. B) Tartışmada lehte ve aleyhteki düşünceler ortaya konur. C) Tartışmacılar kısır tartışmalar yapmaktan kaçınırlar. D) Tartışmalarda eğitici yön ön plandadır. E) Tartışmalarda konular çeşitli yönleriyle ele alınarak bir sonuca varılır. 9. Aşağıdakilerden hangisi tartışmaya katılan konuşmacının dikkat etmesi gereken özelliklerden biri değildir? A) Kendisine verilen sürenin dışına çıkmamak B) Konu hakkında önceden araştırma yapmak C) Kibar, hoşgörülü ve saygılı olmak D) Konuya peşin hükümlü yaklaşmak E) Bilgi tekrarına düşmemek 12. I. Söyleşi II. Röportaj III. Panel IV. Tenkit V. Münazara Yukarıdakilerden hangileri tartışma türlerindendir? A) I. ve III. B) II. ve IV. C) III. ve V. D) IV. ve V. E) I. ve IV. 17
ÜNİTE - 1 Sempozyum Tartışma Panel AÇIK OTURUM Açık oturum, önceden belirlenmiş ve bilim, sanat ya da politikayla ilgili toplumu ilgilendiren bir konunun, alanında yetkin en az üç kişi tarafından çeşitli yönlerden tartışılmasıdır. Ele alınan sorunun farklı görüşler etrafında çözüme ulaştırılması amaçlanır. Konuşmacılar, üsluplarında saygı çerçevesinde kalmaya özen gösterir. Konuşmacıların olabildiğince halkın anlayabileceği bir dil kullanması ve konunun bilimsel terimlerine fazla yer verilmemesi, açık oturumun amacına ulaşmasında önemlidir. Konuşmacılar başkanın belirlediği bir sıraya göre ve belli süre dahilinde, 5 ile 10 dakika, görüşlerini belirtirler. Konuşmacılar, konuya hazırlıklı olarak gelirler hatta görüşlerini yeri geldiğine kanıtlamak için birtakım belgeleri ve dokümanları yanlarında bulundururlar. Diğer uzmanların konuşmalarını dikkatlice dinler ve gerekli notlar alırlar. Tartışma tekniğinin kullanıldığı bir tür olarak açık oturumun özellikleri şunlardır: Açık oturumlar başkanın, konuyu ve konuşmacıları dinleyicilere tanıtmasıyla başlar. Konu halk kitlelerini ilgilendiren sorunlardan seçilir. Örneğin, Cumhuriyet Dönemi nde Türk demokrasisinin gelişim çizgisi Genç kuşakların eğitiminde millî eğitimin rolü Aile hekimliğinin geniş halk kitlelerine iyi anlatılması Türkçenin gelişmesinde ve bilim dili olma kimliğinin kazandırılmasında devletin rolü İşsizlik sorununun çözümünde rol oynayabilecek kurum ve kuruluşlar... Konuların/sorunların açıklığa kavuşturulması, izleyici kitlesinin aydınlatılması, bilgilendirilmesi ve sorunların çözüm yollarının aranması esastır. Seçilen konuşmacıların alanında uzman kişiler olmasına dikkat edilir. Konuşmacı sayısı 3 ile 6 arasındadır. Konuşmacı, yeri geldiğinde bu notlardan da yararlanır, birbirlerine soru sorabilir, birbirini eleştirebilir. Konuşma esnasında başkan tansiyonu düşürmekle yükümlüdür. Konuşma sırasındaki kısır tartışmaları ve çatışmaları önler. Başkanın tarafsız ve konuya hâkim olması, konuşmacılara eşit düzeyde konuşma hakkı tanıması gerekmektedir. Başkan, konuşmalar sırasında notlar alır, konuşmalar bittikten sonra konuşmaları özetler ve bunları birbiriyle ilişkilendirir; yakın ve zıt görüşleri gruplandırarak konunun açılımını ve yönlendirilmesini sağlar. Açık oturumlar geniş salonlarda kalabalık bir dinleyici, halk kitleleri önünde yapılabileceği gibi radyo ve televizyon stüdyolarında da yapılıp görsel yayın yoluyla geniş dinleyici kesimlerine yönelik düzenlenmiş olabilir, bu yönüyle panel den ayrılır. Açık oturum sonunda dinleyiciler de sorunun çözümünde söz sahibi olurlarsa tartışma türü forum a dönüşür. Unutulmamalıdır ki açık oturum bir yarışma değildir. Merak edilen bir konunun farklı bakış açılarıyla değerlendirilmesi, kamuoyu önünde tartışılması ve de dinleyenlerin ayrıntılı olarak bilgilendirilmesidir. Bilgilendirmede seçilen konunun ve konuşmacıların önceden duyurulması şarttır. 18
PANEL Herkesi ilgilendiren, sosyal bir problemin aydınlatılması için küçük bir topluluk önünde ve bir sohbet havasında gerçekleştirilen tartışmalara panel denir. Bir düşünce alışverişi çevresinde oluşturulan panelde bir gerçeğin ortaya çıkarılması amaçlandığı için seçilen konu üzerinde farklı düşünceler dile getirilir. Dinleyicilerle konuşmacıların bir konu üzerinde birlikte düşünme isteği çevresinde düzenlenmesi sebebiyle açık oturuma nazaran daha samimi bir ortamda gerçekleşir. Panelde amaç, seçilen konuda değişik düşüncelerin ortaya çıkmasını sağlamaktır. Bir gerçeğin ortaya çıkarılması, bir sonuca götürülüp bir karara bağlanması amacı yoktur. Panel bu yönüyle açık oturumdan ayrılır. Açık oturumda somut bir sonuç elde edilmesi amaçlanırken panelde konunun farklı yönleriyle aydınlatılası amaçlanır. FORUM Latince kökenli bir sözcük olan forum eski Roma ve Yunan da toplumu ilgilendiren sorunların çözümü için agoralarda (kent meydanı) toplanan halkın, sorunu hep birlikte tartışarak karara bağladığı toplantı anlamına gelmektedir. Günümüzde medyatik yayın organlarıyla varlığını devam ettiren forum, toplumsal bir sorunun geniş bir kitle önünde ayrıntılarıyla tartışıldığı, tüm dinleyicilerin eşit söz hakkına sahip olduğu, demokratik katılımın en etkili biçimde işlediği tartışma türüdür. Forumun amacı: Dinleyicilere düşüncelerini anlatma fırsatı vermek, bu sayede onların konu üzerinde düşünmelerini sağlamak. Konu ile ilgili bilgisi ve deneyimi bulunan dinleyicilere konuşma fırsatı vermek. Konu ile ilgili ortaya çıkmış yanlış anlamaları düzeltmek, görüşleri bir kez daha gözden geçirmek. ÜNİTE -1 Sempozyum Tartışma Panel Panelin özellikleri: Panelde, bir başkan ve alanında uzman en az üç konuşmacı bulunur. İzleyicilerin, konuşmacıları görebilecekleri küçük bir masa etrafında düzenlenir. Konuşmacıların konu ile ilgili düşüncelerini kısaca ifade etmeleri, böylece toplantıyla bütünleşmeleri gerekir. Konuşmacılar, konuyu bir çözüme ulaştırmayı değil, çeşitli görüşler etrafında aydınlatmayı amaçlar. Panel, resmi bir havada değil, samimi bir ortamda gerçekleştirilir. Tartışmayı yöneten başkanın, toplantıyı yönetmek, konuyu ortaya koymak, konuşmacılara söz hakkı vermek, dinleyicilerin görüş belirtmelerine izin vermek ve söylenenlere kendi düşüncelerini de ilave ederek toplantıyı sonlandırmak gibi görevleri vardır. Tartışmaların bitiminde konuşmacılar birbirlerine soru sorabildikleri gibi dinleyiciler de konuşmacılara soru sorabilir. Ancak konuşmacılar dinleyicilerin sorularına kısaca cevap vermek durumundadır. Aksi hâlde dinleyiciler de aktif olarak tartışmaya katılırsa tartışma panel olmaktan çıkar ve forum adını alır. Forumun özellikleri: Forum, başkanın konuşmasıyla başlar ve soru sormak ya da açıklamada bulunmak isteyen herkese söz hakkı olduğunu söyler. Forum görüş bildirmelerle başlar ve devam eder. Forum; sosyal konum, yaş, siyasi görüş ve neredeyse her açıdan farklılık gösteren çok geniş bir katılımcı kitlesiyle gerçekleştirilir. Forumda konuşmacıların kesin bir sayısı yoktur. Konuya ilgi duyan ve konu hakkında yeterli bilgisi olan herkes, forumda konuşmacı olarak söz alabilir. Katılımcıların sayısı itibariyle diğer tartışma türlerinden ayrılır. Panel, açık oturum ya da sempozyumda görülen dinleyicikonuşmacı ayrımı forumda ortadan kalkar. Forumda her katılımcı sorunun çözümde eşit söz sahibidir. 19
ÜNİTE - 1 Sempozyum Tartışma Panel Forumu yöneten başkanın sorumlulukları, katılımcı sayısının çokluğundan ve farklılığından ötürü diğer anlatım türlerindeki başkanlardan daha fazladır. Bu nedenle başkanın, Konu hakkında derinlemesine bilgi sahibi olması gerekir. Olay ve konuşmaları kısa sürede algılaması gerekir. Farklı düşünceler arasında ilgiyi kurabilecek kültür, yetenek ve hoşgörüye sahip olması gerekir. Farklı düşüncelerin çatışmasını önleyebilecek, konuşmaların akışında yaşanabilecek tatsızlıkları önleyebilecek uzlaştırıcı, toparlayıcı bir otoriteyi sahip bir kişi olması gerekir. Forumun sonunda başkan konuşmacıların ve dinleyenlerin görüşlerini özetler. Günümüzde televizyon, radyo veya internet gibi alanlarda da forum düzenlenebilmektedir. SEMPOZYUM (BİLGİ ŞÖLENİ) Sempozyumların her aşamasında konu ile ilgili dağıtılan bildiriler ile sorun çözümlenmeye çalışılır. Bildiri (tebliğ), bilimsel bir konuyu ele alan ve bilimsel toplantılarda okunup tartışılan metinlerdir. Hazırlanan bildirilerin, yazılı bir metin olarak makale özelliği taşıması nedeniyle konunun önemli hatlarını belirtecek nitelikte olması gereklidir. Bir günde en çok altı bildiri sunulur ve oturumlar bu bildirilerin okunması ve tartışılması şeklinde gerçekleşir. Sempozyumlarda ele alınacak konuların bilimsel bir nitelik taşımasına dikkat edilir ve ele alınan konu tüm açılardan değerlendirilerek sonuca bağlanır. Bir toplantı çeşidi olması nedeniyle sempozyumla açık oturum birbirine benzer. Ancak aralarındaki temel fark, açık oturumda her kesimden dinleyici olmasına karşılık sempozyumda belli alanlarda uzmanlaşmış özel davetli dinleyicilerinin bulunmasıdır. Birbirini tamamlayıcı özelliğe sahip oturumlarda bildirilerden sonra konuşmacılar, konuyla ilgili olarak birbirine soru sorabilir. Böylece sempozyumdan panele geçilmiş olur. Daha sonra tartışmalara dinleyiciler de katılırsa panelden de foruma geçilmiş olur. Sempozyum, alanında uzman kişilerin kendi alanlarıyla ilgili bir sorunu tüm yönleriyle ele aldıkları tartışma türüdür. Sempozyumun diğer tartışma türlerinden ayrılan en önemli özelliği tek bir toplantı olarak değil de toplantılar dizisi şeklinde yapılmasıdır. Sempozyumda konuşulan düşünceler sempozyum sonunda basılarak kamuoyuna duyurulur. MÜNAZARA (EYTİŞME) Münazara, karşıt iki görüşün o öğrencilerden oluşan iki ekip arasında bir hakem kurulu önünde tartışılmasıdır. Münazara diğer tartışma türlerinden yarışma havası içinde yapılması yönüyle ayrılır. Sempozyumun özellikleri: Ön çalışma süresinin geniş olmasıyla sempozyum diğer anlatım türlerinden ayrılır. Oturumlara katılacak kişiler ve oturum başlıklarının belirlenmesi, sempozyuma katılacak kişilerin konaklamaları gibi birçok iş, aylar öncesinden düzenleme kurulu tarafından organize edilir. Sempozyum, öncesi ve sonrası düşünüldüğünde geniş çaplı bir organizasyonu gerektirir. Sempozyum birbirini takip eden oturumlar dizisidir. Münazaranın amaçları: Gerçeği, uygun ve etkili bir biçimde ortaya koymak. Öğrencilerin savunma yeteneklerini ortaya çıkartmak ve onları tartışmaya alıştırmak. Öğrencileri araştırma ve incelemeye yöneltmek, onların konuşma yeteneklerini geliştirmek. 20