ERICACEAE Çalı veya ağaç formunda bitkiler. Yapraklar basit derimsi bazen iğne şeklinde. Çiçekler aktinomorf veya zigomorf; kaliks ve korolla 4-7 loplu. Stamen sayısı petal kadar, anterleri tepede delik ile açılır. Ülkemizde 12 cins ve 26 türü yetişir.
Tür: Arctostaphylos uva ursi (L.) Spreng. Türkçe adı: Ayı üzümü Familya: Ericaceae Drog adı: Uvae-ursi folium T.K. Kullanılan kısmı: Yaprakları Etken madde: Hidrokinon glikozitleri (arbutin), flavonoit, iridoit, tanen Kullanım amacı: Anstrenjan, antibakteriyal, antimikrobiyal, diüretik; böbrek ve mesane hastalıklarında kullanılır, Homeopatide; inflamasyon ve üriner sistem ataklarında kullanılır EU.PH.MONOGRAPHS/PDR MONOGRAPHS/WHO MONOGRAPHS/ESCOP MONOGRAPHS/ Commission E
Tür: Calluna vulgaris (L.) Hull Türkçe adı: Funda, süpürge otu Familya: Ericaceae Calluna monotipik bir cins olup tek tür ile temsil edilir. Her zaman yeşil, küçük bir çalı şeklinde olup Avrupa bitkisidir. Genellikle 0.5-1.30 m yüksekliğinde odunsu gövdelidir, yaprakları oblong, sapsız ve seyrek olarak tüylüdür. Çiçekler kampanulat, genellikle soluk mor renklidir. Pembe ve beyaz çiçeklerde olabilir. PDR MONOGRAPHS
Kullanılan kısmı: Topraküstü kısımları Etken madde: Hidrokinon glikozitleri (arbutin), flavonoit, tanen, steroitler, triterpenler, alkaloit (erikolin) Kullanım amacı: Antimikrobiyal, antiromatizmal, diüretik, kolagog (safra söktürücü), üriner sistem antiseptiği, prostat, gastrointestinal rahatsızlıklarda kullanılır PDR MONOGRAPHS
Tür: Erica arborea L. Türkçe adı: müren, funda Familya: Ericaceae Erica funda adıyla tanınan 3-4 m kadar yükselebilen bir cinstir. E. arborea kıyı şeridinde rastlanır, yapraklar üçlü vertisillat dizilmiştir, çiçekler ilkbaharda açar, 3-4 mm büyüklükte, urseolat, beyaz renkli ve rasemus şeklindedir. E. verticillata (funda) da ise yapraklar 4 lü vertisillat, çiçekler pembe renkte ve sonbaharda açar, Batı ve Güney Anadolu da yetişir.
Tür: Chimaphila umbellata (L.) Nutt. Türkçe adı: Kelebekotu Familya: Ericaceae Kullanılan kısmı: Yaprakları Etken madde: Hidrokinon glikozitleri (homoarbutin), flavonoit, tanen Kullanım amacı: Üriner antiseptiği, antimikrobiyal, akut ve kronik sistit ve ödem tedavisinde kullanılır. Homeopati de kronik inflamasyon, üriner sistem, prostat ve meme bezi rahatsızlıklarında kullanılır. PDR MONOGRAPHS
Tür: Rhododendron ponticum L. Türkçe adı: Komar, orman gülü Familya: Ericaceae Kullanılan kısmı: Yapraklı dalları Etken madde: Diterpenler (andromedotoksin) flavonoitler, steroitler Kullanım amacı: Tansiyon düşürücü, stimulan, diüretik, diaforetik, narkotik. Kuzey Anadolu boyunca nemli ormanlarda yetişen bir çalıdır, yaprakları eliptik-ovat, derimsi, çiçekler tepede, umbella şeklinde, pembe-erguvani renktedir. Stamen sayısı 10. Meyve tipi kapsuladır. PDR MONOGRAPHS
PDR MONOGRAPHS Pembe çiçekleri ile arıların sevdiği bir bitkidir, Bu çiçeklerden yararlanarak yaptıkları bal, «deli bal» adıyla bilinir ve zehirlidir. Bu etki de andromedotoksin (grayanotoksin) isimli bileşikten ileri gelir.
TARİHTEKİ İLK BİYOLOJİK SİLAH: DELİ BAL İnsan sağlığına zarar vermeyen doz Zehirlenme 5-30 gr bal Zehirlenme belirtileri 1.5-3 saat 5 gr (bir çay kaşığı) Deli bal zehirlenmesi ilk defa MÖ 401 de, Doğu Karadeniz sahillerinde Perslerden kaçan Yunan ordusunda görülmüştür. MÖ 67 de Kral Mithradates tarafından, Romalılar a karşı deli bal ile zafer kazanmıştır. Fatih Sultan Mehmet in, Trabzonu zaptetmek için, bu bölgeye gelen (1461) ordusundaki askerlerden bazılarının bu balı yiyerek zehirlendiği de rivayet edilmektedir.
Bu bal, taşıdığı tetrat polenler sayesinde kolaylıkla tanınır.
Tür: Rhododendron luteum Sweet Türkçe adı: Zifin Familya: Ericaceae Kuzey ve Batı Anadolu da yetişen daha kısa boylu, sarı çiçekli bir çalıdır, R. ponticum dan farklı olarak 5 stamen taşır ve kışın yaprak döker. Arıların bu bitkileri ziyaret ederek yaptıkları balda zehirlidir.
Tür: Rhododendron ferrugineum L. Türkçe adı: Alp gülü Familya: Ericaceae Kullanılan kısmı: Yapraklı dalları Etken madde: Diterpenler, arbutin, flavonoitler Kullanım amacı: Romatizmal hastalıklar, geriyatride, gut, yüksek tansiyon, migren, kas ağrısı ve nevralji de kullanılır. PDR MONOGRAPHS
Tür: Arbutus unedo L. Türkçe adı: Kocayemiş Familya: Ericaceae Kışın yaprak dökmeyen 5 m kadar yükselebilen bir ağaçtır. Kıyı bölgelerde makilerde yetişir, yapraklar derimsi, oblanseolat veya ovat, kenarları serrattır. Sonbaharda çiçek açar, beuaz renkli urseolattır. Meyve küremsi bir bakkadır, yüzeyi pürüzlü, turuncu-kırmızı renklidir ve yenir.
Tür: Vaccinium macrocarpon Ait. Türkçe adı: Kranberi, turnayemişi Familya: Ericaceae Drog adı: Vaccinii macrocarpi fructus Kullanılan kısmı: Meyveleri Etken madde: Organik asitler (kinik, malik, sitrik asitler), flavonoitler (kersetin, kersitrin), siyanidin glikozitleri, A ve C vitaminleri WHO MONOGRAPHS/ESCOP MONOGRAPHS/ FFD MONPGRAPHS
Kullanım amacı: Meyve, meyve suyu veya meyveden hazırlanan standardize ekstreler üriner sistem enfeksiyonlarında koruyucu ve tedavi edici; taze meyveler safra taşlarına karşı, astım, karaciğer hastalıklarında kullanılır. Üriner sistem enfeksiyonlarına karşı koruyucu olarak kullanılır. Günlük doz 90 ml olarak meyve suyu şeklinde kullanılır. Yeterince idrar atılması için hastalara bol miktarda su içmeleri önerilir.
Tür: Vaccinium myrtillus L. Türkçe adı: Yaban mersini Familya: Ericaceae Kullanılan kısmı: Yaprakları, meyveleri Etken madde: Flavonoitler, kafeik asit türevleri, fenolik asitler, iridoitler Kullanılışı: Anstrenjan, kabız, antidiyabetik; meyvenin taşıdığı antosiyan glikozitleri nedeniyle damar ve göz hastalıklarında, gastrointestinal ve üriner ataklarda, artrit, gut ve dermatitte kullanılır. WHO MONOGRAPHS/ESCOP MONOGRAPHS/ FFD MONPGRAPHS
Vaccinium myrtillus türü başlıca Karadeniz bölgesinin dağlarında yetişir, 30 cm ye kadar boylanan bir çalıdır. Yapraklar küçüktür, kışın dökülür, meyveler koyu kırmızı-siyah renkli bakka tipindedir. WHO MONOGRAPHS/ESCOP MONOGRAPHS/ FFD MONPGRAPHS
Tür: Vaccinium uliginosum L. Türkçe adı: Bataklık yaban mersini Familya: Ericaceae Kullanılan kısmı: Meyveleri Etken madde: Triterpenler, flavonoitler, steroller, tanenler, antosiyanlar, organik asitler Kullanılışı: Gastrit, diyare ve mesane rahatsızlıklarında kullanılır PDR MONPGRAPHS
Tür: Vaccinium arctostaphylos L. Türkçe adı: Çoban üzümü, Trabzon çayı, sapanca çayı Familya: Ericaceae Kullanılan kısmı: Yaprakları Etken madde: Tanen, arbutozit Kullanılışı: Çay olarak kullanılır
GENTIANACEAE Ilıman bölgelerde yetişen 1 veya çok yıllık otsu bitkiler. Yapraklar basit tabandakiler saplı, rozet şeklinde, gövde üzerindekiler karşılıklı, sapsızdır. Çiçekler gösterişli, değişik renkli, ovaryum 2 karpelli ve üst durumludur. Çiçek formülü: a K (4-5) C (4-5) A 4-5 G (2) Stamen sayısı petal kadar, anterleri tepede delik ile açılır.
Centaurium erythraea Rafn, Avrupa ve Türkiye de yaygın olarak yetişen bol çiçekli, tek yıllık otsu bir bitkidir.y aprakları karşılıklı, çiçekleri kırmızı, koyu pembe renklidir. EU.PH. MONOGRAPHS/PDR MONPGRAPHS/ESCOP MONOGRAPHS
Tür: Centaurium erythraea Rafn Familya: Gentianaceae Türkçe adı: Kırmızı kantaron Drog adı: Centauri herba Kullanılan kısmı: Topraküstü kısımları Etken madde: Piridin alkaloitleri, ksantonlar, monoterpenler Kullanılışı: İştah açıcı, antipiretik, dispepside kullanılır. EU.PH. MONOGRAPHS/PDR MONPGRAPHS/ESCOP MONOGRAPHS
Gentiana lutea, Güney Avrupa, Balkanlar ve Türkiye de Bursa (Uludağ) ve Ödemiş te doğal olarak yetişen 1-1.5 m boyunda çok yıllık otsu bir bitkidir. Tür: Gentiana lutea L. Familya: Gentianaceae Türkçe adı: Centiyane Drog adı: Gentianae radix T.K. Kullanılan kısmı: Kökleri Etken madde: Acı maddeler, amarogentin, piridin alkaloitleri, ksanton türevleri, iridoid monoterpenler Kullanılışı: Tonik ve kolagog olarak kullanılır. EU.PH. MONOGRAPHS/PDR MONPGRAPHS/ESCOP MONOGRAPHS/FFD MONOGRAPHS
APOCYNACEAE Tropikal ve sıcak bölgelerde yetişen lateks taşıyan herdem yeşil ağaç veya ağaççık formundadırlar. Yapraklar basit, genellikle opposit, bazen vertisillat veya sarmal dizilişli, Çiçekler tek başına veya panikula durumunda. Meyve folikül veya bakkadır. Çiçek formülü: a K (5) C (5) A 5 G (2)
Nerium oleander L. Zakkum, kışın yaprak dökmeyen bir Akdeniz bitkisidir. Batı ve Güney Anadolu bölgelerinde yetişen yaprakları lanseolat, kısa saplı, derimsi; çiçekleri pembe beyaz, korolla tübü huni gibi lopları yayvan, anterlerin tepesinde tüylü bir uzantı bulunan küçük bir ağaçtır. PDR MONPGRAPHS
Tür: Nerium oleander L. Familya: Apocynaceae Türkçe adı: Zakkum Kullanılan kısmı: Yaprakları Etken madde: Kardiotonik glikozitler (oleandrin), flavonoitler (rutin) Kullanılışı: Halk tıbbında, kalp ve cilt hastalıklarında; Hint tıbbında ise, uyuz, hemoroit ve göz hastalıklarında kullanılır PDR MONPGRAPHS
Strophantus türlerinin çoğu tropikal Afrika da yetişen tırmanıcı ve odunlu bitkilerdir. -S. gratus, Batı Afrika da yetişen, yaprakları karşılıklı tırmanıcı ve zehirli bir türdür. -S. hispidus, aynı bölgede yetişir. -S. kombe, Doğu Afrika da yetişir, tohumları tüylüdür. Üçünün de tohumlarından: Drog ismi: Strophanthi Semen T.K. (Strofantus tohumu), elde edilir. PDR MONPGRAPHS
Tohumlar 1-2 cm boyunda, tabanda yuvarlak, tepede ise dardır. Etken madde: Kardioaktif stereoit glikozitleri, saponinler, yağ asitleri S. gratus ta, g-strofantozit; S. kombe de, k-strofantozit; S. hispidus ta, h-strofantozit bulunur. Kullanılış amacı: Kalp kuvvetlendirici olarak kullanılır. S. Sarmentosus türünün tohumlarından elde edilen glikozitten (sarmentozit) hareketle ve yarısentez yoluyla kortizon elde edilir. PDR MONPGRAPHS
Tür: Vinca minor L. Familya: Apocynaceae Türkçe adı: Cezayir menekşesi Drog ismi: Vincae herba Kullanılan kısmı: Topraküstü kısımları Etken madde: İndol alkaloitleri (vinkamin) flavonoitler Kullanılışı: Tansiyon düşürücü, spazm çözücü, hipiglisemik PDR MONPGRAPHS
Tür: Catharanthus roseus (L.) G. Don Sinonim: Vinca rosea L. Familya: Apocynaceae Türkçe adı: Rozet Kullanılan kısmı: Topraküstü kısımları Drog adı: Catharanthi herba Etken madde: Alkaloit (vinkalökoblastin, lörokristin) Kullanılışı: Alkaloitlerin antitümoral etkisinden dolayı kanser tedavisinde (hodgkin ve çocuk lösemisinde) kullanılır. Pembe beyaz çiçekleri olan bu bitki, Batı ve Güney Anadolu da süs amacıyla yetiştirilir.
ASCLEPIADACEAE Bu familyada lateks taşıyan, çok yıllık otsu veya çalı formunda bitkiler bulunur. Yapraklar basit, karşılıklıveya vertisillat dizilişlidir. Meyve folikül tipindedir. Tohumların tepesinde demet şeklinde tüy bulunur. Anadolu da 6 cins ve 13 kadar türü yetişir.
Tür: Calotropis procera ( Aiton) Dryand. Familya: Asclepiadaceae Kullanılan kısmı: kök ve kök kabukları Etken madde: kardioaktiv steroitler Kullanılışı: antitümoral etki, ekspektoran, diüretik Hint ve Afrika halk tıbbında; epilepsi, ateş, kanser, gut, sarılık, ülser, romatizma ve yılan ısırmasında; PDR MONPGRAPHS Homeopati de ise obezitede kullanılır
RUBIACEAE Bu familyada, tropikal ve subtropikal bölgelerde yetişen çoğu odunlu, bir kısmı otsu bitkiler bulunur. Yapraklar opposit dizilişli, basit ve stipulalıdır, stipula çok iyi gelişmiştir yaprağa benzer. Çiçekler aktinomorf, ovaryum alt durumludur. Meyve septisit veya lokulusit kapsula, şizokarp ya da bakka tipindedir. Rubiaceae zengin bir familyadır, dünyada 400, ülkemizde 10 cinsi bulunur.
Tür: Cinchona pubescens Vahl Sinonim: Cinchona succirubra Pav. Ex Klotzsch Türkçe adı: Kınakına ağacı Familya: Rubiaceae Kullanılan kısmı: Gövde ve dal kabukları Drog ismi: Chinae cortex (C.Cinchonae) T.K. Etken madde: Kinolin alkaloitleri (kinin, kinidin, kinkonin), triterpenler, tanenler Kullanılışı: Stimulan, tonik, iştah açıcı ve dispepside kullanılır. PDR MONPGRAPHS/ Commission E
Homeopati de, genel zehirlenme vakalarında, nevralji, anemi, solunum yolları ataklarında, inflamasyonlarda kullanılır. Cinchona pubescens, Peru ve Bolivya da yetişen tropikal Asya ve tropikal Amerika da kültürü yapılan bir ağaçtır. PDR MONPGRAPHS/ Commission E
Coffea arabica L. nın vatanı Habeşistan, C. canefora nın vatanı tropikal Afrika olan küçük ağaçlardır. Çeşitli varyeteleri yetiştirilir; C. arabica var. typica- Brezilya da C. arabica var. mocca- Arabistan da Türkiye ye en çok ithal edilen C. arabica var. typica dır. C. arabica var. mocca da Yemen kahvesi olarak isimlendirilir. PDR MONPGRAPHS
Meyveler kırmızı renkli 1-2 tohumlu drupa tipindedir.
Tür: Coffea arabica L. Familya: Rubiaceae Türkçe adı: Kahve ağacı Drog adı: Coffea semen Kullanılan kısmı: Tohumları Etken madde: Pürin alkaloitleri (kafein) Kullanılışı: Stimulan, dolaşım, sindirim, ve merkezi sinir sistemini uyarır, diüretik etki gösterir. PDR MONPGRAPHS
Tür: Rubia tinctorum L. Familya: Rubiaceae Türkçe adı: Kök boya Drog adı: Rubiae radix Kullanılan kısmı: Kökleri Etken madde: Antrasen türevleri Kullanılışı: Böbrek taşlarının oluşumuna karşı kullanılır. Akdeniz bitkisidir, Güney ve Orta Anadolu da yaygındır. Yapraklar dekusat dizilişlidir. Kökleri boyama özelliğine sahiptir, yün ve kilim boyamada kullanılır ve bu amaçla yetiştirilir. PDR MONPGRAPHS
Tür: Uncaria tomentosa (Willd. Ex Schult.) DC. Familya: Rubiaceae Türkçe adı: Kedipençesi Drog adı: Ramulus cum uncis uncariae Kullanılan kısmı: Kök ve dal gövde kabukları Etken madde: Alkaloitler (unkarin, pteropadin, mitrafilin), polifenoller, flavonoitler, triterpenler, organik asitler, saponinler Kullanılışı: Çay, ekstre veya zenginleştirilmiş ekstre halinde immunostimulan, osteoartrit, romatizma tedavisinde kullanılır. PDR MONPGRAPHS
Uncaria tomentosa (Willd. Ex Schult.) DC., Amazon un yağmur ormanlarında yetişen 30 m.ye kadar uzayan dikenli bir sarmaşıktır. Yapraklar opposit, ovat, oblong ve saplıdır. Meyve kapsuladır. Tohumlar dar uzun ve iki kanatlıdır. Geleneksel Peru tıbbında, kanser, mide hastalıkları, artrit, antienflanmatuvar, immunomodulator, kontraseptif olarak kullanılır. PDR MONPGRAPHS
BORAGINACEAE Otsu bitkiler veya çalılar. Çoğu sert tüylü, bazen çıplak. Yapraklar alternan, basit. Çiçekler aktinomorf, bazen zigomorf, heliksel şekilde kıvrılmış durumlarda. Bu durum, meyva olgunlaştıkça uzar ve düzleşir. Meyva 4 nuksa ayrılan bir şizokarp, bazen bir drupa 100 kadar cins ve 2000 kadar tür. Memleketimizde 34 cins ve 305 türü vardır.
Borago officinalis Trakya ve İstanbul çevresinde rastlanan, mavi çiçekli, bir yıllık bir bitkidir. Müsilaj, tanen ve sabit yağ taşır. Gövdesi, yaprak ve çiçekleri, taşıdığı müsilajdan dolayı hafif yumuşatıcı ve idrar söktürücü, tanenden dolayı astrenjan olarak kullanılır. Yapraklar alkaloid taşır ve bu yüzden hafif toksiktir.
Symphytum officinalis karakafesotu Yurdumuzun Kuzey-batı kısımlarında rastlanan çiçekleri sarkık, tüpsü ve beyaz olan, çok yıllık otsu bir bitkidir. Kökleri ve yaprakları müsilaj bakımından zengindir. Ayrıca allantoin ve saponin taşır. Yara iyi edici olarak kullanılır.
Alkanna tinctoria havacıva, eğnik, kızılenik Kökleri kırmızı renkte alkannin, tanen ve alkaloid taşır. Kurutulmuş kökleri antimikrobiyaldir. Ülser ve yanık tedavisinde kullanılır.
Tür: Cynoglossum officinale Türkçe adı: Köpekdili Etken madde: Alkaloid Kullanılan kısmı: Topraküstü kısımları ve kökleri Kullanım amacı: İshale karşı, yanık tedavisi Toksik ve kanserojen
Tür: Myosotis arvensis Türkçe adı: Unutma beni Etken madde: Alkaloid ve rosmarinik asit Kullanılan kısmı: Çiçekli topraküstü kısımları Kullanım amacı: Solunum yolları hatalıkları
Tür: Pulmonaria officinalis Türkçe adı: Ciğer otu Etken madde: Allantoin, klorojenik asit, rosmarinik asit, flavonoid, müsilaj, silisik asit, tanen Kullanılan kısmı: Çiçekli topraküstü kısımları Kullanım amacı: Ekspektoran
TUBIFLORAE (SOLANALES) CONVOLVULACEAE Dünya da 50 cins 1500 tür, Türkiye de 4 cins 40 kadar tür doğal olarak yetişir.
Ipomoea purga Meksika da yetişen, tırmanıcı gövdeli bir bitkidir. Yumruları, Jalapae tubera T.K. (calapa tuberi), ve bu yumrulardan alkolle tüketme ve alkolik solüsyona su ilave ederek çökertme yolu ile elde edilen reçine, Jalapae resina T.K. (calapa reçinesi), tahriş edici bir müshildir. İnce kalın bağırsağın mukozasına tesir eder. Ipomoea orizabensis -Meksika mahmudesi ile I. operculata ve I. tuberosa (Brezilya mahmudesi) nin kök ve yumruları ve bu droglardan elde edilen reçine, calapa gibi aynı derecede müshildir.
Tür: Ipomoea hederacea Etken madde: Indol alkaloidleri Kullanılan kısmı: Tohumları ve kökleri Kullanım amacı: Kuvvetli müshildir
Tür: Cuscuta epithymum Etken madde: Saponinler, tanen Kullanılan kısmı: Topraküstü kısımları Kullanım amacı: Müshildir
Solanaceae K (5) C (5) A 5 G (2) a, z Özellikle Orta ve Güney Amerika olmak üzere tüm dünyada yaygındırlar. Dünya da cins sayısı 90-150, tür sayısı 2500-3000 arasında değişir. Türkiye de ise 9 cins 31 tür doğal olarak yetişir
Meyve çok tohumlu bakka veya kapsuladır. Kaliks kalıcıdır. Gövdedeki iletim demetleri bikolleteraldir. Birçok türü tropan alkaloitleri taşır. Tıbbi ve zehirli bitkilerle, gıda bitkileri bakımından önemli bir familyadır.
Atropa belladonna Güzelavratotu Trakya ve Kuzey Anadolu da yetişir. Yaprakları kısa saplı, basit, ovat, sivri. Çiçekleri yaprakların koltuğunda tek, çan şeklinde kirli morumsu renktedir. Meyve kiraz büyüklüğünde çok tohumlu, siyah bir bakkadır. Tabanda yıldız şeklinde 5 kaliks lobu bulunur. Yaprakları ve kökleri tropan alkaloitleri taşır. Halüsinojenikdir.
Yaprakları, Folia Belladonnae T.K. (belladon yaprağı), ve kökleri, Radix Belladonnae, hiosiyamin, atropin ve az miktarda hiosin (skopolamin) alkaloitlerini taşır. Bu alkaloitler midriatiktir, göz bebeğini büyütürler, bu nedenle Atropa belladonna ile zehirlenmede, göz bebeklerinin büyümüş olduğu görülür. Belladon yaprağı çok kullanılan bir antispasmotikdir. Toz, ekstre, tentür halinde, mide ağrılarına, ülsere, karaciğer ve böbrek sancılarına karşı kullanılır. Haricen lokal anestezik etkisi vardır ve ağrı kesici pomatların terkibine girer.
Mandragora officinalis Mill. adamotu Syn: Mandragora autumnalis Memleketimizin Güney bölgesinde yetişen, çok yıllık otsu, zehirli bir bitkidir. Kökü kalın, yaprakları rozet şeklindedir. Çiçekler uzunca saplı ve mavimsi renklidir. Meyva, 2-3 cm çapında, turuncu renkli bir bakkadır. Kökleri, Radix Mandragorae ve topraküstü kısımları niosiyamin ve skopolamin alkaloitlerini taşır. Antikolinerjik ve ağrı kesici olarak kullanılır.
Hyoscyamus niger karabanotu Memleketimizin hemen her bölgesinde, yol kenarlarında, tarla içlerinde rastlanan bir veya iki yıllık, zehirli bir bitkidir.. Yapraklar, Folia Hyoscyami T.K. (banotu yaprağı), çiçekli dalları ve tohumları kullanılır. tropan alkaloitleri taşır. Antikolinerjik etkilidir.
Datura stamonium tatula, boruçiçeği, şeytanelması Yurdumuzda sık tesadüf edilen bir yıllık bir bitkidir. Bitki zehirlidir. Yaprakları, Folia Stramonii T.K. (tatula yaprağı), hiosiyamin, atropin ve skopolamin taşır. Antikolinerjik etkilidir. Spazm giderici ve ağrıkesicidir. Yaprak ve çiçeklerden hazırlanan sigaralar nefes darlığına karşı kullanılır.
Nicotiana tabacum tütün Vatanı Amerika olan, memleketimizin birçok bölgelerinde değişik çeşitleriyle kültürü yapılan bir yıllık bir bitkidir. Yaprakları, Folia Nicotianae, nikotin alkaloidini taşır. Küçük dozlarda kan basıncını ve mukoza aktivitesini arttırır. Yüksek dozlarda kan basıncını ve kas tonusunu düşürür. İşlendikten sonra sigira, puro tütünü ve enfiye olarak kullanılır. Nikotin, solunum ve sinir sistemi zehiridir. Tütün yapraklarının dekoksiyonu parazitleri, zararlı böcekleri öldürür. Tohumlarda %40 kadar sabit yağ vardır.
N. rustica hasankeyf, delitütün Güney-doğu Anadoluda, başlıca Maraş ve Gaziantep te yetiştirilen, büyük, geniş ve buruşukça yapraklı, bir yıllık bir bitkidir. Çiçekler yeşilimsi sarı ve 15 mm kadar boydadır. Yaprakları çiğneme tütünü, pipoluk tütün nargile tütünü (tömbeki) olarak kullanılır. Nikotin bakımından N. tabacum dan daha zengindir.
Tür: Solanum dulcamara Türkçe adı: tilkiüzümü, itüzümü, köpeküzümü Etken madde: glikoalkaloitler Kullanılan kısmı: Kurutulmuş toprakütü kısımları Kullanım amacı: Antispazmolitk, ağrı kesici, yatıştırıcı, narkotik ve lokal anesteziktir. Bitki taze iken zehirlidir.
Tür: Solanum dulcamara Türkçe adı: yabanyasemini, sofur Etken madde: glikoalkaloitler Kullanılan kısmı: Gövdesi Kullanım amacı: Homeopati: Sindirim sistemi ve cilt rahatsızlıkları Bitki zehirlidir
Capsicum sp. Vatanı Güney Amerika olan ve çeşitli formlarıyle sebze ve baharat olarak kültürü yapılan bir yıllık bir bitkidir. Meyva kapsulaya benzeyen bir bakkadır. C vitamini bakımından zengindir. Acı biber, Fructus Capsici T.K. (kurutulmuş meyve) (kırmızı biber), kapsaisin maddesini taşır. Kapsaisin cilt ve mukoza üzerinde yakıcı ve kan çekici olarak tesir eder. Bu madde haricen tentür, liniment ve plaster halinde, romatizma ve mafsal ağrılarında kullanılır. Ayrıca antimikrobiyal etkiye sahiptir. PDR MONOGRAPHS, /EU. PH. MONOGRAPHS Capsicum annuum biber, paprika
Tür: Physalis alkekengi Türkçe adı: güveyfeneri Etken madde: Steroidler ve karotoidler Kullanılan kısmı: Meyve ve yaprakları Kullanım amacı: Diüretik () Memleketimizde gölgeli yerlerde, bağlarda çalılıklarda yetişen, beyaz çiçekli bir bitkidir. Çiçekleri yaprak koltuğunda tektir. Kaliks olgunlukta turuncu renkli, sarkık, toparlak bir torba şeklini alır. Meyva bu torbanın içinde kapalı kalan turuncu bir bakkadır. Bu renkli kaliksleri taşıyan gövdeler, çiçekçilerce kuru buketleri süslemek için kullanılır.
Tür: Lycium barbarum Türkçe adı: Kurt üzümü Etken madde: Glikoproteinler Kullanılan kısmı: Meyveleri Kullanım amacı: Kollesterol düşürücü ve immunostimulant
Tür: Lycopersicon esculentum Türkçe adı: Domates Kullanılan kısmı: Taze ypraklaaarı, topraküstü kısımları Kullanım amacı: Antibakteriyel Homeopati: Sindirim rahatsızlıkları
Sebze olarak kullanılan bitkiler Lycopersicon esculentum Solanum tuberosum
Lamiales OLEACEAE Çalı veya ağaçlar, bazıları odunlu tırmanıcılar 22 cins ve 500 kadar tür. Ülkemizdede 7 cins ve 10 türü vardır.
Olea europea zeytin Akdeniz havzasında makilerde yabani olarak yetişen, fakat bütün Akdeniz ülkelerinde ve Akdeniz iklimine sahip olan ülkelerde (Kaliforniya, Güney Afrika, Avustralya) çok yetiştirilen, kışın yaprak dökmeyen, basit yapraklı, küçük bir ağaçtır. Meyva evvela yeşil, olgunlukta parlak siyah renkli bir drupadır. Perikarp sabit yağ bakımından zengindir. Tazyik yolu ile elde edilen bu yağ, Olivae oleum T.K. (zeytin yağı), değerli bir yemeklik yağdır..
Tür: Olea europea Türkçe adı: zeytin Etken madde: Yapraklar-Triterpenler, flavonoidler, Kullanılan kısmı: Yaprakları, meyveden elde edilen yağ ve yaraklı ve çiçekli dalları Kullanım amacı: Yapraklar-tansiyon düşürücü, antiaritmik, spazmolitik, Yağ Tıpta safra arttırıcı ve müshil özellikleri vardır. Eczacılıkta pomat, liniment gibi preparatların yapımında, nötralize ve sterilize edildikten sonra şırıngalık solüsyonların hazırlanmasında kullanılır. Sanayide sabun ve gliserin yapımında önemlidir
Fraxinus ornus dişbudak Trakya, Batı ve Güney Anadolu da rastlanan, imparipennat yapraklı bir ağaçtır. Meyva yassı uzunca şekilli, kanatlı bir nukstur. Ağacın gövdesine yapılan yaralardan akan usare, kuruduktan sonra Manna T.K. (kudret helvası) drogunu verir. Bu drog şekerler taşır ve müshildir.
PLANTAGINALES Plantaginaceae Çoğu Kuzey Yarıkürede yayılmış otsu bitkiler veya alçak çalılar. Yapraklar çoğunlukla bitki tabanında rozet şeklinde toplanmış ve paralel damarlı. Bazen gövde dallanmış ve yapraklar ekseriya karşılıklı. Çiçekler erdişi, aktinomorf, toparlak veya uzamış bir spika durumunda. Kaliks tüp şeklinde ve 4 parçalı. Korolla zarımsı, tüp şeklinde ve yayık 4 loplu. Stamen 4, eşit ve uzun. Meyva kapaklı bir kapsula veya bir nuks. 3 cins ve 300 kadar tür. Memleketimizde bir cins ve 20 den fazla türü vardır.
Tür: Plantago lanceolata, P. major, Türkçe adı: sinirliot, beşdamarotu, yaraotu Etken madde: İridoit glikozitleri, müsilaj, tanen, flavonoit, saponin Kullanılan kısmı: Yaprakları, ve topraküstü kısımları Kullanım amacı: Antibakteriyal, astrenjan, yatıştırıcıdır. Yara iyi edici, cerahat çekici ve nasırları iyi edici olarak kullanılır.
Tür: Plantago ovata Etken madde: İridoit glikozitleri, müsilaj, sabit yağ Kullanılan kısmı: tohumları ve tohum kabukları Kullanım amacı: Kabızlık, ishal, enflamasyonlu bağırsak hastalıklarında, bağırsak peristaltisinin düzenlenmesinde, diyabette kollesterol seviyesini düşürmek için kullanılır.
Tür: Plantago indica (Syn: P. physlium) Türkçe adı: karnıyarık Etken madde: Müsilaj, polisakkarit Kullanılan kısmı: tohumları Kullanım amacı: Kabızlık, ishal, enflamasyonlu bağırsak hastalıklarında, bağırsak peristaltisinin düzenlenmesinde, çocuk ve ergen obezitesinde, yüksek kollesterol ve diyabette kullanılır.
Digitalis purpurea-mor çiçekli yüksük otu Orta Avrupa da yabani olarak yetişen, iki yıllık otsu bir bitkidir. Çiçekler gövde tepesinde dik bir salkım teşkil ederler. Kaliks 5 loplu, korolla tepeye doğru genişleyen sarkık bir yüksüs şeklinde, 4 kısa loplu, alt lop sarkık ve diğerlerinden daha büyüktür. Stamen 4, didinamdır. Meyva 2 gözlü, çok tohumlu, küçük, septisit bir kapsuladır. Bitki zehirlidir. Yaprakları, Digitalis folia T.K. (yüksükotu yaprağı) ve tohumları kardiyotonik glikozitler taşır. Bu glikozitler hasta kalbi kuvvetlendirir, ödemleri boşaltır, fakat vücutta birikicidir. Tedavide, yapraklardan billuri olarak elde edilen digitalin (digitoksin) kullanılır. Digitalin elde etmek için birçok ülkelerde bitkinin geniş kültürü yapılır. Digitalilis purpurea yurdumuzda yerli değildir. Ancak bahçelerde süs bitkisi şeklinde yetiştirilmiş olarak bulunur. EU. PH. Monographs/PDR Monographs
D. lanata yünlü yüksükotu Orta ve Doğu Avrupa da yabani olarak yetişen, yurdumuzun Trakya bölgesinde oldukça sık olarak rastlanan iki yıllık otsu bir bitkidir. Yapraklar oblong-lanseolat, çıplak veya ancak kenarlarda tüylüdür. Çiçek durumunun ekseni tüylü, korolla küre şeklinde, kirli sarı renkte, alt dudak dilsi ve uzuncadır. Bitkinin yaprakları ve tohumları kardiyotonik glikozitler taşır. Tedavide, yapraklardan elde edilen digilanid (tüm glikozitlerin karışımı) ve digoksin kullanılır. Bu maddeleri elde etmek için, bitkinin kültürü yapılır. EU. PH. Monographs/PDR Monographs
Gratiola officinalis Yurdumuzda sulak yerlerde rastlanan, beyaz çiçekli, karşılıklı ovatlanseolat yapraklı bir bitkidir. Yapraklar çıplak ve kenarları dişlidir. Topraküstü kısımları ve kökleri kullanılır. Kardiyotonik etkiye sahiptir. Kusturucu, ishal verici ve kurt düşürücü olarak kullanılır.
Tür: Linaria vulgaris Etken madde: Monoterpenler, flavonoidler, alkaloidler Kullanılan kısmı: Topraküstü kısımları Kullanım amacı: Antiinflamatuvar, diyaforetik (terletici) ve diüretiktir.