ÖN SÖZ Değerli Adaylar, KPSS Türkçe konu kitabı yeni sınav sisteminin ön gördüğü sözel akıl yürütme (muhakeme) becerilerini ölçme ilkeleri esas alınarak hazırlanmıştır. ÖSYM, muhakeme ve çıkarım becerisini ön plana alarak adayların ezbercilik geleneğine son vermiş, bilginin yaşamdaki kullanılış boyutunu önemsemiştir. Bu kitaptaki Türkçe öğretimi de yeni anlayışa paralel olarak yalnızca bilgiyi değil bilginin hayatımızdaki pratiğini de ele almıştır. Kitap, KPSS müfredatı kapsamında yer alan bilgilere dayalı Türkçe konuları ve sözel akıl yürütme (muhakeme) becerisine dayalı konular yer almaktadır. Her bölümün kendine özgü çözümlü ve cevaplı testleri konu anlatımından sonra yer almaktadır. Kitabınız son derece kullanışlı, düzenli ve verimli ders çalışmanıza imkân hazırlayacak seçkin bir eserdir. Tüm adaylara başarılar dileriz. DATA YAYINLARI www.datayayinlari.com bilgi@datayayinlari.com başarmanız İÇİN ÇOK ÇALIŞTIK...
İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM SÖZ DÜZEYİNDE ANLAM... 1 A. SÖZCÜKLERIN ANLAM ÖZELLİKLERİ...1 1. Temel Anlam...1 2. Yan Anlam...2 3. Mecaz (Değişmece) Anlam...2 4. Terim Anlam...2 B. SÖZCÜKLERDE ANLAM OLAYLARI... 3 1. Ad Aktarması (Mecazımürsel)... 3 2. Dolaylama...4 3. Güzel Adlandırma... 5 4. Duyu Aktarımı... 5 5. Yansıma Sözcükler... 5 C. SÖZCÜKLERDE ANLAM İLİŞKİSİ... 6 1. Somut Anlam... 6 2. Soyut Anlam... 6 3. Somutlaştırma... 6 4. Soyutlaştırma... 6 5. Çok Anlamlılık...7 6. Eş Anlamlı Sözcükler...7 7. Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler...7 8. Karşıt Anlamlı Sözcükler...7 D. İKİLEME... 8 E. DEYİMLER... 8 F. ATASÖZLERİ... 10 Testler (1, 2, 3, 4)... 12 8. Tahmin - Sezgi Cümlesi... 28 9. Keskinlik Cümlesi... 28 10. Gerekçeli Cümle... 28 11. Eleştiri Cümlesi... 29 12. Öz Eleştiri Cümlesi... 29 13. Öneri Cümlesi... 29 14. Beğenme Cümlesi... 30 15. Yakınma Cümlesi... 30 16. Hayıflanma (Pişmanlık) Cümlesi...31 17. Uyarı Cümlesi...31 18. Çıkarım Cümlesi...32 19. Varyasım Cümlesi...32 20. Ön Yargı Cümlesi...32 21. Tasarı Cümlesi...32 B. ANLATIM ÖZELLİKLERİNE GÖRE CÜMLELER.. 33 1. Nesnel Cümle... 33 2. Öznel Cümle... 33 3. Doğrudan ve Dolaylı Anlatım İçeren Cümleler...34 4. Aşamalı Durum Anlatan Cümleler...34 5. Özelden Genele Doğru Anlatım İçeren Cümleler...34 6. Genelden Özele Doğru Anlatım İçeren Cümleler... 35 C. CÜMLE ANALİZİ... 35 Testler (1, 2, 3, 4)...37 3. BÖLÜM 2. BÖLÜM CÜMLEDE ANLAM...25 A. ANLAM ÖZELLİKLERİNE GÖRE CÜMLELER... 25 1. Yakın Anlamlı Cümleler... 25 2. Karşıt Anlamlı Cümleler... 25 3. Karşılaştırma Cümleleri... 26 4. Neden - Sonuç Cümleleri... 26 5. Amaç Cümleleri...27 6. Koşul Cümlesi...27 7. Olasılık Cümlesi... 28 PARAGRAF BİLGİSİ...49 PARAGRAFTA ANLATIM TEKNİKLERİ... 49 1. Betimleme... 49 2. Öyküleme... 50 3. Açıklama...51 4. Tartışma...51 DÜŞÜNCEYİ GELİŞTİRME YOLLARI... 52 1. Tanımlama...52 2. Karşılaştırma...52 3. Örnekleme... 53 4. Tanık Gösterme... 53 5. Sayısal Verilerden Yararlanma...54
VI 6. Somutlama...54 7. Soyutlama...54 8. Kişileştirme.... 55 Paragrafta Anlatım İlkeleri... 55 Paragraf Bilgisi...57 Paragrafta Yapı...57 Giriş Cümlesi...57 Gelişme Cümlesi...57 Sonuç Cümlesi... 58 Paragrafta Konu ve Başlık... 59 Paragrafta Ana Düşünce... 59 Paragrafta Yardımcı Düşünceler... 60 Düşüncenin Akışını Bozan Cümle...61 Paragrafın Bölünmesi...61 Yanıtı Paragrafın İçinde Olan Soruyu Bulma...62 Paragraf Sırları... 63 Soru Kalıplarına Göre Çıkmış Sorular... 64 Testler (1, 2, 3, 4, 5)... 69 4. BÖLÜM ANLATIM BOZUKLUKLARI...89 DURULUK... 89 AÇIKLIK... 90 A. ANLAMLA İLGİLİ ANLATIM BOZUKLULARI... 90 1. Gereksiz Sözcük Kullanımı... 90 2. Anlamca Çelişen Sözlerin Bir Arada Kullanılması...91 3. Birbiriyle Karıştırılan Sözcükler...91 4. Sözcükleri Yanlış Anlamda Kullanma...94 5. Sözcükleri Yanlış Yerde Kullanma...94 6. Yapısı Bozuk Sözcükleri Kullanma... 96 7. Mantık ve Sıralama Yanlışlıkları... 96 8. Anlam Belirsizliği... 96 9. Yanlış Anlamda Deyim Kullanılması...97 B. YAPI (DİL BİLGİSİ) BAKIMINDAN ANLATIM BOZUKLUKLARI... 126 1. Özne Eksikliği... 98 2. Yüklem Eksikliği... 99 3. Özne-Yüklem Uyumsuzluğu... 100 4. Nesne (Düz Tümleç) Eksikliği...101 5. Dolaylı Tümleç Eksikliği...102 6. Ek Eylem Eksikliği...102 7. Edat Eksikliği... 103 8. Tamlama Yanlışlıkları........................ 103 9. Ek Yanlışlıkları... 105 10. Noktalama İşaretlerinin Eksikliği... 106 Testler (1, 2, 3, 4)...107 5. BÖLÜM YAZIM KURALLARI...119 A. BÜYÜK HARFLERİN KULLANILDIĞI YERLER...119 1. Cümleler Büyük Harfle Başlar...119 2. İki Noktadan Sonra Gelen Cümleler Büyük Harfle Başlar...119 3. Özel adlar büyük harfle başlar...119 B. EK VE BAĞLAÇLARIN YAZIMI... 125 1. Bağlaç Olan ki ve Ek Olan -ki... 125 2. Bağlaç Olan de ve Ek Olan -de... 126 3. Mi Soru Edatının Yazımı...127 C. SAYILARIN YAZIMI... 128 D. BİRLEŞİK SÖZCÜKLERİN YAZIMI... 129 1. Bitişik Yazılan Birleşik Sözcükler... 129 2. Ayrı Yazılan Birleşik Sözcükler... 133 E. YABANCI ÖZEL ADLARA GELEN EKLERİN YAZIMI... 135 F. KISALTMALARIN YAZIMI... 135 G. SATIR SONUNDA SÖZCÜKLERİN BÖLÜNMESİ...137 Testler (1, 2, 3)... 138 6. BÖLÜM NOKTALAMA İŞARETLERİ... 147 1. Nokta...147 2. Virgül... 148 3. Noktalı Virgül... 150 4. İki Nokta...151 5. Üç Nokta...152 6. Soru İşareti...154 7. Kısa Çizgi...154 8. Uzun Çizgi... 155 9. Tırnak İşareti... 155 10. Yay Ayraç (Parantez)... 156 11. Kesme İşareti... 158 12. Ünlem...161 13. Düzeltme İşareti...161 Testler (1, 2, 3)... 162
VII 7. BÖLÜM SÖZCÜK TÜRLERİ... 171 A. AD (İSİM)...171 1. Varlıklara Verilişlerine Göre Adlar...171 2. Varlıkların Sayısına Göre Adlar...172 3. Varlıkların Oluşumuna Göre Adlar...172 Adların Yapısı... 173 Ad Tamlaması... 173 1. Belirtili Ad Tamlaması... 173 2. Belirtisiz Ad Tamlaması... 175 3. Takısız Ad Tamlaması... 175 4. Zincirleme Ad Tamlaması... 175 Ad Durum Ekleri... 176 1. Yalın Durum... 176 2. Belirtme Durumu... 176 3. Yönelme Durumu... 176 4. Bulundurma Durumu... 176 5. Ayrılma Durumu... 176 B. ÖN AD (SIFAT)...177 1. Niteleme Sıfatları...177 2. Belirtme Sıfatları...177 C. ADIL (ZAMİR)... 180 1. Sözcük Durumundaki Zamirler... 180 2. Ek Halindeki Zamirler...182 D. ZARF (BELİRTEÇ)... 183 1. Durum Zarfları...184 2. Zaman Zarfları...184 3. Soru Zarfları... 185 4. Yer - Yön Zarfları... 185 5. Ölçü Zarfları............................... 185 E. FİİL (EYLEM)... 186 1. Fiilde Anlam... 186 2. Fiillerde Kip... 186 3. Fiillerde Olumsuzluk... 188 4. Fiillerde Anlam (Zaman) Kayması... 189 5. Basit ve Birleşik Zamanlı Fiiller... 189 6. Fiilde Yapı... 190 7. Fiil Çatısı...192 8. Ek Fiil (Ek Eylem)...194 F. FİİLİMSİ (EYLEMSİ)... 196 1. İsim - Fiil (Ad - Eylem / Mastar)... 196 2. Sıfat - Fiil (Ortaç)...197 3. Zarf -Fiil (Bağ-Fiil/Ulaç)...197 G. EDAT - BAĞLAÇ - ÜNLEM... 198 1. Edat... 198 2. Bağlaç... 198 3. Ünlem... 200 Testler (1, 2, 3)...201 8. BÖLÜM CÜMLE BİLGİSİ...209 I. CÜMLENİN ÖGELERİ... 209 A. TEMEL ÖGELER... 209 1. Yüklem... 209 2. Özne... 210 B. YARDIMCI ÖGELER... 213 1. Nesne... 213 2. Dolaylı Tümleç...214 3. Zarf Tümleci... 215 Cümle Dışı Unsurlar...217 II. CÜMLE TÜRLERİ... 218 A. YÜKLEMİNE GÖRE CÜMLELER... 218 1. Fiil Cümlesi... 218 2. İsim Cümlesi... 218 B. ÖGELERİNİN DİZİLİŞİNE GÖRE CÜMLELER... 219 1. Kurallı Cümle... 219 2. Devrik Cümle... 219 C. ANLAMINA GÖRE CÜMLELER... 220 1. Olumlu Cümle... 220 2. Olumsuz Cümle... 220 3. Soru Cümlesi... 220 4. Emir Cümlesi...221 5. Ünlem Cümlesi...221 6. Şart Cümlesi...221 7. İstek Cümlesi...222 D. YAPISINA GÖRE CÜMLELER... 222 1. Basit Cümle...222 2. Birleşik Cümle...222 3. Sıralı Cümleler...224 4. Bağlı Cümleler...224 Testler (1, 2, 3)... 225 9. BÖLÜM SES BİLGİSİ...233 Harf ve Harf Sistemi (Alfabe)... 233 A. ÜNLÜLER... 233 ÜNLÜLERLE İLGİLİ SES UYUMLARI... 233 1. Büyük Ünlü Uyumu... 233 2. Küçük Ünlü Uyumu... 235 ÜNLÜLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI... 236 1. Ünlü Düşmesi... 236 2. Ünlü Türemesi... 236 3. Ünlü Daralması...237 B. ÜNSÜZLER... 238
VIII < ÜNSÜZLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI... 238 1. Ünsüz Sertleşmesi (Benzeşme)... 238 2. Ünsüz Yumuşaması... 239 3. Ünsüz Türemesi... 239 4. Ünsüz Düşmesi... 240 5. Ünsüz Değişmeleri...241 6. Ünlü - Ünsüz Uyumları ve Etkileşimleri...241 Testler (1, 2)... 243 10. BÖLÜM SÖZCÜKTE YAPI...249 A. KÖK... 249 1. Ad Kökleri... 249 2. Eylem Kökleri... 249 B. EK... 249 1. Yapım Ekleri... 249 2. Çekim Ekleri... 250 YAPILARINA GÖRE SÖZCÜKLER... 253 1. Basit Sözcükler... 253 2. Türemiş Sözcükler... 253 3. Birleşik Sözcükler... 253 Test... 256 11. BÖLÜM SÖZEL MANTIK...259 ŞEKIL YORUMLAMA... 259 ŞİFRELEME... 259 TABLO VE ŞEMA YORUMLAMA... 260 KONUMLAMA MANTIĞI...262 ŞARTA BAĞLI MANTIK...264 SIRALAMA YAPMA... 265 GRUP OLUŞTURMA... 266 MANTIK - DÜŞÜNME...267 TABLO OLUŞTURMA... 269 PARAGRAF BİLGİSİ... 270 Çözümlü Testler (1, 2, 3, 4)... 272 Cevaplı Testler (5, 6, 7, 8, 9)... 296
SÖZ DÜZEYİNDE ANLAM 1. BÖLÜM Sözcük Sözcükler, d l m z n en küçük anlam b r mler d r. Her sözcüğün b r anlamı vardır. Sözcükler cümle ç nde kullandığımızda onların hem gerçek anlamlarından hem de d l n kullanım sahası ç nde kazanmış oldukları k nc l anlamlarından yararlanab lmektey z. B rçok sözcüğün b rden fazla anlamı vardır. Bu anlam çeş tl l ğ, kel meler kullanırken daha özenl olmamızı, sözümüzü amacımıza uygun b ç mde fade etmem z gerekt r r. Sınavda sorulan söz düzey nde anlam soruları, tek sözcüğe değ l; genell kle b r söz grubuna yönel k b lg ler m z ve yetenekler m z ölçmekted r. Söz grubu olarak k m zaman dey mlere de yer ver lmekted r. Çünkü dey mler d l m z n anlam bakımından son derece zeng n ürünler d r ve sözel başarıyı ölçmek ç n oldukça uygun b r alandır. SÖZ DÜZEYİNDE ANLAM SORULARINI NASIL ÇÖZMELİYİZ? Söz anlamı ile ilgili sorularda öncelikle sözcük grubunun kendi anlamı düşünülmeli, sonra parçaya kattığı anlam göz önünde tutulmalıdır. Söz grubunun parça içinde kazandığı ya da parçaya kattığı anlam önemli olduğundan asıl tespit etmemiz gereken yönünün de bu olduğunu unutmamalıyız. Bu tarz soruları cevaplarken seçenekleri okumaya başlamadan önce altı çizili söz grubunun anlamını düşünüp yorumlayarak kendi zihnimizde bir sonuç veya yargı belirlemeliyiz. Belirlediğimiz yargının doğruluğunu seçeneklerle yüzleştirdiğimizde uygun seçeneği bulabiliriz. Parçada geçen söz grubunun anlamını belirlerken söz grubunun parça genelinde anlatılan duygu veya düşünceleri desteklediğini, bu duygu ve düşüncelerle uyum içinde olduğunu unutmamalıyız. SÖZ DÜZEYİNDE ANLAM SORULARININ ÇÖZÜMÜ Ana dilinin anneden öğrenilen dil olduğu söylenir ama bu, yalın kat bir açıklama bence. Çünkü dil bilimle ilgili sözcükler, ana dilini daha çok çevrenin dili olarak açıklamaktadır. Ancak çevrenin dili denilen dilde annenin etkisi olduğu da yadsınmamalıdır. Bu parçadaki altı çizili sözle anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir? A) Genel kanılara uyan B) Etkisiz olanı gösteren C) Duygusal gerçeklere dayanan D) Tartışmaya açık görüşler içeren E) Basit, derinliği olmayan Çözüm Söz grubu: Yalın kat Parçadaki hâkim düşünce: Ana dili öğreniminde hem çevre hem de anne etkilidir. Sözle ilgili çağrışımlar: Yüzeysel, basit Buna göre parçadaki altı çizili söz grubunun anlamını E seçeneğinin (Basit, derinliği olmayan) en iyi yansıttığı görülür. Gerçek Anlam A. SÖZCÜKLERİN ANLAM ÖZELLİKLERİ SÖZCÜĞÜN ANLAM ÖZELLİKLERİ Temel Anlam Yan Anlam Mecaz Anlam Terim Anlam 1. TEMEL ANLAM Bir sözcüğün herkesçe bilinen ilk anlamına temel anlam denir. Sözcüğün temel anlamı, akla gelen ilk anlamı dır. XX Örneğin; Bu kadar yumuşak bir koltukta daha önce hiç oturmamıştı. Soğuk kış gecelerinde sokaklarda yalnız başına dolaşıyordu. Ağaçtan düşünce kolunu kırmıştı. Kızarmış ekmekle kahvaltı yapmak en büyük zevkiydi.
2 SÖZ DÜZEYİNDE ANLAM I. Bu tepeler, kış aylarında çok soğuk olur. II. Kadıköy sırtlarına ağaç dikiyorlar. III. Mağaranın ağzı karla kaplıydı. IV. Kuşun kırık kanadını sarmışlardı. V. Açılış töreninde kurdeleyi belediye başkanı kesti. Yukarıdaki numaralanmış cümlelerdeki altı çizili sözcüklerden hangileri yan anlamda kullanılmıştır? A) I ve II B) II ve III C) II ve IV Çözüm D) III ve V E) IV ve V I. cümlede geçen tepe kelimesi, IV. cümlede geçen kanat kelimesi ve V. cümlede geçen kes- fiili akla gelen ilk anlamlarıyla yani gerçek anlamda kullanılmıştır. II. cümledeki sırt sözcüğüyle III. cümledeki ağız sözcüğü gerçek anlamlarına bağlı olarak yeni bir anlam kazanıp yan anlamda kullanılmıştır. Ağız giriş Doğru cevap B seçeneğidir. Sırt arka taraf Çözüm Renkli ve ağır sözcükleri kendi anlamlarının tamamen dışına çıkarak mecaz anlam özelliği kazanmıştır. Serin, sayfaları ve gürültü sözcükleri ise birincil (temel) anlamlarıyla kullanılmıştır. Doğru cevap E seçeneğidir. 3. MECAZ (DEĞİŞMECE) ANLAM Sözcüğün kendi anlamının tamamen dışında, bambaşka bir anlamda kullanılmasına mecaz anlam denir. Sözcüklerin mecazlı kullanımı, dili daha sanatsal ve etkileyici kullanma çabasından ileri gelmektedir. Çok katı bir kişiliği olduğunu herkes biliyor. Yapılan törende meydan adeta insan kaynıyordu. Kuru, basit ve alışılmış bir üslubun dışına çıkamıyordu. Çok renkli bir hayatı vardı. 2. YAN ANLAM Sözcüğün gerçek anlamından tümüyle uzaklaşmadan kazandığı ikincil anlama yan anlam denir. Yan anlamlı kullanımlarda sözcük mutlaka bir yönüyle gerçek anlamına bağlıdır. Türkçede kullanılan sözcük sayısı fazla olduğundan yan anlamlı kullanımlara sıkça rastlanır. XX Örneğin; Onlara da iki el ateş edilmişti. Yeni aldığı masanın ayağı kırılınca tüm eşyaları etrafa savrulmuştu. Uçağın kanadındaki arızadan dolayı uçak rötar yaptı. Kapının ağzında görünen kişiyi bir yerden tanıyordum. Ağaçtan yapılmış bu tarağın üç dişi kırılmıştı. NOT Temel ve yan anlamın ikisine birden gerçek anlam denir. Yani bir sözcük temel anlamında da kullanılsa yan anlamında da kullanılsa gerçek anlam çerçevesindedir. Kayalar arasında dik ve dar bir patikadan inince Kızılkeçili I deresiyle karşılaştık. İki sırtın birleştiği dar boğazdan kayadan II III kayaya atlayarak köpüren sular, kulakları tırmalayan IV V bir gürültü çıkarıyordu. Yukarıdaki parçada yer alan altı çizili sözcüklerden hangisi kendi anlamından tümüyle uzaklaşarak başka bir durumu belirtmek üzere kullanılmıştır? A) I B) II C) III D) IV E) V Çözüm Dar ve köpürmek sözcükleri gerçek anlamlıdır. Yani tek başına kullanıldıklarında aklımıza gelen ilk anlamları ile cümledeki anlamları aynıdır. Boğaz ve sırt sözcükleri ise dolaylı olarak gerçek anlamla ilişkilidir. Bu sözcükler de yan anlam özelliği taşımaktadır. V numaralı tırmalayan sözcüğü ise gerçek anlamının tamamen dışına çıkarak mecaz anlam özelliği vardır. Doğru cevap E seçeneğidir. I. Denizin serin suları onu kendine doğru çekiyordu. II. Renkli kişiliğiyle herkesi etkilemeyi başarıyordu. III. Bu ağır yenilgiden sonra bir daha güreşmedi. IV. Sayfaları çevirirken bir şiire rastladım. V. Saat 23.59 dan sonra gürültü yasağı uygulanmaktadır. Yukarıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcüklerden hangileri gerçek anlamda kullanılmıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve IV D) I, III ve IV E) I, IV ve V 4. TERİM ANLAMI Bilim, sanat, spor veya meslek dallarından herhangi biriyle ilgili kavramları karşılayan sözcüklerdir. Sözcüklerin terim anlamı gerçek anlam kapsamına girer. Bu sözlerde yan ve mecaz anlam gibi sanatsal bir kullanım özelliği yoktur. Bu sözcükler yoruma açık değildir. Tiyatro terimleri: opera, perde, kostüm, suflör Biyoloji terimleri: zar, hücre, yumuşakça, mukoza Coğrafya terimleri: boğaz, vadi, ölçek, meridyen
12 SÖZ DÜZEYİNDE ANLAM 1. TEST Söz Düzeyinde Anlam 1. Çizgisiz kâğıda yazarken sayfanın sol üst başından başlayıp aşağı doğru sarkan yazılarını neden çizgili kâğıda yazmadığı sorulunca, Raydaki lokomotif gibi başkalarının çizdiği çizgi üzerinde yürümeye mecbur muyum? Düz kâğıt üzerine dilediğim gibi yazıyorum. diyen bu yazar, edebiyatımızın unutulmaz kalemlerindendir. Bu cümledeki altı çizili sözle yazarın hangi özelliği belirtilmek istenmiştir? A) Başkalarına güvenmeme B) Eleştiriden hoşlanmama C) Yönlendirilmek istememe D) Değişime açık olmama E) Kendini yenilememe 2. Halk şiirinden yararlanmayı da düşündüm. Ama halk şiirinin kalıpları o kadar kemikleşmişti ki şiiri o kalıbın dışına taşımanın pek olanağı yoktu. Bu durum, ister istemez şairin kişiliğini de siliyordu. Bu parçada geçen şairin kişiliğini silmek sözüyle anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir? A) Birbirine benzer konuları işlemek B) Yazma gücünü köreltmek C) Eskilerin yaptıklarını beğenmek D) Özgün yaratıları engellemek E) Az sayıda yapıt ortaya koymak 3. Romancımız, bu yeni romanında da kişilerini kendi sesleriyle konuşturarak anlatımına büyük bir inandırıcılık kazandırıyor. Bu parçada geçen roman kişilerini kendi sesleriyle konuşturma sözüyle anlatılmak istenen, aşağıdakilerden hangisidir? A) Kişileri, kendi gerçekliklerine bağlı kalarak anlatma B) Kişilerin özlemlerini dile getirme C) Kişileri, birbirleriyle olan ilişkilerine göre verme D) Kendi duygularını gizlemek için çaba harcama E) Kişilerin yalnızlıklarını ortaya koyma 4. (I) Benim adım kardelen. (II) Doğada kendiliğimden (doğal olarak) yetişirim. (III) İlkbaharda en erken çiçek açan bitki, diye anarlar (severler) beni. (IV) Zamanı gelince çana benzeyen çiçeğimle görünüveririm (beliriveririm). (V) İnce, uzun iki yaprağımla hemen (çabucak) göze çarparım. (VI) İki türüm (çeşidim) var benim. Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcükle yanında verilen açıklama anlamca uyuşmamaktadır? A) II B) III C) IV D) V E) VI 5. Bilinir ki edebiyat, bilimdeki gibi buluşların değil; yaratıcılığın ürünüdür. Bu gerçeği göz önünde bulundurması I gereken eleştirmenin işi, beğendiğini göklere çıkarmak, II beğenmediğini yerin dibine batırmak değil, üzerinde III durduğu yapıtın hakkını vermektir. Eleştirmen, IV derinlemesine çalışmalar yaptıkça yazarın yapmak V istediklerini anlayacak; onları değerlendirirken inandırıcı ölçütler kullanacaktır. Böylece eleştiri, edebiyatın dar yolu olmaktan çıkacaktır. Bu parçadaki numaralanmış sözlerden hangisi deyim değildir? A) I B) II C) III D) IV E) V 6. Bu sorunuz üzerine, öykünün kişileriyle ilgili geniş çaplı açıklamalar yapmayı düşünmüyorum. Sizden, öykünün içinde kalmak koşuluyla bu sorunun yanıtını bulmanızı istiyorum. Sorunuzun, benimkinden başka yanıtları da olabilir, bunun farkındayım. Bu parçada geçen öykünün içerisinde kalmak sözüyle anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir? A) Yorum yapmadan, yazarca düşünüleni yansıtmak B) Anlatılanları değişik açılardan değerlendirmek C) Her öyküyü diğerlerinden bağımsız olarak yorumlamak D) Öykü kişilerinin kimliğini, öykünün olay örgüsüyle uyumlu hâle getirmek E) Teknik olanakları sınırlı biçimde kullanmak 7. Bir dilin zenginliğini, bir kavramla, bir durumla ilgili eş anlamlı sayılan sözcüklerin, deyimlerin bolluğu gösterir. Aşağıdakilerin hangisinde verilen sözler, bu cümlede belirtilmek istenene anlam bakımından örnek oluşturmaz? A) Az kalsın, neredeyse B) Baştan savma, üstünkörü C) Etekleri tutuşmak, küçük dilini yutmak D) Kırılmak, gönül koymak E) Ruhunu teslim etmek, gözlerini kapamak
ANLATIM BOZUKLUKLARI 4. BÖLÜM İnsanların duygu ve düşüncelerini paylaşmak için kullandıkları en önemli iletişim aracı dildir. Dilin sosyal ve bireysel işlevlerini tam olarak yerine getirmesi için anlatılmak istenen düşüncelerin açık, yalın ve anlaşılır bir şekilde ifade edilmesi gerekir. Hem yazılı hem de sözlü anlatımda sözcüklerin yerli yerinde kullanılması, gereksiz ifadelerden kaçınılması, birden fazla anlama gelecek kullanımlara başvurulmaması gerekir. Eğer konuşmada ve yazıda açıklık, yalınlık ve anlaşılırlık yoksa ortada bir anlatım bozukluğu var demektir. Nitelikli bir cümle, anlatım ilkelerine uygun olmalıdır. Bu anlatım ilkelerinin başında duruluk ve açıklık gelir. DURULUK Bir cümlede gereksiz sözcük ve eklerin kullanılmamasıdır. Duruluk, iletilmek istenen düşüncenin doğrudan doğruya aktarılmasını gerektirir. Duru anlatıma sahip bir cümleden herhangi bir sözcüğün çıkarılması anlamı bozar. Problemi çözebilecek alternatif seçenekler sunulabilir aslında. è è Açıklama; Cümlede alternatif ve seçenek sözcükleri aynı anlamı taşıdıkları için duruluk ilkesine aykırılık vardır. Yaklaşık iki yıla yakın bir zamandır Konya da oturuyorlar. è è Açıklama; Yaklaşık sözcüğü neredeyse, hemen hemen sözlerinin anlamını taşıdığı için iki yıla yakın ifadesiyle birlikte kullanılamaz. Çünkü iki yıla yakın dediğimizde zaten yaklaşık olarak anlamını belirtmiş oluruz. Yer yer aklaşmış olan saçlarını ayda bir kestiriyordu. è è Açıklama; Sıfat-fiil eki olan -miş ekinin anlamı ile olan sözcüğünün anlamı aynıdır. İkisinden birini cümle dışında bırakmak gerekir. AÇIKLIK Bir cümlenin, anlatılmak istenen düşünceyi tereddüt ve karışıklığa meydan vermeyecek şekilde tam olarak dile getirmesine açıklık denir. Bir cümle, farklı kişilerce farklı anlaşılıyorsa o cümlenin anlamca açık olduğunu söylemek mümkün değildir. Hiç okumamış birinden böyle bir şiir yazmasını beklemezdim. è è Açıklama; Cümlede sözü edilen kişiyle ilgili olarak kullanılan hiç okumamış ifadesi ile bu kişinin okuma yazma bilmeyen biri olduğu sanılmaktadır. Oysa bu cümleyi dile getiren anlatıcı, sözünü ettiği kişinin yüksek bir tahsil görmediğini vurgulamak istemiştir. Bu cümledeki anlam karışıklığını gidermek için hiç sözcüğünü beklemezdim sözcüğünden önce kullanmalıyız. (Okumamış birinden böyle bir şiir yazmasını hiç beklemezdim.) Her sınıfta kalan öğrenci başarısız öğrenci değildir. è è Açıklama; Cümlede her sınıfta kalan ifadesiyle birden fazla sınıf ta kalan öğrencilerin anlatılmak istendiği sonucu ortaya çıkıyor. Ancak anlatılmak istenen şudur: Sınıfta kalan her öğrenci başarısız öğrenci değildir. Anlatım bozuklukları, anlam ve dil bilgisi bakımından bozukluklar olmak üzere ikiye ayrılır. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır? A) Bu bölgede yetişen zeytinleri, kendi fabrikalarımızda işleyerek kaliteli yağlar elde ediyoruz. B) Kış biteli neredeyse iki ay olacak ama havalar hâlâ ısınmadı. C) Bu tesisler, gençlerin hem spor yapmasına hem aynı zamanda sosyalleşmesine olanak sağlıyor. D) Kış turizminin gelişmesi için kış sporlarına ağırlık vermek ve bu sporlara uygun tesisler kurmak gerekir. E) Spor yapmak ya da hoşlanılan bir sanat dalıyla uğraşmak bireyi yaşama bağlıyor.
YAZIM KURALLARI 5. BÖLÜM A. BÜYÜK HARFLERİN KULLANILDIĞI YERLER 1. Cümleler büyük harfle başlar. Menfaat, sandalyeye benzer: Başında taşırsan seni küçültür. Fakat, ayağının altına alırsan yükseltir. Açıklayıcı anlatım biçiminde yazar, okuyucusunu bilgilendirme amacı taşır. 3. Özel adlar büyük harfle başlar. Kişi ad ve soyadları Güçlü bir şair olan Ahmet Haşim, aynı zamanda fıkraları ile de ünlüdür. Salah Birsel, asıl ününü 1970 lerde yayımlanan deneme kitaplarıyla kazandı. Sabahattin Ali gücünü kelime oyunlarından değil, gerçeğin ayrıntılarına dikkat etmekten alır. Cümle içinde tırnak veya yay ayraç içine alınan cümleler, büyük harfle başlar ve sonlarına uygun noktalama işareti (nokta, soru işareti, ünlem) konur. Atatürk, Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur! diyor. Anadolu kentlerini, köylerini (Köy sözünü de çekinerek yazıyorum.) gezsek bile görmek için değil, kendimizi göstermek için geziyoruz. NOT Ancak iki çizgi arasındaki açıklama cümleleri büyük harfle başlamaz. Bir zamanlar -bundan on, on iki yıl önce- Türk saltanatının maddî sınırları uçsuz bucaksız denilecek kadar genişti. 2. İki noktadan sonra gelen cümleler büyük harfle başlar. Kadın haykırdı: Çabuk gel buraya! Adama dönüp sordum: Otele bu yoldan mı gidiliyor? Romanı bitirdikten sonra şu soru gelip hafızanıza yerleşir: Ben mutlu muyum? NOT İki nokta işaretinden sonra gelen ve cümle özelliği taşımayan sözler küçük harfle başlar: Bahçemizde türlü türlü çiçekler vardı: gül, yasemin, leylak Ev neredeyse harabeye dönmüş: duvarlarda çiviler, çivi yerleri, lekeler. Sıfatlar ikiye ayrılır: niteleme ve belirtme sıfatları. NOT Özel ad kendi anlamı dışında yeni bir anlam kazanmışsa büyük harfle başlamaz. Sana, donkişotluk yapma demiştim. (gereği yokken kahramanlık göstermeye kalkışmak.) Kişi adlarından önce ve sonra gelen saygı sözleri, unvanlar, lakaplar, meslek ve rütbe adları büyük harfle başlar. Bizi Doktor Ragıp Bey in yanına götür. Konferansı Prof. Dr. Ramazan Korkmaz sunmuştu. Mısır a giden Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan hafta sonu yurda dönecek. Hamdullah Bey i görünce içeri girmek istemedi. Nuri Efendi anahtarı komşuya verip çıkmıştı. Türkçede özel ada bağlı saygı kelimeleri, sanlar, takma adlar büyük harfle başlar. Bu kurala göre, aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı vardır? A) Dün; sokakta komşumuz doktor Ali Yüksel Bey i gördüm. B) Öğretmen Ayşe Hanım doktora gidecekmiş. C) Sınıfımızdaki iki Ali den büyük olanı iyi bir sporcudur. D) Ali Bey beni kardeşi Orhan la tanıştırdı. E) Amcamın teğmen olan küçük oğlu Ahmet sınıfın en çalışkanıymış. Çözüm A seçeneğindeki doktor kelimesi özel ada bağlı olduğu için (özel adın unvanı, sıfatı olduğu için) büyük harfle başlamalıdır. Doğru cevap A seçeneğidir.
SES BİLGİSİ 9. BÖLÜM Genel anlamda kulağın duyabildiği titreşimlere ses denir. Ciğerlerden gelen havanın ses yolunda meydana getirdiği titreşime dil sesi denir. Dil sesleri, konuşma organlarının (ağız, burun, boğaz boşluğu ve soluk borusu) uyumlu çalışmasıyla, anlamlı kelimeler oluşturacak biçimde meydana gelir. Ses, dilin en küçük birimidir. Kelimelerin söylenip yazılması, ses değerlerine bağlıdır. Sesler, anlam ayırt edici özelliğe de sahiptir. (ad/at, od/ot, sac/saç, hac/haç, hala/hâlâ, dahi/dâhi) HARF VE HARF SİSTEMİ (ALFABE) Dildeki sesleri gösteren ve alfabeyi oluşturan işaretlere harf denir. Yani harf, sesin yazıdaki karşılığıdır. Bir dildeki harflerin belirli bir sıraya dizilmiş bütününe alfabe denir. Alfabede bulunan harflerin dilin her sesini temsil edebilmesi önemlidir. Ses-Harf İlişkisi Harf ile ses terimlerini birbirinden ayırmak gerekir. Ses kulağa, harf ise göze hitap eder. Önce ses vardı. Sonra yazının icat edilmesiyle sesler, yazıda harflerle temsil edilmeye başlandı. Bir dilin sesleri, farklı alfabelerle de yazıya aktarılabilir. Nitekim Türk dili sırayla Göktürk, Uygur, Arap, Lâtin ve Kiril alfabeleriyle yazılmıştır. Ünlülerin kullanımıyla ilgili bazı kurallar: Türkçede iki ünlü yan yana bulunmaz. İki ünlünün yan yana olduğu kelimeler kesinlikle Türkçe değildir. saat, kanaat, şecaat, maarif, aile, kaide, mail, miat, dair, Siirt, buut (boyut), fiil... Kökeni Türkçe olan kelimelerde uzun ünlü yoktur. Uzun ünlü, Arapça ve Farsçadan dilimize giren kelimeler de vardır. şâir, numûne, îman (şa:ir, numu:ne, i:man) İngilizceki by gibi ünlü bulundurmayan kelimeler (kısaltmalar hariç) Türkçede yoktur. Türkçe kelimelerde birinci heceden sonraki hecelerde o ve ö ünlüleri bulunmaz. ÜNLÜLERLE İLGİLİ SES UYUMLARI Ünlülerin düzlük-yuvarlaklık, kalınlık-incelik ve darlık-genişlik özellikleri iki ses uyumunda karşımıza çıkar. ÜNLÜ UYUMU SESLERİN SINIFLANDIRILMASI Bir dilde bulunan sesler, o dilin ses dağarcığını oluşturur. Türkçenin ses dağarcığını da 29 ses oluşturur. Bu sesler, ünlüler ve ünsüzler olmak üzere ikiye ayrılır. A. ÜNLÜLER Ağzın açık durumunda (yani ses yolu açıkken), hiçbir engelle karşılaşmadan çıkan seslerdir. Tek başlarına ve uzun ünlü gibi (iki ünlü değerinde) telâffuz edilir. Türkçede 8 tane ünlü vardır. Bu ünlülerin ses özellikleri aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Düz Yuvarlak Geniş Dar Geniş Dar Kalın a ı o u 1. Büyük ünlü uyumu Şimdi bu kuralları inceleyelim: 1. BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU 2. Küçük ünlü uyumu Kalınlık-incelik uyumu da denir. Büyük ünlü uyumu ile ilgili kurallar şunlardır: Bu kurala göre Türkçe bir kelimenin ünlülerinin tamamı ya kalın ya da ince olmalıdır. sevilmek, ince, denizden, kelebekler, göstermelik... satılık, kalın, oyun, uçurtma, aşağı, sorular... İnce e i ö ü
SÖZEL MANTIK 11. BÖLÜM ŞEKİL YORUMLAMA Bu tarz sorularda verilen şekillerden hareketle mantık ve karar verme yeteneğiniz ölçülmeye çalışılmaktadır. Görsel yeteneğinizi gösterirken akıl yürütme, mantık kullanma, veriler arası ilişkileri ortaya koyma yöntemlerini kullanabilirsiniz. Şekil soruları bireylere karmaşık, anlaşılmaz gibi görünebilir ancak bu sadece yanıltıcı bir durumdur. Sonuç olarak şekil soruları da mantık içerikli sorulardır. Görüntü olarak karışık gibi görünen bu soruların zihin karışıklığına neden olmasına izin verilmemelidir. Bu tarz soruların çözümünde birinci derecede önemli olan soruyu doğru anlamaktır. Daha sonra şekiller dikkatlice incelenmeli, yönergeler doğrultusunda çözüm aranmalıdır. Bu tür soruları çözerken dikkat edilmesi gerekenler; Soru anlaşılıncaya kadar okunmalıdır. Verilen şekiller doğru olarak analiz edilmelidir. Soruda tam olarak ne sorulduğu anlaşılmalıdır. Soruyu okurken anahtar kelime olarak düşündüğünüz sözcük ya da sözcüklerin altı çizilmelidir. Verilenler doğrultusunda şekil üzerinde çizimler yapılarak zamandan kazanılabilir. Aşağıdaki şekillerden III numaralı şekil bir dizinin ilk adımını oluşturursa daha sonraki adımda kaç numaralı şekil kullanılır? A) I B) II C) III D) IV E) V Yukarıdaki örnekte verilen şekillerin yorumlanması istenmektedir. Bu şekle göre içi dolu daire içi boş olan dairenin üzerinden ve önünden geçecek şekilde hareket etmiş kabul edilmektedir. Buna göre şekil hareketinden doğan sıralama III-II-I-V-IV olur ve 2. adımda II numaralı şekli alır. Doğru cevap B seçeneğidir. ŞİFRELEME Daha önceki sınavlarda karşılaştığımız bölümlerden biri sözel mantık sorularından oluşan bölümdür. Bu tarz sorular mantık oyunlarından, bulmacalardan, dil oyunlarından meydana gelir. Bu bölüm sorularını çözerken genel olarak yapılması gereken, öncelikle soruyu sakin bir şekilde okuyup anlayarak yorumlamaktır. Önemli olan soruyu doğru bir şekilde anlamaktır. Sorunun tam olarak anlaşılması, verilenlerin zihinde yorumlanabilmesi, sorunun çözümünü kolaylaştırır. Aksi halde çözüme ulaşmak çok zor olur. Size yardımcı olmak amacıyla sınavlarda çıkmış soruları gruplamaya çalıştık. Gruplandırılan sorular bazı alt başlıklar altında birleştirilerek çözümlerinde dikkat edilecek önemli durumlara dikkat çekilmiştir. Örneğin; Matematik, Türkçe ve İngilizce derslerinden sınava giren bir öğrenci, Matematik sınavı Türkçeden zor değildi; İngilizceden zordu. demiştir. Bu ifadeye göre sınavın zorluk derecesi şöyledir: Türkçe, Matematik, İngilizce. En zor sınav Türkçe dersinin sınavıdır. Bu tür sınavlarda mantık sorularının çözümünde genel olarak kullanılabilecek, her zaman geçerli bir yöntem, kural yoktur. Her birey göstermeye çalıştığımız yol ışığında kendi yöntemlerini de geliştirebilir. Her sorunun kendine ait özellikleri olduğu unutulmamalıdır. Soruların çözümünde bu özellikler her zaman göz önünde bulundurulmalıdır. Son olarak şunu da belirtmeliyiz ki soruları gruplandırarak kullandığımız başlıklar değişik başlıklarla da verilebilir ya da bir gruba ait gibi görülen bir soru başka bir gruba da ait olabilir. Bu nedenle mantık soruları her zaman net sınırlarla birbirlerinden ayrılamaz. Soruları çözmek farklı alternatif düşünme biçimlerini, farklı ögeler arasında ilişki kurmayı, dil oyunlarını doğru algılayabilmeyi gerektirir. Sözel mantık sorularının sorulmasının amacı da belirtilen özelliklerin sınava giren adaylar tarafından uygulanabilirliğini görmektir. Sözel mantık soruları verilen bilgilerden bir çıkarım yapılması temeline dayanmaktadır. Verilen açıklama genellikle iki, üç veya dört soruyu ilgilendirmektedir ve aksi belirtilmedikçe verilen bilgilerin sonucu elde edilen çıkarım tüm sorular için geçerli olmaktadır. Bu da eğer çıkarımımız doğruysa, soruların doğru anlaşılmasının ardından o gruba ait soruların çözümünün çok kısa bir zamanda yapılmasını sağlamaktadır. Şifreleme, gizli olarak verilen bir bilgiyi şekiller, rakamlar, harfler vb. birçok farklı simge ile farklı farklı anlatma biçimidir. Bu tür sorularda bilgi tamamen şifrelenir. Şifreleme sorularında önemli olan, soruların mantığını anladıktan
260 SÖZEL MANTIK sonra eleme, ilişki kurma, gerekirse diğer akıl yürütme yöntemlerini de kullanarak soruları çözmeye çalışmaktır. Bu tür soruları çözerken dikkat edilmesi gerekenler; Soru tam olarak anlaşılana kadar seri bir şekilde okunmalıdır. Karmaşık olarak verilen ifadeler basitleştirilmeli ve anlayabileceğimiz şekilde kısa kodlamalar yapılmalıdır. Bazı sorularda bilgiler uzun ifadelerle ve dolaylı bir şekilde verilmiş olabilir. Bu da bilgilerin takip edilmesini oldukça zorlaştırmaktadır. Bu tür durumlarda da her ifadeyi somutlaştırmak, sadeleştirmek önemli olan noktaların altını çizmek faydalı olacaktır. TABLO VE ŞEMA YORUMLAMA Tablo ve şema yorumlama soruları 5 veya 6 nesnenin farklı durumlara karşı verdikleri tepkilerin tanımlanmasıyla ilgilidir. Bu tip sorularda verilen ipuçları kullanılarak sıralama yapılır. Bu tip soruları hızlı çözmek istiyorsak ipuçlarıyla bütün bağlantıları bulmamız gerekir. Aşağıdaki tabloda sporcu Ahmet, Burak, Cemil, Derya, Emre ve Fırat ile ilgili olarak elde edilen bilgiler koşucular numaralanarak verilmiştir. Koşu sayısı Performans puanı Antrenman sayısı Ek çalışma AABCADDC ile 33573447 arasında mantıksal bir ilişki bulunmaktadır. Buna göre BCADDBCC ile aşağıdakilerin hangisinin arasında benzer bir ilişki bulunmaktadır? A) 43753344 B) 57335433 C) 57344577 D) 75344577 E) 47355477 1. koşucu 2. koşucu 30<K<60 2 2 Bilinmiyor 30<K<60 4 2 Gitmiyor Çözüm Bu soru, şifreleme sorularında en basit olanıdır. Her harf bir rakamla eşleştirilmiştir. Bazen tam tersi verilip her harf bir rakamla eşleştirilip verilen bir sayının harf karşılığı da istenebilmektedir. Dikkat edilmesi gereken tekrar edilen harflerle rakamların bizi yanıltmamasıdır. Ayrıca bir tane verilmiş harfle rakamı eşleştirmek de bazen işimizi kolaylaştıracak, zamandan kazanmamızı sağlayacaktır. A A B C A D D C 3 3 5 7 3 4 4 7 B C A D D B C C 5 7 3 4 4 5 7 7 6. koşucu 5. koşucu 4. koşucu 3. koşucu 0<K<40 1 4 Gitmiyor 0<K<30 2 3 Bilinmiyor 30<K<60 3 3 Gitmiyor 60<K<100 3 1 Gidiyor Cevap C NOT Böyle sorularda harfler ile rakamları alt alta yazıp eşleştirmek hata yapmadan doğru cevabı bulmamızı sağlayacaktır. Bu koşucu hakkında ayrıca şunlar da bilinmektedir: ąą ąą ąą Ahmet, Burak ve Emre koşucusu ek çalışmaya gitmiyordur. Emre ve Fırat koşucularının performans notları birbirine eşittir. Burak, Derya ve Emre koşucularının koşu sayısı aynı sınırlar arasındadır.