TERÖR MAĞDURU POLİSLERDE TRAVMA SONRASI STRES BOZUKLUĞU BELİRTİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Terör Mağduru Polislerde Travma Sonrası Stres Bozukluğu Belirtilerinin Değerlendirilmesi 25 TERÖR MAĞDURU POLİSLERDE TRAVMA SONRASI STRES BOZUKLUĞU BELİRTİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ The Examination of Post Traumatic Stress Disorders of Police Officers Who are Victims of Terrorism Erdoğan Gültekin 1 * Niyazi Ekici 2 ** Fatih Tepe 3 *** Özet Terör olayları travma sonrası stres bozukluğunun önemli bir nedenidir. Bu çalışmada amaç, terör mağduru olmuş polislerde terör olayından sonra travma sonrası stres bozukluğu belirtileri ve depresyon belirtileri geliştiğini araştırmak ve travma sonrası stres bozukluğu belirti sıklığı ve şiddeti ile hastaların demografik özellikleri ve terörle ilgili özellikler arasındaki ilişkileri incelemektir. Çalışmaya terör olayını yaşamış, çatışmaya girmiş, operasyon harici saldırıya uğramış ya da olaya şahit olmuş ve olmamış polisler dahil edilmiştir. Polislerin psikolojik belirtilerini ve etkilenmenin derecesini ölçmek için self-report bir test olan Davidson Travma Ölçeği ve Beck Depresyon Envanteri kullanılmıştır. Bu çalışma, terör mağduru olan polislerden oluşan bir örneklem (N=17) üzerinden elde edilen bulgular yardımıyla, törörün neden olduğu ruhsal problemleri incelemektedir. Bulgular polislerde töröre bağlı taravmanın stres bozukluğuna ve depresyona yol açtığını göstermektedir. Sonuç olarak, travma sonrası stres bozukluğu ile depresyon düzeyleri arasında anlamlı pozitif bir ilişki bulunmaktadır. Anahtar Kelimeler: Travma sonrası stres bozukluğu, depresyon ve terör mağduriyeti. * Yrd. Doç. Dr., Ş. Balcı PMYO ** Emniyet Amiri, Mardin Emniyet Müdürlüğü. *** Emniyet Amiri, Diyarbakır Emniyet Müdürlüğü.

26 Uluslararası Güvenlik ve Terörizm Dergisi Cilt: 2 (1) Abstract Terror attacts are important in occurrence of posttraumatic stress disorder and depression. In this study we aimed to find out the occurrence rate of symptoms of pottraumatic stres disorder and depression disorder, and to investigate the relationships among the demographic features of police officers, the severity of pottraumatic stress disorder. The study consisted of both police officers who are victims of terror and non-victim of terror. Davidson Trauma Scale and Beck Depression Inventory were used to evaluate the psychologic symptoms and the severity of effects to police officers. These findings were discussed in the light of existing literature. Based on saple of police officers who are victim of terror (N=17), this paper examines mental disorders reflecting the depression and three trauma symptoms. Finally, there is a positive correlation between post-traumatic stres disorder and depression level. Key Words: Posttraumatic stress disorder, depression and victims of terror Giriş Terör olayları toplumda ağır siyasal, sosyal, ekonomik ve psikolojik sonuçlara neden olup, bireysel yaşamı olumsuz etkilemektedir. Terör, insanların yaşam kalitesini düşürerek ruhsal dengesini ve uyumunu bozabilmekte; stres bozuklukğu ve depresyon gibi ruhsal hastalıklara neden olabilmektedir. Terör olayları ile en sık karşılaşan meslek grubu olan polisler de, terörün neden olduğu ruhsal bozukluklardan etkilenmektedir. Her ne kadar strese dayanıklılık, risk alabilme ve güçlü ego yapısına sahip olabilme gibi kişilik özelliklerine sahip olsalar bile terör olaylarından ruhsal olarak en çok etkilenen risk grubu içerisine girmektedirler. Bu araştırma, terör olayını yaşamış; çatışmaya girmiş; gerçek bir ölüm ya da ölüm tehdidi algılamış; ağır bir yaralanma ya da kendisinin ve başkalarının fizik bütünlüğüne bir tehdit olayı yaşamış; böyle bir olaya tanık olmuş; operasyon harici saldırıya uğramış ya da olaya şahit olmuş polislerin stres bozukluğu belirtilerini ve depresyon belirtilerini incelemeyi amaçlamaktadır. Bu doğrultuda öncelikle Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) depresyon kavramı üzerinde yurt içinde ve yurt dışında literatür taramaları sonucunda ulaşılan kuramsal açıklama ve araştırmalardan bazılarına yer verilmiş, ardından çalışmanın amaç, yöntem, bulgular, sonuç ve öneriler bölümleri sunulmuştur. 1. Travma Sonrası Stres Bozukluğu Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) şiddetli bir travmatik stresten sonra özgül bir takım belirtilerin ortaya çıkmasıyla süren bir bozukluktur. Kişinin bir özgül olaya karşı verdiği tepkileri doğrultusunda ortaya çıkan belirtiler; olayı yeniden yaşama, travmaya eşlik eden uyaranlardan sürekli kaçınma, genel tepki düzeyinde azalma ve artmış uyarılmışlık olarak gelişir. Travma yaşayan kişi dehşete düşme, aşırı korku ya da çaresizlik içindedir. Bu bozukluk, belir-

Terör Mağduru Polislerde Travma Sonrası Stres Bozukluğu Belirtilerinin Değerlendirilmesi 27 tilerin bir arada en az bir yıldır bulunmasıyla ve belirgin bir sıkıntıya ya da toplumsal, mesleki alanlarda ya da işlevselliğin diğer önemli alanlarında bozulmasıyla birlikte ortaya çıkmaktadır (Şahin, 2:15; American Psychiatric Association, 21:22). Ancak bu bozukluğun ortaya çıkış nedeni yalnızca stresin ağırlığına bağlanamamaktadır. Belirli bir kişilik yapısı ve kişilik yatkınlığı da bu bozukluğun ortaya çıkmasında önemli rol oynamaktadır. Psikodinamik açıdan bu travmatik nevroz durumu Freud un tanımladığı yineleme zorlantısı görüşü ile açıklanmaya çalışılmıştır (Öztürk, 199:256) Ancak travmatik stresin ortaya çıkmasında merkezi sinir sisteminde oluşan değişiklikler ve bilişsel-davranışsal yaklaşım tarzları da etkili olmaktadır (Şahin, 2:16). Aynı travmatik olayı yaşayan herkeste TSSB ortaya çıkmamaktadır. Stres kaynağı bozukluğun ortaya çıkması için gerekli ise de, yeterli değildir. Bu bozukluğun oluşumunda çeşitli etnik, kültürel, psikolojik, fiziksel, ailesel, sosyal etkenler ve kişisel özellikler rol oynamaktadır (Kaplan ve Sadock, 1998:588). Ancak, kişilik bozukluğu TSSB şiddetini etkilemiyor iken; TSSB nin ortaya çıkışında önemli bir faktör olarak görünmektedir (Özçetin ve ark. 28:9). TSSB nin gelişme riski, stresörün şiddetini arttıran etkenler ve kişinin yatkınlığı tarafından belirlenmektedir. Şiddetli bir travmada kişisel faktörler daha az etkiliyken, düşük yoğunluklu bir travmada önem kazanabilmektedir (Breslau ve ark., 1998:63). Yoksul bir aileden gelme (McFarlane, 1988:23); travma sonrası sosyal desteğin yetersizliği (Cohn ve ark. 1985:437); içe dönüklük kişilik özelliğinin yüksek olması (Hammond ve ark., 1993:294); stresörün kişi için öznel bir anlamının olması (Kaplan ve Sadock, 1998); kişinin suçluluk duygusu, sağ kalma suçluluğu taşıması ve kendini köşeye sıkıştırılmış hissetmesi; stresörün ani olması; hazırlıksız olma (Kaplan ve Sadock, 1998:588); erken çocukluk dönemindeki örseleyici yaşantılar; 1 yaşından önce anne-baba ayrılığının olması; borderline, paranoid, antisosyal ve bağımlı kişilik özellikleri gösterme; psikiyatrik bir hastalık geliştirmeye ailesel yatkınlık taşıma (Kaplan ve Sadock, 1998:588; Breslau ve ark., 1998:63); önceden alkol veya ilaç kötüye kullanım öyküsü (Kaplan ve Sadock, 1998:589; Resnick ve ark., 1989:861); travma öncesi davranış problemlerinin olması (Resnick ve ark., 1989:861) kişinin TSSB ye yatkınlığı olduğunu gösteren ve bozukluğun şiddetini arttıran etkenler arasındadır. Travmatik olay insan tarafından yapılmış ise TSSB gelişme riski, şiddeti ve süresi daha fazla olmaktadır (American Psychiatric Association, 21:2; Davidson ve Fairbank, 1998:258) TSSB nin toplumda görülme sıklığı, toplumdaki stresörlerin sıklığı ile paraleldir. TSSB her yaşta görülebilmekte, ancak daha çok genç erişkinlerin hastalığı olarak kabul edilmektedir. Helzer ve arkadaşlarının 1987 yılında yapmış oldukları epidemiyolojik çalışmada yaşam boyu görülme sıklığı erkeklerde %,5 kadınlarda %1-3 oranında bulunmuştur. Vietnam savaşına katılanlarda yaşam boyu TSSB görülme sıklığı %3 bulunmuş, %25 i de hastalığın alt klinik formunu yaşamıştır (Helzer ve ark., 1987:1632). Ölümcül yaralanmalardan sağ kalan yanık hastalarında ise, TSSB oranı %3 dur (Kaplan ve Sadock, 1998:587). Çalışmalarda TSSB görülme sıklığının, travmayla bizzat karşılaşma, travmanın şiddeti ve travmanın süresiyle birlikte arttığı görülmüştür (Labbate ve Snow, 1992:832). Norveç de bir boya fabrikasındaki patlamadan sağ kurtulanların %8 inde, toplama kamplarından sağ kurtulanların %75 inde, 1982 Lübnan savaşında çarpışan İsrail askerlerinin %59 unda, Vietnam da savaşan Ameri-

28 Uluslararası Güvenlik ve Terörizm Dergisi Cilt: 2 (1) kan askerlerinin %19 unda, Meksika da depremlerden sağ kurtulanların %32 sinde, Meksika göçmenlerinin %25 inde, uçak kazasına uğrayanların %22 sinde TSSB saptanmıştır (Helzer ve ark., 1987:1632; Hammond ve ark., 1993:294). 2. Depresyon TSSB belirtileri yatıştıktan, yineleyici rüya ve düşünceler durduktan sonra uzun süre yaygın bunaltı ve depresyon belirtileri devam edebilmektedir. TSSB, depresyon ile yakından ilişkili bir ruhsal durumdur (Öztürk, 199:258). Depresyon ise, üzüntü ve mutsuzluk ile birlikte seyreden bir duygudurum bozukluğudur. Genellikle kişisel ve toplumsal uyumu bozan ve anksiyete bozukluklarına göre daha çok işgücü kaybına neden olan bir ruhsal problemdir. Ağır depresyon tablolarında intihar riski de gelişebilmektedir. İstatistiklere göre, yaşam boyu görülme sıklığı her insanda iki kez olarak belirtilmektedir. DSM-4-TR de depresyonda ortaya çıkan belirtiler üzüntü, ağlama isteği ya da ağlama, dikkati toplamada güçlük, kararsızlık, bedensel şikayetler, cinsel isteksizlik, uyku ve yemek yeme alışkanlığının bozulması, suçluluk ve pişmanlık duyguları, başkalarını suçlama, alınganlık ve hassasiyette artma olarak sıralanmaktadır(american Psychiatric Association, 21:152). Ancak, depresyonun nedenleri arasında birçok etken bulunmaktadır. Bu nedenler arasında kişilik özellikleri, çevre faktörleri, yaşam olayları, ekonomik durum, iklim ve önemli kayıplar öncelikle yer almaktadır. İnsanları travmatize eden yaşam olaylarının da depresyonu tetiklediği kabul edilmektedir. Ancak başka faktörlerin varlığı önemli etkendir. Travmayla tekrar tekrar karşılaşma ve uzun zaman TSSB semptomlarını yaşama depresyon belirtilerini artırabilir (Öztürk, 199, 256). Bu çalışmada, teröre bağlı travmanın TSSB ye ve depresyona neden olup olmadığının araştırılması amaçlanmıştır. Ayrıca TSSB nin depresyon belirtileri ile ilişkisini incelenmiş ve depresyon belirtilerinin ortaya çıkmasında TSSB rolü araştırılmış ve aşağıda belirtilen hipotezler savunulmuştur. 1. Teröre mağduru polislerde TSSB ile depresyon belirtileri arasında bir ilişki vardır. 2. Teröre bağlı travma TSSB nedenlerinde önemli bir etkendir. 3. Teröre bağlı travma depresyon nedenlerinde önemli bir etkendir. 3. Gereç ve Yöntem Çalışmaya terör olaylarının yaşandığı Türkiye nin Doğu ve Güneydoğu bölgelerinde 28-21 yıllarında terörle mücadeleden sorumlu olan Emniyet Teşkilatı birimlerinde çalışanlardan 17 kişi katılmıştır. Bu çalışmaya, 28-21 yılları arası terör olayını yaşamış; çatışmaya girmiş; gerçek bir ölüm ya da ölüm tehdidi yaşamış; ağır bir yaralanma ya da kendisinin ya da başkalarının fizik bütünlüğüne bir tehdit olayı yaşamış; böyle bir olaya tanık olmuş; operasyon harici saldırıya uğramış ya da olaya şahit olmuş polisler ile terör mağduru olmamış polisler dahil edilmiştir. Polis memurlarına çalışmaya katılma istekleri sorulmuş olup, gönüllü polisler çalışmaya kabul edilmiştir. Gönüllü polislere Davidson Travma Ölçeği (DTÖ), Beck Depresyon Envanteri bozukluğu ölçeği (BDE) ve sosyodemografik bilgi formu uygulanmıştır.

Terör Mağduru Polislerde Travma Sonrası Stres Bozukluğu Belirtilerinin Değerlendirilmesi 29 3.1. Veri Toplama Araçları 3.1.1 Davidson Travma Ölçeği (DTÖ) Davidson tarafından geliştirilmiş, geçerlilik ve güvenirlilik çalışmaları yapılmış olan Davidson Trauma Ölçeği (Davidson ve ark, 1997:159) 17 maddeden oluşmaktadır. Ölçek hem travma sonrası stres belirtilerinin şiddetini hem de sıklığını ölçmektedir. Bu belirtiler, Amerikan Psikiyatri Birliğinin Ruhsal Bozukluklar Tanı ve İstatistiksel El Kitabı olan DSM-4-TR de tanımlanmış olan belirtilerdir (American Psychiatric Association, 2:2). Ölçek bütün travma tiplerini ölçebilmektedir. Bunlar kaza, savaş, terör, cinsel saldırı, fiziksel saldırı, doğal afetler, soykırım, maddi iflas, ölüm tehlikesi yaşamak ve mahrumiyet durumlarıdır. Ölçekte stresin sıklığını belirlemek için denekler sıfır (hiçbir zaman) dan dört (her zaman) e kadar olan seçeneklerden birisini işaretlemektedir. Ayrıca travmanın ortaya çıkardığı belirtilerin şiddetini ortaya koymak için de sıfır (stres yok) dan dört (aşır stres) e kadar seçenekleri tercih etmektedir. DTÖ nün yangına maruz kalmış kişilerin TSSB belirtilerini ölçmede geçerli ve güvenilir bir ölçek olduğu ortaya konmuştur (Lawrence, 1996:376). Ayrıca çocukluk döneminde cinsel istismara maruz kalmış kişilerde belirtileri teşhis etmede güvenilir sonuçlar elde edilmiştir (Zlotmick,1996:256). Davidson da tecavüz, törör, savaş ve doğal afetlere maruz kalanlarda TSSB üzerinde çalışmalar yapmıştır (Davidson ve ark, 1997:159). Ölçeğin ilk 5 maddesi yeniden olayı yaşama ve travmaya eşlik etmiş uyaranlaradan sürekli kaçınma ile ilgilidir. Olayın sıklığı ve şiddeti ile ilgili 5 eşel üzerinden Likert türü ölçek kullanılarak kaydedilir. Analiz yapılırken sıklık ve şiddet ayrı ayrı puanlanarak toplam 17 değişkenin de toplam değeri elde edilir. DTÖ nün toplam puanı ise, bütün maddeler verilen cevapların toplanması ile elde edilir. Muhtemel toplam puan aralığı ise ile 136 arasında değişir. DTÖ nün 3 alt faktörü vardır. Bunlar; olayı yeniden yaşama/kaçınma, hissizlik/uyuşukluk ve aşırı uyarılma/hassasiyette artıştır. DTÖ için kesme noktası olarak sıklık ve şiddet puan toplamlarından aldığı 35 değeri kesme noktası olarak alınmıştır (Davidson, Book, ve ark.,1997:159). DTÖ nün travmanın sıklığını ölçen alt ölçeğinin 17 sorusu için cronbach alfa değeri =.934, DTÖ nün travmanın şiddetini ölçen alt ölçeğinin 17 sorusu için cronbach alfa değeri =.922 olarak bulunmuştur. Ölçeklerin cronbach alfa değerleri güvenilirlik açısından da kabul edilebilir bir değerlerdir. DTÖ nün Beck depresyon envanteri puanları arasındaki pearson momentler çarpımı korelasyon katsayısı =.885 olarak bulunmuştur. DTÖ nün pearson momentler çarpımı değerleri geçerlik için kabul edilebilir değerlerdir. 3.1.2. Beck Depresyon Envanteri (BDE) BDE, Hisli tarafından Türkçeye tercüme edilmiş ve testin Türkiye deki geçerlik ve güvenirlik çalışması yapılmıştır (Hisli, 1989:12). Testin güvenirlik katsayısı cronbach alfa değeri =.73 olarak bulunmuştur. Testin geçerlik geçerliği üzerine yapılan çalışmada pearson momentler çarpımı korelasyon katsayısı,63 bulunmuştur. Deneklerin artan şiddetli depresif belirtileri envanter üzerinde 4 eşel üzerinden işaretlediği 21 maddeden oluşan bir ölçektir. Ölçekteki soruların tamamı (21 madde) DSM-V-TR deki depresif bozukluk belirtilerini yansıtmaktadır (American Psychiatric Association, 2:152). BDE de ülkemiz için kesme noktasının 17 olarak kabul edildiği belirtilmiştir. Beck ve arkadaşları tarafından BDÖ den alınan

3 Uluslararası Güvenlik ve Terörizm Dergisi Cilt: 2 (1) puanlara göre depresyon düzeyleri; -13 puan depresyon yok, 14-19 puan düşük, 2-28 puan orta, 29-63 puan yüksek derecede depresyon şeklinde sınıflandırılmıştır (Beck ve ark., 1988:245). 4. Analiz ve Bulgular Bu çalışmanın istatistiksel analizi Windows için hazırlanmış olan SPSS programının 13. sürümü ile yapılmıştır. Bilgisayar ortamında çözümlenen veriler t-testi ve korelasyon analizinden yararlanılarak yorumlanmıştır. Ölçeklerin iç tutarlılığını ve homojenliğini değerlendirmede Cronbach Alfa Yöntemi uygulanmış, anlamlılık düzeyi.5 olarak alınmıştır (p<.5 istatistiksel olarak anlamlı değer kabul edilmiştir). Çalışmaya alınan 17 polisin yaş ortalaması x=36.4 (aralık:23-49 yaş) dür. Polislerin %93.5 (n:1) i erkektir. Çalışmaya katılanların yaşamları boyunca ortalama ikinin üzerinde travmatik olay yaşadıkları saptanmıştır. TSSB kişinin tanımladığı en kötü olay üzerinden değerlendirilmiştir. En kötü olaya bağlı TSSB nin belirlenmesi için DTÖ nin sıklık ve şiddet alt ölçeklerinin 3 alt faktörünün sonuçları ve BDE nin toplam puanları ile ilgili veriler Tablo 1 de gösterilmiştir. Polislerin BDE ye ilişkin depresyon düzeyleri belirlenerek Tablo 2 de gösterilmiştir. Terör mağduru polislerin %16.9 unda (n=11) TSSB belirtileri, %2 sinde (n=13) hafif düzeyde depresyon puanı ve %3 ünde (n=2) orta düzey depresyon puanı aldığı görülmüştür. Terör mağduriyeti yaşamayan polislerde ise, sadece %4.7 sinde (n=2) hafif düzeyde depresyon görülmüştür. Depresyon ve anksiyete düzeylerinin polislerin terörle ilişkili travma mağduriyeti yaşayanlarda arttığı belirlenmiştir. Terör mağduru olan polislerin hafif ve orta düzey depresyon düzeylerinde artış vardır. Bu çalışma terör mağduru polislerin TSSB ve depresyon belirti puanlarının yüseldiğini ortaya koymuştur (Tablo 1 ve Tablo 2). Tablo 1 de görüldüğü üzere terör mağduru olan ve mağdur olmayan gruplar arasında TSSB belirtileri açısından anlamlı istatistiksel farklılık bulunmuştur. T-testi sonuçlarına göre yapılan farklılık analizlerde, TSSB belirtilerinin ortalamalarında terör mağduriyetine göre anlamlı bir farklılık görülmüştür (t-(15)=8., p<.1). Bulgulara göre, terör mağdurları mağdur olmayanlara göre daha yüksek düzeyde TSSB belirtilerine sahiptirler.

Terör Mağduru Polislerde Travma Sonrası Stres Bozukluğu Belirtilerinin Değerlendirilmesi 31 Tablo 1. Polislerin Bazı Demografik ve Psikometrik Değerlendirme Verileri DEĞİŞKENLER Bütün Polisler (n=17) Terör Mağduru (n=65) Terör Mağduru Değil (n=42) Ort SS Ort SS Ort SS Yaş 36.43 6.2 35.74 5.92 37.5 6.54 Cinsiyet (E/K) 1/7 59/6 41/1 %93.5 %6.5 %91 %9 %98 %2 DTÖ 19.41 2.6 29.26 19.47 4.16 7.52 DTÖ sıklık düzeyi 6.7 6.15 9.17 5.88 1.26 2.24 DTÖ şiddet düzeyi 5.31 5.58 7.98 5.51 1.17 2.9 DTÖ kaçınma faktörü 6.1 6.28 9.36 5.96 1.4 1.88 DTÖ hissizlik faktörü 5.84 6.5 8.8 6.51 1.27 2.27 DTÖ hassasiyet faktörü 5.12 6.66 7.56 7.26 1.33 2.85 BDE 6.25 5.64 8.63 5.43 2.57 3.65 BDE: Beck Depresyon Envanteri, DTÖ:Davidson Travma Ölçeği Tablo 2 de görüldüğü üzere terör mağduru olan ve mağdur olmayan gruplar arasında depreyon belirtileri açısından anlamlı istatistiksel farklılık bulunmuştur. Polislerin depresyon belirtilerinin ortalamaları terör mağduriyetine göre anlamlı bir farklılık göstermektedir (t-(15)=2.57, p<.1). Bulgulara göre, terör mağduru polisler mağdur olmayanlara göre daha yüksek düzeyde depresyon belirtilerine sahiptirler. Tablo 2. Polislerin Depresyon Düzeylerine İlişkin Veriler DEPRESYON DÜZEYİ Mağdur Mağdur Değil Bütün Polisler Depresyon Yok Erkek Kadın Hafif Depresyon Erkek Kadın Orta Erkek Kadın Yüksek Depresyon Erkek Kadın 46 4 11 2 2 Toplam n=65 n=42 n=17 39 1 2 85 5 13 2 2

32 Uluslararası Güvenlik ve Terörizm Dergisi Cilt: 2 (1) Tablo 3 de görüldüğü gibi, TSSB belirtileri ile depresyon belirtileri arasında olumlu ve orta düzeyde anlamlı bir ilişki bulunmuştur (r=.6, p<.1). Tablo 3. TSSB ile Depresyon Belirtileri Arasındaki İlişkilerin Analizi Spearman s TSS Correlation p. (Çift Kuyruk) N DEPRESYON Correlation p. (Çift Kuyruk) N ** Korelasyon.1 seviyesinde anlamlıdır (Çift Kuyruk). TSS 1, - 14,6**,,17 DEPRESYON,6**,,17 1, - 14 Tablo 4 incelendiğinde, TSSB nin alt faktörleri arasında anlamlı ilişkiler bulunmuştur. Bu ilişkilere bakıldığında TSSB nin hissizlik alt faktöründe özellikte yükselme olurken diğer faktörlerde de yükselme olmaktadır ve olumlu yönde anlamlı bir ilişki görülmektedir (r=768, p<.1; r=776, p<.1).. TSSB nin hassasiyet alt faktöründe özellikte yükselme olurken kaçınma alt faktöründe de yükselme olmaktadır ve olumlu yönde anlamlı bir ilişki görülmektedir (r=64, p<.1) Tablo 4. TSSB Alt Faktörleri Arasındaki İlişkiler Analizi KAÇINMA HİSSİZLİK HASSASİYET Pearson Korelasyon Sig. (Çift Kuyruk) N Pearson Korelasyon Sig. (Çift Kuyruk) N Pearson Korelasyon Sig. (Çift Kuyruk) N KAÇINMA HİSSİZLİK HASSASİYET 1,776**,64**,, 17,776**, 17,64**, 17 ** Korelasyon.1 seviyesinde anlamlıdır (Çift Kuyruk). 17 1 17,768**,,17 17,768**,,17 1 Ölçeklerin iç tutarlılığını ve homojenliğini değerlendirmede Cronbach Alfa Yöntemi uygulanmış, anlamlılık düzeyi.5 olarak alınmıştır (p<.5 istatistiksel olarak anlamlı değer kabul edilmiştir). DTÖ nün travmanın sıklığını ölçen alt ölçeğinin 17 sorusu için cronbach alfa değeri=.934, DTÖ nün travmanın şiddetini ölçen alt ölçeğinin 17 sorusu için cronbach alfa değeri=.922 olarak bulunmuştur. Ölçeklerin cronbach alfa değerleri güvenilirlik açısından da kabul edilebilir bir değerlerdir. Beck Depresyon Envanteri maddelerin DTÖ puanları arasındaki pearson momentler çarpımı korelasyon katsayısı,885 olarak bulunmuştur. DTÖ nün pearson momentler çarpımı değerleri geçerlik için kabul edilebilir değerlerdir. 17

Terör Mağduru Polislerde Travma Sonrası Stres Bozukluğu Belirtilerinin Değerlendirilmesi 33 Tablo 5 incelendiğinde, terör mağduriyetine göre, hem teröre bağlı travmanın hem de depresyonun gruplar arasında anlamlı farlılık gösterdiği görülmektedir. Ancak grupların ortalamaları arasındaki farklılığa bakıldığında, TSSB nin ortalamasının depresyon ortalamasından daha fazla olduğu anlaşılmaktadır. Terör mağduriyetine göre TSSB belirtilerinin gruplar arasında farkı daha anlamlıdır (t-(15)=8., p<.1). Tablo 5. Mağduriyete göre TSSB ve Depresyon Farkları (t-testi Sonuçları) Levene Testi t-testi F P t sd p. (Çift Kuyruk) Ort Farkı Std. Hata Farkı TRAVMA Mağdur 39,645, -8,4 15, -,73614,9197 Mağdur -9,423 88,933, -,73614,7812 Değil DEPRESYON Mağdur 14,689, -6,532 15, -6,59,954 Mağdur Değil -6,897 14,814, -6,59,879 Vaka sayısının az olması mevcut çalışmada önemli bir kısıtlılık oluşturmuştur. Terör mağduru polislerin bölgedeki çalışma sürelerinin doldurmaları nedeniyle denek sayısını artırmamızda olumsuz çevresel etkisi yapmıştır. Sonuç ve Öneriler Bu çalışmada, terör olaylarının ruhsal travma ve depresyon belirtilerinin ortaya çıkmasındaki rolünü araştırdık. Terör mağduru olan polislerin %16.9 unun yüksek TSSBÖ skorları aldıkları bulundu. Her ne kadar uygulanan psikometrik bir testle hastalık tanısı konulamaz ise de, eğer bu yüksek puan alan kişilerin TSSB tanısı alma olasılığının daha yüksek olduğunu varsayarsak, bu oran daha önceki terör olayı sonrası yapılan çalışmalardaki TSSB gelişme oranları ile tutarlıdır (Forbes ve ark., 21:984; McDonald ve ark., 29:254). Son yıllarda ülkemizin terör olaylarından oldukça etilendiği de hesaba katılırsa, teröre bağlı TSSB nin birçok kişiyi etkilediğini düşünebiliriz. Bu çalışmanın önemli sonuçlarından birisi, DTÖ nün terör mağduru olanların TSSB belirtilerini ölçmede geçerli bir test olduğunu ortaya çıkarmasıdır. Özellikle bir psikiyatrik değerlendirme yapmadan, DTÖ bireylerarası karşılaştırma için güvenilir veriler sağlamaktadır. Çünkü iç tutarlılığı oldukça yüksek güvenirlilikte kullanılabilecek bir ölçektir (Sıklık için Alpha=.934 ve şiddet için Alpha=.922). Terör olaylarının ruhsal sonuçlarını belirlemeye yönelik bu tür araştırmalarda güvenle kullanılabilecektir. Ayrıca Beck Depresyon Envanteri maddelerin DTÖ puanları arasındaki pearson momentler çarpımı korelasyon katsayısı,885 olarak bulunmuştur. Bu sonuç da DTÖ nün geçerli bir ölçek olduğunu göstermektedir. Diğer bir önemli sonuç ise, ülkemizde terör mağduru güvenlik güçleri üzerine ilk defa amprik bir çalışmanın gerçekleştirilmiş olmasıdır. Terör ve çatışma ile ilişkili TSSB, ilk defa

34 Uluslararası Güvenlik ve Terörizm Dergisi Cilt: 2 (1) Amerika Birleşik Devletleri ile Vietnam arasındaki savaş sonrası tanımlanmış olan bir sendrom olup, Vietnam Sendronumu olarak anılmıştır. Ülkemizde, Vietnam sendromuna benzer sendrom olarak kabul edilebilecek bu ruhsal durumun belirlenmesinde yapılan bu çalışmanın önemi büyüktür. Çünkü araştırmamızda verilere ulaşmada ortaya çıkan güçlükler ve güvenlik güçlerinin ruh sağlığı gibi kendileriyle ilgili bir konuda hassas davranmaları araştırma sonuçlarını daha önemli kılmaktadır. Araştırmamızda, polislerde teröre bağlı TSSB belirtileri yüksek olanlarda depresyon belirtilerinin de yüksek olduğu belirlnmiştir. Tablo 3 de olduğu gibi, TSSB belirtileri ile depresyon delirtileri arasında olumlu ve orta düzeyde anlamlı bir ilişki bulunmuştur. TSSB belirtilerinin ortalamalarında terör mağduriyetine göre anlamlı bir farklılık görülmüştür. Bulgulara göre, terör mağdurları mağdur olmayanlara göre daha yüksek düzeyde TSSB belirtilerine sahiptirler. Ayrıca teröre bağlı travma yaşayan polislerin depresyon belirtilerinin ortalamaları da terör mağduriyetine göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. Ancak terör mağduriyetine göre TSSB belirtilerinin gruplar arasında fark daha anlamlıdır (Tablo 5). Araştırmamızda literatürde uygun biçimde, TSSB ile ilişkili olan depresif bozuluğun da incelenmiş olması ve bu iki özellik arasında ilişkinin ortaya çıkarılması kapsamlı bir değerlendirmeyi ifade etmektedir. Ancak TSSB ile depresyon belirtilerinin yanında başka ruhsal durumlarında incelenmesi yeni araştırma konusu olarak ele alınmasında yarar vardır. Örneğin, intihar teşebbüsü, ağır ruhsal bozukluklar, kazaya ile yaralama ya da ölüme sebebiyet verme gibi olgular araştırılmaya ihtiyaç duymaktadır. Terör mağduru polislerde görülme riski yüksek olan TSSB ve depresyonu bozukluğu ile başaçıkma için sağlık ve sosyal destek sağlanması amacıyla idari, yasal ve sosyal düzenlemelerin yapılması gerekmektedir. Bu amaçla, psiko-sosyal rehabilitasyon merkezlerinin oluşturulması, fazladan yıllık izin hakkı tanınması, ekonomik destek sağlanması ve özlük haklarında iyileştirme gibi önlemler alınması yaralı olacaktır. Böylece terör nedeniyle oluşan travmanın etkileri en aza indirgenebilecektir. Tüm bu değerlendirmelerin sonucu, teröre mağduriyetinin TSSB belirtilerinin sıklığı ve şiddeti üzerinde belirleyici olduğu bulunmuştur. Ayrıca terörün TSSB nin ortaya çıkışını belirleyen önemli bir faktör olduğunu düşünülmüştür. Ancak teröre mağduru olmanın depresyon belirtileri ile arasındaki ilişki TSSB belirtileri arasındaki ilişkinin düzeyinden daha düşüktür. Çünkü depresyonu etkileyen başka faktörlerin de olduğu varsayılmaktadır. Bütün sonuçlar çalışmamızın başındaki hipotezlerimizi destekleyerek literatürle de uyumlu olduğunu göstermiştir. Bundan sonra terör olayları sonrası kısa dönemleri kapsayan daha fazla sayıda örnekle çalışılması daha güçlü verilere ulaşılmasını sağlayacaktır. Bu çalışmanın, bizden sonra ki çalışmalara rehber olmasını ümit etmekte ve bu konuda çok sayıda karşılaştırmalı çalışmaya ihtiyaç olduğunu düşünmekteyiz.

Terör Mağduru Polislerde Travma Sonrası Stres Bozukluğu Belirtilerinin Değerlendirilmesi 35 Kaynakça American Psychiatric Association, (2). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorder, Fourth Edition (DSM-IV-TR), Washington DC, ss. 152-22 American Psychiatric Association. (24). Practice Guideline for the Treatment of Patients with Acute Stress Disorder and Post-traumatic Stress Disorder. Retrieved May 26 Andrykowski, M. A., Cordova, M. J., Studts, J. L., & Miller, T. W. (1998). Posttraumatic stress disorder after treatment for breast cancer: prevalence of diagnosis and use of the PTSD Checklist-Civilian Version (PCL-C) as a screening instrument Journal of Consulting and Clinical Psychology, 66, ss. 586 59. Beck, AT, Ster, RA, Garbin, MG.,(1988). Psychometric properties of the Beck Depression Inventory: twenty-five years of evaluation, Clin Psychol Rev, 8, ss. 219 47. Breslau, N., Kessler RC., Chilcoat, HD, Schultz, LR., Davis, GC., Andreski P., (1998). Trauma and posttraumatic stress disorder in the community: the 1996 Detroit Area Survey of Trauma, Arch Gen Psychiatry. 55, ss. 626-632 Breslau, N., Davis, GC., (1992). Posttraumatic stres disorder in an urban population of young adults: risk factors for chronicity, Am J Psychiatry. 149, ss. 671-675. Cohn, J., Danielsen L., Holzer KI., Koch L., Severin B., Thogersen S., Aalund O., (1985), A study of Chilean refugee children in Denmark, Lancet. 24, 2, ss. 437-438. Cook, J. M., Elhai, J. D., & Area n, P. A. (25). Psychometric properties of the PTSD Checklist with older primary care patients, Journal of Traumatic Stress, 18, ss. 371 376. Davidson, JRT., Fairbank, J., (1989). Position Paper on epidemiology of PTSD, Paper Prepared for the DSM-IV Workgroup on Posttraumatic Stress Disorder,ss. 257-261 Davidson, J., Book, SW., Colket, JT., Tupler, LA., Roth, S., David, D., Hertzberg, M., Mellman, T., Beckham, JC., Smith, RDDRM., Katz, R., Feldman, ME.,(1997). Assessment of a new self-rating scale for Post-Traumatic Stress Disorder, Psychol Med, 27, ss.153 6 Dobie, D. J., Kivlahan, D. R., Maynard, C., Bush, K. R., McFall, M., Epler, A. J., et al. (22). Screening for post-traumatic stress disorder in female Veteran s Affairs patients: validation of the PTSD checklist, General Hospital Psychiatry, 24, ss. 367 374. Forbes, D., Creamer, M., & Biddle, D. (21). The validity of the PTSD checklist as a measure of symptomatic change in combat-related PTSD, Behaviour Research and Therapy, 39, ss. 977 986. Hammond, KW, Scurfield, RM, Risse, SC., (1993). Post-Traumatic Stress Disorder. In Current Psychiatric Therapy. Philadelphia, Edited by Dunner D.L, W.B. Sounders Company, ss. 288-295. Helzer, JE, Robins, LN, McEvoy, L., (1987). Posttraumatic stress disorder in the general population. Findings of the epidemiologic catchment area survey, N Engl J Med. Dec 24, 317, ss. 163-1634.

36 Uluslararası Güvenlik ve Terörizm Dergisi Cilt: 2 (1) Hisli, N., (1989). Beck Depresyon Envanterinin Üniversite Öğrencileri İçin Geçerliği, Güvenirliği, Psikoloji Dergisi, 7, ss. 3-13. Kaplan, HI., Sadock, BJ., (Eds) (1998). Anxiety disorders. In Kaplan and Sadock s Synopsis of psychiatry. Mass Publishing Co. Egypt. ss. 581-628. Labbate, LA., Snow, M.P., (1992). Posttraumatic Stress Sympyoms Among Soldires Exposed to Combat in Persion Gult. Hospital and Community Psychiatry, 43, ss.831-833. Lawrence, J., Fauerbach, JA., Richter, D., Munster, AM.,(1996). Construct validity of the Davidson PTSD scale in an inpatient burn population: proceedings of the American Burn Association, St. Louis MO: Mosby-Year Book, ss.374-388. McDonald, S.D., Beckham, J.C., Morey, R.A., Calhoun, P.S. (29). The validity and diagnostic efficiency of the Davidson Trauma Scale in military veterans who have served since September 11th, 21, Journal of Anxiety Disorders, 23, ss. 247 255 McFarlane AC., (1988), The phenomenology of posttraumatic stress disorders following a natural disaster, J Nerv Ment Dis. 176, ss.22-29. Özçetin, A., Maraş, A., Ataoğlu, A., İçmeli, C., (28). Deprem Sonucu Gelişen Travma Sonrası Stres Bozukluğu ile Kişilik Bozuklukları Arasında İlişki Düzce Tıp Fakültesi Dergisi, 2, ss 8-18. Öztürk, O. (199), Ruh Sağlığı ve Hastalıkları, İstanbul, Evrim Basım Yayım Dağıtım, ss. 255-257. Resnick, HS., Foy, DW., Donahoe, CP., Miller, EN., (1989). Antisocial behavior and posttraumatic stress disorder in Vietnam veterans, J Clin Psychol. 45, ss. 86-866. Şahin, D.(2), Travma Sonrası Stress Bozukluğu, Raşit Tükel (Der.), Anksiyete Bozuklukları, Ankara, Çizgi Tıpn Yayınevi, ss. 15-132. Wohlfarth, T. D., van den Brink, W., Winkel, F. W., & ter Smitten, M. (23). Screening for posttraumatic stress disorder: an evaluation of two self-report scales among crime victims, Psychological Assessment, 15, ss. 11 19. Zlotmick, C, Davidson, J, Shea, MT, Perlstein, T., (1996). The validation of the Davidson Trauma Scale (DTS) in a sample of survivors of childhood sexual abuse, J Nerv Ment Dis, 184, ss. 255 257.