Dr. Buhara Önal İSGÜM 4 Mayıs 2010 Konya
AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİNDEKİ UYGULAMALAR
SUNUMUN İÇERİĞİ MATRA Projesinin tanıtımı Avrupa Birliği ülkelerindeki uygulamalar (Hollanda, Almanya, İspanya, İngiltere, Danimarka) Önleme hizmetlerinin kullanımı Önleme hizmetlerinin organizasyonu Önleme hizmetlerinin mali boyutu Önleme hizmetlerinde uzmanlık ve çok disiplinlilik Önleme hizmetlerinde kalite yönetimi Değerlendirme
MATRA PROJESİ Türkiye de Dışarıdan Alınan İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinin Kalite Düzeyinin Artırılması Proje sahibi Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü Ortak Hollanda Sosyal İşler ve İstihdam Bakanlığı Proje süresi: 24 ay Bütçe: 400.000 Avro
MATRA PROJESİ Hedefler İSG hizmetlerinin etkin yürütümü ile ilgili olarak ülkenin koşullarına uygun önerilerin geliştirilmesinde Bakanlığa katkı sağlamak, Sosyal tarafların katılımıyla en az yasal gerekliliklerle en fazla olasılıkları yansıtarak İSG hizmetlerinin yürütümü ile ilgili net kurallar oluşturmak, İlgili yasal düzenlemeleri destekleyerek uygulanmasını güçlendirmek, İSG hizmetlerinin kalitesini artırmak.
MATRA PROJESİ Amaç İşyerlerine İSG hizmetleri sunan kişi ve kuruluşların kriterlerini belirleyerek bu hizmetlerin ileri düzeyde yürütülmesini sağlamak. Beklenen Sonuçlar AB ülkelerinde İSG hizmetleri ile ilgili mevzuat ve uygulamalar hakkında politika araştırması yapmak, Bakanlığa İSG hizmetleri ile ilgili yasal düzenlemeler konusunda önerilerde bulunmak, Bakanlığın ülkedeki İSG sisteminin uygulanması ile ilgili çalışmalarına katkıda bulunmak.
MATRA PROJESİ İlgili tarafların (politikacılar, ilgili Bakanlıklar, sosyal taraflar, meslek örgütleri, STK, işletmeler) proje çerçevesinde işbirliği yapacakları ve projenin gerek izlenmesini gerekse uygulanmasını desteklemek amacıyla insan kaynaklarını harekete geçirecekleri düşünülmektedir. Proje sonuçlarının sürdürülebilirliğini sağlamak için ulusal kaynakların yeterli düzeyde kullanılacağı öngörülmektedir. Özel işletmeler tarafından sağlanan bilginin gizliliğinin garanti altına alınması ön koşuldur.
MATRA PROJESİ Proje Danışma Kurulu Projenin izlenmesinden; Proje sahibi ile birlikte Hollanda dan ortak kuruluş, finans ile ilgili aracı kuruluş ve Hollanda Büyükelçiliği ortaklaşa sorumludur. Görevleri Projenin tüm gelişimini gözden geçirmek, Projenin tüm tarafları arasında işbirliğini sağlamak, Projenin uygulanmasını etkileyebilecek olan ulusal veya AB düzeyindeki gelişmeleri ve ilgili AB mevzuatının uygulanmasını tartışmak ve karar vermek.
AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİNDEKİ UYGULAMALAR Organizasyon ve yapı Çok disiplinlilik Dahili hizmetlerle ilişki Görevler Kaynak: MENSURA-Harici Koruma ve Önleme Servisi (2006)
HOLLANDA Çalışma Koşulları Yasası (2005 e kadar) İşletmeler sertifikalı dahili veya harici önleme birimine başvurmak zorundaydı. Her birimde işyeri hekimliği, iş hijyeni, iş güvenliği ve iş organizasyonu alanlarından en az biri bulunmalıydı. İşverenler ile birim arasındaki işbirliği kapsamı; - Risk analizini yürütmek, - Hasta çalışanlara destek sağlamak, - Periyodik sağlık kontrollerini yapmak, -Çalışma koşulları ile ilgili tıbbi tavsiyelerde bulunmak.
HOLLANDA (devam) 2005 yılında yapılan değişikliklerle; Her işletme kendi bünyesinde etkin olarak önlemeden sorumlu olan bir çalışan bulundurmak zorundadır. İşverenler önleme birimi kullanmak zorunda değildir; işveren harici veya dahili uzmanlara veya her ikisine birden başvurabilir. İşletmelerin mutlaka bir işyeri hekimi bulundurması ve risk değerlendirmesi sonuçlarını dört uzmanlık alanından birisine göndermesi zorunludur.
HOLLANDA (devam) İşveren işbirliği yapmayıp, eski düzenlemedeki gibi belgelendirilmiş bir önleme birimi ile çalışabilir. 15 den fazla çalışanı olan tüm işletmeler dahili olarak bir önleme uzmanı görevlendirmek zorundadır. Daha önce önleme birimlerinde olması gereken dört uzman, bugün işletmede veya birim üyesi olmadan harici işletmelerde bulunabilir. Çalışanların, önleme hizmetlerine yönelik şikayetlerini sunabilecekleri bağımsız bir ofis kurularak önemli bir girişim gerçekleştirilmiştir.
ALMANYA İSG danışmanlık hizmetleri önleyici amaca sahiptir. İşverenler; dahili birimleri kurmak zorunda değildir, sadece işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanından hizmet almak zorundadır. Harici hizmet veren birimde de, yasal olarak işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı bulunmak zorundadır. İşyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanının her ikisi de, belirli veya belirsiz sürelerde istihdam edilebilirler.
ALMANYA (devam) Uzmanlar; işyerinin çalışanı, kendi adına çalışan veya harici hizmet veren bir kuruluşun personeli olabilirler. Harici birim; özel bir kuruluş, kamu kuruluşu, işveren kuruluşu olabilir ve bunların bazıları sadece bir coğrafik bölgeye veya sektöre odaklanabilir. Harici birim tarafından sunulan diğer uzmanlıklar, taleplere göre veya verilen hizmetin niteliğine göre değişebilir(sağlık personeli, ergonomist, psikolog vb).
ALMANYA (devam) Uzmanlık eğitimleri, üniversiteler, enstitüler, birlikler tarafından verilebilir. Harici birimlerin görevleri; risk değerlendirmesi, denetim, sağlık gözetimi, ilkyardım, danışmanlık ve eğitim, bilgilendirmedir. Hizmet süresi, riskler ve hizmetin gereklerine göre değişir. Belgelendirme zorunlu değildir. Bu birimlerin rapor hazırlama zorunluluğu vardır.
İNGİLTERE Önleme birimlerinin organizasyonu, işverenlerin gönüllü katılımı yaklaşımı üzerine kurulmuştur. Devletin; düzenleyici, tavsiye ve rehber sağlayıcı, sağlık ve güvenlik denetimini sağlayıcı görevleri vardır. Düzenleyici esas yapı; hedef belirleyen, riske dayanan yapısıyla ve işverenin sorumlu olduğu görevlerin makul olmasıyla çalışanların ve çevrede etkilenebilecek diğer kişilerin sağlık ve güvenliğini sağlamaktadır.
İNGİLTERE (devam) İş sağlığı birimlerinin kurulma zorunluluğu yoktur ve görevli personelin niteliklerini değerlendirmede serbest olan işverence bağımsızca organize edilebilir. İşyeri hekimliği, işyeri hekimi tarafından yapılır ancak diğer iş sağlığı hizmetleri, uygun yeterliliğe sahip olmak kaydıyla işyeri hemşiresi, ergonomist, hijyenist ya da pratisyenler tarafından gerçekleştirebilir. Birimler; işletmeler-arası birimler, iş sağlığı birimleri, büyük işletmelerde bulunan bağımsız sağlık birimleri veya işveren tarafından anlaşma yapılan harici birimler şeklinde olabilir.
İNGİLTERE (devam) İlgili Mevzuat, birimlerde bulunması gereken personelin uzmanlığını belirlememektedir, uzmanların işverenin ihtiyaçlarına bağlı olarak yetkin olup olmadığını değerlendirmek işverene bağlıdır. Çok disiplinlilik konusu da mevzuatta yükümlülük olarak yer almamaktadır ancak pratikte çoğu büyük işletmeler çok disiplinlilik yaklaşımını benimsemektedir.
İSPANYA Koruma ve önleme hizmetleri, dahili, harici veya ortak birimlerden alınabilir. 500 den fazla işçisi olan işletmeler ile 250 den fazla işçisi ve riskli sektörde olan işletmeler, işyeri hekimliği, iş güvenliği, iş hijyeni ve ergonomi olmak üzere 4 disiplinden en az ikisini kapsayacak şekilde bir dahili birim kurmak zorundadır. Bir işletme dahili birim kurmak zorunda olduğunda veya kararı verdiğinde, gerekli bütün uzmanlıklara sahip değilse, tüm önleyici görevleri yerine getirebilmek için bir veya daha fazla harici birimden hizmet almalıdır.
İSPANYA (devam) 6 dan az işçisi olan işletmeler dışındaki bütün işletmeler, eğer önleyici görevleri yapmak üzere gerekli uzmanlığa sahip çalışanları yoksa bir veya daha fazla harici birime müracaat edebilirler. Harici birimler; işyeri hekimliği, iş güvenliği, iş hijyeni, ergonomi ve sosyal psikoloji uzmanlık alanlarının her birinden bir uzman bulundurmak zorundadır. Sağlık gözetiminden sorumlu bölüm, her 1000 işçi için tam süreli çalışan bir hekim ve hemşire bulundurmak zorundadır.
İSPANYA (devam) Mesleki risk tazmininden sorumlu sigorta şirketleri, üye işletmelerine ücretsiz harici hizmet verebilmektedir. Harici birimlerin Çalışma ve Sosyal İlişkiler Bakanlığı tarafından yetkilendirilmeleri, sağlıkla ilgili konularda ise Sağlık Bakanlığı tarafından tanınmaları gerekmektedir. Harici hizmet verecek uzmanların, yasal olarak belirlenmiş görevleri için uygun seviyede eğitimi olmalıdır.
İSPANYA (devam) Harici birimlerin görevleri; önlemeyle ilgili eylem planları ve programların tasarımı, uygulanması ve koordinasyonu, önleyici tedbirler için önceliklerin belirlenmesi ve izlenmesi, işçilerin eğitimi ve bilgilendirme, acil durum planları ve ilk yardımın uygulanması, işçilerin sağlığının izlenmesidir. Araştırmalar, İspanya da İSG ile ilgili hizmetlerin esas olarak harici birimler tarafından yapıldığını göstermektedir. Harici birimlerin rapor hazırlama zorunluluğu yoktur.
DANİMARKA İş sağlığı hizmetleri, koruma ve önleme hizmetleridir. (Dahili, sektörel ve bölgesel birimler) Mevzuatın şart koştuğu sektörlerde yer alan işletmeler, bu hizmetleri almak zorundadır. Ancak denetim sırasında yapılan tespitlere göre riskli sektör içinde yer almayan diğer işletmeler de iş sağlığı hizmetlerini almaya zorunlu tutulabilir.
DANİMARKA (devam) Sağlık birimleri, çok disiplinlilik ilkesini uygulamaktadır. Uzmanlık olarak fizik, kimya, biyoloji,ergonomi, psikoloji olmak üzere en az 5 danışman olmalıdır. Çok disiplinlilik ilkesi ve diğer faaliyetler, Danimarka Akreditasyon Kurumu (DANAK) tarafından denetlenmektedir. Sağlık birimlerinin görevleri; çalışma ortamının neden olduğu kazaları önlemek,işçilerin fiziksel ve psikolojik iyilik halini korumaktır. Harici birimlerin rapor hazırlama zorunluluğu yoktur.
DANİMARKA (devam) Yeni bir girişim; tarama sistemi. Bir iş sağlığı organizasyonuna katılmakla yükümlü olan 50.000 işyerinde; 3 yıl boyunca yapılan düzenli denetim sonucunda çalışma ortamının niteliği ile ilgili olarak; ilgili mevzuata uyum sağlamış işyerleri için yeşil renk, farklı tipte denetlenme ihtiyacı olan veya işyerindeki İSG problemlerini çözmek için bir sorumlu ataması gereken işyerleri için sarı renk, belirli zaman periyodları içerisinde danışman hizmeti alması gereken işyerleri için de kırmızı renk, verilmektedir.
ÖNLEME HİZMETLERİNİN KULLANIMI Çerçeve Direktif, üye ülkelerdeki işletmelerin, koruma ve önleme hizmetlerini öncelikle dahili birimlerden almasını, dahili uzmanlığın yeterli olmadığı durumlarda harici uzmanlardan (kişi veya kuruluş) almasını şart koşmaktadır. Burada, işletmelerin öncelikle dahili bir birime sahip olması ve İSG hizmetlerini sürdürmeleri, bunu yapamayacak durumda olduklarında, nitelikli bir harici birimden hizmet alabilmeleri amaçlanmıştır. Direktifin 7. maddesindeki koruma ve önleme hizmetleri hiyerarşisi ile ilgili ilkeler, tüm üye ülkelerin mevzuatlarına dahil edilmesine rağmen yine de farklı uyarlamalar olduğu görülmektedir.
ÖNLEME HİZMETLERİNİN KULLANIMI (devam) Danimarka da ana faaliyet kollarında yer alan işletmelerde, her çalışan için yılda 0.6 saat olacak şekilde, harici hizmet alımı zorunlu tutulmaktadır. Buna karşılık İspanya da, riskli olarak tanımlanan işletmelerin; iş sağlığı, iş güvenliği, iş hijyeni, ergonomi ve psikoloji alanları arasından ikisinden sorumlu dahili bir birim kurma zorunluluğu vardır. İngiltere de ise, konu tamamen işverenlerin takdirine bırakılmıştır. İşverenler, mümkün olduğu ölçüde çalışanların sağlığını korumakla yükümlü tutulmuşlardır.
ÖNLEME HİZMETLERİNİN ORGANİZASYONU Avrupa ülkelerinin çoğunluğunda organizasyon tek tip olmayıp, genellikle harici hizmetler için ayrılmış bir pazar da bulunmaktadır. Avusturya ve Almanya daki örneklerde olduğu gibi sigorta kuruluşları da harici birim gibi faaliyet gösterebilmektedir. İspanya da da benzer kurumlar, üye işletmeleri için harici hizmet sunma görevi üstlenmektedir. Harici hizmetlerin organizasyonunun diğer bir türü de, Danimarka ve Finlandiya daki gibi, bir sektör veya coğrafik bölgeye göre uzmanlaşma şeklinde olabilmektedir.
ÖNLEME HİZMETLERİNİN MALİ BOYUTU AB ülkelerinde önleme ve koruma hizmetlerinin maliyeti işverenler tarafından karşılanmaktadır ancak bazı sistemlerde maliyetin azaltılması mekanizması mevcuttur. Finlandiya da sosyal güvenlik sistemi, maliyetlerin en fazla % 50 ye kadarını kapsamaya yardımcı olmaktadır. İtalya da bazı işveren kuruluşları üyelerine serbest piyasa şartlarında fiyatlandırılmış önleme hizmetleri sunmaktadır. Avusturya da sigorta primleri yoluyla doğrudan işverenler tarafından finanse edilen AUVA, önleme hizmetlerini işverenlere ücretsiz olarak sunmaktadır. İspanya da da MUTUAS ek mali külfet getirmeksizin üye işverenlerine harici hizmetler sunmaktadır.
ÖNLEME HİZMETLERİNDE UZMANLIK VE ÇOK DİSİPLİNLİLİK Çerçeve Direktifte uzmanlık ve çok disiplinlilik tanımı açık bir şekilde belirtilmemiş, bu görev üye devletlere bırakılmıştır. Avrupa Komisyonu; dahili veya harici İSG hizmetlerinin organizasyon sorunlardan birinin nitelikli personel eksikliği olduğunu belirtmektedir. Bazı ülkelerin ilgili mevzuatında önleme hizmetlerinde olması gereken uzmanlık belirtilmemiş; Yetkili Kişi terimi açıklanmamıştır Danimarka da harici birimler minimum beş farklı alanda uzmanı, İspanya da iş sağlığı, iş güvenliği, iş hijyeni, ergonomi ve uygulamalı psikoloji disiplinlerinin her birinden en az bir uzmanı, Hollanda da iş sağlığı, iş güvenliği, iş hijyeni ve iş organizasyonu alanlarının her birinden en az bir uzmanı içermek zorundadır.
ÖNLEME HİZMETLERİNDE UZMANLIK VE ÇOK DİSİPLİNLİLİK (devam) Bazı ülkelerde ise çok disiplinlilik ilkesi, harici birimlerde bulunması en sık zorunlu tutulan profiller olan işyeri hekimliği ve iş güvenliği uzmanlığı olmak üzere ikili yapıya indirgenmiştir. Almanya da, bu iki uzmanın eğitimleri mevzuatta şart koşulmuş ancak uzmanlığı sağlayacak metoda yer verilmemiştir. Dolayısıyla bu kişiler, üniversitelerde, kurumlarda, kuruluşlarda vb. yerlerde eğitilebilirler. İspanya ve Portekiz de de mevzuat, iş güvenliği uzmanlığını ve işyeri hekimliğini belirtmektedir. Portekiz de bu iki uzmana verilen eğitimler akredite edilmektedir. Finlandiya da ise uzmanların eğitiminin güncellenmesi için her 3 yılda en az bir kez eğitim programı izlenme zorunluluğu vardır.
ÖNLEME HİZMETLERİNDE KALİTE YÖNETİMİ Avrupa Komisyonu, yüksek düzeyde bir kalitenin sağlanması açısından İSG hizmet sunucularının belgelendirilmesi gerektiğini belirtmektedir. Ancak bu belgelendirmenin sadece yapıların analizine izin verdiğine, prosedür ve hizmetlerin kalite değerlendirmesi açısından işlevsel olmadığına vurgu yapılmaktadır. Araştırmaya göre, 15 ülkenin 8 i (Belçika, Danimarka, İspanya, Finlandiya, Yunanistan, Hollanda, Portekiz ve Fransa) değişen zaman aralıkları için geçerli olan bir belgelendirme veya akreditasyon sistemine sahiptir.
ÖNLEME HİZMETLERİNDE KALİTE YÖNETİMİ (devam) Belgelendirme veya akreditasyonun bulunmadığı ülkelerde, personelin uygun nitelik düzeyi denetimler ile onaylanmaktadır. Almanya da önleme hizmetleri için zorunlu belgelendirme değil, isteğe bağlı belgelendirme yapılmaktadır. Almanya ve Avusturya gibi bazı ülkeler değerlendirmeyi ilgili Bakanlığa bırakmaktadır. Danimarka da harici birimlerce verilen hizmetlerin uygunluğunu yıllık olarak denetleyen kurum, DANAK tır. İsveç, Finlandiya, İtalya ve Portekiz de harici birimlerce yürütülen hizmetler değerlendirilmemektedir.
DEĞERLENDİRME Çerçeve Direktifin AB ülkelerindeki İSG organizasyonu üzerinde önemli etkisi olduğu ve AB mevzuatına uyum için ilgili mevzuatın değiştirildiği görülmektedir. Direktif, tüm ulusal politikaların tek bir çizgide buluşmasına katkı sağlarken aynı zamanda tam uyumun gerçekleştirilemediğini de göstermiştir. Ülkelerde İSG alanında benzerlikler görülmekle birlikte, sistemler arasındaki farklılıklar devam etmektedir. Ülkeler, AB hedeflerine ulaşmak için farklı yollar seçebilmekte, koruma ve önleme hizmetlerinin sunumu ile uzmanların eğitimi bir ülkeden diğerine farklılıklar göstermektedir.
DEĞERLENDİRME AB ülkelerinde, önleme birimleri arasındaki rekabet giderek artmakta olup bu rekabetin, İSG hizmetlerinin organizasyonu ile ilgili değişimleri de beraberinde getireceği düşünülmektedir. Eğer birimlerin faaliyetlerinin kalitesi garanti edilemez ise, işletmelere en iyi hizmeti sunacak uzman ve niteliğe sahip birimlere ulaşamama gibi gerçekten önemli bir tehlike ile karşı karşıya kalınması ve işverenlerin daha ucuz ve kalitesiz hizmet sunan birimlerden hizmet satın almak gibi bir seçeneği kullanmaları kaçınılmaz olacaktır.
TEŞEKKÜRLER bonal@csgb.gov.tr 0 312 2571690-200