Bir Aile Hekimine Kay tl 65 Yafl ve Üzeri Nüfusta Sa l k Hizmet Kullan m, Kronik Hastal k S kl ve Ba ml l k Durumu*

KL N K ÇALIfiMA/RESEARCH ARTICLE Gelifl Tarihi/Received: 09/07/2010 - Kabul Edilifl Tarihi/Accepted: 28/10/2010 Bir Aile Hekimine Kay tl 65 Yafl ve Üzeri Nüfusta Sa l k Hizmet Kullan m, Kronik Hastal k S kl ve Ba ml l k Durumu* Dependency of a Population Aged 65 and Over Registered to a Family Physician** Binali Çatak 1, Sevinç Sütlü 2, Ahmet Selçuk K l nç 2, Okan Sar o lu 3 1 Karabük Toplum Sa l Merkezi, Karabük, Türkiye 1 Karabuk Community Health Center, Karabuk, Turkey 2 Burdur l Sa l k Müdürlü ü, Burdur, Türkiye 2 Burdur Health Directorate, Burdur, Turkey 3 Burdur 5 No lu Aile Sa l Merkezi, Burdur, Türkiye 3 Burdur 5 th Family Health Center, Burdur, Turkey * Bu çal flma, Akademik Geriatri 2010 Kongresinde sunulmufltur. ** This research article was presented at the Academic Geriatrics 2010 Congress. ÖZET Girifl: Yafll sa l, sa l kta dönüflüm program ile aile hekiminin temel görevlerinden biri haline gelmifltir. Aile hekiminin kendisine kay tl 65 yafl ve üzeri nüfusun özelliklerini tan mlamas etkin bir sa l k hizmeti sunumunu sa layacakt r. Bu çal flmada; bir aile hekimine kay tl 65 yafl ve üzeri nüfusun sa l k hizmet kullan m, kronik hastal k s kl ve ba ml l k durumunun tan mlanmas amaçlanm flt r. Materyal ve Metod: Tan mlay c tipte olan çal flman n evrenini Burdur Merkez 5 no lu Aile Hekimine kay tl 65 yafl ve üzeri 283 kifli oluflturmaktad r. Veriler, anket yöntemi ile yüz yüze görüflme tekni i kullan larak topland. Bulgular: Yafl ortalamas 74.1 (±5.9) y l olan yafll lar n yar dan fazlas n (%54.5) kad nlar oluflturmaktad r. Yafll lar n %43.1 i ilkokul mezunu, %69.6 s efli ile birlikte yaflamakta, %4.0 kirada oturmakta, %46.2 sinin kendine ait emekli maafl bulunmaktad r. Sa l k güvencesi olmayan yafll oran %1.2 dir. En çok yararland klar sa l k kurumu %51.4 ile aile hekimleridir. Yafll lar n %33.6 s en çok yararland sa l k kurumunu kendisine uzak olarak alg lamaktad r. Aile hekimine kay tl 65 yafl ve üzeri nüfusun %34.8 i son 15 gün içinde herhangi bir sa l k kurumundan yararlanm flt r. Son 15 gün içinde sa l k hizmeti kullanan- 88 Yaz flma Adresi/Address for Correspondence Dr. Ahmet Selçuk K l nç Burdur l Sa l k Müdürlü ü, Yeni Mahalle Eski Antalya Caddesi No: 1 Burdur/Türkiye e-posta: selcuk.kilinc@hotmail.com

Bir Aile Hekimine Kay tl 65 Yafl ve Üzeri Nüfusta Sa l k Hizmet Kullan m, Kronik Hastal k S kl ve Ba ml l k Durumu lar n %43.1 i aile hekiminden yararlanm fl iken, bunlar n %8.0 yatarak tedavi görmüfl ve %2.3 ü cepten para harcam flt r. Aile hekiminin yafll lar evde ziyaret oran %13.8 olarak bulundu. Yafll larda en s k kardiyovasküler sistem (%58.7), kas-iskelet sistemi (%35.4) ve endokrin sisteme ait hastal klar (%20.5) görülmektedir. Yaklafl k her dört yafll dan biri befl ve daha fazla say da ilaç kullanmaktad r. Yafll lar n %44.0 sa l klar n orta düzeyde alg lamaktad r. Yafll lar n en kolay yapabildikleri günlük aktiviteler yemek yeme (%87.7), tuvalete gitme ve kullanma (%79.4), banyo yapma (%70.0), giyinme ve soyunmad r (%67.6). Sonuç: Aile hekimleri gerek zaman n etkin kullan lmas, gerekse yafll lara verilecek sa l k hizmetlerinin daha sistematik olmas için yafll izlem kart oluflturmal d r. Ayr ca, yafll lara yönelik verilecek sa l k hizmetlerinin yan s ra, Toplum Sa l Merkezi ve Sosyal Hizmet Müdürlü ü eflgüdümünde sosyal bak m hizmeti de vermelidir. Anahtar Kelimeler: Aile hekimi, yafll sa l, kronik hastal k, ba ml l k. ABSTRACT Introduction: Health of the elderly becomes one of the main duties of family physicians with the health transformation program. Characterizing populations aged 65 and above registered to a family physician facilitates effective delivery of health care. In this study, it was aimed to determine the health service usage, chronic illness frequency and dependency of the population aged 65 and above registered to a family physician. Materials and Methods: This is a descriptive study involving 283 elderly adults aged 65 and above registered to the Burdur Central 5 th Family Physician. Data were collected by face-to-face interview and by using a survey method. Results: The average age of the patient population was 74.1 (±5.9) years, and 54.5% were female. 43.1% had primary school education, 69.6% lived with their spouse, 4.0% lived in a rented house, 46.2% owned their own home and 1.2% had no social security. The most frequently utilized health institution was the family physician (51.4%). 33.6% of the elderly perceived the frequently utilized institution as far ; and 34.8% had used a health institution in the last 15 days (43.1% of these benefitted from a family physician, 8.0% had been hospitalized and 2.3% paid out-of pocket). The family physician s home visit rate was 13.8%. The most frequent illness in this group was related with the cardiovascular system (58.7%), followed by musculoskeletal (35.4%) and endocrine (20.5%) systems. One in four elderly was using five or more drugs. 44.0% of the elderly perceived their health as moderate. The activities that they could perform easily included eating (87.7%), going to and using the toilet (79.4%), bathing (70.0%), and dressing and undressing (67.6%). Conclusion: Family physicians must use follow-up cards for the elderly, both to optimize their time and to provide systematic delivery of health care. Furthermore, in addition to meeting the health care needs of the elderly, social care must be given in cooperation with the Social Care Services Directorate and Community Health Center. Key Words: Family physician, aged health, chronic disease, dependency. G R fi Yafll l k birçok bilim insan taraf ndan, konumland bilim dal na özgü tan mlanabilmektedir; demograf için yafl ya da ba ml nüfusu ifade ederken, ekonomist için maliyeti, fizyolog için doku ve organ fonksiyonlar n, klinisyen için kronik hastal klar, sosyolog için toplumsal iliflkileri ifade edebilmektedir. Yafll l k nas l tan mlan rsa tan mlans n, önümüzdeki süreçte toplumun en önemli sorunlar ndan biri olaca kaç n lmaz bir gerçektir. Genelde tüm dünya yafllan rken, özelde ülkemiz de h zla yafllanmaktad r. Altm fl befl yafl ve üzeri nüfusu %7.0 geçen ülkelerin yafll toplum olarak tan mland -, ülkemizdeki bu yafl grubunun da 2009 verilerine göre %7.0 oran nda oldu u düflünüldü ünde, art k yafll bir toplum oldu umuzdan bahsedilebilir (1,2). Yafll bir toplum olmam za ra men, yafll lara yönelik verilen sa l k ve sosyal hizmetler aç s ndan örgütlenmifl bir yap varl ndan söz etmek oldukça güçtür. Ancak son y llarda sa l k politikalar alan nda yaflanan de iflimler, yafll sa l na yönelik de iflimleri de içermeye bafllam flt r. Aile Hekimi Uygulama Yönetmeli i nde, aile hekiminin temel görevlerinden birisinin de yafll sa l ve evde bak m hizmeti oldu u belirtilmektedir (3). Bu çal flma, aile hekimine kay tl 65 yafl ve üzeri nüfusa yönelik ilk saha çal flmalar ndan birisidir. Çal flmada; aile hekimine kay tl yafll nüfusu sosyal bileflenler, sa l k hizmet kullan m, kendi ifadelerine göre mevcut sa l k sorunlar ve günlük aktiviteleri aç s ndan ba- ml l k durumunun tan mlanmas amaçlanm flt r. 89

Dependency of a Population Aged 65 and Over Registered to a Family Physician MATERYAL ve METOD Çal flma tan mlay c tipte bir çal flma olup, evrenini Burdur 5 no lu Aile Hekimine kay tl 65 yafl ve üzeri 283 kifli oluflturmaktad r. Örneklem seçilmemifl ve yafll lar n tümüne ulafl lmas hedeflenmifltir. Anket sorular Türkiye Nüfus Sa l k Araflt rmas (TNSA) ve kentin baz yerel özelliklerinden yararlan larak çal flmay yapan kifliler taraf ndan haz rland (4). Anket, kiflinin sosyodemografik özellikler, sa l k hizmet kullan m, kronik hastal k ve ba ml l k durumunu içeren sorulardan oluflturuldu. Valilik ve Sa l k Müdürlü ü oluru al narak yap lan araflt rman n verileri, Burdur Toplum Sa l Merkezinde görev yapan ebe/hemflireler taraf ndan, 2010 y l fiubat ve Mart aylar nda yüz yüze görüflme tekni i kullan larak topland. Veri toplanmadan önce, standardizasyonu sa lamak için veriyi toplayacak ebe/hemflirelerle; çal flman n amac, anket sorular n n tek tek neyi hedefledi i tart fl ld ve gerekli düzeltmeler yap ld. Anketin ön denemesi, baflka bir aile hekimine kay tl befl kad n, dört erkek yafll ile yap ld. Verilerdeki eksiklikler, ailelerle telefon görüflmesi yap larak tamamland. Veriler, SPSS paket program nda de erlendirildi; tan mlay c ölçütlerden frekans, yüzde; merkezi y l m ölçütlerinden ortalama ve ortanca; merkezi yayg nl k ölçütlerinden standart sapma, minimum ve maksimum de erler kullan ld. BULGULAR Kay tl 3572 kiflinin oldu u aile hekiminin 65 yafl ve üzeri yafltaki kifli oran %7.9 (283 kifli) dur. Toplam yafll nüfusun %89.4 (253 kifli) üne ulafl ld. Tüm yafll lara ulaflamaman n en önemli nedenlerini; yafll lar n il d fl veya ilçelerdeki çocuklar n n/yak nlar n n yan na gitmesi ve ölümler ile il d fl kal c göçler oluflturmaktad r. Çal flmaya kat lan yafll lar n yafl ortalamas 74.1 (±5.9) y l ve median yafl 74 (minimum 65-maksimum 94) y l olup, %54.5 ini kad nlar oluflturmaktad r. En büyük grubu (%29.2) 70-74 yafl aral oluflturmaktad r. Seksen yafl ve üzeri yafll oran %17.0 olarak bulundu. Okuryazar olmayan yafll oran %31.6 iken, ilkokul mezunlar en büyük grubu (%43.1) oluflturmaktad r. Yafll lar n %69.6 s efliyle, %17.8 i ise yaln z yaflamaktad r. Kendine ait emekli maafl bulunan yafll oran %46.2, kirada oturan yafll oran %4.0 olarak bulundu. Sa l k güvencesinin büyük k sm n SSK (%41.5) ve BA -KUR (%36.8) oluflturmaktad r; sa l k güvencesi olmayan yafll oran ise %1.2 dir (Tablo 1). Yafll lar n %51.4 ü en çok aile hekiminden yararland n ifade etmektedir. En çok yararland sa l k kurumunu kendine yak n bulan yafll oran %64.0 d r. Son 15 gün içinde, sa l k sorunu nedeniyle bir sa l k kurumuna baflvuranlar n oran %34.8 dir. Sa l k kurumuna baflvuranlar n %43.1 i aile hekiminden, %50.0 ise devlet hastanesinden yararlanm fl olup, %8.0 yatarak tedavi görmüfltür. Son 15 gün içinde sa l k kurumlar na müracaat edenlerin, reçete giderleri hariç %2.3 ü cepten para harcam flt r. Aile hekimince evde ziyaret edilen yafll oran ise %13.8 olarak bulundu (Tablo 2). Yafll lar n %7.5 i her gün sigara kullan rken, her gün içki kullanan yafll oran %0.4 (1 yafll ) özel günlerde içki kullanan yafll oran ise %2.0 (5 yafll ), olarak bulundu (tabloda verilmemifltir). Kronik hastal klar aç s ndan de erlendirildi inde; herhangi bir hastal k tan mlamayan yafll oran %11.4 iken, %58.7 lik oran ile kardiyovasküler sistem hastal klar ilk s ray almaktad r. Bunu kas-iskelet sistemi (%35.4) ve endokrin sisteme ait hastal klar (%20.5) izlemektedir. Çal flman n yap ld tarihte yafll lar n %81.4 ü ilaç kullanmaktad r. laç kullananlar n, kulland klar ilaç ortalamas 3.3 (±1.4) ve ortancas 3 tür (minimum 1-maksimum 8) (Tablo 3). Tablo 4 te yafll lar n günlük eylemlerinin yap labilirlik oranlar görülmektedir. Buna göre yafll lar n en kolayl kla yapt klar eylemlerin bafl nda yemek yeme (%87.7), tuvalete gitme ve kullanma (%79.4) ile banyo yapma (%70.0) gelirken; yafll lar n %22.9 u flehir d fl na yolculuk yapmay, %22.9 u yemek yapmay, %19.0 günlük ev iflleri yapmay mümkün görmemektedir. TARTIfiMA 5 no lu aile hekimine kay tl nüfus içinde, 65 yafl ve üzeri nüfus oran %7.9 dur. 2009 adrese dayal nüfus kay t sistemi (ADNKS) verilerine göre Burdur il genelinde bu oran %12.4 iken, merkez ilçede %10.2 ye düflmektedir (5). Aile hekimine kay tl yafll nüfusun daha düflük düzeyde olmas n n olas nedeni, aile hekiminin nüfus tabanl hizmet sunmas d r. Çünkü nüfus tabanl hizmette, gerek aile hekimi gerekse hizmet kullan c lar aç s ndan tercih söz konusudur. 90

Bir Aile Hekimine Kay tl 65 Yafl ve Üzeri Nüfusta Sa l k Hizmet Kullan m, Kronik Hastal k S kl ve Ba ml l k Durumu Tablo 1. Altm fl befl yafl ve üzeri nüfusta sosyodemografik ve sosyoekonomik özellikler (Burdur 5 no lu Aile Hekimi, 2010) Sosyodemografik ve Say Sosyoekonomik özellikler (n= 253) %* Cinsiyet Kad n 138 54.5 Erkek 115 45.5 Yafl 65-69 66 26.1 70-74 74 29.2 75-79 70 27.7 80 ve üzeri 43 17.0 E itim Okuryazar de il 79 31.6 Okuryazar 49 19.0 lkokul mezunu 109 43.1 Ortaokul ve üzeri 16 6.3 Birlikte yaflad kifli Yaln z yafl yor 45 17.8 Efliyle yafl yor 176 69.6 Efli ve çocuklar yla yafl yor 28 11.1 Di er (akraba, belediye huzurevi vb.) 4 1.6 Gelir kayna Kendine ait emekli maafl 117 46.2 Eflinin maafl 66 26.1 Eflinden kalan maafl 31 12.3 Yafll l k ayl ve çocuklar 19 7.5 Çocuklar 14 5.5 rat sahibi 6 2.4 Evin mülkiyeti Kendisine ait 120 47.4 Eflinin üzerine 61 24.1 Efliyle ortak 17 6.7 Çocu una ait 35 13.8 Kira 10 4.0 Di er (akraba, belediye huzurevi vb.) 10 4.0 Sa l k güvencesi Yok 3 1.2 Yeflil kart 15 5.9 SSK 105 41.5 BA -KUR 93 36.8 Emekli sand 37 14.6 * Sütun yüzdesi. Tablo 2. Altm fl befl yafl üzeri nüfusta sa l k hizmet kullan m (Burdur 5 no lu Aile Hekimi, 2010) Sa l k hizmet kullan m Say %* En çok yararland sa l k kurumu (n= 253) Aile hekimi 130 51.4 Devlet hastanesi 120 47.4 Di er (üniversite, özel hastane vb.) 3 1.2 En çok yararland sa l k kurumuna uzakl (n= 253) Yak n 162 64.0 Uzak 85 33.6 Çok uzak 6 2.4 Son 15 gün içinde herhangi bir sa l k kurumundan yararlanma (n= 253) Evet 88 34.8 Hay r 165 65.2 Son 15 günde yararland sa l k kurumu (n= 88) Aile hekimi 38 43.1 Devlet hastanesi 44 50.0 Di er (üniversite, özel, difl merkezi) 6 6.9 Tedavi flekli (n= 88) Yatarak tedavi 7 8.0 Ayaktan tedavi 81 92.0 Cepten para harcama (n= 88) Evet 2 2.3 Hay r 86 97.7 Aile hekimince evde ziyaret (n= 253) Evet 35 13.8 Hay r 218 86.2 * Sütun yüzdesi. Aile hekimine ba l 65 yafl ve üzeri nüfusta kad n yafll oran (%54.5), erkek nüfusa göre daha yüksek düzeydedir. 2009 ADNKS Burdur merkez ilçe verilerinde ise kad n yafll oran %56.6 d r (5). Yafll nüfusa yönelik farkl illerde yap lan saha çal flmalar nda benzer sonuçlar elde edilmifltir. Bu çal flmalarda kad n nüfus oran %51.1-60.0 aras nda de iflmektedir (6-10). 2009 y l nda do ufltan beklenen yaflam süresinin kad nlarda 76.1, erkeklerde 71.5 oldu u düflünüldü ünde, kad n 91

Dependency of a Population Aged 65 and Over Registered to a Family Physician Tablo 3. Altm fl befl yafl üzeri nüfusta beyana göre kronik hastal k durumu (Burdur 5 no lu Aile Hekimi, 2010) Kronik hastal k ve ilaç Say kullan m (n= 253) %* Kronik hastal k** Yok 29 11.4 Kardiyovasküler sistem hastal klar 149 58.7 Kas-iskelet sistemi hastal klar 47 35.4 Endokrin sistem hastal klar 52 20.5 Solunum sistemi hastal klar 43 16.9 Nörolojik hastal klar 30 11.8 Üriner sistem hastal klar 25 9.8 Gastrointestinal sistem hastal klar 22 8.7 Göz ve kulak hastal klar 21 8.3 Psikiyatrik hastal klar 18 7.1 Tan konulmufl malignite 4 1.6 Di er hastal klar 4 1.6 Sürekli ilaç kullanma durumu laç kullanmayan 47 18.6 Bir ilaç 28 11.1 ki ilaç 41 16.2 Üç ilaç 35 13.8 Dört ilaç 35 13.8 Befl ilaç ve üzeri 67 26.5 * Sütun yüzdesi. ** Yüzdeler birden fazla yan t üzerinden al nm flt r. nüfusun daha yüksek oranda olmas da beklenen bir durumdur (5). Çal flmada okuryazar olmayan yafll nüfus oran (%31.6), 2009 y l ADNKS Burdur merkez ilçe verileri (%31.4) ile yaklafl k olarak ayn orandad r (5). Yap lan farkl saha çal flmalar nda, benzer ve farkl sonuçlar elde edilmifltir. Sa l k oca bölgesi düzeyinde yap lan saha çal flmalar nda okuryazar olmayanlar n oranlar %14.7-64.3 aras nda de iflmektedir (6-12). Yafll larda okuryazar olmayan nüfusun yüksek düzeyde olmas n n temel nedeninin, bu yafll lar n do umunun 1930 lu y llara denk gelmesi ve bu y llarda e itim kurumlar na ulafl mdaki yetersizliklerden kaynakland düflünülmektedir. Di er yandan bu çal flma ile di- er saha çal flmalar n n kendi içindeki oransal farkl - l klar n olas nedeni olarak; 1980 y l sonras bafllayan e itim seferberli inden yararlanma düzeyleri ve ayn y llarda bafllayan k rdan kente göç gösterilebilir. Aile hekimine kay tl yafll nüfusun yafl ortalamas 74.1 dir. Farkl illerde ve farkl zamanlarda yap lan saha çal flmalar nda yafll lar n yafl ortalamas 70.2-70.6 aras nda de iflmekte olup, bu çal flmadaki yafll lara göre daha düflük düzeyde kalmaktad r (6,10,13). Bu farkl l n olas nedeni, aile hekimine kay tl nüfusta 80 yafl ve üzeri nüfusun daha yüksek düzeyde olmas d r. Nitekim bu çal flmada 80 yafl ve üzeri nüfus %17.0 (2009 ADNKS y l Burdur merkez ilçe verilerinde ise bu oran Tablo 4. Yafll larda ba ml l k durumu (Burdur 5 no lu Aile Hekimi, 2010) Kolay Zor Yard mla Mümkün de il Aktivite Say %* Say %* Say %* Say %* Yata a yatma-kalkma 160 63.2 83 32.8 7 2.8 3 1.2 Giyinme-soyunma 171 67.6 61 24.1 19 7.5 2 0.8 Yemek yeme 222 87.7 28 11.1 1 0.4 2 0.8 Tuvalete gitme ve kullanma 201 79.4 44 17.4 5 2.0 3 1.2 Banyo yapma 177 70.0 41 16.2 31 12.3 4 1.6 Al flverifl yapma 101 39.9 32 12.6 73 28.9 47 18.6 Yemek yapma 106 41.9 67 26.5 22 8.7 58 22.9 Günlük ev iflleri yapma 90 35.6 73 28.9 42 16.6 48 19.0 Ev d fl ifller yapma 90 35.6 22 8.7 95 37.5 46 18.2 (banka, fatura vb. iflleri) fiehir d fl na yolculuk yapma 85 33.6 23 9.1 87 34.4 58 22.9 * Sat r yüzdesi. 92

Bir Aile Hekimine Kay tl 65 Yafl ve Üzeri Nüfusta Sa l k Hizmet Kullan m, Kronik Hastal k S kl ve Ba ml l k Durumu %19.2 dir) olarak bulunmuflken, ayn çal flmalar nda 80 yafl ve üzeri nüfus oranlar %3.5-7.0 aras nda de- iflmektedir (6,10,13). Aile hekimine kay tl yafll lar n %17.0 yaln z yaflamaktad r. Eskiflehir de yap lan bir saha çal flmas nda yafll lar n %26.0, zmir Balçova Sa l k Oca Bölgesinde yap lan bir çal flmada ise %21.0 yaln z yaflamaktad r (6,11). Yaln z yaflayan yafll oran n n daha düflük düzeyde olmas n n olas nedeni, geleneksel genifl aile örüntülerinin Burdur da halen etkin olmas ndan kaynaklanabilir. Çal flmada, yafll lar eflleriyle birlikte de erlendirildi- inde %84.9 yafll n n maafl geliri vard r. Kirada oturan yafll oran ise %4.0 d r. Diker ve Ayranc n n yapt çal flmada da benzer bulgular elde edilmifltir. Diker in yapt çal flmada yafll lar n %71.2 sinin maafl geliri vard r. Ayranc n n yapt çal flmada ise yafll lar n %8.0 kirada oturmaktad r (6,7). Gelir durumu her ne kadar ülke düzeyinde ve il içi farkl l k gösterse de, bu çal flmada yafll lar n ekonomik olarak iyi bir konumda olduklar söylenebilir. Çal flmadaki yafll larda sa l k güvencesi olmayanlar n oran %1.2 dir. zmir Balçova, Kocaeli Körfez ve Yüzbafl lar ile Ankara Gülveren Sa l k Oca Bölgesinde yaflayan yafll larla yap lan çal flmada sa l k güvencesi olmayan yafll lar n oran s ras yla %4.0, %7.6 ve %17.6 d r (7,8,11). Çal flmada sa l k güvencesi olmayanlar n oran - n n düflük olmas n n, Sosyal Güvenlik Kurumundan emekli olanlar n (SSK, BA -KUR, Emekli Sand ) yüksek düzeyde olmas ndan kaynakland düflünülmektedir. Aile hekimine kay tl yafll lar n %34.8 i son 15 gün içinde, sa l k sorunu nedeniyle herhangi bir sa l k kurumuna baflvurduklar n belirtmifllerdir. Özcebe ve arkadafllar n n Gülveren Sa l k Oca Bölgesinde yapt çal flmada son ay içinde sa l k kurumuna baflvuran yafll oran %17.9 olarak bulunmufltur (8). Çal flmam zda sa l k kurumuna baflvuru oran n n daha fazla olmas n n, sa l k hizmetlerine ulafl labilirli in art fl ndan kaynakland düflünülmektedir. Bu durumu sa l k güvencesi olmayanlar n oran n n (%1.2) çok düflük olmas da desteklemektedir. Çal flmada son 15 gün içinde sa l k kurumuna baflvuran yafll lar n %43.1 i aile hekiminden yararlanm flt r. Her ne kadar sa l k kurumuna baflvurular mevsimsel özellik gösterse de, Özcebe ve arkadafllar n n yapt - çal flmada, son hastaland nda sa l k kurumuna baflvuranlar n %17.0 sa l k oca ndan yararlanm flt r (8). Çal flmada aile hekiminden yararlanma oran n n fazla olmas n n iki nedeni oldu u düflünülmektedir; birincisi sa l k kurumlar n n tek çat alt nda toplanmas, ikincisi ise kiflilerin birinci basamak sa l k hizmetlerini kay tl oldu u aile hekiminden alma zorunlulu unun getirilmesidir. 5 no lu aile hekimi yafll lar n ancak %13.8 ini evde ziyaret etmifltir. Aile hekimli i uygulamas nda ev ziyaretleri önemli bir yer tutmas na ra men yafll lar n evde ziyaretleri oldukça düflük düzeydedir. Gözüm ün Erzurum il merkezindeki sa l k ocaklar nda çal flan sa l k personeli ile yapt çal flmada, sa l k çal flanlar n n %53.8 i kronik hastal olan yafll lar izlemenin birinci basama n görevi oldu unu ifade ederken, yafll izlemi yapt klar n söyleyenlerin oran ise %50.8 olarak bulunmufltur. Bu durum sa l kta dönüflüm program öncesi yeterli düzeyde yap lmayan kronik hastal k izleminin, dönüflüm sonras dönemde de devam etti ini göstermektedir (14). Yafll lar n %88.6 s bir veya daha fazla say da kronik hastal oldu unu beyan etmifltir. Beyan edilen hastal klar içinde ise ilk üç s ray kardiyovasküler, kas-iskelet ve endokrin sistem hastal klar almaktad r. Sa l k oca bölgelerinde yap lan çal flmalarda beyana göre kronik hastal k s kl %66.5-83.8 aras nda de iflmektedir (6,9,12-15). 5 no lu aile hekimine kay tl yafll nüfusta kronik hastal k s kl n n daha yüksek düzeyde olmas n n, 80 yafl ve üzeri nüfusun daha fazla olmas ndan kaynakland düflünülmektedir. Di er yandan oransal olarak farkl l klar olsa da, Diker, Bilir ve Kesio lu nun yapt çal flmalarda da kardiyovasküler sistem, kas-iskelet sistemi ve endokrin sistem hastal klar ilk üç s ray almaktad r (7,10,12). 5 no lu aile hekimine ba l yafll larda ilaç kullanma oran %81.4 ve ilaç kullanan yafll lar n kulland ortalama ilaç 3.3 olarak bulundu. Burdur Huzurevinde yap lan bir çal flmada ise ilaç kullanan yafll oran %83.9 ve kullan lan ilaç ortalamas 3.5 olarak bulunmufltur (15). Ak c ve arkadafllar n n stanbul Ümraniye E itim Araflt rma Sa l k Grup Baflkanl na ba l sa l k ocaklar nda yapt klar çal flma bulgular m z destekler niteliktedir. Ak c ve arkadafllar n n yapt klar çal flmada, reçete bafl na düflen ilaç ortalamas 3.6 olarak bulun- 93

Dependency of a Population Aged 65 and Over Registered to a Family Physician mufltur (16). Çal flmada gerek 80 yafl ve üzeri nüfus oran n n fazla olmas gerekse kronik hastal k s kl n n yüksek olmas ndan dolay kullan lan ilaç ortalamas n n da fazla olmas beklenen bir bulgudur. Çal flmada yafll lar n günlük yaflam aktivitelerinden yapmay mümkün görmedikleri eylemlerin bafl nda yap lmas uzun zaman alan ifller (flehir d fl na yolculuk, yemek yapmak, günlük ev iflleri, al flverifl yapmak ve banka, fatura vb. gibi ifllemleri yapmak) gelmektedir (Tablo 4). Oransal farkl l klar olmas na ra men Dudak, Günay ve Kesio lu nun yapt saha çal flmalar nda da benzer bulgular elde edilmifltir (12,17,18). Yaflla birlikte artan kronik hastal klar ve fizyolojik yetersizlikler, yafll lar n uzun zaman gerektiren iflleri yapmakta yetersiz kalmas n n olas nedenleridir. Sonuç olarak; aile hekiminin yönetmelik ile belirlenmifl di er görevleri de düflünüldü ünde yafll sa l hizmetlerinin aile hekiminin ifl yükünü gittikçe art raca bir gerçektir. Bu ba lamda, 65 yafl ve üzeri nüfusa daha sistematik bir sa l k hizmeti sunabilmek için, aile hekimince yafll izlem kart oluflturulmal d r. Bu kart yafll n n yafl, ekonomik durumu, sahip oldu u hastal k veya özür durumu, sa l k kurumuna uzakl, ba ml l k durumu ve bak m na yard m eden kiflinin olup olmad gibi parametreleri içermelidir. Bu parametrelere göre yafll lar öncelik s ras na konulmal ve hangi s kl kta takip edilmesi gerekti ine karar verilmelidir. Böylece aile hekimi zaman n daha etkili kullanacak ve en çok ihtiyac olan yafll ya da en fazla sa l k hizmeti sunacakt r. Çal flmada ba ml l k oranlar ndaki yükseklikler düflünüldü ünde, yafll lara verilen hizmet sadece sa l k hizmetlerini de il, sosyal bak m hizmetlerini de içermelidir. Sosyal bak m, Toplum Sa l Merkezi bünyesinde kurulacak bir birim ile Sosyal Hizmetler Müdürlü- ü ve belediyeler taraf ndan planlanmal ve bu kurumlarda geriatri konusunda profesyonel e itim alm fl personel taraf ndan verilmelidir. KAYNAKLAR 1. Güleç M, Tekbafl ÖF. Sa l k perspektifinde yafll l k. Türkiye Klinikleri T p Bilimleri 1997; 17: 369-78. 2. Türkiye statistik Kurumu (TÜ K). Eriflim Tarihi: 08.07.2010. Available from: http://www.tuik.gov.tr/gosterge.do?id=3712 &sayfa=giris&metod=ilgiligosterge 3. Aile Hekimli i Uygulama Yönetmeli i. Resmi Gazete. Say 27591. Tarih 25 May s 2010 Sal. 4. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü (2009) Türkiye Nüfus ve Sa l k Araflt rmas, 2008. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Sa l k Bakanl Ana Çocuk Sa l ve Aile Planlamas Genel Müdürlü ü, Baflbakanl k Devlet Planlama Teflkilat Müsteflarl ve TÜB TAK, Ankara, Türkiye. 5. Türkiye statistik Kurumu (TÜ K). Eriflim Tarihi: 08.07.2010. Available from: http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul 6. Ayranc Ü, Köflgero lu N, Yenilmez Ç, Aksoy F. Eskiflehir de yafll lar n sosyoekonomik özellikleri ve sa l k durumu. Sted 2005; 14: 113-9. 7. Diker J. Körfez 6 Nolu Sa l k Oca ile Yüzbafl lar Sa l k Oca bölgelerinde 65 yafl üzerindeki kiflilerde kronik hastal klar ve ilaç kullan m. Geriatri 2008; 3: 91-7. 8. Özcebe H, Sönmez R, Atasoy A, Dede Ö, Demir A, Fak o lu E ve ark. Ankara Gülveren Sa l k Oca Bölgesi Anadolu Mahallesinde 65 yafl ve üzeri nüfusun sa l k hizmeti kullan m n n de erlendirilmesi. Geriatri 2003; 6: 22-6. 9. Öztürk A, Naçar M, Aslan A, Gün, Çetinkaya F. Kayseri sa l k grup bölgesinde yafll lar n sa l k hizmetlerinden yararlanma durumu. Geriatri 2002; 5: 138-43. 10. Bilir N, Aslan D, Güngör N, A aç M, S dd qui Z, Uluç F ve ark. Ankara da Alt nda Sa l k Oca Bölgesi Sakarya Mahallesinde yaflayan 65 yafl üzeri kiflilerin baz sa l k ve sosyal durumlar - n n saptanmas. Geriatri 2002; 5: 97-102. 11. Ulusel B, Soyer A, Uçku R. Toplum içinde yaflayan yafll larda günlük yaflam etkinliklerinde ba ml l k düzeyi ve etkileyen risk etmenleri. Geriatri 2004; 7: 199-205. 12. Kesio lu P, Bilgiç N, P çakç efe M, Uçku R. zmir Çamdibi-1 Nolu Sa l k Oca bölgesi yafll lar nda yetersizlik ve kronik hastal k prevalans. Geriatri 2003; 6: 27-30. 13. Kaya M, Aslan D, Acar Vaizo lu S, Doruk C, Dokur U, Biçici V ve ark. Ankara Keçiören mahallesine ba l bir mahallede yaflayan 65 yafl ve üzeri bireylerin yaflam kalitesi özellikleri ve etkileyen faktörler. Geriatri 2008; 11: 12-7. 14. Gözüm S, Tan M. Birinci basamakta çal flan sa l k personelinin yafll bak m na iliflkin bilgi görüfl ve uygulamalar. Geriatri 2003; 6: 14-21. 15. Özbek S, Kaya E, Tekin A, Do an fi. Yafll larda tedaviye uyum. Geriatri 2006; 9: 177-81. 16. Ak c A, Kalaça S, U urlu ÜM, Çal fi, Oktay fi. Pratisyen hekimlerin yafll larda ak lc ilaç kullan m al flkanl klar n n de erlendirilmesi. Geriatri 2001; 4: 100-5. 17. Günay O, Gün, Öztürk A, Çetinkaya F, Nacar M. The effects of various factors on poor self-rated health among the older people in Kayseri, Turkey. Geriatri 2005; 8: 10-2. 18. Dudak AH, Çak l E, Aykut M, Çetinkaya F, Günay O, Öztürk Y. Kayseri il merkezindeki yafll lar n mediko-sosyal sorunlar ve yaflam memnuniyetlerini etkileyen faktörler. Geriatri 2006; 9: 202-12. 94