KONDA. Seçmen Kümeleri. HDP Seçmenleri. Yusuf Kutlu

Transkript

1 KONDA Seçmen Kümeleri HDP Seçmenleri Yusuf Kutlu

2 SUNUŞ KONDA olarak en çok Türkiye toplumunu anlamayı ve anlamaya yardımcı olacak araştırmaları gerçekleştirmeyi önemsiyor ve bu yönde çaba gösteriyoruz. Son dört yılda bir Yerel Seçim, iki Genel Seçim, bir Cumhurbaşkanlığı Seçimi ve bir Anayasa referandumu için sandığa gitmiş olan Türkiye seçmeni, kritik bir karar kavşağında olan ülkenin karar verici kadrolarını seçti ve karar süreçlerini temelden değiştirecek tercihlerde bulundu. KONDA ekibi olarak umuyorduk ki yaşanan seçim rallisinin sonucunda bu tercihlerin ardındaki dürtüleri, umutları, beklentileri, kaygıları siyasi aktörlerin anlamaya çalışacakları ve kendilerini bunlara göre yeniden tanımlayacakları bir sürece girelim. Bu noktadan hareketle toplumun farklı siyasi seçmen kümelerinin Türkiye tahayyüllerini, temel zihinsel kavram haritalarını öğrenmenin hem kamuoyu, hem de siyasi aktörler ve karar vericileri için önemli olacağını düşündük. Bu amaçla Nisan 0 halkoylamasının ardından beş rapor yayınladık. Türkiye toplumuna ilişkin temel sayısal verileri bir araya toplayan dakikalık bir animasyon hazırladık. Animasyonda eğitimden, medeni duruma, kredi kartı sahipliğinden, etnik kimlik dağılımına, çalışma oranlarından kadınların örtünme durumuna, gelir seviyesinden, göç durumuna kadar elliye yakın farklı veri aracılığıyla milyonluk yetişkin nüfusa dair genel demografiyi göstermeye çalıştık. Son olarak da kapsamı açısından Türkiye de bir ilk olan, KONDA Veri Ambarından ürettiğimiz KONDA İNTERAKTİF (interaktif.konda.com.tr) hazırladık ve kamuoyuna açtık. Bu interaktif arayüz 0 boyunca araştırmalarımızda yer almış olan konuları temel demografik özellik Nisan Halkoylaması sandık ve seçmen analizi, Yeni Türkiye nin Yurttaşları: Temmuz darbe girişimi sonrası siyasi tutumlar, değerler ve duygular, Betül Çelik, Evren Balta, Murat Paker, İktidara taraf olmak: Mitler, komplolar ve spekülasyonlar çerçevesinde çizilen sınırlar, Sevinç Doğan, Türkiye nin siyasal evrenini duygu ve duygulanımlar üzerinden anlamak, Cansu Günay, Yusuf Kutlu, Gökhan Mülayim Türkiye de donan siyasetin şifreleri: Karar ağacı yöntemi ile seçmen tercihlerini anlamak, Afife Yasemin Yılmaz, Türkiye 00 kişi olsaydı KONDA İNTERAKTİF (interaktif.konda.com.tr) KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs /

3 ve bu özelliğin kesişimlerinden ortaya çıkan kümeler üzerinden bizzat kullanıcıların kendilerinin inceleyebilmesi için imkan sunuyor. Doğrusu seçim rallisinin ardından her geçen gün kutuplaşmanın daha da derinleşmesi, bunun sonucu olarak biz duygusunun parçalanması ve ortak yaşama iradesinin zayıflaması karşısında siyasi aktörlerin ve aydınların daha barışçıl, müzakere, ikna ve uzlaşma süreçlerinin esas olacağı bir siyasi kültür için çabalayacaklarına dair olan tüm umutlarımızı törpüleyecek günler yaşadık, yaşıyoruz. OHAL sürecinin güvenlik politikaları ve bu çerçevede yaşananlarla, merkezileşen - keyfileşen ve giderek normalmiş gibi algılanmaya başlanan karar süreçleriyle, siyasi alanın daralmasıyla, dış ilişkilerdeki gerilimlerle ve Suriye meselesiyle dolu günler geçirdik. Bu konjonktürde Türkiye ne küresel ara buzul dönemin ürettiği karmaşıklığın etkisinden kurtulabildi, ne de toplumun tüm farklı küme ve katmanlarının ortak adalet, refah ve huzur talebini karşılayacak yeni toplumsal uzlaşmayı üretebildi ne yazık ki. Tüm araştırmalarımızın ortak bulgusu olarak söyleyebiliriz ki, toplum hem dönüşüyor hem de dönüştüğüyle ilgili bir farkındalığı var. Toplum siyasi gerilimlerin, kimliklere ve kutuplaşmalara sıkışmışlıkların yanı sıra, dönüşürken bir yandan da farklılıkları normalleştiriyor. Aslında toplum siyasi dengenin, siyasi aktörlerin ötesine geçtiğinin farkına vardı, siyasetten umudunu keserek bireysel hayatına döndü ve bir anlamda kendi işine gücüne bakıyor. Öte yandan bireysel hayatında umutlu olan ve dönüşen toplum, ortak hayatımıza dair beklentilerinde karamsarlaşıyor ve devletin dönüşümü konusunda ikircikliliğe düşüyor. Ve şimdi, Haziran da Cumhurbaşkanlığı ve Genel Milletvekili Seçimlerine gidiyoruz. Bir kez daha tüm bu karmaşıklığa bilgi üreterek müdahale edebilme umudumuzdan beslenen çabayla, dört büyük partinin seçmen tabanlarının profillerini, ihtiyaç ve taleplerini kamuoyunun dikkatine sunmayı hedefledik ve bunu yaparken KONDA Veri Ambarı bulgularından yararlandık. Yayınlamakta olduğumuz bu dört raporda ilk aşamada Ak Parti, CHP, MHP ve HDP seçmenlerine dair, KONDA Barometresi Araştırma Dizisinin araştırmasının bulgularından yararlandık. Raporların bu aşamayı yansıtan bölümü parti seçmenlerin demografik özelliklerini, diğer seçmenlerle farklarını ve yıllar içindeki değişimleri ortaya koyuyor ve Barometre araştırmalarının birleşik verisetinden yararlanıyor. İkinci bölümler, partilerin seçmenlerinin siyasi görüşlerini belli temalar etrafında inceliyor. Gezi, Temmuz veya OHAL gibi güncel siyasi olaylara bakış, iç ve dış politika, kutuplaşma, Kürt meselesi gibi farklı dönemlerde farklı Barometre araştırmalarında siyasi gündeme veya temaya bağlı olarak sorduğumuz, incelediğimiz konuları bir araya getiriyor ve her bir partinin seçmen tabanını ideolojisini oluşturan temel taşların bir sentezini sunuyor. İkinci aşamada ise araştırmalarımız sırasında kimliğini bize açık ederek, ses kaydı alınmasına izin vererek özel bir görüşmeyi kabul eden kişilerle KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs /

4 derinlemesine görüşmeler gerçekleştirdik. Derinlemesine görüşmelerin çerçevesini ilk aşamadaki bulgular oluşturuyor ve seçmenlerin neden bu şekilde düşündükleri hakkında farklı bir yöntemle, farklı bir bakış açısı getiriyor. Analizleri, derinlemesine görüşmeleri ve raporlamaları Baran Alp Uncu, Sevinç Doğan, Canan Özbey, Yusuf Kutlu gerçekleştirdi. Emekleri, bilgileri ve katkıları için şükran borçluyuz. İlgililerin, siyaset yapanların birbirimizin ihtiyaç ve taleplerini anlama süreçlerinde yararlı olması umuduyla KONDA Araştırma ve Danışmanlık KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs /

5 YUSUF KUTLU Yusuf Kutlu lisans eğitimini Yıldız Teknik Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü'nde, yüksek lisans eğitimini Boğaziçi Üniversitesi Sosyoloji Bölümü'nde tamamladı. Doktora eğitimini Boğaziçi Üniversitesi Atatürk Enstitüsü Modern Türkiye Tarihi Bölümü'nde halen sürdürmektedir. KONDA Araştırma ve Danışmanlık'ta çeşitli siyasal ve toplumsal araştırmanın yürütücülüğünü ve raporlamasını gerçekleştirdi. Duygu sosyolojisi, siyasi davranış, siyaset sosyolojisi, materyal kültür, şehir ve mekan konularıyla ilgilenmektedir. KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs /

6 İÇİNDEKİLER BULGULAR RAPORU GİRİŞ... SEÇMEN DEMOGRAFİSİ... 0 Cinsiyete Göre Dağılım... 0 Yaş Gruplarına göre dağılımı... Eğitim Durumuna Göre Dağılım... İŞ, MESLEK VE EKONOMİ... Mesleki Dağılım... Aylık Hane Geliri... Ekonomik Geçinme... Ekonomik Kriz Beklentisi... Ekonomik Sınıflara Göre Dağılım... YAŞAM VE MEKAN... Yaşanılan Yer ve Oturulan Ev... Doğum Yeri ve Büyüme Yeri... Hane Kişi Sayısı ve Aile... AİDİYET VE ETNİK KÖKEN... DİN, İNANÇ VE GÜNDELİK HAYAT... Din/Mezhep Dağılım... Dindarlık ve Örtünme... 0 MEDYA VE İNTERNET... İzlenen TV Kanalları... İnternet ve Sosyal Medya... SİYASET, İDEOLOJİ VE PARTİ... Oy Tercihi... HDP ye Oy Vermek... HAYATI YAŞAMA BİÇİMİ... HDP LİLERİN GÜNCEL SİYASETE DAİR GÖRÜŞLERİ... 0 HDP liler ve Türkiye... 0 HDP liler ve Ak Parti Yönetimi... HDP liler ve Seçimler... KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs /

7 HDP liler ve IŞİD... HDP liler ve Suriye Savaşı... HDP liler ve Kürt Devleti... HDP liler ve Çözüm Süreci... HDP liler ve Temmuz Darbe Girişimi... HDP liler ve Güncel Tartışmalar... DERİNLEMESİNE GÖRÜŞMELER RAPORU GİRİŞ... DEMOGRAFİK BİLGİLER... GÜNDELİK HAYAT... HDP VE ETNİK KÖKEN... NEDEN HDP?... Felsefesini yaşıyorum... Temel insani değerler taşıyor... Bana yakın... Kürt halkını savunuyor... Sadece Kürt partisi değil... 0 Örgütlüyüm... Barışı savunuyor... Demokrasiyi savunuyor... Sosyal adalet ve eşitliği savunuyor... Eşbaşkanlık ve özyönetimi savunuyor... HDP VE TOPLUMSAL SORUNLAR... HDP LİNİN HDP Yİ ELEŞTİRMESİ... Ayrımcılık... Başarısız ve Faydacı Kişiler... Ilımlı Siyaset... Çözüm Süreci... HDP nin Dürüstlüğü, Stratejik Davranmaması... HDP ve Din İlişkisi... HDP NİN GELECEĞİ... Baraj tehlikesi yoktur... Baraj tehlikesi vardır... Terörize Eden Söylemler, HDP Karşıtı Seçim Söylemleri ve OHAL... 0 Selahattin Demirtaş sız HDP... 0 KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs /

8 KÜRT SORUNU VE ÇÖZÜM SÜRECİ... Çözüm Süreci Sonrası Kürt Sorunu... Çatışmalar Neden Bitmedi?... Çatışmalar Nasıl Biterdi?... HDP, ATANAN KAYYUMLAR, DÜŞÜRÜLEN MİLLETVEKİLLİKLERİ VE TUTUKLANMALAR.. Kayyumlar... Tutuklanmalar ve Düşürülen Milletvekillikleri... HDP VE TEMMUZ... 0 Temmuz Algısı... 0 Tasfiye, İhraç, Tutuklanmalar... 0 OHAL... HDP, TÜRKİYE VE GELECEK... 0 Cumhurbaşkanı Seçimi Adayı... Herkesin Desteğini Alacak bir Aday... HDP nin Adayına Koşulsuz Destek?... TERİMLER SÖZLÜĞÜ... Terimlerin Kaynağı Olan Soru ve Veriler... KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs /

9 GİRİŞ Halkların Demokratik Partisi (HDP) Ekim 0 de kurulmuş olup, kendini önceleyen DEHAP-HADEP- BDP çizgisinden kapsayıcılık anlamında daha farklılaşan bir programla yola koyulmuştur. Halkın Emek Partisi'yle (HEP) başlayan, Özgürlük ve Demokrasi Partisi (ÖZDEP), Demokrasi Partisi (DEP), Halkın Demokrasi Partisi (HADEP), Demokratik Halk Partisi (DEHAP), Özgür Parti'den Demokratik Toplum Partisi'ne (DTP) ve daha sonra Barış ve Demokrasi Partisi ne (BDP) dönüşen süreçte, bu partilerin kapatılma sonucu birbiri ardı sıra açıldığını düşündüğümüzde, Kürt hareketinin kendi kararıyla BDP yi sonlandırıp HDP yi kurmuş olması da, bir önceki belirtimi destekler niteliktedir. Bu bakımdan rapor, analizi 00 dan başlatarak, HDP nin kapsayıcılık iddiasının ne derece geçerli olduğunu da anlamaya çalışmaktadır. KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs /

10 SEÇMEN DEMOGRAFİSİ Cinsiyete Göre Dağılım Cinsiyete göre dağılım (Türkiye) % 0 % 0 % 00 Kadın Erkek Cinsiyete göre dağılım (HDP) % 0 % 0 % 00 Kadın Erkek Türkiye deki kadın-erkek oranının yarı yarıya oldukça homojen bir şekilde dağıldığını görmek mümkündür. Ülke genelinde nüfusun doğrusal bir dağılım göstermesinin en büyük açıklayıcısı hiç kuşkusuz doğal düzlemlerde düşünülebilir. Bir siyasi partiyi destekleyenler açısından bakıldığında ise bu doğal düzlemin ötesini, siyasi, ideolojik, ekonomik, lider vb. faktörlerin etkisinin belirleyiciliği göz önünde bulundurmak gerekir. Bu yüzden BDP/HDP yi destekleyen seçmenlerin cinsiyet dağılımı da eşit bir dağılım arz etmemektedir. BDP/HDP li seçmenler arasında erkeklerin oranı %0 lar seviyesindeyken, kadınların oranı %0 lık bir ortalamaya denk gelmektedir. KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs 0 /

11 Yaş Gruplarına göre dağılımı Yaşa göre dağılım (Türkiye) % 0 % 0 % 00 - yaş - yaş + yaş Yaşa göre dağılım (HDP) % 0 % 0 % 00 - yaş - yaş + yaş 00 dan 0 ye kadar bütün veriler değerlendirildiğinde HDP/BDP nin aldığı desteğin yarısını - yaş aralığında genç tabir edilen dinamik bir kesimden aldığı görülecektir. Türkiye nin genel nüfusu ile karşılaştırdığında HDP/BDP ye destek olan - yaş aralığındaki kesim Türkiye deki oranından %0- puan daha fazladır. Buna karşın Türkiye deki ve üzeri yaşta olan kesim, HDP/BDP yi destekleyen bu yaş aralığındaki kesimden genel ortalamada %0 daha fazladır. KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs /

12 Eğitim Durumuna Göre Dağılım Eğitim durumuna göre dağılım (Türkiye) % 0 % 0 % 00 Lise altı Lise Üniversite Eğitim durumuna göre dağılım (HDP) % 0 % 0 % 00 Lise altı Lise Üniversite Düşük bir ivmede ve kısıtlı oranlarda olmasına rağmen Türkiye de eğitimli nüfusun artışına paralel bir şekilde HDP/BDP ye destek olanların eğitim seviyesinde de artış gözlemlenebilir. HDP/BDP ye destek olanların bel kemiğini lise altı eğitim durumuna sahip olanlar oluştururken, bu grup 00'dan 0'ye doğru HDP/BDP seçmenleri içerisinde azalıyor. Yani, 00 da % den sürekli azalarak 0 de % ye kadar düşüyor. Bu süreçte HDP/BDP'nin oy oranındaki artış da göz önünde bulundurulduğunda, HDP/BDP seçmeni içerinde lise altı eğitim durumuna sahip olanların yerini lise ve üniversite mezunu olanların aldığı görülebilir. KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs /

13 0 Üniversite mezunlarından HDP/BDP'ye gelen oy,,,,,,,, Öte yandan, iki genel seçimin yaşandığı 0'e doğru üniversite mezunları içerisinde HDP/BDP'ye oy verme durumu artarken, HDP/BDP'nin oranı üniversite mezunları içerisinde 0 yılında en üst noktaya ulaşıyor. Ancak 0 yılının ardından üniversite mezunları içerisinde HDP/BDP'ye oy oranı da düşmeye başlıyor. HDP/BDP'nin 0 yılında her iki seçimde de barajı geçerek mecliste üçüncü parti olarak yerini alabilmiş olması, hemen ardından iktidar partisinin HDP/BDP üzerinde uyguladığı baskı, vekillerinin tutuklanması, Kürt nüfusunun yüksek olduğu şehirlerde yürütülen operasyonlar ve partinin elinde bulundurduğu belediyelere atanan kayyumlar, tüm bu süreç sonunda HDP/BDP'nin sesinin de facto kısılması daha eğitimli grubun HDP/BDP'ye oy verme eğiliminde kırılma yaratmasına sebep olmuş olabilir. Makro çerçeve içerisinden, Türkiye de eğitim seviyelerinin artışının da HDP/BDP seçmenine yansıdığı unutulmamalıdır. Örneğin, eğitim sisteminde yapılan düzenlemeler, üniversite sayılarındaki artış, yükseköğretime girişin kolaylaşması gibi gelişmeler Türkiye'de istatistiki açıdan nüfusun daha eğitimli görünmesini sağlarken, HDP/BDP çizgisine de bu durumun bir yansıması olabilir. Türkiye ve HDP/BDP profillerinin bir karşılaştırması daha yapılacak olursa, farklı eğitim durumlarına sahip seçmenlerin HDP/BDP liler içerisindeki payının, Türkiye ortalaması içerisindeki farklı eğitim durumlarının paylarından yüzde ile 0 puan aralığında daha düşük olduğu görülebilir. Buna sadece istisna teşkil eden ise lise altı seviyesinde eğitime sahip olan seçmenlerdir. Türkiye nin genel nüfusunda lise altı eğitime sahip olanlar azalırken, HDP seçmeni içinde bu oran Türkiye oranlarının üstündedir. KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs /

14 İŞ, MESLEK VE EKONOMİ Mesleki Dağılım Çalışma durumuna göre dağılım (Türkiye) % 0 % 0 % 00 Devlet memuru, şef, müdür vb. Özel sektörde memur, müdür vb. İşçi Küçük esnaf/ zanaatkar/ şöför Tüccar/ Sanayici/ İş adamı Doktor, mimar, avukat vs (Serbest Meslek) Marjinal sektör (işporta, temizlik) Çiftçi, ziraatçı, hayvancı Diğer Emekli Ev kadını Öğrenci İşsiz, iş arıyor Çalışamaz halde Çalışma durumuna göre dağılım (HDP) % 0 % 0 % 00 Devlet memuru, şef, müdür vb. İşçi Tüccar/ Sanayici/ İş adamı Marjinal sektör (işporta, temizlik) Diğer Ev kadını İşsiz, iş arıyor Özel sektörde memur, müdür vb. Küçük esnaf/ zanaatkar/ şöför Doktor, mimar, avukat vs (Serbest Meslek) Çiftçi, ziraatçı, hayvancı Emekli Öğrenci Çalışamaz halde KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs /

15 HDP yi destekleyenlerin icra ettikleri meslekler değerlendirildiğinden, Türkiye ortalamasında olduğu gibi ev kadınlığı en yüksek orandadır yılları içerisinde HDP/BDP seçmen profilinin çalışma durumunun dağılımına gerek seyir gerekse ortalama üzerinden bakıldığında Ev kadınlarının payının oldukça yüksek olduğu görülebilir. Örneğin, bu yılların ortalamasına bakılacak olursa, yüzde luk bir oranla HDP/BDP yi destekleyenlerin ev kadınları iken bu oran Türkiye de yüzde civarındadır. Kadınlar içerisinde çalışma durumlarının dağılımı (00-0 ortalaması) Üst düzey,, İşçi, esnaf, çiftçi,, Emekli,, Evkadını Öğrenci,, İşsiz,,,, Türkiye BDP/ HDP ERKEKLER içerisinde çalışma durumlarının dağılımı (00-0 ortalaması) Üst düzey,, İşçi, esnaf, çiftçi,, Emekli,, Evkadını 0, 0, Öğrenci İşsiz,, Türkiye BDP/ HDP Hem HDP hem de Türkiye de kişilerin mesleklerine dair verdikleri cevabın ücretsiz bir emek biçimi olan ev kadınlığının göze çarpan bir istatistiki değer yaratmasının birincil olarak kadınların çok büyük bir kesimi burada kümeleniyor olmasından kaynaklanıyor. Erkeklerdeki mesleki çeşitliliğin yüksek olmasından dolayı bu türden bir yığılma söz konusu değildir. Mesleki değerlendirmeyi yapmak için göz önünde bulundurulması gereken bir diğer husus, grafikte KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs /

16 belirtilen mesleklerde, ev kadınlığı hariç, tümünde erkeklerin de icra edebileceği türdeyken, bazı mesleklerin içinde kadın çalışanların olmadığı oldukça açıktır. Örneğin, tüccar, sanayici, iş adamı, çiftçi, ziraatçı, hayvancı gibi mesleklerde kadın çalışan oranı oldukça düşük beklenilebilir. Kısacası, ev kadınlığı dışındaki diğer mesleklerde erkek hegemonyası altında olduğu açıktır. Bu demek oluyor ki hem Türkiye de hem de HDP/BDP seçmeninde en çok icra edilen meslek olan ev kadınlığı, mesleği emek üzerinden ziyade ücret üzerinden tanımlandığı takdirde, aslında işsizlik kategorisinde de sayılabilir. Karşılaştırmadan dolayı diğer dikkat çeken oranlara odaklanılırsa kendini çalışmaz halde olarak tanımlayanların HDP/BDP lilerdeki oranının genel Türkiye deki orandan iki kat fazla olduğu görülür. İşsiz ve iş arayan HDP/BDP liler Türkiye deki bu orandan iki kattan daha fazladır. HDP/BDP li destekleyen ev kadını oranı Türkiye deki toplam orandan % daha azdır. En dikkat çeken oranlardan bir diğeri ise emeklilik oranlarıdır. Türkiye deki emeklilik oranı % lük bir orana yakın iken, HDP/BDP lilerde bu oran sadece %, tir. Marjinal sektör şeklinde lanse edilen iş kollarında yer alan HDP/BDP liler, Türkiye deki oranın katından fazladır. Diğer çarpıcı veriler ise HDP nin oransal olarak daha yüksek olduğu, kendi mesleğini doktor, avukat, mimar, tüccar, sanayici, iş adamı, küçük esnaf, zanaatkar, şoför ve işçi olarak "belirten HDP/BDP lilerin oranı Türkiye deki genel yüzdelik oranlardan daha yüksektir. Emeklilik, marjinal sektör ve işsiz oranlarının HDP/BDP lilerin Türkiye ortalamasının oldukça üzerinde olmasından dolayı düşük oranlarda beklenilebileceği devlet memuru, müdür vb. gibi işlerdeki oran sadece, puanlık bir farkla Türkiye deki genel oranın altındadır. Aylık Hane Geliri Aylık hane gelirine göre dağılım (Türkiye) % 0 % 0 % TL ve altı 0-00 TL arası 0-00 TL arası TL arası TL arası 00 TL ve üstü KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs /

17 Aylık hane gelirine göre dağılım (HDP) % 0 % 0 % TL ve altı 0-00 TL arası 0-00 TL arası TL arası TL arası 00 TL ve üstü Gelir artışı bir eğilim olarak dikkate alındığında, nominal ölçülerde 00 dan 0 ye giden süreçte bir artışı olduğu görülebilir. Hanesine ayda 00 TL ve altı, 0 00 TL arası ve 0 00 TL arası gelir girenlerde, oranları paralel olmasa da, hem Türkiye de, hem HDP yi destekleyenlerde azalma olduğu değerlendirmesi yapılabilir. Bunun aksine, TL ve daha üstü gelirlerde ise sürekli bir artış eğiliminden bahsedilebilir. Genel olarak Türkiye ve HDP/BDP lilerin karşılaştırmasında, düşük olan gelirlerde HDP/BDP liler oransal üstünlüğü söz konusu iken, yüksek olan ücretlerde genel Türkiye oranlarının daha yüksek olduğu sonucu ortaya çıkmaktadır. Bu değerlendirmeden gelen sonuç ise HDP/BDP liler, genel Türkiye oranlarına kıyasla daha yoksul olduğudur. Gelir dilimlerinde parti seçmenlerinin dağılımı (0) 00 TL ve üstü TL arası TL arası TL arası 0-00 TL arası TL ve altı 0 0 %0 %0 %00 Ak Parti CHP MHP HDP Diğer partiler Kararsız Oy kullanmaz KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs /

18 Ekonomik Geçinme Geçen ay geçinebildiniz mi? (Türkiye) % 0 % 0 % 00 Evet, kenara para da koyabildim. Eh, kıt kanaat geçinebildim. Aslında pek geçinemedim. Hayır, bazı ödemeleri yapamadım / borca girdim. Geçen ay geçinebildiniz mi? (HDP) % 0 % 0 % 00 Evet, kenara para da koyabildim. Eh, kıt kanaat geçinebildim. Aslında pek geçinemedim. Hayır, bazı ödemeleri yapamadım / borca girdim. Geçen ay geçinebildiniz mi? sorusuna hem genel Türkiye genelinin, hem de HDP/BDP ye destek olanların yaklaşık olarak yarısı kıt kanaat geçinebildiğini belirtmektedir. Geriye kalan kısmın yaklaşık % sı geçinemediğini, bazı ödemeleri gerçekleştiremediğini ve borca girdiğini belirtmektedir. Geçim durumunu Geçinip, kenara para da koyabildim şeklinde belirtenler hem Türkiye, hem de HDP/BDP yi destekleyenler için %0 ila 0 arasında en düşük oranları temsil etmektedir. Bunun yanında bir şekilde geçindiğini belirtenlerin yıllara göre karşılaştırmasını yaptığımızda genel Türkiye için ve HDP/BDP yi destekleyenler için, 0, 0 ve 0 te %0 nin üzerinden seyreden eşit bir görüntü söz konusudur. 0 ve 0 de bu oran Türkiye de % lik bir ortalama ile yükselmektedir. Bu dönemde, HDP/BDP yi destekleyenler de % lik bir ortalamaya düşmektedir. Çözüm süreci yıllarında HDP/BDP lilerin geçinme düzeyindeki artışların sürecin sonlanmasıyla beraber yerini düşüşe bıraktığı belirtilebilir. Diğer taraftan Türkiye genelinde geçinme düzeyi ise tam aksine bir artış eğilimi yaşamıştır bu tarihlerden sonra. HDP yi destekleyen bölgelerde bir dönem boyunca KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs /

19 Mart' Haz' Eylül' Kasım' Ocak' Mart' Mayıs' Eylül' Ocak' Mart' Mayıs' Ağu' Kasım' Şubat' Mayıs' Ağu' Ekim' Şubat' Haz' Eylül' Kasım' Ocak' Mart' Mayıs' Tem' Ekim' Mart' Haz' Eylül' Kasım' Ocak' Mart' Mayıs' Eylül' Ocak' Mart' Mayıs' Ağu' Kasım' Şubat' Mayıs' Ağu' Ekim' Şubat' Haz' Eylül' Kasım' Ocak' Mart' Mayıs' Tem' Ekim' devam eden hendek savaşları ve hemen esnasında başlayan göçler bu düşüşün de bir etkisi olduğu düşünülebilir. Diğer taraftan da grafikte en dikkat çekici değişimi 0 ten 0 e geçişte görmek mümkündür. Geçinmeyi her düzeyde olumsuz etkileyen bu geçiş, Türkiye yi ve HDP yi destekleyenleri yakın derecede etkilemiştir. Geçinip, kenara para koydum diyenler HDP seçmenleri için % puan, Türkiye için % puan düşmüş, geçinemedim, bazı ödemeleri yapamadım ve borca girdim diyenler de HDP için %, Türkiye için % artmıştır. Sonuç itibari ile yukarıda çıkan sonuca benzer bir sonucu HDP yi destekleyenlerin Türkiye ortalamasına göre daha yoksul olduğunu tekrarlamak mümkündür. Ekonomik Kriz Beklentisi 00 Türkiye'de ekonomik kriz beklentisi (Türkiye) Türkiye'de ekonomik kriz beklentisi (HDP) Ekonomik kriz olasılığını hissetmenin hem kişinin kendi ekonomik durumunun değişkenliğine, hem de siyasi atmosferin durumuna bağlı olduğu için, analizi olabildiğince dar zaman aralığı için yapmak faydalı olacaktır. Kişisel ekonomik verilerin Türkiye deki siyasi atmosfere karşı bağışıklığı oldukça zayıf olduğundan bu veriler sıklıkla değişmektedir. Son derece değişkenlik arz eden bu siyasi atmosfer ekonomik verileri de sürekli değiştirmektedir. Bu sürekli değişim eğilimilerini yukardaki grafikte görmek oldukça mümkündür. Uzun aralıklı dalgalı değişimlerin KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs /

20 içinde kısa aralıklı dalgalı değişimler mevcuttur. Hem kısa vadede hem hem de uzun vade kişilerin ekonomik verileri dalgalı bir şekilde sürekli değişim trendi içindedir. Bunun dışında Türkiye genelini ve HDP yi destekleyenleri karşılaştırdığımızda önemli bir fark ortaya çıkmaktadır. Türkiye de önümüzdeki aylarda kriz bekliyorum diyenlerin oranı %0 bandında sabit kalarak ay bazında değişimlere rastlanılabilir. HDP yi destekleyenlerin ekonomik kriz beklentisi 0 ten 0 ye kadar sürekli artmakta ve bu oran 0 in ortasından 0 nin ilk çeyreğine kadar %0 civarında seyretmektedir. HDP yi destekleyenlerin kriz beklentisinin Kürt Sorunu, çatışma ve çatışmasızlıkla çok yakından ilgili olduğu; çözüm sürecinin sürdüğü dönemlerde kriz beklentisinin %0 a kadar düşüp sürecin bitmesiyle beraber % ya kadar çıkmasından hareketle belirtilebilir. Haziran 0 dan itibaren HDP lilerde bu oranın %0 lere kadar inmesine rağmen, akabinde başlayan yeni Anayasa ve referandum tartışmalarıyla kriz beklentisi oranı % ya kadar çıkmaktadır. Genel Türkiye ortalamalarına baktığımızda da benzer kriz beklentisi oranlarında eğilimin HDP lilerle aynı yönde yükselmesine karşı, ekonomik kriz olabileceği beklentisi % de kalmaktadır. Referandum sonrasında ise hem Türkiye genelinde, hem de HDP lilerde kriz beklentisi radikal bir şekilde düşmektedir. Genel Türkiye evreninde bu beklenti %0 lara kadar düşerken, HDP evreninde % e kadar düşmüştür. Yıllara göre kriz beklentisi HDP Türkiye Türkiye deki ekonomik kriz beklentisini yıllık ortalamalara göre değerlendirildiğinde çözüm süreci dönemlerinde genel Türkiye oranlarının HDP yi destekleyenlerin oranlarının %0-0 arasında oldukça benzer olduğunu görmek mümkündür. 0 ile 0 te krizi bekleyenlerin oranı Türkiye geneli ve HDP yi destekleyenler için neredeyse aynıdır. 0 ile başlayan süreçte ise, HDP lilerin kriz beklentisinin Türkiye ortalamasından bir kopuş yaşayarak, %0 oranlarına kadar arttığı görülmektedir. Bunları göz önünde bulundurduğumuzda son yılda hem genel Türkiye için hem de HDP liler için ekonomik kriz beklentisini üç olay ya da olgunun artırdığını belirtebilmemiz mümkün: Temmuz darbe girişimi, Anayasa değişikliği ve halkoylaması ve çözüm süreci. KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs 0 /

21 Ekonomik Sınıflara Göre Dağılım Ekonomik sınıflara göre dağılım (Türkiye) % 0 % 0 % 00 Alt gelir Alt orta sınıf Yeni orta sınıf Üst gelir Ekonomik sınıflara göre dağılım (HDP) % 0 % 0 % 00 Alt gelir Alt orta sınıf Yeni orta sınıf Üst gelir Ekonomik sınıflar üzerinden yapılan analizlerde HDP lilerin ekonomik olarak daha alt sınıflarda yoğunlaştığı görülmektedir. HDP lilerin yaklaşık % i alt gelir sınıfı olarak tabir edilen alanda birikmiştir. Türkiye geneli için ise alt gelir sınıfı % luk bir ortalamadadır. HDP liler 0 te alt orta sınıf olarak tabir edilen alanda % lik bir oranı temsil ederken, Türkiye geneli için bu oran ise % dir. Aradaki % puanlık bir fark sürekli azalarak 0 de % puan olmuştur; HDP liler %, Türkiye %. HDP verilerinin genel Türkiye verilerine yaklaştığı tek alan alt orta sınıf olmaktadır. Yeni orta sınıfa bakıldığında ise 0-0 te Türkiye için oran %- seviyesindeyken, bu oran HDP liler için %- seviyesindedir. Bu %0 puanlık fark 0 ten sonra HDP aleyhine olmak üzere %- puan artmaktadır. Üst gelir sınıfına odaklanıldığında ise HDP nin oranlarının nispi ve sınırlı bir şekilde, 0-0 arasında % den % ye kadar çıkmasına karşılık, genel Türkiye üst gelir sınıfının sürekli sabit kaldığı %- bandından yaklaşık %0 puanlık bir farkla daha düşüktür. KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs /

22 YAŞAM VE MEKAN Yaşanılan Yer ve Oturulan Ev Oturulan evin tipine göre dağılım (Türkiye) % 0 % 0 % 00 Gecekondu/dış sıvasız apartman Müstakil, geleneksel ev Apartman Site içinde Çok lüks bina, villa Oturulan evin tipine göre dağılım (HDP) % 0 % 0 % 00 Gecekondu/dış sıvasız apartman Müstakil, geleneksel ev Apartman Site içinde Çok lüks bina, villa Türkiye toplumu ile HDP lilerin ağırlıklı olarak apartmanlarda ve müstakil geleneksel evlerde yaşadığı grafikte görülmektedir. HDP yi destekleyenler için apartman ve müstakil, geleneksel evlerde yaşama oranı hiçbir zaman %0 in altına düşmediği gibi %0 ın üstüne de çıkmamaktadır. Geriye kalan %0-0 lik kesim, HDP lilerin ekonomik açıdan iki uç kesimini temsil etmektedir: gecekondu, sıvasız apartmanlarda ve site içerisinde yaşayanlar. Bu sonuçlar, aynı oranlarda olmasa bile genel Türkiye için de geçerlidir. KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs /

23 Yerleşim birimine göre dağılım (Türkiye) % 0 % 0 % 00 Kır Kent Metropol Yerleşim birimine göre dağılım (HDP) % 0 % 0 % 00 Kır Kent Metropol Bu dönemde HDP lileri destekleyen kır, kent ve metropollerde yaşama oranlarına baktığımızda 0 de metropollerde yaşayan HDP/BDP seçmeninin %0 oranında olduğu görülebilir. 0 yılı itibariyle, Türkiye genelinde metropolde yaşama oranını % dir. Yerleşim birimine göre dağılımın 00-0 yılları arasındaki seyrine baktığımızda ise %0 lık metropollerde yaşayan HDP lilerin oranı 0 te yüzde a inmesine karşın genel Türkiye oranı yüzde le sabittir. Fakat çözüm süreci ile beraber hem metropollerde yaşayan HDP liler azaldığı gibi, apartmanlarda yaşayanların oranı da azalmıştır. HDP lilerin çatışma zamanlarında güvenli bulmadıkları mekanlara, çözüm süreciyle beraber yerleşmesiyle, 0 teki müstakil, geleneksel evlerde yaşama oranlarının arttığını değerlendirmek mümkündür. KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs /

24 Oturulan evinin tipine göre dağılım (00-0 ortalaması) Çok lüks bina, villa 0, 0, Site içinde,, Apartman,, Müstakil, geleneksel ev,, Türkiye Gecekondu/dış sıvasız apartman, 0,0 BDP/ HDP yıllarının ortalamasına göre, HDP lilerin gecekondu veya sıvasız apartmanlarda yaşama oranı %0 ortalamayla, Türkiye deki % lık orandan yüksektir. Kapalı sitede yaşamada ise HDP liler ve Türkiye arasında farklı oransal eğilimler söz konusudur. 0 ye kadar % lük bir ortalamayla birbirlerine yakın giderken, 0 le beraber HDP lilerin kapalı sitede yaşama oranındaki artış Türkiye den daha yüksektir. HDP lilerde bu artış 0 le beraber yerini düşüşe bırakırken, Türkiye de ise kısıtlı da olsa artış devam etmiştir. Yaşama mekanlarındaki değişim üzerinden yapılan bu değerlendirmeyle beraber, HDP lilerin çözüm süreci döneminde nispi bir zenginleşme yaşadığı, sürecin sona ermesiyle beraber ekonomik bir kaybın da söz konusu olduğu ortaya koymak mümkündür. KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs /

25 Doğum Yeri ve Büyüme Yeri Doğum yerine göre dağılım (Türkiye) % 0 % 0 % 00 İstanbul Batı Marmara Ege Doğu Marmara Batı Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batı Karadeniz Doğu Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Ortadoğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Yurtdışı HDP liler açık bir farkla %0 oranında Güneydoğu Anadolu ve Ortadoğu Anadolu da doğmuştur. Bu bölgeleri takip eden % lik bir ortalamayla Kuzeydoğu Anadolu ve % lük bir ortalamayla İstanbul dur. 0 ten sonra Güneydoğu Anadolu doğumluların oranı %- bandına düşmektedir. İstanbul da ise 0 ile beraber bu oran % e kadar çıkmaktadır. 0 ten sonra HDP seçmenleri arasında üç doğu bölgesi dışında doğmuş olanların oranın artması dikkat çekmektedir ve HDP seçmenlerinin coğrafi dağılımındaki değişime işaret etmektedir. Nerede Büyüdünüz? Ocak-Eylül 0 (Türkiye-HDP) Türkiye HDP 0 % 0 % 0 % 00 Köy Kasaba / İlçe Şehir Büyükşehir / Metropol HDP lilerin en geniş kesimi köyde büyüdüğünü belirtmektedir. Türkiye genelinde köyde büyüyenler % oranındayken, bu oran HDP lilerde % dir. HDP lilerin diğer tüm yerleşim birimlerinde KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs /

26 büyüme oranları Türkiye oranların altındadır. Kasaba ve ilçelerde büyüyen HDP lilerin oranı %0 iken, genel Türkiye oranı % tir. Şehirlerde büyüyenler arasında ise fark sadece % tür; HDP liler %, Türkiye ise % civarındadır. Metropollerde büyüyenlerin arasında da fark aynıdır; HDP liler için %, Türkiye için % tür. Hane Kişi Sayısı ve Aile Türkiye de hanelerdeki kişi sayısı analiz edildiğinde yığılmanın yıllara göre düzenli bir şekilde, % lık bir oranla - kişilik hanelerde görüldüğü belirtilebilir. HDP liler arasında çok farklı olarak bu yığılma hem - kişilik, hem - kişilik ailelerde oluşmaktadır. Özellikle - kişilik ailelerin bir artış eğilimde olmasının yanında - kişilik aileler de benzer bir hızda oransal olarak azalmaktadır. HDP ye destek veren kişilerin hanelerinde %0 ortalamayla - kişi yaşamaktadır. - kişilik ailelerin oranı 0 ile 0 arasında %0 oranındayken, 0 ten sonra sürekli azalarak 0 de % e kadar düşmüştür. HDP lilerde kişi ve üzeri aileler için benzer bir düşüş eğilimi olmasına karşılık, Türkiye deki oranlarla karşılaştırıldığında kattan daha fazla bir fark olduğu görülür. Sadece 00 daki fark kattan daha fazladır; HDP liler arasında veya daha fazla kişinin olduğu hanelerde yaşayanların oranı % iken, Türkiye de bu oran % tir. Fakat, 0 den sonra ve üstü kişinin bulunduğu haneler, önce radikal bir düşüş yaşamış ve sonrasında kademeli olarak sürekli azalmıştır. 00 daki % lik fark, 0 de % e inmektedir. 0 ye kadar bu oran %0 a kadar inmektedir. Bunun aksine HDP lilerde - kişilik haneler yıllara göre artış eğiliminde olmasına karşın, her sene için Türkiye oranlarının yarısının altındadır. 00 da HDP liler arasında - kişilik haneler % iken 0 de %0 a çıkmış, buna karşın Türkiye genelinde 00 da bu oran % iken düzenli bir şekilde artarak 0 de %0 ye gelmiştir. KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs /

27 AİDİYET VE ETNİK KÖKEN Etnik kökene göre dağılım (Türkiye) % 0 % 0 % 00 Türk Kürt Zaza Arap Diğer Etnik kökene göre dağılım (HDP) % 0 % 0 % 00 Türk Kürt Zaza Arap Diğer Özellikle 0 ten, yani HDP nin örgütlenme anlamında daha aktif çalışmaya başladığı dönemden itibaren, kendini Kürt olarak tanımlamayanların oranında artış söz konusudur. HDP, kendini Kürt olarak tanımlamayanların da giderek desteklemeye başladığı bir parti haline gelmektedir. Özellikle Haziran 0 seçimlerinde kendini Kürt olarak tanımlamayanların oy oranının arttığı, HDP nin aldığı oyun %0 una yaklaştığı görülmektedir. Kendini Türk olarak tanımlayanların oranları 0 ve 0 te sırasıyla % ve % olarak görünmekte fakat 0, 0 ile birlikte %- puan kadar bir düşüş gözlenmekte. Kendini Zaza olarak tanımlayanların HDP li seçmen içindeki oranına baktığımızda, %- ile temsil gücü olduğunu görüyoruz. Zaza ların partideki oranları % ile sabitlenmiş durumda. Bu veri, HDP ile yakalanmaya çalışılan, Kurmanci dışındaki Kürtleri de toparlayıcılık açısından bir hareketlenme olmadığını gösteriyor yılları arasındaki Barometre araştırmalarında Zaza ayrı bir etnik köken olarak sorulmamış, Kürt-Zaza şeklinde tek bir seçenek sunulmuştur. KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs /

28 DİN, İNANÇ VE GÜNDELİK HAYAT Din/Mezhep Dağılım Din/mezhebe göre dağılım (Türkiye) % 0 % 00 Sünni (Hanefi veya Şafii) Müslüman Alevi Müslüman Diğer Din/mezhebe göre dağılım (HDP) % 0 % 00 Sünni (Hanefi veya Şafii) Müslüman Alevi Müslüman Diğer HDP yi destekleyenlerin dini ve mezhepsel açıdan dağılımına Türkiye geneliyle karşılaştırılmalı olarak bakıldığında, HDP ye destekleyenlerle Türkiye nin mezhep haritasının oransal boyutta birbirlerine oldukça paralel olduğu görülmektedir. HDP süreci ve onu önceleyen BDP nin son iki yılı üzerinden bakıldığında ortalama %0 oranla Sünni Müslüman ağırlıklı bir kitleyle karşılaşılmaktadır. Bununla birlikte sadece din ve mezhep bağlamında incelediğimizde HDP nin, Türkiye nin mikrokozmu olduğu söylenebilir. Fakat yakından bakıldığında, yıllar içerisindeki dalgalanmalar ve kümelenmeler HDP ye özgü birtakım nitelikleri gözler önüne sermektedir. Kendisini Sünni (Hanefi veya Şafii) olarak tanımlayanlar oldukça yüksek oranda olmakla birlikte, daha yakından bakılıp 00-0 karşılaştırması yapıldığında % puanlık bir düşüş görülmektedir. HDP 0 de kurulmasına rağmen, aktif olarak çalışmaya başladığı 0 e baktığımızda, partiyi destekleyen Sünni Müslümanların oranının % ile, Türkiye KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs /

29 ortalamasının üzerinde olduğunu görüyoruz. Fakat 0 de geldiğimizde, % ile, Türkiye ortalamasının puan altına düştüğünü görüyoruz. Bu değişim, Ak Parti nin Kürt Müslümanları çatışma süreçleriyle birlikte yeniden içermesiyle açıklanabileceği gibi, HDP nin zamanla farklı dini aidiyet gruplarına temas etmesi ve onları nispi olarak içermesi olarak da okunabilir. Bu bakımdan kendisini Müslümanlığın, hâkim, yaygın ve hegemonik olmayan diğer biçimleri üzerinden tanımlayanların da HDP de Türkiye ortalamasına oranla daha fazla yer bulduğu görülmektedir. Kendisini diğer olarak tanımlayanların genel Türkiye de ortalama oranı son yıl içerisinde % iken, bu oran HDP hattında 0 ten bu yana kısmi bir genişleme göstermiş, % ten %- ye çıkmıştır. 00 dan bu yana verilere baktığımızda, kendisini Alevi olarak tanımlayanların HDP içindeki oranının, 0 de nispeten bir düşüş yaşamasına rağmen, HDP nin kurulduğu 0 ve aktif olarak çalışmaya başladığı 0 ten sonra artışa geçtiğini ve %- lık oranlara ulaştığını görmekteyiz. HDP yi önceleyen hattı tarihsel olarak değerlendirildiğinde, Kürt olan ya da olmayan Alevilerin daha ziyade ortodoks Marksist/sol/ulusalcı çizgiye kanalize olduğunu, bu nedenle HDP hattı ile mesafeli olduğunu belirtmek gerekir. Bu nedenle, her ne kadar hâlâ sağlam bir temas söz konusu olmasa da HDP ile birlikte Alevi kesimin de kısmen içerilmeye başlandığı görülmektedir. 0 Alevilerin içerisinde HDP/BDP'nin oy dağılımı 0,,,,0,,0,0, KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs /

30 Dindarlık ve Örtünme Dindarlık (Türkiye) % 0 % 0 % 00 İnançsız İnançlı Dindar Sofu Dindarlık (HDP) % 0 % 0 % 00 İnançsız İnançlı Dindar Sofu HDP liler ve Türkiye geneli dindarlık dereceleri üzerinden incelendiğinde, HDP ye destek veren inançsızların oranının Türkiye ortalamasından daha yüksek olduğu ve 00 dan bu yana arttığı görülmektedir. 00 da % olan inançsız oranı, yıl boyunca artış göstererek % e ulaşmıştır. Türkiye genelinde kendini inançsız olarak tanımlayanlar ise % den % e gelen bir artış göstermiştir ve HDP Türkiye ortalamasından % puan daha fazla inançsızı bünyesinde taşımaktadır. Buna karşılık HDP liler arasında kendini inançlı olarak niteleyen destekçilerin oranı yıllar içerisinde düşme eğilimi göstermiş, 00 da % olan bu oran, 0 de % ye gerilemiştir. Oranlar Türkiye ortalamasına kıyasla düşük olsa da azalma eğilimleri her iki kümede de paraleldir. Bu noktada, Türkiye de kendini inançlı olarak niteleyenlerin oranı düşerken, bunların genişleyen dindar kesimine eklemlendiği yorumu yapılabilirse de aynı trend HDP liler için geçerli değildir çünkü dindarların oranında yıllık süre içerisinde % lik artış görülmektedir. Kendini dindar olarak niteleyenlerin oranı, her ne kadar Türkiye ortalamasından yaklaşık 0 puanlık bir düşüklük gösterse de HDP nin kendi içinde %0 oranında bir ağırlık oluşturuyor. Türkiye genelinde kendini dindar olarak niteleyenlerin 00-0 arasında % puan arttığını görmekteyiz. Buna karşılık HDP içerisindeki dindarların oranı 00-0 karşılaştırması yapıldığında yalnızca % puanlık bir artış göstermiş olsa da 0 senesinde % i bulması KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs 0 /

31 dikkate değerdir. 0 te zirve yapan ve daha sonra düşüşe geçen dindarlar oranı, Roboski ve Rojava süreçleriyle Ak Parti bünyesinden ayrılan Müslüman Kürtlerin, sonraki süreçlerde tekrardan Ak Parti ye katılmalarıyla açıklanabilir. Örtünme durumuna göre dağılım (Türkiye) % 0 % 0 % 00 Örtmüyor Başörtüsü Türban Çarşaf, peçe Görüşülen kişi bekar erkek Örtünme durumuna göre dağılım (HDP) % 0 % 0 % 00 Örtmüyor Başörtüsü Türban Çarşaf, peçe Görüşülen kişi bekar erkek 00-0 arasındaki son yıla bakıldığında, HDP yi destekleyenler arasında örtünmeyenlerin düzenli olarak artış gösterdiği ve % puan arttığı görülmektedir. HDP li olup başörtüsü kullananların oranı ise, dalgalı olmakla birlikte düşüş göstermiş ve % puan düşmüştür. Türban kullananların oranı ise dalgalanmalarla birlikte, % lik oranda sabit kalmıştır. HDP özelinde bakıldığında çarşaf kullananların oranı % ten % e düşmüştür. Türkiye geneli incelendiğinde ise, örtünmeyenlerin oranının % dan % a çıktığı görülmektedir. Buna karşılık başörtüsü kullananların oranı % ten % ya, % oranında olmak üzere düşüş göstermiştir. KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs /

32 MEDYA VE İNTERNET İzlenen TV Kanalları Haber için takip edilen TV kanalları (Türkiye) % 0 % 0 % 00 Roj/Nuçe/Sterk IMC TV Diğer' kanallar ATV TRT Fox TV NTV Tüm diğer kanallar İzlemiyorum Haberleri TV den takip etmiyorum. Haber için takip edilen TV kanalları (HDP) % 0 % 0 % 00 Roj/Nuçe/Sterk IMC TV Diğer' kanallar ATV TRT Fox TV NTV Tüm diğer kanallar İzlemiyorum Haberleri TV den takip etmiyorum. HDP liler arasında ve Türkiye genelinde haber için takip edilen TV kanallarına bakıldığında, 0 verisine göre HDP lilerin % in, Türkiye genelinde ise %0 un TV izlemediği veya haberleri TV den takip etmediği görülmektedir. 00 da HDP lilerin % ünün ve 0 de ini izlediği Roj/Nuçe/Sterk kanalları 0 de geldiğimizde % ü olarak çıkmaktadır. 0 te KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs /

33 HDP lilerin %0 sinin 0 da ise % unun izlediği IMC ise 0 de, kapatılmasının ardından sadece % tarafından söylenmiştir. Benzer bir şekilde, Türkiye genelinde % in altında izlenen ve pek yaygın olmayan diğer kanallar seçeneği 00 da %, 0-0 te % şeklindeyken, 0 ye gelindiğinde % olarak görünmektedir. Bu oransal değişimler, bu kanalların kapatılmalarının hem somut birer göstergesi hem de sonucudur. Haberleri NTV den izleyen HDP lilerin oranı da yıl içinde % den % ye kadar düşmüştür ve Türkiye genelindeki düşüş ivmesinden daha fazladır. ATV Türkiye genelinde % ten % e çıkarken, HDP liler arasında % den % e düşmüştür (kanalın el değiştirmesi, siyasi pozisyon, içerik vb. etkisi olduğu düşünülebilir). FOX TV nin HDP liler tarafından takip edilme oranı 00 da % den 0 de % ye çıkmıştır, Türkiye genelinde ise % ten % a yükselmiştir. TRT nin izlenme oranı Türkiye genelinde yıllar ortalaması yaklaşık olarak % iken, HDP liler arasında % dir. Bu veriler ışığında, HDP lilerin takip ettikleri kanalların Türkiye genelinden oldukça farklılaştığı ve televizyon kanallarının kapatılmasına göre şekillendiği söylenebilir. İnternet ve Sosyal Medya İnternete giriyorum ama sosyal medya kullanmıyorum. İnternet / sosyal medya kullanımı Facebook Twitter Whatsapp Youtube Instagram Diğer İnternete hiç girmiyorum HDP Türkiye İnternet ve sosyal medya kullanımı üzerinden HDP seçmenini ve destekçilerini incelediğimizde, % ile en yaygın kullanıldıkları sosyal medya mecrasının Facebook olduğunu görüyoruz. HDP lilerin % unun Whatsapp, % sinin Instagram, % sının Youtube, % unun ise Twitter kullandığını, % unun internete hiç girmediğini ve % sının internete girdiğini fakat sosyal medya kullanmadığını belirttiğini görüyoruz. HDP yi destekleyenlerin Twitter ve Facebook kullanımının % farkla Türkiye ortalamasından daha yüksek olduğu görülmektedir. Bu fark her ne kadar yüksek görünmese de HDP destekleyicilerinin internet erişiminin nispeten daha az olduğu bölgelerde yer aldığı da göz önünde bulundurulduğunda önemli görünmektedir. Bu fark HDP lerin anaakım olmayan, alternatif haber ve haberleşme yollarını daha aktif kullandığı/kullanmaya ihtiyaç duyduğu şeklinde yorumlanabilir. Son olarak, Ağustos 0-Ekim 0 arası dönemdeki verileri HDP lilerin sosyal medya ve internet kullanımları üzerinden incelediğimizde, % oranında destekçinin aktif olarak internet kullandığını, % oranında destekçinin ise sosyal medyayı kullandığını görmekteyiz. KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs /

34 SİYASET, İDEOLOJİ VE PARTİ Oy Tercihi Genel olarak oy tercihinizi hangisi belirliyor? (Türkiye) % 0 % 0 % 00 Taraftar İdeolojik Liderci Partisiz Son dakikacı Genel olarak oy tercihinizi hangisi belirliyor? (HDP) % 0 % 0 % 00 Taraftar İdeolojik Liderci Partisiz Son dakikacı HDP seçmeninin ve destekçilerin oy seçimlerini etkileyen faktörleri, Taraftar, İdeolojik, Liderci, Partisiz ve Son dakikacı kategorileri üzerinden, 00-0 yılları arasında incelediğimizde, taraftar olmanın belirleyiciliğinin 00 da % ten 0 de %0 olmak üzere, % puan gerilediğini görüyoruz. Bu bakımdan son yılda parti taraftarlığı üzerinden geliştirilen aidiyetin ve oy tercihinin HDP özelinde gözle görülür oranda gerilemesi söz konusudur. Bu düşüş, HDP nin genişleme süreci ile birlikte, geçmiş dönemde gözlemlenen particilik kültürünün düşüşü olarak yorumlanabilir. Buna karşılık, ideolojik angajmanın oy verme üzerindeki etkisi 00 da % iken, 0 de % olmak üzere % puanlık bir artış göstermiştir. Bunu takiben, lidercilik üzerinden oy verme durumu, 00 da % iken 0 de % olarak görülmektedir. Liderlik etkisinin, özellikle Haziran 0 seçimlerini kapsayan ve önceleyen Nisan-Mayıs aylarında oldukça yüksek seyrettiği, 0 yılında ortalamada % olduğu göze çarpmaktadır. Bu noktada, Haziran 0 seçimi öncesi yürütülen kampanyanın KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs /

35 ve Selahattin Demirtaş ın ön plana çıkan bir figür olmasının etkisi söz konusu olabilir. Liderlik etkisi, Kasım 0 seçimine doğru düşmeye başlamıştır. Liderliğin oy kullanımına olan etkisinin 0 ye kadar olan süreçte % e kadar gerilediğini görmekteyiz. Mayıs 0-Mayıs 0 arasındaki kırılma, ideolojinin oy verme üzerinde oynadığı rolün %0 lik ani artışı olarak karşımıza çıkar ve Aralık 0 de gerçekleşen Roboski/Uludere katliamı ile ilişkilendirilebilir. Mart 0- Mart 0 e geçtiğimizde ideolojinin oynadığı rolün % den % e 0 puan arttığını görmekteyiz. HDP ye Oy Vermek HDP ye oy vermek konusunda hangisine katılırsınız? Türkiye HDP % 0 % 0 % 00 Hiçbir şartta oy vermem. Barajı geçemeyeceğini bilsem oy veririm Barajı geçeceğini bilsem oy vermem Zaten oy vereceğim. 0 yılına ait verilere göre, HDP lilerin ve Türkiye genelinin HDP ye oy vermek konusundaki görüşlerine bakıldığında, HDP seçmen/destekçisinin % sinin hiçbir koşula bağlı kalmaksızın HDP ye oy vereceğini, % inin barajı geçemeyeceğini bilsem oy veririm dediği görülmektedir. Buna ilaveten, hiçbir şartta oy vermem ya da barajı geçemeyeceğini bilsem oy veririm diyenlerin oranı % er olarak dağılmaktadır. Türkiye genelinde ise, HDP ye hiçbir şartta oy vermem diyenlerin oranı % lık, oldukça geniş bir dilimi doldurmaktadır. Barajı geçeceğini bilsem oy vermem şeklinde görüş ifade edenlerin, yani HDP ye kerhen ve stratejik olarak oy vermeyi düşünenlerin oranı % iken, barajı geçemeyeceğini bilsem oy veririm diyenlerin, yani stratejik oy kullanmayı değerlendirse de HDP ye oy vermeyecek olanların oranı % dir. Zaten oy vereceğim ifadesini seçenler ise % lik bir orana sahip. KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs /

36 Asla oy vermem dediğiniz parti var mı? (Türkiye) % 0 % 0 % 00 Ak Parti CHP MHP BDP/ HDP Diğer Partiler Asla oy vermem dediğim parti yok Asla oy vermem dediğiniz parti var mı? (HDP) % 0 % 0 % 00 Ak Parti CHP MHP BDP/ HDP Diğer Partiler Asla oy vermem dediğim parti yok 00-0 yıllarını kapsayan veriler üzerinden, HDP yi destekleyenlerin asla oy vermeyeceklerini belirttikleri partilerin oranları incelendiğinde, Mart 00 da Ak Parti ye asla oy vermem diyenlerin oranı %0 iken, Eylül 0 te % olarak ortaya çıkmaktadır. Özellikle Ekim 00 da gözlemlenen AK Parti ye asla oy vermem cevaplarındaki % luk artış, KCK tutuklamaları sürecine yönelik bir tepki olarak okunabilir. Bu ve buna benzer ara dalgalanmalarla birlikte, HDP nin kurulduğu 0 den itibaren, Ak Parti ye asla oy vermem cevaplarında düzenli bir artış görülmektedir. Haziran 0 seçimlerinden Kasım 0 seçimlerine giden süreçte ise bu oranda bir düşme eğilimi gözlemlenmektedir. CHP ye asla oy vermeyeceğini belirten HDP lilerin oranı yıllara göre oldukça dalgalanma göstermektedir. 00 ile 0 i karşılaştırdığımızda % ten % ya bir düşüş görüyoruz. Bu noktadan hareketle denebilir ki, HDP ve çeperinin, CHP ile arasındaki psikolojik/tarihsel ve siyasal mesafe, HDP seçmenleri nezdinde görece olarak azalmıştır. KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs /

37 Türkiye'nin en büyük ve en acil sorunlarını hangi parti çözebilir? (Türkiye) % 0 % 0 % 00 Ak Parti CHP MHP HDP Diğer partiler Hiçbiri çözemez, yeni parti lazım. Bu sorunlar hep sürer, gider. Türkiye'nin en büyük ve en acil sorunlarını hangi parti çözebilir? (HDP) % 0 % 0 % 00 Ak Parti CHP MHP HDP Diğer partiler Hiçbiri çözemez, yeni parti lazım. Bu sorunlar hep sürer, gider. Türkiye nin en büyük ve en acil sorunlarını hangi partinin çözebileceği sorusuna HDP destekçilerinin verdiği cevaplara bakıldığında, 00 dan 0 ye kadar, Ak Parti ye yönelik tutumlarda değişkenlik görülmektedir. 00 da HDP lilerin % si Ak Parti yi Türkiye nin sorunlarını çözebilecek bir parti olarak görürken, 0 de % ye kadar inen bir düşüş görülmektedir. Bu düşüşün nedeni 0 yılı sonunda yaşanan Roboski/Uludere katliamı ve KCK operasyonları olarak okunabilir. 0 ise, çözüm sürecinin görünürlük ve ivme kazanması nedeniyle bu oranı %0 ye taşımış olsa da 0 ten bu yana düzenli bir düşüş gerçekleşmekte ve 0 ye geldiğimizde HDP lilerin Ak Parti yi çözüm üreten bir parti olarak görme oranı % ü bulmaktadır. 0-0 arasındaki süreçte, gerek Ak Parti seçeneğini işaretleyenlerin, gerekse hiçbiri çözemez, yeni bir parti lazım şeklinde düşünenlerin oranlarındaki düşüş, HDP yi seçenek olarak görenlerin oranındaki artış olarak karşımıza çıkmaktadır. Buradan hareketle denebilir ki, HDP nin en parlak dönemini yaşadığı 0-0 arasındaki süreç, kendi çeperi tarafından da kuvvetli ve umutlu bir ihtimal olarak görüldüğü bir süreçtir. Bunun devamındaki süreçte, KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs /

38 HDP yi Türkiye nin en acil ve önemli sorunlarını çözebilecek aktör olarak görenlerin oranının % puanlık bir düşüş yaşadığını, bu kesimin Ak Parti hattına değil, hiçbiri çözemez, yeni parti lazım çizgisine çekildiğini görmekteyiz. Fakat son yılın, HDP hattı üzerindeki etkisine genel olarak baktığımızda, HDP yi çözüm olarak görenlerin % den %0 a yükseldiği, bu nedenle HDP nin potansiyelini arttırdığı ve son yıldaki düşüş haricinde koruduğu gözlemlenmektedir. Bu tabloda ilginç olan, siyaseten oldukça yoğunluklu geçen yıllık süreçte hem HDP açısından hem de Türkiye genelinde, bu sorunlar hep sürer, gider seçeneğini işaretleyenlerin, %0 puanlık bir düşüş göstermesidir. 00 da HDP lilerde bu seçeneği işaretleyenlerin oranı % iken, 0 de % ya düşmüş, Türkiye genelinde ise, % den % ye bir düşüş gerçekleşmiştir. Buna karşılık Türkiye genelinde yeni bir parti de çözüm görenlerin oranı % den % e çıkmış, HDP özelinde ise % den % ye düşmüştür. Bu bakımdan, beklenenin aksine, gerek Türkiye genelinde gerek HDP özelinde siyasi inançsızlığın ve yılgınlığın baskın gelmediği söylenebilir. KONDA SEÇMEN KÜMELERİ HDP, Mayıs /